Më ®Çu I. TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n

Më ®Çu

Theo hÖ thèng ph©n lo¹i thèng kª c¸c lo¹i ®Êt cña Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng th× kh¸i niÖm ®Êt n­¬ng rÉy ®­îc hiÓu lµ ®Êt dèc gieo trång c¸c c©y hµng n¨m.

Trong tiÕng Anh ng­êi ta dïng c¸c thuËt ng÷ kh¸c nhau ®Ó chØ ph­¬ng thøc canh t¸c nµy nh­: Burnt over Land, Slash and burnt Agriculture (N«ng nghiÖp chÆt ®èt), Shifting Cultivation (Du canh) vµ thuËt ng÷ Swidden Agriculture ®­îc UNESCO dïng lÇn ®Çu tiªn trong ch­¬ng tr×nh “Con ng­êi vµ Sinh quyÓn” vµ ®­îc sö dông ngµy cµng réng r·i.

Canh t¸c n­¬ng rÉy lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn n«ng nghiÖp mµ mäi miÒn trªn tr¸i ®Êt ®Òu tr¶i qua vµ hiÖn vÉn ®ang tån t¹i ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi.

ë n­íc ta, canh t¸c n­¬ng rÉy lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng l©u ®êi cña céng ®ång c¸c d©n téc vïng cao, mang nÆng tÝnh tù cung tù cÊp. C¶ mét thêi gian dµi, canh t¸c n­¬ng rÉy ®· ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm cña c¸c c­ d©n vïng ®åi nói. T×nh h×nh nµy vÉn sÏ cßn tån t¹i trong t­¬ng lai xa.

Tuy nhiªn, canh t¸c n­¬ng rÉy lµ hÖ luþ cña viÖc ph¸ rõng, ®èt n­¬ng lµm rÉy. §a sè ®Êt n­¬ng rÉy cã ®é dèc cao; canh t¸c trªn ®Êt n­¬ng rÉy chñ yÕu theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng, khai th¸c tù nhiªn, thiÕu c¸c biÖn ph¸p chèng xãi mßn röa tr«i nªn ph¸ vì nghiªm träng m«i tr­êng sinh th¸i, ®Êt tho¸i ho¸, n¨ng suÊt c©y trång thÊp. Do s¶n xuÊt qu¶ng canh nªn sau mét chu kú nhÊt ®Þnh, ng­êi d©n buéc ph¶i bá n­¬ng rÉy cò vµ khai ph¸ vïng ®Êt kh¸c, l¹i ®èt n­¬ng lµm rÉy... HÇu hÕt c¸c diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi träc hiÖn nay lµ hÖ qu¶ cña canh t¸c n­¬ng rÉy.

Theo sè liÖu cña Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng, n¨m 2005, c¶ n­íc cã kho¶ng 1 triÖu ha ®Êt n­¬ng rÉy th× riªng vïng TDMNBB ®· cã 45,2 v¹n ha, chiÕm trªn 45% ®Ét n­¬ng rÉy cña c¶ n­íc. Tû träng ®Êt n­¬ng rÉy trong ®Êt n«ng nghiÖp cña vïng lµ 30,6%, trong ®Êt c©y hµng n¨m 39,7%, cao h¬n nhiÒu so víi c¸c vïng kh¸c. §Æc biÖt 3 tØnh T©y B¾c, tû träng ®Êt n­¬ng rÉy trong ®Êt n«ng nghiÖp rÊt cao nh­ tØnh §iÖn Biªn 55,2%, S¬n La 68,8%, Lai Ch©u 48%. NhiÒu huyÖn tû träng nµy trªn 60-70% vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ®©y gÇn nh­ ®ång nghÜa víi canh t¸c n­¬ng rÉy. Nh­ vËy ®Êt n­¬ng rÉy vÉn gi÷ vai trß quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng. ViÖc sö dông hiÖu qu¶ ®Êt n­¬ng rÉy sÏ mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc, nhÊt lµ trong hiÖn nay, trong vïng cã nhiÒu dù ¸n di d©n t¸i ®Þnh c­ lín, trong khi viÖc më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trong vïng rÊt khã kh¨n.

HiÖn nay, s¶n xuÊt ®Êt n­¬ng rÉy ®øng tr­íc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nh­:

• 
  Bèi c¶nh chung cña cña c¶ n­íc, cña vïng vµ tØnh trong xu thÕ chuyÓn ®æi m¹nh mÏ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang s¶n xuÊt hµng ho¸ g¾n víi chÕ biÕn vµ thÞ tr­êng tiªu thô.
  
• 
  C¸c dù ¸n t¸i ®Þnh c­ c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn trong vïng, c¸c ph­¬ng ¸n quy ho¹ch ngµnh hµng (nh­ quy ho¹ch chÌ, quy ho¹ch c©y ¨n qu¶, quy ho¹ch ng«, ®Ëu t­¬ng…), c¸c ph­¬ng ¸n rµ so¸t quy ho¹ch n«ng nghiÖp c¸c tØnh ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy.
  
