Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu thèng kª, ®Þa chÝnh vµ ®iÒu tra - Mét sè kinh nghiÖm ®· ®­îc ¸p dông trong chuyÓn ®æi

ViÖc chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy sang trång c©y ¨n qu¶ Ýt kh¾t khe h¬n trång chÌ vµ ®· ®­îc ®ång bµo c¸c d©n téc thùc hiÖn tõ l©u b¾t ®Çu tõ n­¬ng rÉy gÇn nhµ.

+ ViÖc chuyÓn ®æi trång c©y ¨n qu¶ ®­îc tiÕn hµnh ®¬n gi¶n h¬n trång chÌ. N«ng d©n ®µo hè trång c©y víi mËt ®é tuú lo¹i c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt n­¬ng, trong khi nh÷ng kho¶ng trèng vÉn canh t¸c b×nh th­êng nh­ tr­íc ®©y. ë nh÷ng ®é dèc cao ng­êi d©n ®· biÕt t¹o bån hoÆc lµm r·nh theo hµng c©y theo chiÒu ®­êng ®ång møc.

+ ViÖc ch¨m bãn c©y ¨n qu¶ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng hé gia ®×nh. Nh÷ng hé gia ®×nh cã chñ tr­¬ng chuyÓn ®æi lín cã kiÕn thøc th©m canh th­êng ®¶m b¶o kü thuËt trång c©y ¨n qu¶ tõ kh©u ®µo hè, chän gièng ®Õn kh©u bãn ph©n, phßng trõ s©u bÖnh. §¹i ®a sè c¸c hé gia ®×nh cßn l¹i ®Òu trång c©y ¨n qu¶ mang tÝnh qu¶ng canh.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hÇu hÕt c¸c tØnh vïng TDMNBB ®Òu x©y dùng ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn ch¨n nu«i, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, ®Ó khai th¸c thÕ m¹nh cña vïng... Mét gi¶i ph¸p hµng ®Çu mµ ph­¬ng ¸n ch¨n nu«i ®¹i gia sóc lµ thøc ¨n ch¨n nu«i, cô thÓ lµ ®Êt trång cá. HiÖn nay, nhiÒu tØnh cã ch­¬ng tr×nh trång cá ch¨n nu«i bß thÞt, bß s÷a. §iÓn h×nh lµ Hµ Giang cã ch­¬ng tr×nh chuyÓn 7.000 ha ®Êt n­¬ng rÉy kÐm hiÖu qu¶ sang ch¨n nu«i bß thÞt, dª; tØnh S¬n La cã ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn 10.000 bß s÷a, 40.000 bß thÞt chÊt l­îng cao...

Qua ®iÒu tra, trong 4 n¨m qua, toµn vïng ®· chuyÓn ®­îc 4.000 ha ®Êt n­¬ng rÉy sang ®ång cá ch¨n nu«i, trong ®ã cã 2.700 ha cá trång.

Quy m« c¸c ®Þa bµn chuyÓn ®æi träng yÕu nh­ sau:

Toµn vïng : 4.000 ha (cá trång 2.700 ha).

Trong ®ã : - S¬n La : 780 ha,( cá trång 440 ha).

- Hµ Giang : 2.260 ha, toµn bé lµ cá trång.

- Tuyªn Quang : 250 ha, toµn bé lµ cá trång.

Trë ng¹i lín nhÊt cña ®Êt n­¬ng rÉy khi chuyÓn sang ®Êt trång cá lµ t×nh tr¹ng kh« h¹n vÒ mïa kh«. Thêi kú nµy th­êng sÏ kh«ng cho s¶n phÈm nªn ng­êi ch¨n nu«i ph¶i cã ph­¬ng ¸n dù tr÷ thøc ¨n cho gia sóc.

Sau ®©y lµ mét sè ®Æc ®iÓm chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy sang trång cá ch¨n nu«i bß thÞt cña cña m« h×nh tr¹i bß Vinaconex (S¬n La):

- Thêi ®iÓm th¸ng 9/2004 tr¹i cã 343 con, trong ®ã lóc nhËp vÒ chØ cã 213 con (210 con c¸i, 3 con ®ùc ).

- Gièng bß: Brahman, óc.

