Gian daâm: Laøm tình vaø giao hôïp vôùi nhöõng ngöôøi chöa keát hoân

• 
  Vieäc giaùo duïc giôùi tính thieáu soùt.
  
• 
  Baàu khí khieâu daâm ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ.
  
• 
  Ñöùc tin yeáu keùm.
  
• 
  Khoâng hieåu roõ nguyeân taéc luaân lyù trong khi hoaøn caûnh beân ngoaøi thuùc ñaåy.
  
• 
  Laàm laãn giöõa tình duïc vaø tình yeâu.
  
• 
  Phaûn ñoái giaù trò truyeàn thoáng.
  

• 
  Khao khaùt theøm muoán nhuïc duïc... Ñoái vôùi tröôøng hôïp ham muoán tình duïc, ñieàu naøy chöùng toû moät tình duïc chöa tröôûng thaønh vaø söï giao hôïp tieàn hoân nhaân bieåu loä loøng ích kyû höôûng thuï, söï thieáu traùch nhieäm vôùi ngöôøi yeâu vaø baøo thai neáu coù, ñaùnh maát giaù trò cuûa söï giao hôïp laø caùch bieåu loä tình yeâu ñích thöïc chæ ñöôïc pheùp trong hoân nhaân ví nhö giao hôïp vôùi gaùi ñieám. Vì theá, khoâng laï khi ngöôøi con trai nhieàu khi khinh thöôøng vaø boû rôi ngöôøi con gaùi vì ñaõ deã daøng hieán thaân cho mình! Tröôøng hôïp hai ngöôøi yeâu nhau thaät söï, giao hôïp ñeå dieãn taû tình yeâu trao hieán, nhöng ñaây laø söï sai laàm vì ñaõ laãn loän tình yeâu vaø tình duïc vaø laøm sai laïc yù nghóa cuûa giao hôïp laø haønh vi ñöôïc duøng trong hoân nhaân ñeå baûo veä vaø taêng tröôûng tình yeâu vaø ñeå truyeàn sinh. Ngoaøi ra nhieàu khi ngöôøi nam thoûa maõn, ngöôøi nöõ seõ thaáy mình nhö ñoà chôi, phaåm giaù bò toån thöông, maëc caûm...
  

1. 
   Soáng chung keøm gian daâm vöøa coù toäi thöôøng xuyeân vöøa laøm göông xaáu coâng khai.
   
2. 
   Maõi daâm laø gian daâm nhö phöông tieän sinh soáng. Con gaùi ñaùnh maát phaåm giaù cuûa mình. Nhöõng toå chöùc vaø nhöõng luaät bao che, cho pheùp ñeàu mang troïng toäi.
   
3. 
   Giao hôïp tieàn hoân nhaân – duø ñeå bieåu loä tình yeâu, vaø seõ ñi ñeán hoân nhaân – laø toäi, ñoàng thôøi gaây nhieàu haäu quaû nghieâm troïng.
   

• 
  Ngoaïi tình.
  

Laø tìm khoai laïc moät mình. Ñoù laø toäi naëng, khoâng toân troïng haønh vi sinh duïc laø daáu hieäu cuûa tình yeâu hoã töông vaø truyeàn sinh, laøm phöông tieän thoûa maõn tính duïc ñeå ñaït khoaùi caûm. Ngöôøi thuû daâm soáng lo sôï, phieàn naõo, xaáu hoå, maëc caûm töï ti vaø maëc caûm toäi loãi. Seõ khoù ñaït haïnh phuùc trong sinh hoaït vôï choàng sau naøy.

• 
  Phöông caùch ñeå traùnh thuû daâm: veä sinh thaân theå, sinh hoaït ñoaøn theå, ñöøng ñeå mình caêng thaúng, kheùp kín... kieâng cöõ nhöõng chaát kích thích, khoâng tìm ñoïc nhöõng saùch baùo khieâu daâm hoaëc xem nhöõng hình aûnh gôïi duïc. Phöông tieän sieâu nhieân: nghó ñeán Chuùa Meï, loøng yeâu meán tha nhaân, caàu nguyeän.
  

• 
  Xuaát tinh do moäng tinh khoâng coù toäi.
  

• 
  Ñoàng tính luyeán aùi.
  

