Më ®Çu I. TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n

Sè liÖu biÓu trªn cho thÊy:

+ DiÖn tÝch ng« cã xu h­íng t¨ng ë hÇu kh¾p c¸c tØnh.

+ Vïng T©y B¾c cã diÖn tÝch ng« chiÕm 59% s¶n l­îng chiÕm 62% s¶n l­îng ng« toµn vïng.

+ S¬n La lµ tØnh ®¹t cao nhÊt vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy (DiÖn tÝch chiÕm 37%, n¨ng suÊt b»ng 126% n¨ng suÊt b×nh qu©n, s¶n l­îng chiÕm 47% s¶n l­îng toµn vïng). S¬n La lµ tØnh s¶n xuÊt ng« hµng ho¸ lín nhÊt vïng TDMNBB.

+ S¶n l­îng ng« tõ ®Êt n­¬ng rÉy n¨m 2003 ®¹t trªn 323 ngh×n tÊn, b»ng 36% s¶n l­îng ng« cña toµn vïng TDMNBB. Riªng S¬n La s¶n l­îng ng« trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy chiÕm tíi 76% tæng s¶n l­îng ng« toµn tØnh.

+ N¨ng suÊt ng« b×nh qu©n ®¹t 24 t¹/ha, gi¸ trÞ cña s¶n l­îng ®¹t 3 – 5 triÖu ®ång/ha, cao h¬n nhiÒu so víi trång lóa n­¬ng. §©y lµ nguyªn nh©n trong thêi gian qua, diÖn tÝch lóa n­¬ng gi¶m, trong khi diÖn tÝch ng« t¨ng kh¸ nhanh.

- Gièng ng«: Kh¸c víi lóa n­¬ng phÇn lín dïng gièng b¶n ®Þa, gièng ng« hÇu hÕt sö dông lµ gièng míi. HiÖn nay, S¬n La lµ tØnh cã tû lÖ ng« lai trªn 90%, vµo lo¹i cao nhÊt n­íc, n¨ng suÊt ®¹t trªn 3 tÊn/ha. C¸c gièng phæ biÕn hiÖn nay ë toµn vïng lµ Bioseed, VN10, 9698, 9681, CP888. C¸c vïng s©u vïng xa ®­îc hç trî 100% gièng ng«, vïng khã kh¨n ®­îc hç trî 70% b»ng ng©n s¸ch tØnh. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l­¬ng thùc ë c¸c vïng cao, ®Æc biÖt khã kh¨n.

+ Kü thuËt canh t¸c.

Ng« lµ c©y trång phæ biÕn nhÊt vïng TDMNBB vµ lµ c©y dÔ trång, kh«ng ®ßi hái ch¨m sãc g× ®Æc biÖt nªn hiÖn nay ng« Ýt ®­îc ®Çu t­ ch¨m bãn.

VÒ tra h¹t, cã 2 h×nh thøc: chäc lç bá h¹t vµ cµy (hoÆc xíi) thµnh hµng theo ®­êng ®ång møc vµ tra h¹t theo hµng. Còng nh­ lóa n­¬ng, ng­êi d©n chó träng lµm cá cho ng«. C¸c vïng th©m canh ng« nh­ S¬n La, Hµ Giang, ng­êi d©n ®· chó ý bãn ph©n cho ng«. T¹i S¬n La, mét sè ®iÓm ®iÒu tra cho thÊy 1 ha ng« ®­îc bãn 100 – 200 kg urª, 30 – 60 kg P₂O₅, 40 – 50 kg K₂O nguyªn chÊt.

Ng« trång trªn ®Êt n­¬ng rÉy chñ yÕu lµ 1 vô (chÝnh vô), gieo vµo th¸ng 4, thu ho¹ch th¸ng 8. ë mét sè ®Þa bµn, ®Æc biÖt ë S¬n La, mét sè diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy ®­îc trång 2 vô/n¨m.