- §Ó ®¶m b¶o thøc ¨n cho ®µn bß trªn, tr¹i ®· mua 30 ha ®Êt n­¬ng rÉy cña d©n ®Ó trång cá voi. HiÖn nay ®ång cá cña tr¹i ph¸t triÓn kh¸ tèt. Sau khi trång 4 th¸ng b¾t ®Çu cho thu ho¹ch 1 løa, thêi ®iÓm m­a Ýt 2 – 3 th¸ng/1løa, mïa kh« 2003 – 2004, cã ®Õn 3 th¸ng kh«ng cho thu ho¹ch.

- VÒ ch¨m sãc: Chñ yÕu bãn ph©n bß, mçi ngµy 10 m³ bãn ph©n theo tõng xø ®ång, thêi kú ®Çu ch­a ph¶i bãn ®¹m.

- Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, n¨ng suÊt cá cña tr¹i kho¶ng 120 – 140 tÊn/ha/n¨m.

- §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ång cá kh«ng cho s¶n phÈm vµo mïa kh«, tr¹i ®· tæ chøc thu mua l¸ mÝa, mÝa c©y, r¬m kh« t­íi rØ mËt vµ sö dông c©y ng« nghiÒn ñ chua nh­ kiÓu muèi d­a ®Ó lµm thøc ¨n cho bß.

- C«ng ty Vinaconex ®ang cã ph­¬ng h­íng më réng diÖn tÝch trång cá vµ chuÈn bÞ ®Çu t­ hÖ thèng t­íi cho cá ®Ó ®¶m b¶o thøc ¨n cho bß c¶ mïa kh«.

HiÖn nay, ë S¬n La, xuÊt hiÖn nhiÒu tr¹i bß nu«i bß thÞt c«ng nghiÖp gièng nh­ m« h×nh cña c«ng ty Vinaconex cho hiÖu qu¶ cao.

ë Hµ Giang, do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, ®Êt ®ai vµ khÝ hËu nªn ®Êt trång cá thay thÕ ng« trªn nh÷ng n­¬ng rÉy hèc ®¸ vÉn gi÷ ®­îc ®é Èm vµ cá vÉn ph¸t triÓn c¶ vÒ mïa kh«, tuy n¨ng suÊt cã thÊp h¬n.

Trªn thùc tÕ, hÇu hÕt rõng khoanh nu«i t¸i sinh hiÖn nay ®Òu lµ ph­¬ng thøc bá ho¸ tù nhiªn sau canh t¸c n­¬ng rÉy, cßn rõng trång th× th«ng th­êng ®­îc thùc hiÖn trªn ®Êt trèng trèng ®åi träc mµ vÒ b¶n chÊt còng lµ nh÷ng diÖn tÝch sau n­¬ng rÉy nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh rõng.

Tr­íc ®©y, nhÊt lµ tr­íc khi cã luËt ®Êt ®ai, viÖc sö dông ®Êt ®åi nói hÇu nh­ kh«ng ®­îc qu¶n lý nªn chu tr×nh “canh t¸c n­¬ng rÉy  ®Êt trèng ®åi nói träc” rÊt phæ biÕn.

Trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ khi thùc hiÖn c¸c dù ¸n l©m nghiÖp vµ c¸c ch­¬ng tr×nh cña ChÝnh Phñ nh­ ch­¬ng tr×nh 135, ®Þnh canh ®Þnh c­, dù ¸n 5 triÖu ha rõng,... nhiÒu triÖu ha ®Êt trèng ®åi träc ®· ®­îc trång rõng.

HiÖn nay, c¸c lo¹i ®Êt rõng vµ ®Êt n­¬ng rÉy ®· ®­îc giao cho c¸c tæ chøc vµ hé gia ®×nh qu¶n lý sö dông. V× vËy, kh«ng cßn t×nh tr¹ng ®Êt n­¬ng rÉy kÐm hiÖu qu¶ bá ho¸ thµnh ®Êt trèng ®åi träc mµ ®­îc c¸c chñ hé chuyÓn sang trång rõng hoÆc khoanh nu«i t¸i sinh. Qua ®iÒu tra hé «ng CÇm Ph­¬ng t¹i th«n Khuæi Kh¨ng (x· Sèp Cép, H. Sèp Cép, S¬n La), trång m¨ng tre B¸t §é cho tæng thu30 triÖu ®ång/ha/n¨m so víi canh t¸c n­¬ng rÉy chØ tõ 3-5 triÖu ®ång/ha/n¨m

Tuy nhiªn, trong 4 n¨m 2000 – 2003 diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy chuyÓn sang trång rõng kh«ng lín, kho¶ng trªn 2.000 ha, cô thÓ c¸c ®Þa bµn chuyÓn ®æi chñ yÕu nh­ sau:

Tæng diÖn tÝch chuyÓn ®æi: 2.220 ha, trong ®ã rõng trång 1.570 ha.