Caàn phaân bieät ñoàng tính thöïc vaø giaû. Thöïc laø ñöa ñeán traïng thaùi beàn vöõng nhö vôï choàng keøm theo thaùi ñoä laõnh caûm hoaëc gheâ sôï vieäc laøm tình vôùi ngöôøi khaùc phaùi. Giaû laø chæ nhaèm thoûa maõn tình duïc ñoài baïi. Giaû thöôøng do khuynh höôùng baåm sinh, hoaëc do bò haát huûi boû rôi, hoaëc do xung khaéc giöõa cha meï cuûa ñöông söï, hoaëc soáng baàu khí luùc naøo cuõng bò buoäc toäi, hoaëc do thoùi meâ ñaém xaùc thòt vôùi ngöôøi khaùc phaùi sôùm maø khoâng ñöôïc thoûa maõn. Giaû bieåu loä moät tieán trình tieàn daäy thì bò keàm toûa do giaùo duïc, hoaëc do thoùi thuû daâm sôùm ñeå mong tìm khoaùi laïc.

• 
  Thuù daâm. Giao caáu vôùi thuù vaät, ñoù laø moät thaùc loaïn tình duïc.
  

Vôï choàng phaûi söû duïng hoân nhaân theo nhöõng muïc ñích Chuùa thieát ñònh: toân troïng luaät töï nhieân, toân troïng phaåm giaù, xa traùnh nhöõng laïc thuù. Tröôùc khi ñöa ra nhöõng nguyeân taéc luaân lyù veà ñöùc trong saïch baäc hoân nhaân, caàn phaân bieät:

• 
  Laïc thuù toät ñænh hay hoaøn toaøn: ñoái vôùi ñaøn oâng laø khi xuaát tinh, ñoái vôùi ñaøn baø thì khoù phaân bieät, nhöng khi coù kinh nghieäm moät laàn thì seõ khoâng laãn loän.
  
• 
  Laïc thuù baát toaøn laø khi chöa ñaït hoaøn toaøn.
  
• 
  Haønh vi chính laø giao hôïp, haønh vi phuï laø nhöõng cöû chæ lôøi noùi aâu yeám nhö khuùc daïo ñaàu.
  

• 
  Xa traùnh caùc dòp toäi.
  
• 
  Tænh thöùc choáng laïi caùc tö töôûng, öôùc muoán xaáu.
  
• 
  Coù nhöõng ñam meâ toát, giaûi trí laønh maïnh.
  
• 
  Laøm chuû giaùc quan.
  
• 
  Ñieàu ñoä aên uoáng, veä sinh.
  
• 
  Sieâng naêng laøm vieäc.
  
• 
  Baïn beø toát.
  

• 
  Naêng caàu nguyeän, xöng toäi, röôùc leã.
  
• 
  Soáng khieâm nhöôøng.
  
• 
  Toân suøng Ñöùc Meï.
  
• 
  Nhôù ñeán Chuùa laø cuøng ñích cuoäc ñôøi.
  

Ñoái töôïng chuû yeáu maø giôùi raên 7 vaø 10 nhaém tôùi laø söï toân troïng cuûa caûi vaät chaát cuûa keû khaùc theo pheùp coâng baèng. Vì theá, ñieàu raên 7 caám laáy hoaëc giöõ taøi saûn cuûa keû khaùc caùch baát coâng, caám laøm haïi cuûa caûi keû khaùc baèng baát cöù caùch naøo. Giôùi raên daïy phaûi giöõ söï coâng baèng vaø baùc aùi trong vieäc quaûn lyù nhöõng cuûa caûi traàn theá vaø nhöõng thaønh quaû lao ñoäng cuûa con ngöôøi. Vì coâng ích, giôùi raên naøy ñoøi phaûi toân troïng quyeàn chung höôûng caùc cuûa caûi traàn theá vaø quyeàn sôû höõu. Ngöôøi Kitoâ höõu coá gaéng söû duïng cuûa caûi traàn theá ñeå phuïng söï Chuùa vaø thöïc thi baùc aùi huynh ñeä.

Ñieàu X caám ham muoán vaø ao öôùc chieám höõu thaùi quaù cuûa caûi traàn theá, caám tham lam vaø ham meâ cuûa caûi vaø theá löïc do cuûa caûi mang laïi. Ñieàu raên naøy coøn caám öôùc muoán laøm ñieàu baát coâng haïi ñeán taøi saûn cuûa keû khaùc.

1. 
   YÙ nghóa vaø giaù trò cuûa cuûa caûi traàn theá.
   

Tuy nhieân, cuûa caûi vaät chaát cuõng chæ laø taïm thôøi vaø phuø vaân. Coøn coù moät thöù cuûa caûi cao quyù hôn maø caùc saùch giaùo huaán trong Vaên chöông Khoân ngoan goïi ñoù laø söï khoân ngoan (x. Cn 2,1-4; 3,15; 8,11), söï bình an, söï coâng chính, cuoái cuøng Chuùa Gieâsu xaùc ñònh ñoù laø Nöôùc Trôøi maø con ngöôøi phaûi lo laéng tìm kieám caùch öu tieân. Taát caû moïi cuûa caûi vaät chaát chæ laø phöông tieän ñeå giuùp ñaït tôùi kho taøng vónh cöûu ñoù (duï ngoân kho taøng).