Ng« xu©n hÌ + Ng« thu hoÆc

Ng« xu©n hÌ + Gèi l¹c, ®Ëu t­¬ng (Gèi tr­íc khi thu ho¹ch ng« 15 ngµy)

NÕu ng« thu ho¹ch sím th× kh«ng ph¶i trång gèi.

HiÖn nay, t¹i S¬n La cã kho¶ng 7% diÖn tÝch ®¹t n­¬ng rÉy ®­îc trång 2 vô/n¨m. §©y lµ nh÷ng diÖn tÝch ë ch©n nói, ®é dèc kh«ng lín, th¶m rõng phÝa trªn ®¶m b¶o.

Tr­íc ®©y, s¾n ®­îc coi lµ c©y l­¬ng thùc vµ tõng lµ c©y trång chñ ®¹o trªn ®Êt n­¬ng rÉy. Khi vÊn ®Ò l­¬ng thùc tõng b­íc ®­îc gi¶i quyÕt th× diÖn tÝch s¾n gi¶m nhanh vµ ®Õn nay diÖn tÝch s¾n toµn vïng chØ trªn d­íi 4 v¹n ha.

Nh­ vËy, diÖn tÝch s¾n thêi kú 2000- 2003 lµ hÇu nh­ æn ®Þnh. S¶n l­îng s¾n n¨m 2003 ®¹t 375 ngh×n tÊn. Qua biÓu trªn ta thÊy s¾n tËp trung chñ yÕu ë tiÓu vïng T©y B¾c (chiÕm 65% vÒ diÖn tÝch, 61% vÒ s¶n l­îng). S¬n La lµ tØnh cã diÖn tÝch – s¶n l­îng s¾n cao nhÊt vïng. VÒ n¨ng suÊt s¾n tØnh Yªn B¸i ®¹t cao nhÊt: 132 t¹/ha, cao gÇn gÊp r­ìi so víi n¨ng suÊt b×nh qu©n cña toµn vïng.

Thêi gian gÇn ®©y, t¹i mét sè ®Þa ph­¬ng x©y dùng nhµ m¸y chÕ biÕn tinh bét s¾n vµ trång s¾n c«ng nghiÖp (nh­ ë Yªn B¸i, S¬n La). §©y lµ gièng s¾n cho n¨ng suÊt cao nh­ng møc ®Çu t­ lín vµ g©y t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ ®Êt nhanh. HiÖn nay, c¸c ®Þa ph­¬ng ®Òu rÊt c©n nh¾c khi ph¸t triÓn s¾n c«ng nghiÖp.

d. C©y ®Ëu t­¬ng

§Ëu t­¬ng lµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy chiÕn l­îc vïng TDMNBB. HiÖn nay, toµn vïng cã 62.000 ha ®Ëu t­¬ng th× diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy chiÕm trªn 51%. Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy cßn rÊt lín.

Sau ®©y lµ t×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë nh÷ng ®Þa bµn träng ®iÓm:

B¶ng 18: DiÔn biÕn diÖn tÝch – n¨ng suÊt – s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng

trªn ®Êt n­¬ng rÉy vïng TDMNBB(chi tiÕt xem biÓu HT-07 phÇn phô lôc).

§¬n vÞ: DT: 1.000 ha, NS: t¹/ha, SL: 1.000 tÊn

§Þa bµn träng ®iÓm	N¨m 2000			N¨m 2003
	DiÖn tÝch	N¨ng suÊt	S¶n l­îng	DiÖn tÝch	N¨ng suÊt	S¶n l­îng
Toµn vïng 1. TV. T©y B¾c Trong ®ã: - §iÖn Biªn - S¬n La 2. TV. Trung T©m Trong ®ã: - Hµ Giang - Lµo Cai 3. TV. §«ng B¾c	20,2 10,5 2,4 7,2 9,3 4,8 2,7 0,4	8,7 9,5 10,4 9,5 7,6 6,8 8,2 19,0	17,5 10,0 2,5 6,9 7,1 3,3 1,9 0,4	31,6 16,6 5,4 10,1 14,1 8,3 3,3 0,9	9,0 9,7 10,5 9,6 8,0 7,3 7,2 10,0	28,4 16,1 5,6 9,7 11,4 6,1 2,4 0,9