+ S¬n La: 1.570 ha, rõng trång 910 ha.

+ §iÖn Biªn: 480 ha, trong ®ã rõng trång 380 ha.

+ Yªn B¸i: 170 ha, trong ®ã rõng trång 130 ha.

TËp ®oµn c©y rõng hiÖn rÊt phong phó, nh­ng phæ biÕn nhÊt ë hÇu hÕt c¸c tØnh lµ keo lai, b¹ch ®µn cao s¶n, tre luång, mét sè n¬i trång muång, tr¸m, l¸t, th«ng, mì. §Æc biÖt, mét sè ®Þa ph­¬ng trång tre m¨ng xuÊt khÈu cho lîi nhuËn rÊt cao nh­: H. S«ng M·, H. Sèp Cép (S¬n La), vïng Sipaph×n (§iÖn Biªn), hoÆc chuyÓn sang trång quÕ nh­ ë B¶o Th¾ng (Lµo Cai), V¨n ChÊn (Yªn B¸i). Tuy nhiªn, nh÷ng n¬i trång tre m¨ng suÊt khÈu ®ßi hái ®é dèc kh«ng lín, lu«n ®ñ Èm vµ mét chÕ ®é ch¨m sãc tèt míi cho n¨ng suÊt cao, c©y quÕ còng chØ ph¸t triÓn tèt vµ cho l­îng tinh dÇu cao ë mét vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh.

HiÖn nay, nh÷ng diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy cÇn ph¶i chuyÓn sang trång vµ khoanh nu«i t¸i sinh kh¸ lín. §ã lµ nh÷ng diÖn tÝch trªn nói cao, ®é dèc lín xa khu d©n c­. Khã kh¨n hiÖn nay lµ c¸c vÊn ®Ò gi¶i quyÕt l­¬ng thùc cho c¸c hé gia ®×nh ®Ó hä tù nguyÖn chuyÓn nh÷ng diÖn tÝch sang trång rõng.

3. HiÖu qu¶ cña viÖc chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy

3.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ

§Ó ®¸nh gi¸, so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c m« h×nh chuyÓn ®æi ®­îc kh¸ch quan vµ cã ý nghÜa, chóng t«i lùa chän nh÷ng phiÕu ®iÒu tra cã ®Çy ®ñ th«ng tin theo nh÷ng tiªu chÝ sau:

- TËp ®oµn c©y trång cña m« h×nh ®èi chøng vµ chuyÓn ®æi ph¶i mang tÝnh phæ biÕn, tÝnh ®¹i diÖn cña ®Êt n­¬ng rÉy. Ch¼ng h¹n, tËp ®oµn c©y trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy chóng t«i chän ng« vµ lóa n­¬ng v× thùc tÕ tû träng nhãm c©y nµy chiÕm 55% tæng quü ®Êt n­¬ng rÉy. C¸c m« h×nh chuyÓn ®æi ®èi víi chÌ sÏ chän chÌ Shan, c©y ¨n qu¶ chän nh·n, v¶i, trång rõng kinh tÕ chän b¹ch ®µn óc, trång cá chän gièng cá voi...

- N¨ng suÊt c©y trång chän møc b×nh qu©n.

- §Çu t­ chi phÝ møc trung b×nh.

- §èi víi ruéng bËc thang vµ c©y l©u n¨m ®­îc tÝnh thªm vÒ khÊu hao ruéng, v­ên víi chu kú s¶n xuÊt t¹m tÝnh 20 – 25 n¨m.