Cuûa caûi traàn theá duø caàn thieát nhöng cuõng haøm chöùa nhöõng nguy hieåm vaø caïm baãy khieán ngöôøi ta coù aûo töôûng veà moät haïnh phuùc giaû taïo, caûn trôû tìm kieám Nöôùc Trôøi. Do ñoù bieát bao ngöôøi ñaõ chaïy theo cuûa caûi maø boû Thieân Chuùa, thôø ngaãu töôïng, soáng sa ñoïa, höôûng thuï ích kyû, soáng nhö theå traàn gian laø taát caû maø queân maát cuøng ñích cuûa mình. Caùc ngoân söù trong Cöïu öôùc ñaõ töøng pheâ phaùn vaø chæ trích naëng lôøi thaùi ñoä soáng ñoù cuûa Israel, ñem ñeán hình phaït laø bò quaân thuø xaâm laêng vaø löu ñaøy. Chuùa Gieâsu khoâng heà keát aùn söï giaøu sang, pheâ phaùn ngöôøi giaøu, Ngöôøi chæ caûnh giaùc con ngöôøi ñöøng ñeå cuûa caûi vaät chaát laøm chuû ñeå mieät maøi chaïy theo noù maø laøm toâi tôù cho thaàn Mamon, nhöng haõy bieát duøng cuûa caûi maø soáng phuïc vuï nhaát laø ngöôøi ngheøo haàu coù ñöôïc kho taøng voâ giaù.

2. 
   Quyeàn sôû höõu
   

Ta coù theå phaân loaïi:

• 
  Veà vaät sôû höõu:
  

• 
  Quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn (nhaø cöûa, ñaát ñai).
  
• 
  Quyeàn sôû höõu ñoäng saûn (tieàn baïc).
  
• 
  Quyeàn sôû höõu vaên chöông – ngheä thuaät.
  

• 
  Veà sôû höõu chuû:
  

• 
  Quyeàn sôû höõu taäp theå.
  
• 
  Quyeàn tö höõu.
  

Quyeàn sôû höõu hoaøn toaøn ñöa ñeán quyeàn höôûng thuï söï vaät, tuøy yù söû duïng, di nhöôïng, ñeå daønh... Quyeàn sôû höõu khoâng coù tính tuyeät ñoái vaø bò giôùi haïn vì khoâng theå söû duïng nghòch laïi vôùi luaät Thieân Chuùa vaø luaät nhaân loaïi.

Quyeàn tö höõu khoâng do bôûi giao öôùc luùc ñaàu hoaëc luaät leä xaõ hoäi. Nhöng coù nguoàn goác töø luaät töï nhieân töùc laø töø chính Thieân Chuùa. Daân luaät nhaèm nhìn nhaän, baûo ñaûm hay giôùi haïn quyeàn tö höõu maø thoâi, chöù khoâng thieát laäp quyeàn ñoù. Theo giaùo lyù coâng giaùo thì quyeàn tö höõu laø quyeàn hôïp phaùp coù neàn taûng nôi luaät töï nhieân, luaät thieát ñònh cuûa Chuùa vaø cuûa loaøi ngöôøi.

• 
  Neàn taûng treân luaät töï nhieân: do söï caàn thieát cho caù nhaân, gia ñình vaø xaõ hoäi. Khoâng coù quyeàn tö höõu thì caù nhaân, gia ñình khoâng theå cung caáp cho mình vaø con caùi nhöõng nhu caàu caàn thieát cuûa cuoäc soáng. Cho neân söï chieám höõu rieâng laø baåm sinh nôi con ngöôøi, nhö moät khuynh höôùng thuoäc baûn naêng. Ñoái vôùi xaõ hoäi: Traät töï xaõ hoäi muoán raèng moãi ngöôøi coù quyeàn höôûng duøng nhöõng gì maø hoï laøm ra caùch hôïp phaùp. Neáu cöôùp ñoaït quyeàn naøy aét seõ taïo neân tình traïng tranh chaáp thöôøng xuyeân gaây voâ traät töï trong xaõ hoäi, vaø laøm teâ lieät nhöõng hoaït ñoäng xaõ hoäi vaø laøm haïi lôïi ích chung.
  