• 
  NhiÒu ch­¬ng tr×nh, quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ (®Æc biÖt lµ c¸c quyÕt ®Þnh nh­ Q§135/1998/Q§-TTg, 186/2001/Q§- TTg, Q§ 120/2003/Q§ - TTg, Q§ 190/2003/Q§-TTg, Q§ 134/2004/Q§-TTg…), vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña vïng, vÒ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng lµm thay ®æi ®¸ng kÓ ®êi sèng, d©n sinh cña c­ d©n vïng nói, h¹n chÕ dÇn viÖc canh t¸c n­¬ng rÉy.
  

- Gãp phÇn thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vïng TDMNBB theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; gãp phÇn h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh hµng ho¸ tËp trung.

- N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trªn ®Êt n­¬ng rÉy trªn c¬ së b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt. Qua ®ã gãp phÇn t¹o quü ®Êt cho c¸c dù ¸n di d©n t¸i ®Þnh c­.

- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p, ®Æc biÖt lµ ®­a ra quy tr×nh sö dông ®Êt n­¬ng rÉy nh»m ®¶m b¶o s¶n xuÊt n­¬ng rÉy hiÖu qu¶, æn ®Þnh.

- H¹n chÕ t×nh tr¹ng ®èt du canh, ®èt n­¬ng lµm rÉy.

III. Ph¹m vi vµ ®èi t­îng cña dù ¸n

1. Ph¹m vi dù ¸n:

Gåm 15 tØnh TDMNBB. §i s©u ®iÒu tra nghiªn cøu ë c¸c tØnh cã diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy lín ®¹i diÖn cho c¸c tiÓu vïng:

- TiÓu vïng T©y B¾c: Lai Ch©u, §iÖn Biªn, S¬n La.

- TiÓu vïng Trung t©m: Hµ Giang, Tuyªn Quang, Lµo Cai, Yªn B¸i.

- TiÓu vïng §«ng B¾c: Cao B»ng, L¹ng S¬n.

Riªng c¸c m« h×nh ®­îc chuyÓn ®æi tõ ®Êt n­¬ng rÉy sÏ ®­îc ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ngoµi ph¹m vi ®Êt n­¬ng rÉy.

+ N­¬ng rÉy trång c©y l­¬ng thùc cã h¹t.

+ N­¬ng rÉy trång c©y CNNN.

+ N­¬ng rÉy trång c©y cã cñ.

+ Sang ruéng bËc thang trång lóa n­íc.

+ Sang trång c©y l©u n¨m.

+ Sang tr«ng cá ch¨n nu«i.

+ Sang trång rõng vµ khoanh nu«i t¸i sinh.

IV. Ph­¬ng ph¸p x©y dùng dù ¸n

1. Ph­¬ng ph¸p thu thËp c¸c th«ng tin tµi liÖu.

- Thu thËp c¸c ®­êng lèi , chÝnh s¸ch cña Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt n­¬ng rÉy.

- Sè liÖu vÒ diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy vµ c¸c lo¹i ®Êt kh¸c ®­îc thu thËp tõ Bé Tµi nguyªn M«i tr­êng vµ c¸c Së TNMT c¸c tØnh vïng TDMNBB.

- Sè liÖu vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng c¸c lo¹i c©y trång ®­îc thu thËp tõ Niªn gi¸m thång kª vµ c¸c b¸o c¸o cña Së N«ng nghiÖp vµ PTNT c¸c tØnh.

- Thu thËp c¸c kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c dù ¸n, c¸c QuyÕt ®Þnh cña ChÝnh Phñ, c¸c m« h×nh liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trªn ®Êt n­¬ng rÉy vµ c¸c dù ¸n ngµnh hµng liªn quan nh»m sö dông hiÖu qu¶ ®Êt n­¬ng rÉy.

- Thu thËp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c Websites vÒ Khoa häc c«ng nghÖ sö dông hiÖu qu¶ ®Êt dèc ë trong vµ ngoµi n­íc.

- ¸p dông ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra cã sù tham gia cña ng­êi d©n (PRA).

- Pháng vÊn trùc tiÕp c¸c nhµ qu¶n lý, chuyªn m«n vÒ nh÷ng mÆt ®­îc vµ h¹n chÕ trong s¶n xuÊt n­¬ng rÉy.

- §iÒu tra hé b»ng phiÕu in s½n theo c¸c m« h×nh cña ®èi t­îng dù ¸n ë tõng tiÓu vïng.

- TiÕn hµnh ®o vÏ, chôp h×nh minh ho¹ mét sè yÕu tè cña ®Êt n­¬ng rÉy.

3. Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia:

Tæng hîp c¸c ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia, nhµ chuyªn m«n, nhµ qu¶n lý vÒ nh÷ng mÆt ®­îc vµ h¹n chÕ cña ph­¬ng thøc sö dông ®Êt n­¬ng rÉy hiÖn nay.

- Sö dông ph­¬ng ph¸p chång xÕp c¸c lo¹i b¶n ®å (b¶n ®å hiÖn tr¹ng, b¶n ®å ®Êt, b¶n ®å ®é dèc 1/250.000 cña ViÖn quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp) ®Ó x©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt n­¬ng rÉy vïng TDMNBB.

- Sö dông kü thuËt GIS ®Ó chØnh lý vµ sè ho¸ b¶n ®å.

5. Ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n:

Sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª, to¸n kinh tÕ ®Ó xö lý, tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ cña ph­¬ng ¸n quy ho¹ch.

V. Thêi gian thùc hiÖn dù ¸n