Nguån: Sè liÖu ®Þa chÝnh, thèng kª vµ ®iÒu tra

DiÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy n¨m 2003 cña vïng TDMNBB lµ 31.600 ha, t¨ng 1,5 lÇn so víi n¨m 2000. §Ëu t­¬ng ®­îc trång tËp trung chñ yÕu ë vïng T©y B¾c 16.600 ha, tiÓu vïng Trung T©m 14.100 ha.

S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ®¹t 28.400 tÊn, chiÕm 46% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng toµn vïng vµ b»ng 162% s¶n l­îng n¨m 2000. Nh­ vËy, giai ®o¹n 2000 – 2003, ®Ëu t­¬ng t¨ng m¹nh c¶ vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng.

N¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cßn rÊt thÊp, b×nh qu©n míi chØ ®¹t 9 t¹/ha, b»ng 60 – 70% n¨ng suÊt b×nh qu©n c¶ n­íc, (trong khi n¨ng suÊt b×nh qu©n c¶ n­íc míi chØ b»ng 52% n¨ng suÊt b×nh qu©n chung cña thÕ giíi).

Nh­îc ®iÓm cña gièng ®Ëu t­¬ng hiÖn nay lµ do ng­êi d©n tù ®Ó gièng hoÆc mua b¸n trao ®æi côc bé víi nhau nªn chÊt l­îng gièng rÊt kÐm, bÞ tho¸i ho¸ vµ n¨ng suÊt thÊp. §©y còng lµ t×nh tr¹ng bÊt cËp cña gièng ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc nãi chung.

Ph¶i nãi ngay r»ng, c©y ®Ëu t­¬ng trong vïng ch­a ®­îc ng­êi d©n chó ý coi träng nh­ c©y ng«, lóa mµ chØ ®­îc coi nh­ c©y phô c©y tËn dông nªn s¶n xuÊt hÇu nh­ lµ theo ph­¬ng thøc qu¶ng canh, kh«ng ch¨m bãn. §©y còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng hiÖn nay cßn rÊt thÊp..

HiÖn nay, ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy ®­îc trång mét vô: Gieo vµo th¸ng 4, thu ho¹ch th¸ng 7. Mét sè diÖn tÝch ë S¬n La, §iÖn Biªn trång 2 vô/n¨m.

e. C©y l¹c

So víi c©y ®Ëu t­¬ng th× phæ thÝch nghi cña c©y l¹c hÑp h¬n nªn c©y l¹c kh«ng phæ biÕn b»ng c©y ®Ëu t­¬ng. N¨m 2003, diÖn tÝch l¹c trªn ®Êt n­¬ng rÉy lµ 6.170 ha, chØ chiÕm 16% diÖn tÝch l¹c toµn vïng. Mét sè tØnh cã diÖn tÝch l¹c trªn ®Êt n­¬ng rÉy lín lµ: S¬n La 840 ha, §iÖn Biªn 680 ha, Hµ Giang 1.880 ha. N¨ng suÊt l¹c còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c tØnh, tõ 6 – 12 t¹/ha. S¶n l­îng l¹c n¨m 2003 ®¹t 5.800 tÊn.