• 
  Neàn taûng treân luaät Chuùa: Giôùi raên 7 vaø 10 caám khoâng ñöôïc laáy cuûa ngöôøi vaø öôùc muoán, tham lam cuûa caûi ngöôøi khaùc, ñoàng thôøi coâng boá quyeàn höôûng duøng cuûa caûi cuûa mình. Giaùo hoäi luoân baûo veä luaät cuûa Chuùa. Giaùo hoäi keâu goïi loøng baùc aùi töông trôï, vaø leân aùn söï hoang phí thay vì giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo, baát haïnh, nhöng khoâng bao giôø cho pheùp cöôõng ñoaït (Thoâng ñieäp Rerum Novarum cuûa Ñöùc Leo XIII 1891, Ñöùc Pio XI trong Quadragesimo anno naêm 1931 vaø Ñöùc Pio XII naêm 19412 trong thoâng ñieäp kyû nieäm 50 naêm Rrerum Novarum.)
  

Ngöôøi ta coù quyeàn tö höõu hoaëc do chieám höõu cuûa caûi voâ chuû, hoaëc do laøm vieäc ñeå coù cuûa caûi.

Quyeàn sôû höõu coù theå ñöôïc chuyeån töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc baèng hai caùch:

Chuyeån cuûa caûi ngöôøi cheát cho ngöôøi thöøa keá hôïp phaùp.

• 
  Do kheá öôùc hay hôïp ñoàng.
  

3. 
   Xaâm phaïm quyeàn sôû höõu:
   

• 
  Troäm - caép:
  

Troäm caép coù nhieàu teân goïi khaùc nhau: aên caép aên troäm laø laáy cuûa chuû caùch bí maät maø chuû khoâng bieát. Cöôùp ñoaït laø khi duøng baïo löïc. Gian laän laø khi lôïi duïng loøng tin cuûa keû khaùc hoaëc duøng thuû ñoaïn maø chieám ñoaït.

• 
  Chieám höõu caùch baát coâng:
  

• 
  Kheá öôùc baát coâng hay vi phaïm kheá öôùc. Coù yù xaáu hay ñoøi buoäc ñieàu kieän baát coâng tröôùc khi laøm kheá öôùc (lôïi duïng ngöôøi ta caàn tieàn maø ñoøi lôøi cao), hoaëc vi phaïm sau khi laäp kheá öôùc. Cho vay naëng laõi. Ñaàu cô truïc lôïi. Côø baïc.
  
• 
  Laøm thieät haïi caùch baát coâng: Phaù hoaïi hay laøm hö hoûng; duøng lôøi noùi vu khoáng laøm maát danh giaù vaø laøm thieät haïi vaät chaát; baõi coâng khi khoâng coù lyù do chính ñaùng; bieän hoä cho söï baát coâng cuûa ngöôøi khaùc.
  

4. 
   Boån phaän boài thöôøng.
   

• 
  Ngöôøi ñang giöõ: Neáu voâ tình thì phaûi traû laïi cho chuû. Neáu coù aùc yù thì buoäc traû laïi vaät ñoù hay vaät coù giaù trò töông ñöông vaø nhöõng lôïi töùc do vaät ñoù mang laïi. Neáu nghi ngôø thì phaûi ñieàu tra cho roõ, neáu ñieàu tra khoâng keát quaû thì aùp duïng nguyeân taéc öu tieân: luùc nghi ngôø, ai ñang giöõ thì thuoäc veà ngöôøi ñoù. Nhöng neáu söï nghi ngôø coù tröôùc khi chieám giöõ thì laø gian yù buoäc phaûi hoaøn traû.
  
• 
  Gaây thieät haïi baát coâng: Haønh vi baát coâng gaây thieät haïi thì buoäc phaûi boài thöôøng. Nhöng neáu khoâng phaûi laø baát coâng maø gaây thieät haïi thì khoâng buoäc boài thöôøng (ví duï: toâi môû cöûa haøng beân caïnh cöûa haøng khaùc laøm maát khaùch cuûa hoï: khoâng boài thöôøng; nhöng neáu toâi coá tình gieøm pha, noùi xaáu vaø daønh giöït khaùch taïo söï thieät haïi thì buoäc phaûi boài thöôøng.
  

Nhöõng ngöôøi coäng taùc tröïc tieáp: ra leänh, coá vaán, baèng loøng, taøng tröõ, tieâu thuï... Nhöõng ngöôøi coäng taùc giaùn tieáp: bieát maø laøm thinh, khoâng ngaên caûn, khoâng toá caùo. Taát caû ñeàu phaûi lieân ñôùi.