§¬n vÞ: 1.000 ®/ha

- HiÖu qu¶ quan träng nhÊt vÒ x· héi cña c¸c m« h×nh chuyÓn ®æi lµ gãp phÇn æn ®Þnh d©n c­ l©u dµi, gióp cho ng­êi d©n ®Þnh canh, ®Þnh c­, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, n©ng cao ®êi sèng cña céng ®ång c¸c d©n téc. §©y lµ mét h­íng quan träng trong chÝnh s¸ch æn ®Þnh d©n c­ mµ nhµ n­íc trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng ph¶i l­u t©m xem xÐt.

- ViÖc chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy ®· t¹o thªm viÖc lµm cho ng­êi d©n. Qua ®iÒu tra vµ tÝnh to¸n, mçi ha ®Êt chuyÓn ®æi ®· t¹o ta sè viÖc lµm nhiÒu gÊp 2,5 – 8 lÇn so víi canh t¸c n­¬ng rÉy.

- ViÖc thùc hiÖn chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy sÏ gióp ng­êi d©n n©ng cao ®­îc kiÕn thøc KHKT vÒ sö dông ®Êt dèc, vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh c©y trång, vËt nu«i.

ViÖc chuyÓn ®æi ®Êt n­¬ng rÉy sang ruéng bËc thang trång c¸c lo¹i c©y l©u n¨m ®· ®­îc nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc chøng minh hiÖu qu¶ cao vÒ b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt. ë n­íc ta, ViÖn khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam, ViÖn N«ng ho¸ thæ nh­ìng cã nhiÒu ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sù mÊt ®Êt vµ mÊt chÊt dinh d­ìng cña ®Êt dèc víi nh÷ng th¶m thùc vËt kh¸c nhau. Qua kÕt qu¶ ph©n tÝch tæng hîp c¸c tµi liÖu, l­îng ®Êt mÊt ®i khi canh t¸c n­¬ng rÉy so víi c¸c m« h×nh chuyÓn ®æi nh­ sau (®é dèc ®Þa h×nh 30 – 35^o, l­îng m­a 1.200 – 1.700 mm, ®Êt phiÕn th¹ch sÐt).

- Canh t¸c n­¬ng rÉy (lóa n­¬ng, ng«): 60 – 80 tÊn/ha/n¨m.

- Trång chÌ theo ®­êng ®ång møc: 30 – 40 tÊn/ha/n¨m.

- Trång c©y ¨n qu¶ theo ®­êng ®ång møc: 35 – 50 tÊn/ha/n¨m.

- Trång cá : (Ch­a cã sè liÖu)

- Rõng t¸i sinh: 5 – 8 tÊn/ha/n¨m.

1.2. Thùc tr¹ng s¶n xuÊt trªn ®Êt n­¬ng rÉy hiÖn nay

1.2.1. T×nh h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång giai ®o¹n 2000 - 2003

a. Nh÷ng tËp ®oµn c©y trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy

Trªn ®Êt n­¬ng rÉy cã 3 nhãm c©y trång chÝnh:

- Nhãm c©y l­¬ng thùc cã h¹t gåm lóa n­¬ng vµ ng« (theo hÖ thèng ®¨ng ký thèng kª giai ®o¹n nµy ®Êt n­¬ng rÉy bao gåm c¶ lóa n­¬ng ).

- Nhãm c©y cã cñ víi c©y s¾n lµ chñ yÕu.

- Nhãm c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy nh­ l¹c mÝa, ®Ëu t­¬ng.

Ngoµi nh÷ng nhãm c©y trång trªn cßn cã nhãm c©y kh¸c. DiÖn tÝch nhãm nµy chiÕm 20 – 25% ®Êt n­¬ng rÉy vµ rÊt biÕn ®éng do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã nguyªn nh©n mét sè diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy hoÆc ®ang trong thêi kú phôc håi. DiÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång chÝnh trªn ®Êt n­¬ng rÉy vµ ®Þa bµn ph©n bè ®­îc chi tiÕt t¹i biÓu sau :