HiÖn nay, t¹i S¬n La vµ Yªn B¸i ®ang nh©n réng m« h×nh l¹c xen s¾n, võa n©ng cao ®­îc gi¸ trÞ s¶n phÈm trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, võa b¶o vÖ ®­îc m«i tr­êng ®Êt.
1.2.3. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c©y trång chÝnh trªn ®Êt n­¬ng rÉy

Víi quan ®iÓm lùa chän phiÕu ®iÒu tra cã t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ th«ng tin víi c¸c chØ tiªu vÒ chi phÝ vµ thu nhËp cã thÓ ®¹i diÖn cho s¶n xuÊt ®Êt n­¬ng rÉy toµn vïng. Sau khi xö lý c¸c phiÕu ®iÒu tra, hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n­¬ng rÉy vïng TDMNBB ®­îc tÝnh to¸n cã b¶ng sau:

Sè liÖu kiÓm kª ®Êt n¨m 2005 thùc chÊt lµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n¨m 2004. Th«ng th­êng, víi cïng mét hÖ thèng ®¨ng ký thèng kª th× sau 1 n¨m c¸c lo¹i ®Êt, trong ®ã cã ®Êt n­¬ng rÉy biÕn ®éng kh«ng nhiÒu. Tuy nhiªn, víi hÖ thèng ®¨ng ký thèng kª n¨m 2005 th× ®Êt n­¬ng rÉy ë mét sè ®Þa bµn cã sù biÕn ®éng lín do c¸c nguyªn nh©n sau ®©y:

• 
  §Êt trång lóa n­¬ng tr­íc ®©y ®­îc thèng kª vµo "®Êt n­¬ng rÉy" nay t¸ch ra vµ thèng kª vµo "®Êt trång lóa".
  
• 
  §Êt trång c©y hµng n¨m trªn ®Êt v­ên dèc tr­íc ®©y lµ "®Êt v­ên t¹p", nay ®­îc thèng kª vµo "®Êt n­¬ng rÉy trång c©y hµng n¨m kh¸c" (HÖ thèng ®¨ng ký thèng kª n¨m 2005 kh«ng cßn "®Êt v­ên t¹p").
  
• 
  Mét phÇn ®Êt trång c©y hµng n¨m kh¸c tr­íc ®©y (®Êt cã ®é dèc nhá trång c©y hµng n¨m) nay ®­îc thèng kª vµo "®Êt n­¬ng rÉy trång c©y hµng n¨m kh¸c"(phÇn cßn l¹i ®­îc thèng kª vµo "®Êt b»ng trång c©y hµng n¨m kh¸c").
  
• 
  NhiÒu diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy ë mét sè ®Þa ph­¬ng ®­îc cËp nhËt bæ sung trong ®ît kiÓm kª nµy.
  
• 
  Nguyªn nh©n cuèi cïng lµ cã sù sai kh¸c vÒ sè liÖu gi÷a 2 lÇn kiÓm kª.
  

§¬n vÞ :1000ha

Víi sù biÕn ®éng ®Êt n­¬ng rÉy theo hÖ thèng ®¨ng ký thèng kª míi nh­ trªn, diÖn tÝch vµ tû träng c¸c nhãm c©y trång n¨m 2005 nh­ sau:

§¬n vÞ: 1000 ha

Nh­ vËy, nhãm c©y l­¬ng thùc cã h¹t lµ ng« vÉn chiÕm tû träng cao nhÊt (chiÕm 39.5% tæng quü ®Êt n­¬ng rÉy), nhãm c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy (víi c©y chñ ®¹o lµ ®Ëu t­¬ng vµ l¹c) chiÕm 19.2%, nhãm c©y cã cñ (chñ yÕu lµ s¾n) chiÕm 12.1%.

Víi viÖc t¸ch lóa n­¬ng ra khái ®Êt n­¬ng rÉy vµ mét phÇn diÖn tÝch ®Êt c©y hµng n¨m kh¸c +®Êt v­ên ®­îc chuyÓn sang ®Êt n­¬ng rÉy kÐo theo sù biÕn ®éng vÒ diÖn tÝch s¶n l­îng mét sè c©y trång chÝnh trªn ®Êt n­¬ng rÉy.