• 
  Boài thöôøng cho ai? Neáu ngöôøi bò thieät haïi coøn soáng, phaûi traû cho ngöôøi ñoù. Neáu ñaõ cheát, traû cho ngöôøi thöøa keá hôïp phaùp. Neáu chuû cuûa khoâng coù ñòa chæ, thì ngöôøi ñang giöõ vôùi yù ngay laønh thì cöù giöõ, nhöng neáu coù gian yù thì phaûi traû laïi baèng boá thì hay laøm vieäc töø thieän.
  
• 
  Traû khi naøo? Caøng sôùm caøng toát. Chính mình ñích thaân traû. Neáu thaáy thieät haïi cho mình hoaëc coù lyù do chính ñaùng thì traû qua trung gian.
  

5. 
   Nhöõng toäi lieân quan ñeán söû duïng cuûa caûi:
   

• 
  Haø tieän. keo kieät, buûn xæn quaù möùc, chæ bo bo giöõ cuûa nhö theå mình laø noâ leä. Haø tieän ñi vôùi tham lam laø ngöôøi ao öôùc cho ñöôïc nhieàu cuûa caûi, giaønh heát cho mình. Haø tieän vaø tham lam ñeàu laø nhöõng haïng ngöôøi coi troïng cuûa caûi vaät chaát nhö giaù trò tuyeät ñoái (ngaãu töôïng). Hoï khoâng bieát söû duïng cuûa caûi ñuùng muïc tieâu cuûa chuùng, traùi laïi ñaët chuùng ngang haøng vôùi Thieân Chuùa.
  
• 
  Phung phí. Ngöôïc laïi vôùi haø tieän laø hoang phí, soáng xa hoa beân caïnh söï ñoùi ngheøo cuûa keû khaùc (ngöôøi phuù hoä trong Lc 16, 19-31).
  
• 
  Ham muoán cuûa caûi keû khaùc daãn ñeán thaùi ñoä ganh tò ñoái vôùi ngöôøi khaùc, mong söï xaáu cho hoï. Töø ñoù daãn ñeán vieäc muoán chieám ñoaït taøi saûn keû khaùc baèng nhöõng phöông theá baát chính vaø voâ luaân.
  

Vaøo nhöõng thôøi kyø ñaàu taïi Isarael, vieäc xeùt xöû thuoäc veà daân vaø thöôøng ñöôïc thöïc hieän taïi coång thaønh nôi coù ñoâng ngöôøi qua laïi. Lôøi chöùng raát quan troïng cho vieäc xeùt xöû. Neáu coù nhöõng ngöôøi lieâm chính ñöùng ra laøm chöùng ñeå beânh vöïc keû bò toá caùo baát coâng thì cuõng coù nhöõng keû xaáu laøm chöùng gian haïi ngöôøi voâ toäi.

Ví duï: Tröôøng hôïp baø Suzanna (Dn 13), oâng Naboát (1V21). Do söï quan troïng cuûa vieäc laøm chöùng, Luaät Moâiseâ quy ñònh phaûi coù hai ngöôøi chöùng (Ñnl 17,6; 19,15) vaø nhöõng keû laøm chöùng gian phaûi chòu hình phaït daønh cho ngöôøi bò caùo gian (Ñnl 19,16-20).

Moät caùch tích cöïc, Ñieàu raên VIII daïy phaûi toân troïng söï thaät, toân troïng bí maät, toân troïng danh döï cuûa keû khaùc.

1. 
   Chaân lyù vaø chaân thaät
   

• 
  Chaân lyù veà söï vaät laø chaân lyù veà nhöõng ñoái töôïng maø con ngöôøi coù theå quan saùt, naém baét. Ñoù laø chaân lyù khaùch quan, ñoái töôïng cuûa khoa hoïc.
  
• 
  Chaân lyù veà yù nghóa laø chaân lyù maø con ngöôøi khaùm phaù, nhöng noù khoâng ñoäc laäp vôùi con ngöôøi maø bao truøm con ngöôøi. Ñoù laø nhöõng chaân lyù veà höõu theå con ngöôøi, veà yù nghóa cuoäc soáng... laø ñoái töôïng cuûa sieâu hình hoïc.
  
• 
  Chaân lyù veà haønh ñoäng laø chaân lyù veà giaù trò vaø boån phaän. Con ngöôøi khoâng nhöõng bieát mình laø ai maø coøn phaûi soáng nhö mình phaûi laø, vì theá con ngöôøi phaûi tìm bieát chaân lyù veà ñieàu mình phaûi laø ñeå chaân lyù aáy höôùng daãn haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Ñaây laø ñoái töôïng cuûa luaân lyù hay ñaïo ñöùc.
  