§¬n vÞ: 1000 ha

§¬n vÞ: %

Qua biÓu trªn ta thÊy trªn ®Êt n­¬ng rÉy hiÖn nay nhãm c©y l­¬ng thùc cã h¹t chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n víi tû träng 55% tæng quü ®Êt, nhãm c©y cã cñ chiÕm 11,5% vµ nhãm c©y CNNN 12,5%. Nh­ vËy, l­¬ng thùc vÉn lµ nhu cÇu thiÕt yÕu vµ lµ ­u tiªn sè mét cña c­ d©n vïng nói.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do ®­îc t¨ng c­êng ®Çu t­ thuû lîi, ¸p dông gièng míi nªn nhiÒu vïng møc l­¬ng thùc ®Çu ng­êi ®­îc n©ng cao, v× vËy t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®Õn c¬ cÊu c©y trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy. Trong 4 n¨m 2000 – 2004, nhãm c©y l­¬ng thùc tõ 56,4% n¨m 2000 gi¶m cßn 54,9% n¨m 2003, nhãm c©y c«ng nghiÖp t¨ng kh¸, tõ 8,3% (n¨m 2000) lªn 12,2% n¨m 2003. Tuy tèc ®é chuyÓn dÞch ch­a m¹nh nh­ng víi thêi gian ng¾n ®¹t ®­îc tèc ®é chuyÓn dÞch trªn ®©y lµ mét tÝn hiÖu tÝch cùc, nhÊt lµ so víi thêi kú tr­íc n¨m 2000, khi tû träng c©y l­¬ng thùc chiÕm trªn 60 – 70% quü ®Êt n­¬ng rÉy.

- Trong néi bé nhãm c©y l­¬ng thùc thÓ hiÖn sù gi¶m nhanh diÖn tÝch lóa n­¬ng vµ t¨ng nhanh diÖn tÝch ng«. Qua ®iÒu tra kh¶o s¸t cña chóng t«i, ®iÒu nµy ®­îc gi¶i thÝch lµ nh÷ng n¨m qua do sö dông gièng ng« míi, n¨ng suÊt cao, c©y ng« thÝch nghi trªn ®Êt n­¬ng rÉy vµ cho hiÖu qu¶ cao h¬n lóa n­¬ng. MÆt kh¸c, thÞ tr­êng gi¸ c¶ ng« rÊt æn ®Þnh nªn s¶n xuÊt ng« hµng ho¸ ®ang lµ thÕ m¹nh cña ®Êt n­¬ng rÉy.

§¬n vÞ: %

N¨m 2000, tû lÖ lóa n­¬ng vµ ng« toµn vïng lµ 40:60, ®Õn n¨m 2003, tû lÖ nµy lµ 32:68. §Æc biÖt tiÓu vïng T©y B¾c cã tèc ®é chuyÓn dÞch nhanh nhÊt, tû lÖ lóa n­¬ng vµ ng« n¨m 2000 lµ 48:52, sau 4 n¨m gi¶m cßn 38:62. Nh­ vËy, trong nhãm c©y l­¬ng thùc hiÖn nay, diÖn tÝch lóa n­¬ng ®ang cã xu h­íng gi¶m vµ diÖn tÝch ng« t¨ng lªn.

- Nhãm c©y cã cñ gåm s¾n, khoai lang, dong riÒng,... nh­ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy th× chñ yÕu lµ s¾n, chiÕm tíi 98 – 99% diÖn tÝch c©y cã cñ, nh÷ng diÖn tÝch c©y cã cñ kh¸c hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ.

- Nhãm c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy trªn ®Êt n­¬ng rÉy kh¸ phong phó nh­ ®Ëu t­¬ng, l¹c, mÝa, diÖn tÝch ba lo¹i c©y nµy chiÕm tíi trªn 96% tæng diÖn tÝch c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy trªn ®Êt n­¬ng rÉy. C¬ cÊu cña 3 lo¹i c©y nµy toµn vïng n¨m 2000 lµ 64:17:15, ®Õn n¨m 2003 cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ lµ 71:14:11. Nh­ vËy, tû träng diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng ®ang cã xu h­íng t¨ng m¹nh. Còng nh­ c©y ng«, trong nh÷ng n¨m qua, s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng mang l¹i hiÖu qu¶ cao, thÞ tr­êng tiªu thô æn ®Þnh nªn ë hÇu hÕt c¸c tØnh ®Òu cã ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn ®Ëu t­¬ng. Ngoµi ph¸t triÓn trªn ®Êt 1 vô, ph¸t triÓn ®Ëu t­¬ng ®«ng th× ®Êt n­¬ng rÉy lµ mét tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn ®Ëu t­¬ng cña vïng.