1. 
   Thieân Chuùa laø Ñaáng Chaân Thaät.
   

AÙp duïng cho con ngöôøi trong töông quan vôùi Chuùa, emeth chæ söï trung thaønh vôùi Chuùa, vôùi Lôøi Chuùa, Luaät Chuùa. Theá neân ngöôøi chaân thaät laø ngöôøi tuaân phuïc chaân lyù töùc Lôøi vaø Luaät Chuùa. Emeth coøn ñöôïc duøng ñeå chæ söï chaân thaät cuûa lôøi noùi trong töông quan vôùi tha nhaân.

Trong Taân öôùc, töø aletheia (Hy laïp) dieãn taû khaùi nieäm söï thaät gaàn gioáng vôùi töø emeth cuûa Do thaùi, chæ loøng trung thaønh vaø ñoàng thôøi laø söï chaân thaät cuûa Thieân Chuùa. Söï thaät cuõng chæ Lôøi Chuùa vaø leà luaät cuûa Ngöôøi. Ñöùc Gieâsu töï xöng laø Söï Thaät vì nôi Ngöôøi chaân lyù cuûa Thieân Chuùa ñöôïc baøy toû caùch troïn veïn.

2. 
   Ngöôøi chaân thaät.
   

Chaân thaät laø thaùi ñoä cuûa con ngöôøi côûi môû vôùi chaân lyù, saün saøng ñaùp laïi chaân lyù vaø trung thaønh vôùi chaân lyù. Ngöôøi chaân thaät laø ngöôøi ñeå cho Ñaáng laø Chaân Lyù loâi cuoán vaø uoán naén ñeå nhaän ra Thieân Chuùa vaø yù muoán cuûa Ngöôøi maø thöïc haønh caùc huaán leänh cuûa Ngöôøi. Ngöôøi chaân thaät coøn naèm trong töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø laø moät ñöùc tính xaõ hoäi giuùp moïi ngöôøi tin töôûng nhau, lieân keát vôùi nhau laøm thaønh moät coäng ñoaøn hieäp thoâng. Ñieàu ñaùng buoàn ñoù laø xaõ hoäi ngaøy nay höôùng chieàu veà söï doái traù vaø con ngöôøi soáng giaû traù. Vì theá, vaán ñeà quan troïng laø giaùo duïc treû em bieát soáng chaân thaät.

1. 
   Chaân thaät theá naøo?
   

Chaân thaät trong tö töôûng laø nhìn nhaän söï thaät, can ñaûm ñoái dieän vôùi söï thaät, suy nghó theo söï thaät vaø luoân tìm kieám söï thaät; vì theá cöông quyeát choáng laïi söï trì treä tinh thaàn voán traùnh neù söï coá gaéng, ñeå côûi môû vaø saün saøng laéng nghe nhöõng ngöôøi thoâng suoát, tìm hieåu nhöõng quy luaät ñaïo ñöùc, nhaát laø söï thaät veà Thieân Chaùu laø Ñaáng ñem laïi yù nghóa troïn veïn cho ñôøi mình.

Söï thaät trong tö töôûng coøn ñoøi buoäc mình phaûi can ñaûm ñoái dieän vôùi söï thaät cuûa loøng mình, thaønh thaät vôùi chính mình ñeå saün saøng saùm hoái vaø söûa ñoåi. Chaân thaät trong tö töôûng laø ñieàu kieän ñeå chaân thaät trong lôøi noùi.

Chaân thaät trong lôøi noùi.

Ñaây laø yeâu caàu thieát yeáu cuûa ñôøi soáng chung, vì chæ coù theå coäng taùc vôùi nhau khi tin töôûng nhau. Khoâng theå soáng chung khi khoâng tín nhieäm nhau, khoâng cho nhau bieát söï thaät phaûi bieát. Ngöôøi chaân thaät vöøa löông thieän vöøa caån maät: noùi ñieàu phaûi noùi vaø giöõ kín ñieàu phaûi giöõ.

Chaân thaät trong lôøi noùi nhöng buoäc ñoâi khi khoâng ñöôïc pheùp noùi cho ngöôøi khaùc taát caû söï thaät neáu ngöôøi nghe khoâng coù quyeàn bieát hoaëc söï thaät noùi ra coù theå gaây thieät haïi cho ngöôøi khaùc.

Chaân thaät trong caùch soáng.

Chaân thaät trong caùch soáng laø trung thaønh thöïc haønh chaân lyù maø mình suy nghó vaø noùi ra. Ñoái vôùi Kitoâ höõu, söï chaân thaät trong caùch soáng ñoøi buoäc can ñaûm laøm chöùng cho söï thaät. Chaân thaät trong caùch soáng coøn ñöôïc theå hieän qua söï trung thaønh thöïc hieän lôøi höùa vì chaân thaät vöøa laø thaät vöøa laø trung thaønh.

2. 
   Toäi nghòch vôùi söï thaät
   

• 
  Trong tö töôûng: khi khoâng can ñaûm ñoái dieän vôùi söï thaät khoâng toát ñeïp cuûa chính mình, bòt maét bòt tai tröôùc nhöõng sai loãi, khuyeát ñieåm cuûa mình, töï ñaùnh löøa chính mình vaø ñoái vôùi löông taâm.
  

• 
  Trong lôøi noùi:
  

1. 
   Noùi doái laø coá tình noùi ngöôïc laïi söï tin töôûng vaø hieåu bieát cuûa mình vôùi duïng yù ñaùnh löøa keû khaùc.
   

Xeùt theo lyù do, ta phaân bieät 3 hình thöùc noùi doái: noùi doái ñeå boâng ñuøa, noùi doái ñeå traùnh thieät haïi cho mình hay keû khaùc, noùi doái gaây thieät haïi cho keû khaùc.

Caên cöù theo Thaùnh Kinh vaø lôøi daïy cuûa caùc Giaùo phuï, noùi doái luoân laø ñieàu xaáu ñaùng leân aùn, vì tröïc tieáp xuùc phaïm ñeán chaân lyù, ñeán töông quan ngöôøi vôùi ngöôøi. Xuùc phaïm ñeán chaân lyù töùc tröôùc tieân xuùc phaïm ñeán chính Thieân Chuùa laø nguoàn maïch chaân lyù. Thöù ñeán, noùi doái laøm maát giaù trò vaø muïc ñích cuûa lôøi noùi. Cuoái cuøng, noùi doái nhaèm löôøng gaït keû khaùc laø ñieàu xuùc phaïm ñeán ñöùc coâng bình vaø baùc aùi.

Vì theá, toäi noùi doái naëng hay nheï tuøy theo möùc ñoä laøm sai laïc chaân lyù, tuøy theo caùc hoaøn caûnh vaø yù ñònh cuûa keû noùi doái, tuøy theo nhöõng thieät haïi maø naïn nhaân cuûa noù phaûi höùng chòu. Ngay caû khi noùi doái chæ laø toäi nheï, cuõng trôû thaønh toäi naëng neáu vi phaïm naëng ñeán coâng bình vaø baùc aùi. Ngöôøi noùi doái buoäc phaûi boài thöôøng nhöõng thieät haïi gaây ra caùch baát coâng cho ngöôøi khaùc vì söï noùi doái cuûa mình.

Coù buoäc phaûi luoân noùi ra taát caû söï thaät khoâng? Thoâng thöôøng, khoâng caàn traû lôøi cho nhöõng ngöôøi hoûi maø khoâng coù lyù do chính ñaùng. Tuy nhieân nhieàu khi söï thinh laëng hoaëc thaúng thaén töø choái laïi ñöôïc hieåu nhö moät caùch tieát loä söï thaät muoán giaáu. Tröôøng hôïp naøy, ta ñöôïc quyeàn duøng aån ngoân. AÅn ngoân laø caùch noùi dò nghóa hay coøn goïi laø uùp môû hai nghóa. Nhöng khoâng ñöôïc duøng aån ngoân khi traû lôøi caâu hoûi cuûa toøa aùn hay beà treân.

2. 
   Laøm chöùng doái laø coâng khai ñöa ra lôøi chöùng traùi vôùi söï thaät khieán quan toøa coù theå ñöa ra nhöõng phaùn coâng khai ruùt laïi lôøi chöùng vaø boài thöôøng thieät haïi ñaõ gaây ra veà caû vaät chaát laãn danh giaù.
   
3. 
   Thoâng tin sai laïc nhaèm leøo laùi dö luaän, töùc xaâm phaïm ñeán chaân lyù vaø töï do cuûa ngöôøi khaùc. Coá tình thoâng tin sai laïc treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng laø toäi naëng.
   