Lóa n­¬ng lµ c©y l­¬ng thùc truyÒn thèng vµ lµ c©y trång quan träng nhÊt trong ®êi sèng cña céng ®ång c¸c d©n téc vïng nói. Ngµy nay, do kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ nhÊt lµ mét sè c©y trång cã hiÖu qu¶ cao nh­ ng«, ®Ëu t­¬ng thay thÕ nªn diÖn tÝch lóa n­¬ng ®ang cã xu h­íng gi¶m dÇn.

Sè liÖu biÓu trªn cho thÊy:

+ Lóa n­¬ng tËp trung chñ yÕu ë tiÓu vïng T©y B¾c (chiÕm 76% vÒ diÖn tÝch, 78% vÒ s¶n l­îng).

+ TØnh §iÖn Biªn ®¹t cao nhÊt c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng.

+ Gi¸ trÞ s¶n l­îng trªn 1 ha lóa n­¬ng chØ ®¹t 1,9 – 2,2 triÖu ®ång.

- VÒ gièng lóa:

HiÖn cã hai tËp ®oµn gièng lóa n­¬ng:

+ Gièng b¶n ®Þa: rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Ng­êi Th¸i §en cã gièng: KhÈu VÆn Lanh (nÕp n­¬ng tÝm), KhÈu VÆn Lai (nÕp tÝm), KhÈu Ch¨m d¹o (nÕp th¬m), KhÈu m· kh­a (nÕp tr¾ng), KhÈu b¶o ®¶m, KhÈu tan (nÕp tan),.... Ng­êi M«ng cã 8 gièng; D©u hoa, D©u trßn, D©u tÝm, nÕp cÈm, tan...Nh×n chung c¸c gièng lóa b¶n ®Þa ®Òu cã chÊt l­îng ngon, dÎo nh­ng n¨ng suÊt kh«ng cao do hÇu hÕt ®­îc trång cÊy qu¶ng canh tù nhiªn. Thêi gian sinh tr­ëng cña c¸c gièng b¶n ®Þa th­êng dµi, tõ 160 – 180 ngµy.

+ Gièng míi: Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr­íc ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp ViÖt Nam vµ ViÖn B¶o VÖ thùc vËt ®· tuyÓn chän vµ kh¶o nghiÖm thµnh c«ng nhiÒu gièng lóa n­¬ng n¨ng suÊt cao tõ ViÖn lóa quèc tÕ IRRI vµ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. §Õn nay, qua ®iÒu tra kh¶o s¸t, nhiÒu gièng ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ ®­îc ng­êi d©n chÊp nhËn. §ã lµ gièng LC 88 – 66, LC 90 – 5, ITA 331, LC 93 – 1, LN 93 – 2, LN 93 – 4. C¸c gièng míi ®Òu cã thêi gian ng¾n h¬n (110 – 120 ngµy); c©y thÊp, n¨ng suÊt cao gÊp 2 – 3 lÇn gièng b¶n ®Þa.

+ VÒ gieo h¹t, hiÖn phæ biÕn 2 h×nh thøc: Chäc lç bá h¹t cña ng­êi Th¸i (mËt ®é 25 – 30 lç/m², mçi lç 5 – 6 h¹t); ng­êi M«ng v·i h¹t trªn mÆt n­¬ng (35 – 40 kg/ha) sau ®ã dïng cµo tay hoÆc bõa tr©u ®¶o ®Êt phñ h¹t.

+ Lµm cá vµ bãn ph©n: Ng­êi d©n coi träng viÖc lµm cá lµm 3 – 4 ®ît trong c¶ chu kú sinh tr­ëng cña lóa. Ng­îc l¹i, lóa n­¬ng hÇu nh­ kh«ng ®­îc bãn ph©n, nhÊt lµ ë nh÷ng vïng s©u vïng xa khi sö dông c¸c gièng b¶n ®Þa, hä gi¶i thÝch lµ lóa cóng Giµng nªn kh«ng ®­îc bãn ph©n.