4. 
   Khoaùc laùc, taâng boác, nònh bôï. Khoaùc laùc laø coá yù duøng lôøi noùi ñeå ñeà cao mình vôùi nhöõng öu ñieåm khoâng thöïc, hoaëc ñeå thoûa maõn tính töï cao töï ñaïi cuûa mình, hoaëc ñaùnh löøa keû khaùc maø möu lôïi cho mình. Nònh hoùt hay taâng boác laø duøng nhöõng lôøi leõ doái traù ñeå ca tuïng ngöôøi khaùc veà nhöõng ñieàu hoï khoâng coù thöïc, nhaèm thuû lôïi cho mình, hoaëc xuùi giuïc hoï laøm baäy. Taâng boác ninh hoùt laø toäi naëng neáu ñöa ñaåy keû khaùc ñeán choã phaïm toäi naëng hay maéc phaûi nhöõng thoùi xaáu naëng. Taâng boác chæ laø toäi nheï khi chæ muoán laøm vui loøng keû khaùc, hoaëc ñeå traùnh moät ñieàu xaáu, ñeå thoaùt moät tình theá khoù khaên, hoaëc ñeå ñaït lôïi ích cho mình.
   

• 
  Trong caùch soáng:
  

Thaát höùa. Coá tình khoâng giöõ lôøi ñaõ höùa vôùi keû khaùc. Thaát höùa thöôøng laø toäi nheï, tröø khi gaây thieät haïi naëng cho keû khaùc.

3. 
   Toân troïng bí maät:
   

• 
  Bí maät töï nhieân maø ta coù boån phaän giöõ kín theo luaät töï nhieân do baûn chaát cuûa chính söï vieäc chöù khoâng do quy öôùc hay moät thoûa thuaän naøo. Neáu tieát loä seõ laøm thieät haïi ngöôøi lieân heä maø ta coù boån phaän phaûi baûo veä kính troïng vaø yeâu thöông.
  
• 
  Bí maät do lôøi höùa maø ta phaûi giöõ kín vì trung thaønh vôùi lôøi höùa.
  
• 
  Bí maät ñöôïc kyù thaùc vôùi ñieàu kieän phaûi giöõ kín.
  
• 
  Bí maät ngheà nghieäp (baùc só, luaät sö, bí maät toøa caùo giaûi).
  

Ñoái vôùi bí maät do lôøi höùa chæ laø toäi nheï. Ñoái vôùi bí maät töï nhieân vaø ngheà nghieäp, vieäc tieát loä laø toäi naëng neáu noäi dung cuûa bí maät laø ñieàu quan troïng, toäi nheï khi noäi dung laø chuyeän nhoû. Ñoái vôùi toøa caùo giaûi thì tuyeät ñoái caám tieát loä baèng lôøi noùi hay baèng baát cöù caùch naøo khaùc vì baát cöù lyù do gì (GL 983,1). Ñoái vôùi bí maät ñöôïc kyù thaùc, ta khoâng ñöôïc tieát loä ngay caû vôùi beà treân tröø khi coù lyù do nghieâm troïng ñeå traùnh nguy hieåm cho coâng ích hoaëc thieät haïi lôùn cho ñeä tam nhaân, traùnh nguy hieåm lôùn cho ngöôøi khaùc. Khi tieát loä bí maät ta chæ ñöôïc tieát loä cho ngöôøi coù thaåm quyeàn trong möùc ñoä caàn thieát.

4. 
   Toân troïng danh döï
   

• 
  Phaùn ñoaùn haøm hoà.
  
• 
  Noùi xaáu, gieøm pha, maùch leûo ñeå haï uy tín cuûa keû khaùc, gaây nghi kî.
  
• 
  Vu khoáng laø duøng lôøi ngöôïc vôùi söï thaät ñeå laøm haïi thanh danh keû khaùc vaø taïo côù cho ngöôøi ta phaùn ñoaùn sai laàm veà ngöôøi aáy. Vu khoáng naëng toäi hôn noùi xaáu. Möùc ñoä naëng nheï cuûa noùi xaáu vaø vu khoáng tuøy thuoäc söï thieät haïi veà tinh thaàn, vaät chaát vaø ñau khoå maø ngöôøi aáy phaûi chòu. Noù cuõng tuøy thuoäc vaøo ñòa vò, chöùc vuï cuûa ngöôøi aáy nöõa. Ngöôøi noùi xaáu hay vu khoâng phaûi boài thöôøng thieät haïi keå caû thieät haïi vaät chaát keøm theo. Ñoàng loõa laø ngöôøi thuùc giuïc, taïo höùng cho ngöôøi ta gieøm pha, noùi xaáu hoaëc vu khoáng.
  
• 
  Nhuïc maï. Möùc ñoä naëng nheï chaúng nhöõng tuøy thuoäc phaåm chaát lôøi hoaëc cöû chæ nhuïc maï maø coøn tuøy ñòa vò cuûa ngöôøi bò nhuïc maï. Phaûi boài thöôøng coâng khai hay kín ñaùo tuøy möùc ñoä sai phaïm.