+ Xen canh gèi vô: KÕt qu¶ ®iÒu tra m« h×nh cho thÊy: c¸c lo¹i c©y ®­îc trång xen canh vµo n­¬ng lóa lµ d­a (d­a gang, d­a hång, d­a vµng...) ®­îc trén lÉn víi thãc gièng khi ®em gieo vµ cho thu ho¹ch tr­íc lóa; ®Ëu nho nhe còng ®­îc gieo cïng víi lóa nh­ng thu ho¹ch sau (m« h×nh ë ChiÒng Sinh, S¬n La). §èi víi bÝ ®á, khi thu ho¹ch lóa (th¸ng 9 – 10 ) ng­êi d©n vÉn l­u gi÷ qu¶ trªn n­¬ng ®Õn th¸ng 1, v× hä cho r»ng bÝ cµng giµ cµng gi÷ ®­îc l©u.

C¸c m« h×nh xen canh ®· cho hiÖu qu¶ cao vµ ®¶m b¶o ®é che phñ cao h¬n so víi ®éc canh lóa n­¬ng.

Một số kỹ thuật trồng lúa nương của người Thái Đen và người Mông

vùng TDMNBB

Công việc	Kỹ thuật của người Mông	Kỹ thuật của người Thái Đen
Lµm ®Êt	ChuÈn bÞ ®Êt trong c¸c th¸ng 12, 1, 2 ph¸t ®èt rÉy cá trªn nh÷ng khu vùc cßn rõng t¸i sinh Cµy lËt ®Êt ph¬i ¶i trªn nh÷ng khu vùc ®Êt b¹c mµu	Ph¸t ®èt c©y cá (khu vùc cßn c©y rõng t¸i sinh). Cµy, cuèc lËt ®Êt ph¬i ¶i trªn khu ®Êt b¹c mµu trong th¸ng1,2
Gieo h¹t	Tra h¹t: Gieo v·i, x¹ gièng trªn mÆt n­¬ng, dïng tr©u, bµn g¹t hay kÐo cµnh c©y ®Ó lÊp h¹t	Chäc lç bá h¹t, mçi lç cã tõ 4 - 5 h¹t
Ch¨m sãc	- Lµm cá ph¸ v¸ng b»ng bõa tr©u trong thêi gian cã nhiÒu m­a, ®Êt Èm trong th¸ng 5 - Lµm cá dÆm ®ît 2 b»ng tay. TØa th­a tra dÆm, c©y m¹ tØa th­a sÏ ®­îc ®em cÊy ch©n ruéng Èm	- RÉy cá b»ng cuèc (chãp) khi tiªt trêi ®ang nãng (th¸ng 5) - Lµm s¹ch cá, bãn ph©n ë diÖn tÝch lóa qu¸ xÊu dÓ thóc cho c©y ®Î nh¸nh
Thu ho¹ch	Thu ho¹ch b»ng h¸i tay, l­îm thµnh tõng bã, ph¬i kh« vµ cÊt tr÷. R¬m r¹ cßn l¹i ®Ó trªn n­¬ng	Thu ho¹ch b»ng liÒm h¸i ®¹i trµ, ®Ëp t¸ch, qu¹t s¹ch ngay t¹i n­¬ng vµ chuyÓn thãc vÒ nhµ
B¶o qu¶n	CÊt tr÷ c¶ l­îm lóa trªn sµng kho, kh«ng ph¬i l¹i, Ýt bÞ s©u mät	Ph¬i kh«, cÊt tr÷ trong bao b× lín. ThØnh tho¶ng ph¶i ph¬i l¹i tr¸nh s©u mät

Nguån: KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ®ång bµo vïng cao trong n«ng nghiÖp vµ qu¶n ly’ tµi nguyªn thiªn nhiªn, ViÖn khoa häc L©m nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, 1998

b. C©y ng«

- DiÔn biÕn diÖn tÝch – n¨ng suÊt – s¶n l­îng.

+ Ng« lµ c©y trång quan träng nhÊt vµ diÖn tÝch lín nhÊt trong tËp ®oµn c©y trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy hiÖn nay. DiÖn tÝch ng« n¨m 2003 lµ 135.000 ha, chiÕm 37% quü ®Êt n­¬ng rÉy, chiÕm 40% diÖn tÝch ng« cña toµn vïng TDMNBB. DiÔn biÕn s¶n xuÊt ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy ë c¸c ®Þa bµn träng ®iÓm ®­îc thÓ hiÖn ë biÓu sau: