Taïi sao caùc nhaø khoa hoïc “meâ” nghieân cöùu teá baøo goác?

• 
  Vì nhieàu thöù beänh: nhö beänh Parkinson, beänh tim, tieåu ñöôøng, laø do moät loaïi teá baøo duy nhaát bò cheát hoaëc bò hö, khoâng hoaït ñoäng, neân caùc nhaø khoa hoïc hy voïng raèng vieäc ñöa caùc teá baøo khoûe maïnh cuûa loaïi ñoù vaøo ngöôøi beänh nhaân seõ laøm phuïc hoài ñöôïc chöùc naêng ñaõ maát hay ñaõ bò hö hoûng. Bôûi vì ñaõ khaùm phaù ra caùch taùch vaø caáy caùc teá baøo goác, hoï ñang thöû tìm caùch ñònh höôùng cho nhöõng teá baøo goác pluripotent naøy chuyeân bieät hoùa thaønh nhöõng teá baøo vaø nhöõng moâ hoï caàn ñeå caáy gheùp cho beänh nhaân.
  
• 
  Hoï cuõng say meâ nghieân cöùu teá baøo goác, vì hy voïng raèng moät khi hieåu ñöôïc tieán trình phöùc taïp cuûa vieäc chuyeân bieät hoùa, hoï seõ caûi thieän ñöôïc phöông caùch ngaên ngöøa vaø ñieàu trò beänh ung thö vaø nhöõng beänh veà sinh saûn.
  
• 
  Hoï nghieân cöùu teá baøo goác ñeå tìm ra caùc loaïi thuoác môùi.
  

3. 
   Hoï taùch laáy caùc teá baøo goác töø phoâi ngöôøi nhö theá naøo?
   

1. 
   Nhöõng nhaø nghieân cöùu ôû ñaïi hoïc Wisconsin (baùc só James Thomson ñöùng ñaàu) taùch caùc teá baøo goác töø “nhoùm teá baøo beân trong” cuûa phoâi ngöôøi ôû giai ñoaïn blastocyst.
   
2. 
   Nhöõng nhaø nghieân cöùu ôû ñaïi hoïc Johns Hopkins (baùc só John Gearhart ñöùng ñaàu) thì taùch caùc teá baøo goác töø phoâi ngöôøi ôû giai ñoaïn thai nhi.
   

Ñieàu quan troïng chuùng ta caàn ghi nhôù, ñoù laø: taùch laáy caùc teá baøo goác töø moät phoâi naøo, coù nghóa laø gieát cheát phoâi ñoù.

4. 
   Vaäy coù höôùng naøo khaùc khoâng?
   

JANE MAIENSCHEIN

LINDA BEVINGTON

2. 
   GIAÙO HUAÁN CUÛA GIAÙO HOÄI
   

1. 
   Leân aùn toäi aùc gheâ tôûm cuûa vieäc phaù thai
   

60. Moät soá ngöôøi möu toan bieän minh cho vieäc phaù thai baèng caùch chuû tröông raèng thaønh quaû cuûa moät söï thuï thai, ít ra laø cho ñeán moät ngaøy naøo ñoù chöa coù theå ñöôïc coi nhö laø söï soáng cuûa con ngöôøi caù vò. Söï thöïc laø, ngay töø khi noaõn thuï tinh ñaõ khôûi ñaàu moät söï soáng voán khoâng phaûi laø söï soáng cuûa ngöôøi cha cuõng khoâng phaûi laø söï soáng cuûa ngöôøi meï, nhöng laø cuûa moät ngöôøi môùi, phaùt trieån cho chính mình. Noù seõ khoâng bao giôø thaønh ngöôøi neáu noù khoâng laø ngöôøi ngay töø luùc aáy (...)

Con ngöôøi phaûi ñöôïc toân troïng vaø ñoái xöû nhö moät ngoâi vò ngay töø khi ñöôïc thuï thai, vaø vì vaäy ngay töø luùc ñoù, ngöôøi ta phaûi thöøa nhaän cho noù nhöõng quyeàn cuûa ngoâi vò, trong ñoù ñöùng haøng ñaàu laø quyeàn ñöôïc soáng, moät quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa moïi con ngöôøi voâ toäi.
62. (...) Vì vaäy, vôùi uy quyeàn Chuùa Kitoâ ñaõ trao cho thaùnh Pheâroâ vaø nhöõng ngöôøi keá vò ngaøi, trong söï hieäp thoâng vôùi caùc Giaùm muïc – voán ñaõ nhieàu laàn lieân tieáp leân aùn vieäc phaù thai vaø ñeå traû lôøi cho söï tham khaûo yù kieán coù noùi ñeán treân ñaây maëc duø taûn maùc khaép theá giôùi, ñaõ nhaát trí baøy toû söï ñoàng yù vôùi ñaïo lyù naøy – toâi tuyeân boá raèng vieäc phaù thai tröïc tieáp nghóa laø ñöôïc muoán nhö muïc ñích hay nhö phöông theá, luoân luoân laø moät thaùc loaïn luaân lyù nghieâm troïng xeùt nhö laø söï coá yù gieát cheát moät con ngöôøi voâ toäi. Ñaïo lyù naøy döïa treân cô sôû leà luaät töï nhieân vaø Lôøi cuûa Thieân Chuùa, ñaõ ñöôïc vieát ra, ñöôïc Truyeàn thoâng Giaùo Hoäi truyeàn laïi vaø Quyeàn Giaùo Huaán thoâng thöôøng vaø phoå quaùt giaûng daïy.

2. 
   Nhöõng can thieäp treân phoâi ngöôøi
   

Ñöôïc pheùp can thieäp treân phoâi ngöôøi, neáu laø can thieäp ñeå chöõa trò nhaèm caûi thieän söùc khoûe vaø söï soáng cuûa phoâi.

Traùi laïi, söû duïng nhöõng phoâi vaø thai ngöôøi nhö nhöõng ñoà vaät thí nghieäm laø moät toäi aùc nghòch vôùi phaåm giaù “laøm ngöôøi” cuûa chuùng, voán coù quyeàn ñöôïc toân troïng ngang haøng vôùi ñöùa treû ñaõ sinh ra vaø vôùi moïi ngöôøi.

Cuõng leân aùn veà luaân lyù vieäc khai thaùc phoâi vaø thai ngöôøi coøn soáng (ñöôïc “saûn xuaát” haøng loaït trong oáng nghieäm):

• 
  Hoaëc ñeå buoân baùn vaø söû duïng nhö “vaät tö sinh hoïc”
  
• 
  Hoaëc ñeå gieát phoâi vaø thai ñoù laáy cô quan hay moâ ñem caáy gheùp chöõa beänh: gieát cheát nhöõng höõu theå nhaân linh voâ toäi, duø coù vì lôïi ích cuûa nhöõng ngöôøi khaùc, thöïc teá laø moät haønh ñoäng tuyeät ñoái khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.
  
• 
  Vieäc chuaån ñoaùn tieàn saûn
  

Nhöng khoâng ñöôïc chuaån ñoaùn vôùi yù muoán “phaù thai choïn loïc” (nghóa laø coù yù ñònh neáu thaáy thai nhi coù coá taät thì gieát ñi)

Baøi IV. EUTHANASIA

Moät ngöôøi bò ñau ñôùn vì beänh taät hoaëc chaùn ñôøi khoâng coøn muoán soáng, yeâu caàu baùc só chích cho mình moät muõi thuoác gì ñoù ñeå cheát cho eâm. Vaán ñeà ñoù goïi laø Euthanasia, tieáng Vieät goïi laø “cheát eâm dòu”; “an töû”; “trôï töû”.

Ñaây laø moät “sinh hoaït” khaù phoå bieán töø maáy chuïc naêm nay ôû caùc nöôùc phaùt trieån, neân naêm 1980, Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin ñaõ ra moät Tuyeân Ngoân (Jura et Bona, ngaøy 05/5/1980) leân aùn “sinh hoaït” naøy.

Ngaøy 22/02/1987, trong Huaán Thò Donum Vitae, Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin nhaéc laïi laäp tröôøng cuûa Giaùo hoäi laø khoâng chaáp nhaän Euthanasia.

Trong Thoâng Ñieäp Evangehum Vitae (25/3/1995), ôû chöông III, khi quaûng dieãn Ñieàu raên thöù naêm “Chôù gieát ngöôøi”, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ ñöa ra nhöõng Giaùo Huaán heát söùc roõ raøng vaø cöông quyeát veà vaán ñeà naøy. Sau ñaây laø toùm taét caùc soá 65-67 trong thoâng ñieäp Evangenlium Vitae:

(65) “Laøm cheát eâm dòu theo nghóa heïp laø moät haønh ñoäng hay moät söï boû soùt vôùi yù ñònh gaây ra caùi cheát ñeå traùnh ñöôïc moïi söï ñau ñôùn.

Phaûi phaân bieät vieäc “laøm cheát eâm dòu” vôùi “söï baùm rieát ñieàu trò” (acharnement theùrapeutique): khi caùi cheát ñöôïc baùo tröôùc laø saép xaûy ra maø khoâng traùnh ñöôïc, ngöôøi ta ñöôïc pheùp thoâi khoâng “baùm rieát ñieàu trò” vì nhöõng ñieàu trò naøy chæ mang laïi cho söï soáng moät söï trì hoaõn mong manh vaø cöïc nhoïc, hoaëc ít ra laø bôûi vì chuùng gaây theâm gaùnh naëng quaù lôùn cho beänh nhaân hay cho gia ñình cuûa ngöôøi aáy. Ñaây khoâng phaûi laø töï saùt hoaëc “laøm cheát eâm dòu”, maø chæ laø chaáp nhaän thaân phaän con ngöôøi tröôùc caùi cheát. Tuy nhieân, vaãn phaûi “chaêm soùc thoâng thöôøng”.

Khi ngöôøi laâm beänh ngaët ngheøo laïi quaù ñau ñôùn, moät trong nhöõng vieäc ñöôïc pheùp laøm (trong vieäc “chaêm soùc taïm thôøi”) laø söû duïng thuoác giaûm ñau vaø an thaàn, maëc daàu bieát raèng nhöõng thuoác naøy bao haøm nguy cô ruùt ngaén ñôøi soáng cuûa ngöôøi beänh. Trong thöïc teá:

• 
  Beänh nhaân naøo anh huøng chaáp nhaän ñau ñôùn ñeå tham döï vaøo cuoäc Töû Naïn cuûa Chuùa, khoâng duøng thuoác giaûm ñau vaø an thaàn, thaät ñaùng ca tuïng. Nhöng khoâng ñoøi buoäc moïi ngöôøi phaûi coù möùc ñoä anh huøng ñaùng ca tuïng ñoù.
  
• 
  Ñöôïc pheùp duøng thuoác an thaàn vaø giaûm ñau cho beänh nhaân, duø coù gaây ra haäu quaû laø laøm giaûm yù thöùc vaø ruùt ngaén ñôøi soáng, neáu khoâng coù nhöõng phöông theá khaùc vaø neáu ñieàu ñoù khoâng ngaên trôû beänh nhaân chu toaøn nhöõng boån phaän toân giaùo. Khoâng ñöôïc muoán hay tìm kieám caùi cheát, chæ ñöôïc muoán giaûm côn ñau. Khoâng ñöôïc laøm cho ngöôøi haáp hoái maát yù thöùc, neáu khoâng coù nhöõng lyù do quan troïng.
  

Sau khi ñaõ neâu leân nhöõng phaân bieät naøy, tam hôïp vôùi Quyeàn Giaùo Huaán cuûa caùc vò tieàn nhieäm, cuûa toâi vaø trong moái hieäp thoâng vôùi caùc Giaùm Muïc cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, toâi xaùc quyeát raèng vieäc gaây cheát eâm dòu vi phaïm nghieâm troïng Leà Luaät cuûa Thieân Chuùa, xeùt nhö noù laø vieäc gieát cheát moät con ngöôøi caùch coá yù, vaø khoâng theå ñöôïc chaáp nhaän veà maët luaân lyù. Ñaïo lyù naøy ñöôïc döïa treân cô sôû leà luaät töï nhieân vaø treân Lôøi cuûa Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc vieát ra; noù ñöôïc Truyeàn Thoáng Giaùo Hoäi truyeàn laïi vaø ñöôïc Quyeàn Giaùo Huaán thoâng thöôøng vaø phoå quaùt giaûng daïy.

(66) Töï töû: Veà maët luaân lyù, khoâng theå chaáp nhaän töï töû. Ñaây laø toäi naëng gioáng nhö toäi gieát ngöôøi: vì noù töø choái tình yeâu ñoái vôùi chính mình, töø boû boån phaän ñoái vôùi coäng ñoaøn vaø xaõ hoäi, vaø saâu xa nhaát, töï töû laø töø choái uy quyeàn tuyeät ñoái cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng chuû teå söï soáng vaø söï cheát.

• 
  Bôûi chính nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, trong khi leõ ra nhöõng ngöôøi naøy phaûi naâng ñôõ beänh nhaân moät caùch kieân nhaãn vaø yeâu thöông.
  
• 
  Bôûi nhöõng ngöôøi vì ngheà nghieäp, nhö y baùc só, trong khi leõ ra nhöõng ngöôøi naøy coù boån phaän chaêm soùc beänh nhaân.
  

67 Höôùng daãn tích cöïc

Con ñöôøng cuûa tình yeâu vaø xoùt thöông ñích thöïc:

Ñoái vôùi ngöôøi beänh naëng chòu ñau ñôùn vaø saép cheát, muoán thaát voïng vaø muoán töï huûy dieät, phaûi lieân ñôùi vaø giuùp ñôõ hoï tieáp tuïc hy voïng: maàm soáng vónh cöûu maø con ngöôøi mang trong mình, caùi maàm soáng khoâng theå chæ quy goïn vaøo vaät chaát aáy, ñaõ noåi leân choáng laïi söï cheát.

Nieàm xaùc tín raèng con ngöôøi ñöôïc baát töû vaø nieàm hy voïng ñöôïc phuïc sinh maø Chuùa ñaõ höùa ban, chieáu giaûi moät aùnh saùng môùi treân maàu nhieäm ñau khoå vaø söï cheát; nieàm xaùc tín vaø hy voïng aáy laøm cho ngöôøi tín höõu coù moät söùc maïnh phi thöôøng ñeå hoï phoù thaùc cho yù ñònh cuûa Thieân Chuùa.

Thaùnh Phaoloâ dieãn taû thaân phaän cuûa con ngöôøi trong moïi tình huoáng: Neáu ta soáng, laø soáng cho Chuùa; neáu ta cheát, laø cheát cho Chuùa: duø soáng hay cheát, ta vaãn thuoäc veà Chuùa (x. Rm 14, 7-8)

• 
  Cheát cho Chuùa: Noi göông Ñöùc Kitoâ, vaâng phuïc Chuùa Cha (x. Pl 2, 8), ñoùn nhaän söï cheát vaøo giôø maø Thieân Chaùu ñaõ muoán vaø ñaõ choïn cho ta.
  
• 
  Soáng cho Chuùa: Nhìn nhaän raèng ñau khoå, töï noù laø ñieàu xaáu vaø laø thöû thaùch, vaãn coù theå trôû neân nguoàn söï thieän cho ta: ñoù laø khi nhôø tình yeâu vaø vôùi tình yeâu ta chòu ñau khoå, nhö tham döï vaøo cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Kitoâ, neân ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Ngöôøi, maät thieát thoâng hieäp vaøo coâng nghieäp cöùu ñoä cuûa Chuùa ñoái vôùi Giaùo Hoäi vaø loaøi ngöôøi. Baát cöù ai chòu ñau khoå cuõng ñöôïc môøi goïi soáng kinh nghieäm cuûa Thaùnh Phaoloâ: “Toâi vui söôùng trong caùc noãi ñau khoå chòu vì anh em, vaø trong thaân xaùc toâi, toâi buø ñaép nhöõng gì coøn thieáu nôi caùc thöû thaùch Chuùa Kitoâ chòu vì thaân mình Ngöôøi laø Hoäi Thaùnh” (Cl 1, 24).
  

THUÏ THAI TÖÏ NHIEÂN

BAØI MOÄT

Sau khi ñöôïc ngöôøi choàng ñöa vaøo cô theå ngöôøi vôï, do moâi tröôøng acid raát “haéc aùm” (pH=4) cuûa aâm ñaïo, vôùi khaû naêng saùt thöông cao, tinh truøng phaûi coá di taûn ra khoûi “khu vöïc nguy hieåm” naøy trong voøng 3 phuùt, neáu khoâng muoán “boû maïng” taïi choã. Tình truøng khoâng chaïy trôû ra, vöøa xa, vöøa khoù maø seõ chui vaøo aån naáp taïi caùc khe hoác naèm beân trong coå töû cung, nôi truù nguï an toaøn ñaàu tieân.

Gaëp tröôøng hôïp ôû phía ngoaøi voøi tröùng, nôi ñieåm heïn, ñaõ coù ñoái töôïng laø noaõn naèm chöïc saün, thì tinh truøng seõ saün saøng vöôït ñoaïn ñöôøng “marathon” xuyeân qua suoát töû cung, ra ngoaøi voøi, vôùi khaû naêng bôi loäi khoâng vaän ñoäng vieân naøo bì kòp (chuyeän taïi sao “haén” laïi bieát coù tröùng naèm chôø, maø chaïy ñeán, hieän ñang gaây tranh caõi, vaø chaéc coøn laâu môùi keát luaän ñöôïc).

Phaàn lôùn tinh dòch taäp trung ôû vuøng chung quanh coå töû cung, goïi laø cuøng ñoà aâm ñaïo. Do aùp löïc luùc xuaát tinh vaø moâi tröôøng raát khaéc nghieät taïi ñoù (pH=5) tinh truøng chæ coøn moät con ñöôøng laø chaïy vaøo trong töû cung (pH=7-8) neáu khoâng muoán boû xaùc taïi choã.

Hai nuùt chaén “cöïc kyø haéc aùm” ôû coå töû cung vaø ñöôøng ra voøi tröùng coù nhieäm vuï saøng loïc voâ cuøng aùc lieät: haøng traêm trieäu tinh truøng, chæ coøn 300-500 ñeán ñöôïc ñieåm heïn, töùc laø khoaûng 1 ñeán 1 trieäu.

Thôøi ñieåm toát nhaát ñeå thuï thai laø trong voøng 8 giôø sau khi phoùng noaõn. Töø haøng maáy traêm trieäu luùc môùi xaâm nhaäp, chæ coøn 100-200 tinh truøng tieáp caän phía ngoaøi cuûa tröùng, ñöôïc baûo veä baèng voøng tia (corona radiata). Treân nguyeân taéc chæ coù, vaø chæ MOÄT tinh truøng ñeå thuï tinh, nhöng caùc “chaøng” coøn laïi cuõng ñoùng vai troø hoã trôï, baèng caùch giaûi phoùng nhöõng enzym chöùa trong ñaàu, ñeå phaù vôõ caùc teá baøo baûo veä cuûa voøng tia. Sau ñoù, tinh truøng ñaàu tieân chui ñöôïc vaøo trong noaõn ñöông nhieân phaûi laø “nhaân vaät” choïn loïc nhaát, nhieàu khaû naêng nhaát, toùm laïi laø XÒN nhaát. Chính vì lyù do naøy, maø ngöôøi ñaøn oâng vaøo khoaûng 70, chaúng haïn, cho duø chaát löôïng tinh truøng (raát) keùm, nhöng do luoân ñöôïc choïn loïc, neân neáu thuï tinh ñöôïc, vaø gaëp noaõn toát, thì thai phaåm vaãn toát. Ngöôïc laïi, ôû tuoåi 40, phuï nöõ khoù loøng coøn ñöôïc noaõn toát, neân duø gaëp tinh truøng “ngon laønh” chaát löôïng thai phaåm vaãn khoâng cao.

Tinh truøng chui vaøo noaõn, khoâng phaûi vôùi cung caùch cuûa muõi teân xuyeân thuûng, maø nhö moät söï “thoaùt xaùc thaân thöông”, boû laïi maøng bao beân ngoaøi, ñeå ñaém chìm daàn trong baøo töông cuûa noaõn. Nhaân cuûa tinh truøng ñaõ trôû thaønh nhaân cuûa chính baûn thaân noaõn, vôùi ñaày ñuû maõ soá di truyeàn cuûa ngöôøi cha ñöùa beù seõ chaøo ñôøi. Cuøng luùc ñoù, vaø ngay laäp töùc, baøo töông cuûa noaõn co laïi ñeå ngaên chaën tinh truøng khaùc vaøo theâm.

Vaøi giôø sau, chæ coøn moät thöïc theå duy nhaát laø noaõn thuï tinh ñeå ñeán luùc xaûy ra hieän töôïng phaân baøo ñaàu tieân, laø moät con ngöôøi môùi ñaõ xuaát hieän, vôùi kích thöôùc chöa tôùi 0,2mm vaøo luùc naøy.

Khoaûng 30 giôø sau khi thuï tinh, laø 2 nguyeân baøo ñaõ hình thaønh. Tuy vaäy, moät soá tinh truøng vaãn coøn coá ñeo baùm vaø tìm caùch chui vaøo baèng nhöõng taùc ñoäng quaãy ñuoâi tuyeät voïng. Ñieàu ñoù cuõng coù taùc duïng giuùp phoâi di chuyeån deã daøng hôn veà phía töû cung, ñeán nôi ñöôïc döï truø saün ñeå laøm toå “theo quy ñònh”. Cuoäc haønh trình naøy cuõng gay go khoâng keùm ñoaïn ñöôøng marathon cuûa tinh truøng tröôùc kia, vì phoâi khoâng theå töï di chuyeån laáy moät mình nhö tinh truøng, maø phaûi caàn ñeán söï hoã trôï tích cöïc cuûa caùc co thaét cô, phoái hôïp nhòp nhaøng cuøng nhöõng chuyeån ñoäng ôû bieåu moâ loâng cuûa voøi tröùng.

Ñeán ngaøy thöù 6, phoâi chui vaøo laøm toå trong nieâm maïc töû cung ñaõ ñöôïc chuaån bò tröôùc, vaø phaùt trieån thaønh THAI NHI

BAØI HAI:

Y hoïc goïi 10 tuaàn leã ñaàu tieân naøy laø thôøi kyø “phoâi thai”. Töø moät teá baøo ñaàu tieân ñöôïc nhaân leân raát nhanh vaø caùc moâ ñaõ xuaát hieän caùc cô quan theo moät chöông trình tröôùc.

• 
  Tuaàn thöù 4: Beù daøi 5mm, nhoû nhö haït ñaäu,, vaø coù 4 nuùm nhoâ nhoâ ra ñeå sau naøy thaønh hai chaân, hai tay. Xuaát hieän daàn: daï daøy, ruoät gan, tuyeán tuïy, thöïc quaûn, khí quaûn, phoåi, thaän, tim sô khai, coät soáng roài naõo.
  
• 
  Tuaàn thöù 5: Beù daøi 8mm, ñaõ nhìn roõ ñaàu vaø töù chi. Tim ñaõ ñaäp, naõo tieáp tuïc nhoâ ra theâm hai tuùi nhoû.
  
• 
  Tuaàn thöù 7: Beù daøi 17mm, thaáy roõ ngoïn, ñuoâi nhoû laïi, xuaát hieän maët, coå. Thaáy ñöôïc caû 2 maét, tim baét ñaàu coù van.
  
• 
  Hai thaùng: Beù daøi 2,3cm vôùi ñaày ñuû caùc boä phaän. Luùc naøy khoâng goïi laø “phoâi” nöõa maø thaønh thai nhi. Thôøi ñieåm naøy neáu sieâu aâm coù theå xaùc ñònh qua cô quan sinh duïc beù laø trai hay gaùi. Boä xöông ñaõ hình thaønh.
  
• 
  Hai thaùng röôõi: Beù daøi 4cm, ñaõ coù tuûy soáng, thanh ñôùi baét ñaàu xuaát hieän.
  
• 
  Ba thaùng: Beù daøi 15cm, coù ñaày ñuû caùc boä phaän maét, muõi, mieäng vaø caùc cô baép baét ñaàu cöû ñoäng...
  

BAØI BA:

Töø luùc thuï thai, 46 nhieãm saéc theå vôùi 30.000 gien ñaõ phoái hôïp ñeå xaùc ñònh taát caû caùc ñaëc tính theå lyù cuûa baïn: giôùi tính, caùc ñaëc ñieåm cuûa khuoân maët, theå loaïi thaân theå, maøu toùc, maét vaø da.

Ñieàu khieán chuùng ta ngaïc nhieân hôn nöõa, ñoù laø trí thoâng minh vaø caù tinh – caùch baïn nghó töôïng – cuõng ñaõ naèm saün trong boä gien cuûa baïn. Vaøo chính luùc thuï thai, baïn ñaõ veà cô baûn vaø moät caùch ñoäc nhaát laø chính baïn!

Caùc boä phaän xuaát hieän?

Baïn ñaõ phaùt trieån töø moät teá baøo duy nhaát thaønh moät höõu theå nhaân linh beù xíu vôùi moïi cô quan hieän dieän vaø laøm vieäc. Thôøi gian coøn laïi cuûa baïn ôû trong loøng meï ñöôïc duøng ñeå tinh luyeän, taêng tröôûng vaø thöïc taäp. Khi coøn trong loøng meï, baïn ñaõ baét ñaàu cöû ñoäng, nuoát vaø “thôû” chaát dòch trong maøng oái ñeå phaûn öùng vôùi caùc kích thích vaø moät caùch toång quaùt, baïn töï chuaån bò cho cuoäc soáng sau khi chaøo ñôøi.

Khi quaû tim baét ñaàu ñaäp nhòp ñaàu tieân luùc em beù ñöôïc 18 ngaøy tuoåi, maùu cuûa em chaûy qua cuoáng ruùn, qua laù nhau vaø thoâng löu vôùi caùc maïch maùu cuûa baø meï trong daï con. Qua moät vaùch ngaên, 2 doøng maùu trao ñoåi chaát khí cho nhau: em beù thaûi qua maùu meï em khí cacbon dioxit, vaø baø meï chuyeàn cho em khí oxy vaø caùc chaát dinh döôõng.

Em beù soáng trong moät maøng trong suoát goïi laø maøng oái. Maøng naøy chöùa ñaày moät dung dòch maën vaø caùc teá baøo cuûa cô theå nguïp laën trong ñoù. Trong moät tieán trình phöùc taïp – thai nhi “xaøi ñi xaøi laïi dung dòch naøy, nuoát moät soá, haáp thuï moät soá, thaûi ra” moät soá – trong khi ñoàng thôøi cheá taïo phaàn lôùn dung dòch ñoù. Thai nhi bôi loäi moät caùch haàu nhö khoâng troïng löôïng trong dung dòch, do ñoù, noù ñöôïc baûo veä khoûi caùc chaán ñoäng vaø khoâng phaûi “lo” veà vaán ñeà troïng löïc.

Chaân vaø baøn chaân em beù phaùt trieån sau tay vaø baøn tay moät chuùt. Luùc khoaûng 9 tuaàn tuoåi, khi coù gì ñuïng vaøo loøng baøn chaân, noù seõ ngo ngoe ngoùn chaân hoaëc uoán hoâng vaø ñaàu goái ñeå traùnh. Töø 2 thaùng tuoåi, nhöõng veát laèn döôùi loøng baøn chaân ñaõ ñöôïc khaéc roõ. Noù baét ñaàu nhöõng ñoäng ñaäy chaäm chaïp, nhöõng cuù ñaù thình lình vaø nhöõng cuù ñaù nheï töøng hoài.

Em beù bò bao vaây bôûi nhöõng tieáng oàn lôùn nhö tieáng ñaäp cuûa tim baø meï, hoaëc tieáng nhaïc beân ngoaøi om xoøm. Noù ñaùp laïi nhöõng aâm thanh coù taàn soá quaù cao hoaëc quaù thaáp maø tai ngöôøi khoâng nghe ñöôïc. Em ñaùp traû nhöõng tieáng ñoäng khaùc nhau, keå caû tieáng noùi cuûa baø meï. Noù thöôøng thöùc vaø nguû theo cuøng nhòp vôùi ngöôøi meï.

Caùc cô trong nhaõn caàu xuaát hieän raát sôùm, vaø maét em beù chuyeån ñoäng khi noù thay ñoåi “theá naèm” vaø khi noù nguû, AÙnh saùng xuyeân qua vaùch töû cung vaø maøng oái, vaø hoaït ñoäng cuûa thai nhi taêng leân ñeå ñaùp traû aùnh saùng nheï. Mí maét vaãn nhaém kín cho tôùi thaùng thöù 7, ñeå baûo veä maét.

Cöû ñoäng

Em beù baét ñaàu coù nhöõng baát chôït töø khoaûng 7 tuaàn tuoåi, nhöng ngöôøi meï thöôøng khoâng nhaän ra cöû ñoäng cuûa em beù cho tôùi khi em beù ñöôïc khoaûng 16 tuaàn tuoåi. Luùc ñöôïc 11 tuaàn, em beù nuoát dung dòch trong maøng oái vaø “teø” trôû ra dung dòch ñoù. Em cuõng coù theå coù nhöõng thay ñoåi “dieãn caûm” treân neùt maët, keå caû mæm cöôøi. Luùc ñöôïc 18 tuaàn, em hieáu ñoäng, naêng noå vaø laøm nhieàu cöû ñoäng co duoãi cô baép. Em coù theå naém chaët baøn tay, roài ñaám, ñaù

QUAN ÑIEÅM CUÛA GIAÙO HOÄI COÂNG GIAÙO VEÀ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ ÑAÏO ÑÖÙC SINH HOÏC

The Catholic report (11/5/2001)

Sau ñaây laø baøi phoûng vaán phaùt ngoân vieân cuûa Haøn Laâm Vieän Giaùo Hoaøng veà söï soáng (Pontifical Academy of Life), lieân quan ñeán vaán ñeà ñaïo ñöùc sinh hoïc (bioethics), ñaõ töøng gaây ra tranh luaän ôû YÙ gaàn ñaây, lieân heä ñeán teá baøo (srem cells) vaø phaùt trieån thaønh doøng voâ tính taïo thaønh con ngöôøi (human cloning).

Ñöùc Giaùm Muïc Elio Sgreccia, Phoù chuû tòch Haøn Laâm Vieän Giaùo Hoaøng veà Söï soáng, thöôøng ñöôïc xem laø phaùt ngoân vieân chính thöùc cuûa Ñöùc Thaùnh Cha veà nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán sinh ñaïo ñöùc vaø tính chaát thaùnh thieân cuûa söï soáng. Ngaøi cuõng thöôøng ñöôïc baùo chí xem nhö tieáng noùi cuûa laäp tröôøng baûo veä söï soáng.

Ñöùc Giaùm Muïc Sgreccia sinh naêm 1928 taïi Arcevia, YÙ vaø thuï phong linh muïc naêm 1952. Ngaøi ñöôïc phong Giaùm Muïc cuûa Zama Minore, YÙ naêm 1993. Töø naêm 1993 ñeán 1995, ngaøi giöõ chöùc thö kyù cuûa Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng ñaëc traùch Giaùo Daân tröôùc khi ñaûm nhaän chöùc vuï hieän nay trong Haøn Laâm Vieän Giaùo Hoaøng chuyeân veà söï soáng.

Ngaøy ñaõ chuyeân nghieân cöùu ñaïo ñöùc sinh hoïc (bioethics) vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán söï soáng hôn 10 naêm qua. Ngaøi giaûng daïy moân ñaïo ñöùc sinh hoïc ôû tröôøng Y khoa thuoäc Ñaïi hoïc Coâng Giaùo Thaùnh Taâm ôû Roma, vaø laø giaùm ñoáng Trung Taâm ñaïo ñöùc sinh hoïc cuûa tröôøng naøy. Ngaøi cuõng laø thaønh vieân cuûa ban nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc sinh hoïc cuûa Toøa Thaùnh ôû caáp quoác gia vaø quoác teá. Ngaøi vieát nhieàu baøi veà caùc vaán ñeà naøy baèng 7 thöù tieáng treân 250 taïp chí.

OÂng Ferrisi hoûi: Thöa Ñöùc Cha, taïi sao chính phuû nhieàu nöôùc vaø nhöõng nhoùm khoa hoïc gia thích choïn teá baøo goác laáy töø phoâi thai hôn laø laáy töø teá baøo goác tröôûng thaønh?

Ñöùc Cha Elio Sgreccia traû lôøi: Nhöõng nhaø nghieân cöùu choïn phoâi thai cho raèng phoâi thai coù tieàm naêng ñieàu trò toát hôn vaø deã duøng hôn. Hoï noùi raèng teá baøo phoâi thai “thaät kyø dieäu”. Nhöng nhieàu khoa hoïc gia cho bieát raèng ñieàu naøy chöa ñöôïc chöùng minh. Chuùng ta khoâng chaéc raèng teá baøo goác laáy töø phoâi thai coù theå chöõa nhöõng beänh nhö hoï noùi. Keå caû keá hoaïch cuûa Anh quoác ñöôïc chính quyeàn cuûa Thuû töôùng Blair loan baùo, cuõng bò caùc khoa hoïc gia Ñöùc cho laø thieáu soùt veà maët khoa hoïc vaø ñaïo ñöùc. Hôn theá nöõa, nhieàu khoa hoïc gia khaùc nhaän thaáy raèng teá baøo goác laáy töø phoâi thai ñaõ gaây ra ung böôùu, nguy haïi cho beänh nhaân. Keá hoaïch naøy caàn phaûi coù giai ñoaïn thöû nghieäm treân suùc vaät tröôùc khi thöû nghieäm treân con ngöôøi.

Cho daàu chöùng minh ñöôïc raèng phoâi thai giuùp ích cho vieäc nghieân cöùu, chuùng ta phaûi nhôù raèng chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp saùt haïi moät sinh maïng ñeå cöùu moät ngöôøi khaùc. Vaäy thì caùi gì laø lyù do chính cuûa vieäc duøng phoâi thai maø hoï khoâng muoán noùi ra?

Trong nhöõng quoác gia duøng thuï tinh nhaân taïo (in vitro fertilization), ngöôøi ta ñoâng laïnh raát nhieàu phoâi thai. Ñöùng treân quan ñieåm thöông nghieäp, nhöõng coâng ty sinh kyõ coù yù ñònh trình toøa baèng saùng cheá kyõ thuaät ñoù vaø ñeå baùn ñi, vì hoï thaáy raèng duøng thaúng phoâi thai cuûa ngöôøi coù keát quaû nhanh hôn vaø traùnh ñöôïc giai ñoaïn thöû nghieäm treân suùc vaät. Duøng teá baøo tröôûng thaønh toán nhieàu thôøi gian hôn vì phoâi laáy töø ngöôøi lôùn vaø caáy ñeå saûn xuaát soá nhieàu trong phoøng thí nghieäm. Vaø laøm nhö vaäy khoâng coù lôïi baèng duøng thaúng teá baøo goác laáy töø phoâi thai saün coù, nhaát laø phoâi thai ñaõ ñöôïc ñoâng laïnh. Tröôùc ñaây Haøn Laâm Vieän Giaùo Hoaøng chuùng toâi nghi ngôø raèng khía caïnh thöông maïi laán aùt khía caïnh ñaïo ñöùc vaø tính chaát nghieâm tuùc khoa hoïc, nhöng baây giôø thì khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa.

Ñaùp: Caâu hoûi naøy ñöôïc ñaët raát ñuùng choã. Duøng teá baøo goác tröôûng thaønh laáy töø cuoáng roán, töø baøo thai bò hö, hay töø boä phaän khaùc cuûa cô theå ngöôøi lôùn, khoâng ñaët ra vaán ñeà ñaïo ñöùc. Caøng ngaøy chuùng ta caøng thaáy raèng teá baøo goác tröôûng thaønh coù khaû naêng phaùt trieån khoâng nhöõng boä phaän goác maø caû nhöõng boä phaän khaùc trong cô theå, ví duï nhö teá baøo goác laáy töø maùu coù theå phaùt trieån neân teá baøo thaàn kinh. Chuùng toâi khoâng hieåu taïi sao ngöôøi ta chæ muoán duøng phoâi thai (embryos) ñeå laáy teá baøo goác khi coù theå duøng teá baøo goác tröôûng thaønh laáy töø ngöôøi lôùn.

Ñaùp: Chuùng toâi nghó raèng phöông phaùp TNSA khoâng khaùc gì phöông phaùp duøng ñeå taïo ra con cöøu Dolly. Hoï taïo ra moät phoâi thai vaø cho noù phaùt trieån thaønh con cöøu. Phöông phaùp naøy khoâng khaùc gì phaùt trieån thaønh doøng voâ tính (cloning). Neáu chuùng toâi baùc boû PTTDVT^(*) thì chuùng toâi cuõng baùc boû phöông phaùp naøy.

Moät UÛy ban cuûa Boä Y teá noùi raèng phöông phaùp naøy khoâng taïo ra moät phoâi thai. Chuùng toâi noùi: Haõy chöùng minh treân suùc vaät tröôùc ñaõ. Nhöõng “phoâi theå” ñoù laø saûn phaåm cuûa thao taùc treân phoâi thai trong giai ñoaïn ñaàu cuûa thöû nghieäm: Neáu hoï thao taùc treân phoâi thai ñeå taïo ra moät “phoâi theå” thì hoï phaïm hai loãi: taïo ra phoâi thai vaø roài laïi caét xeùn ra nhieàu maûnh.

Phaûi chöùng minh taát caû keát quaû roài môùi baét ñaàu nghieân cöùu vaø nhaän taøi trôï. Baây giôø chính phuû YÙ caàn phaûi thaûo luaän döï aùn TNSA. Ñaõ coù söï choáng ñoái ñaùng keå trong Quoác hoäi. Toâi hy voïng vaán ñeà naøy seõ ñöôïc söûa sai.

Ñaùp: khi kyõ thuaät PTTDVT taïo ra ñöôïc con cöøu Dolly, ngöôøi ta lo ngaïi raèng kyõ thuaät naøy seõ ñöôïc aùp duïng ñeå taïo ra con ngöôøi. Tröôùc ñoù chuùng toâi bieát raèng PTTDVT coù theå taïo ra nhöõng con vaät nhoû vaø nhöõng vi sinh theå chöù khoâng taïo ra ñöôïc suùc vaät lôùn. Khi ngöôøi ta thaáy kyõ thuaät naøy coù theå taïo ra sinh vaät lôùn. Khi ngöôøi ta thaáy kyõ thuaät naøy coù theå taïo ra sinh vaät lôùn, caùc chính quyeàn treân theá giôùi nhö Hoa Kyø, Quoác Hoäi Chaâu AÂu, Nghò vieän AÂu Chaâu, ngay caû nhöõng cô quan ñaïo ñöùc quoác teá ñoàng thanh phaûn ñoái.

Sau naøy, ngöôøi ta phaân bieät giöõa vieäc caáy phoâi thai – do PTTDVT taïo ra – vaøo töû cung ngöôøi nöõ ñeå coù con (ñaõ vaø ñang bò toaøn theá giôùi baùc boû) vôùi vieäc duøng “PTTDVT ñeå ñieàu trò”, moät danh töø kyø laï, coù nghóa laø duøng PTTDVT taïo ra phoâi thai ñeå thöû nghieäm roài huûy boû noù ñi. Nghò vieän AÂu Chaâu baùc boû nhöng gaàn ñaây chính phuû Anh thoâng qua döï luaät cho pheùp taïo ra teá baøo goác phoâi thai. Nhö vaäy laø Anh quoác ñaõ ñi böôùc ñaàu. Trong theá giôùi coøn laïi, PTTDVT bò caám.

Nhöõng ngöôøi uûng hoä “PTTDVT ñeå ñieàu trò” lyù luaän raèng phoâi thai trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu cho ñeán ngaøy thöù 15, chöa phaûi laø moät nhaân vò (human person). Hoï cho ñoù chæ laø moät nhaân theå (human being). Söï khaùc bieät giöõa nhaân theå vaø nhaân vò (person) chæ laø danh töø. Khoâng coù nhaân vò naøo maø khoâng traûi qua giai ñoaïn nhaân theå. Phoâi thai laø giai ñoaïn ñaàu cuûa moät caù nhaân; noù seõ tröôûng thaønh khi phaùt trieån heát tieàm naêng. Ngay töø ngaøy ñaàu, noù ñaõ hoäi ñuû taát caû khaû naêng noäi taïi. Nhöõng danh töø treân ñaây duøng ñeå aùp ñaët yù nieäm ngoân ngöõ vaø sinh lyù vì muïc ñích vò lôïi.

Taïi Hoa Kyø, TT Clinton vaãn duy trì leänh caám PTTDVT ñeå taïo ra con ngöôøi vôùi muïc ñích sinh saûn, nhöng oâng laïi cho pheùp taøi trôï nghieân cöùu teá baøo goác. Ngöôøi ta ñoaùn chöøng raèng loaïi nghieân cöùu ñoù coù theå ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng cô sôû tö nhaân vaø coù theå caû trong nhöõng chöông trình do chaùnh phuû taøi trôï.

Hoûi: Ñöùc Cha coù nhaán maïnh raèng nhöõng ñeà nghò ñeå ñöôïc chính phuû taøi trôï nghieân cöùu teá baøo goác taïi YÙ naøy ñaõ khoâng ñöôïc thöïc hieän ñuùng theå leä thoâng thöôøng. Xin Ñöùc Cha giaûi thích cho.

Ñaùp: Ñieàu leä ñeå ñöa ra moät döï aùn khoa hoïc (vaø toâi bieát roõ vì toâi laø moät thaønh vieân cuûa hoäi ñoàng duyeät xeùt caùc coâng trình nghieân cöùu) laø phaûi ñaët neàn taûng cuûa saùng kieán mình treân nhöõng thöû nghieäm ñaõ ñöôïc phoå bieán ít nhaát treân hai taïp chí khoa hoïc ñöùng ñaén. Neáu khoâng laøm nhö vaäy, seõ khoâng bao giôø ñöôïc chaáp thuaän vaø taøi trôï. ÔÛ ñaây chuùng ta thaáy coù thöû nghieäm naøo treân suùc vaät cuõng nhö treân con ngöôøi ñöôïc chöùng minh.

Ñaùp: Caàn phaûi coù moät toå chöùc. Taïi beänh vieän Gemelli ôû Roâma naøy (Ñöùc Thaønh Cha thöôøng hay vaøo ñaây ñeå ñieàu trò), hoï toàn tröõ teá baøo laáy töø cuoáng roán, ñaëc bieät cuûa nhöõng treû maø gia ñình coù beänh nhö ung thö maùu (leukemias), hay caùc loaïi beänh maùu khaùc. Caùc gia ñình coù theå toàn tröõ teá baøo goác cuûa con chaùu hoï ñeå sau naøy duøng, neáu beänh phaùt ra. Nhöng caàn coù ñieàu leä, khoâng ñöôïc toàn tröõ quaù laâu. ÔÛ YÙ moät toå hôïp döï truø xaây döïng moät ngaân haøng teá baøo. Phaùp vaø Thuïy Só cuõng coù keá hoaïch nhö vaäy.

Ñaùp: Chuùng ta khoâng theå quan nieäm ñöôïc raèng söï vieäc ñaõ xaûy ra nhö vaäy sau khi coù phaùn quyeát cuûa toøa aùn Nuremberg. Phaùn quyeát aáy noùi raèng nhöõng thöû nghieäm treân con ngöôøi seõ khoâng bao giôø ñöôïc taùi dieãn nöõa maø khoâng coù söï ñoàng yù cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng thöû nghieäm nguy hieåm. Nhö oâng ñaõ bieät, nhöõng thöû nghieäm aáy ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong caùc traïi taäp trung cuûa Ñöùc Quoác Xaõ. Keå töø ñoù, taát caû luaät ñaïo ñöùc quoác teá nhö Baûn Tuyeân Ngoân Helsinki ñeàu caám thöû nghieäm treân con ngöôøi neáu khoâng coù söï thoûa thuaän cuûa ngöôøi aáy. Luaät naøy cuõng thieát laäp nhöõng ñieàu leä cho vieäc töï nguyeän tham gia vaøo thöû nghieäm treân con ngöôøi.

Phaûi chaám döùt ngay thuï tinh nhaân taïo. Phöông phaùp naøy chæ khuyeán khích vieäc taïo ra phoâi thai ñoâng laïnh vaø ñoâng laïnh phoâi thai laø haønh ñoäng vuï lôïi voâ nhaân ñaïo (utilitarianism without mercy). Khi ngöôøi ta ñaõ aùp duïng moät thuû thuaät nhö vaäy thì khoâng coù giaûi phaùp naøo toát caû. Söû duïng phoâi thai ñoâng laïnh nhaèm muïc ñích nghieân cöùu laø phaïm hai toäi: toäi ñoâng laïnh phoâi thai vaø toäi söû duïng phoâi thai vôùi yù ñònh tieâu huûy chuùng noù.

Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, vaäy thì baây giôø chuùng ta xöû lyù phoâi thai ñoâng laïnh nhö theá naøo? Giöõ chuùng trong tình traïng ñoâng laïnh hay cho ngöôøi ta nhaän “laøm con nuoâi” nhö caùc thaàn hoïc gia ñeà nghò? (Laøm con nuoâi baèng caùch caáy phoâi thai vaøo töû cung cuûa nhöõng ai muoán coù con. Tuy raèng haøi nhi khoâng phaûi laø con cuûa hoï veà phöông dieän gien)

Ñaùp: YÙ kieán cho nhaän laøm con nuoâi, töï noù coù moät muïc ñích toát. Caùc thaàn hoïc gia noùi laø hôïp phaùp, nhöng tyû leä thaát baïi raát cao. Hình nhö trong 100 laàn caáy, chæ thaønh coâng ba hay boán laàn. Chuùng ta ruùt kinh nghieäm ñoù nôi suùc vaät. Ñoä 90% thaát baïi vì phoâi thai cheát sau khi ñoâng laïnh, hoaëc khoâng beùn goác ñöôïc trong töû cung.

Daãu cho caáy vaøo töû cung thaønh coâng ñi nöõa, chöa chaéc thai nhi seõ khoâng bò taät nguyeàn traàm troïng. Ñoâng laïnh caøng laâu – moät naêm, hai naêm hay naêm naêm – tyû leä bò taät nguyeàn caøng cao. Laøm sao chuùng ta coù theå baûo caùc baø choïn thuï thai nhaân taïo vì ñoù laø moät haønh ñoäng lieàu lónh vì thaát baïi raát nhieàu. Ngoaøi ra, phaûi caáy phoâi thai ôû giai ñoaïn naøo ñoù cuûa chu kyø kinh nguyeät vaø neáu baøo thai bò taät nguyeàn, baø meï cuõng phaûi giöõ vì phaù thai laø taøn nhaãn.

Vaán ñeà naøy laø moät vaán naïn lôùn. Ñieàu chính yeáu laø chuùng ta khoâng neân böôùc vaøo con ñöôøng laém choâng gai naøy.

Ñaùp: Giaùo Hoäi Coâng Giaùo luoân ñoøi hoûi nhö vaäy, khoâng chæ ôû Hoa Kyø maø thoâi. Nhöõng gì nhöõng toå chöùc quoác teá ñoù laøm laø moät hình thöùc thöïc daân baèng sinh hoïc (biological colonization) qua chöông trình phaù thai vaø giôùi haïn sinh ñeû. Hoï kieåm soaùt söï phaùt trieån cuûa caùc nöôùc chaäm tieán baèng caùch kieåm soaùt taøi nguyeân quyù giaù nhaát laø nhaân löïc. TT Clinton vaø caû TT Ford nöõa, nghó raèng ñoù laø vieäc phaûi laøm vì naïn ñoùi keùm vaø nhieàu taøi nguyeân treân theá giôùi. OÂng Kissinger vieát moät baùo caùo maät noùi raèng ñoù laø vieäc phaûi laøm vì an ninh quoác gia. Do ñoù, chính quyeàn taøi trôï cho caùc chính saùch haïn cheá sinh saûn (polocies of denatalization) baèng nhöõng nguïy bieän.

Hieän nay moãi naêm coù khoaûng 40 ñeán 50 trieäu vuï phaù thai hôïp phaùp treân theá giôùi, töông ñöông vôùi soá töû vong cuûa Theá chieán II.

Naïn ñoùi coù theå giaûi quyeát baèng söï phaân phoái toát hôn. Theo nhòp daân soá phaùt trieån, con ngöôøi seõ töï bieát laøm theá naøo ñeå haïn cheá sinh ñeû. Thoâng thöôøng, hoï chaäm laäp gia ñình. Vieäc naøy xaûy ra töï nhieân. Giaùo hoäi Coâng Giaùo luoân keâu goïi sinh saûn coù traùch nhieäm, baèng caùch ñieàu hoøa sinh lyù baèng nhöõng phöông phaùp hôïp phaùp, chöù khoâng duøng phaù thai (abortion) hay trieät saûn (sterilization).

Quyeát ñònh cuûa TT Bush laø böôùc ñaàu. Chuùng ta hoan ngheânh quyeát ñònh aáy vôùi nieàm hy voïng vì hai lyù do. Thöù nhaát, noù toân troïng söï soáng con ngöôøi, thöù hai, ñoù laø haønh ñoäng coâng phaùp quoác teá, toân troïng söï phaùt trieån cuûa ngöôøi khaùc.

Hoûi: Xin Ñöùc Cha cho bieát ngöôøi giaùo daân coâng giaùo phaûi laøm gì tröôùc nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán söï soáng cuûa con ngöôøi?

Ñaùp: Chuùng ta phaûi ñeà nghò laïi vôùi xaõ hoäi moät vaøi yù nieäm: Tröôùc nhaát raèng söï soáng laø moät aân suûng – raèng söï soáng baét nguoàn töø moät haønh ñoäng saùng taïo, vaø saùng taïo laø moät haønh ñoäng cuûa Thieân Chuùa.

Theá tuïc hoùa (secularization) coù nghóa laø con ngöôøi ñöôïc phaùn ñoaùn caên cöù theo nhöõng gì noù taïo neân, chöù khoâng phaûi nhöõng gì xaûy ñeán tröôùc hay xaûy ñeán sau. Chuùng ta caàn xaây döïng laïi neàn moùng.

Chuùng ta cuõng caàn khaùm phaù laïi quan nieäm veà nhaân phaåm.

Noù lieân heä vôùi gì. Coù phaûi vôùi phaåm chaát cuûa söï soáng khoâng? Nam vaø nöõ coù ñoàng nhaân phaåm khoâng? Chæ coù ngöôøi khoûe maïnh môùi coù hay caû ngöôøi taøn taät nöõa cuõng ñeàu coù nhaân phaåm? Chuùng ta caàn khaùm phaù laïi phaåm giaù cuûa thaân theå. Thaân theå khoâng chæ laø xöông vaø thòt.

Chuùng ta caàn moät chieán löôïc ñeå taùi taïo neàn vaên hoùa söï soáng. Ñoù laø moät nhieäm vuï khoù khaên. Chuùng ta caàn coù moät coäng ñoàng giaùo daân Coâng giaùo tröôûng thaønh, ñieàu maø hieän nay toâi khoâng thaáy coù. Chuùng ta caàn laøm cho nhöõng hoäi ñoaøn giaùo daân Coâng giaùo beùn nhaïy vôùi nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc sinh hoïc trong moät coá gaéng phuø hôïp vôùi haøng Giaùo Phaåm.

Toäi laø coá tình phaïm luaät Chuùa trong tö töôûng, lôøi noùi, vieäc laøm, hay chuû yù boû soùt vieäc phaûi laøm. Toäi xuùc phaïm ñeán Thieân Chuùa, gaây toån thöông cho baûn thaân vaø cho tình lieân ñôùi vôùi tha nhaân.

Ñeå thaønh toäi, caàn hoäi ñuû ba ñieàu kieän naøy:

• 
  Moät laø ñieàu vi phaïm laø xaáu
  
• 
  Hai laø lyù trí ñaõ kòp suy nghó vaø bieát roõ raøng
  
• 
  Ba laø yù chí töï do chaáp thuaän.
  

Neáu moät yeáu toá naøo chöa roõ reät haún (ví duï:yù thöùc lôø môø hay öng thuaän chöa hoaøn toaøn), thì chæ laø toäi nheï.

Ta bieát ñöôïc tính chaát xaáu cuûa ñieàu vi phaïm nhôø Kinh thaùnh, nhôø giaùo huaán cuûa Hoäi thaùnh, nhôø lyù trí hieåu bieát roõ raøng. Cuï theå, döïa treân caùc ñieàu raên cuûa Chuùa vaø Hoäi thaùnh.

Nghóa laø phaûi hoaøn toaøn töï do öng thuaän. Do ñoù, chöa kòp suy nghó hay bò cöôõng cheá caùch naøo ñoù laøm maát töï do, thì söï chaáp thuaän aáy seõ khoâng veïn toaøn.

Coù hai thöù toäi: toäi troïng vaø toäi nheï

Toäi troïng laø khi vi phaïm moät ñieàu naëng, trí khoân ñaõ yù thöùc ñaày ñuû vaø yù chí hoaøn toaøn töï do chaáp thuaän.

Toäi nheï laø khi vi phaïm moät ñieàu nheï, trí khoân yù thöùc ñaày ñuû vaø yù chí töï do chaáp thuaän. Neáu ñieàu vi phaïm laø naëng, nhöng trí khoân chöa yù thöùc ñaày ñuû, hoaëc yù chí chöa hoaøn toaøn töï do chaáp thuaän, thì phaïm toäi nheï.

Toäi troïng trôû thaønh nheï do 3 yeáu toá:

• 
  Do söï sai laàm baát khaû thaéng cuûa löông taâm (töôûng haønh vi ñoù laø nheï)
  
• 
  Do thieáu suy nghó, thieáu töï do öng thuaän
  
• 
  Tính chaát xaáu nheï (ví duï: aên caép ít). Tuy nhieân, laáy nhieàu laàn cuûa moät ngöôøi, moãi laàn moät ít, goäp laïi thaønh con soá lôùn, thì thaønh toäi troïng.
  

• 
  Do löông taâm sai laàm. A sang chôi nhaø baïn, thaáy chieác nhaãn vaøng, töôûng vaøng thaät, neân aên caép. Ñem thöû thì môùi bieát laø vaøng giaû. Khi aên caép, A coù chuû yù vaø töï do laáy chieác nhaãn vaøng thaät, neân A phaïm toäi naëng.
  
• 
  Do hoaøn caûnh. Noùi chuyeän tieáu laâm tuïc ñeå gaây cöôøi laø toäi nheï; nhöng noùi vôùi phuï nöõ coá yù khích duïc hoï phaïm toäi thì thaønh naëng. AÊn caép con choù laø toäi nheï, nhöng ñoù laïi laø con choù daãn ngöôøi muø laøm cho oâng phaûi khoán quaãn thì thaønh toäi naëng.
  

Toäi troïng caét ñöùt moái töông quan vôùi Chuùa, laøm maát ôn thaùnh hoùa, loøng trí höôùng chieàu veà nhöõng söï xaáu, phaù huûy söï soáng vaø phaåm giaù cao quyù cuûa con ngöôøi. Neáu cheát trong khi phaïm toäi troïng thì phaûi chòu hình phaït xa caùch Chuùa ñôøi ñôøi.

Nhôù ñeán loøng Chuùa thöông xoùt vaø lôøi Ngöôøi môøi goïi hoái caûi, ñeå aên naên saùm hoái vaø thaät loøng quay veà vôùi Ngöôøi. Haõy ñeán vôùi bí tích hoøa giaûi vôùi loøng thaønh taâm saùm hoái ñeå ñöôïc ñoùn nhaän ôn tha thöù vaø duøng moïi phöông theá ñeå khoâng taùi phaïm nöõa.

Toäi nheï tuy khoâng laøm maát phaàn linh hoàn, nhöng laøm ta giaûm bôùt loøng meán Chuùa, deã höôùng chieàu veà söï xaáu vaø deã phaïm toäi troïng hôn. Khi phaïm toäi nheï, khoâng nhaát thieát phaûi ñi xöng toäi, nhöng caàn aên naên saùm hoái ñeå xin Chuùa thöông tha thöù. Tuy nhieân, moät toäi nheï maø khoâng quyeát taâm söûa ñoåi seõ ñöa ta vaøo tinh traïng thöôøng xuyeân phaïm toäi.

7 moái toäi ñaàu laø nhöõng toäi hoaëc neát xaáu laøm caên côù phaùt sinh caùc toäi hoaëc caùc neát xaáu khaùc. Ñoù laø kieâu ngao, haø tieän, daâm duïc, meâ aên uoáng, giaän hôøn, ghen gheùt, bieáng treã vieäc ñaïo ñöùc.

Kieâu ngaïo laø töï ñeà cao mình maø khoâng phuïc tuøng caùc giôùi raên cuûa Thieân Chuùa vaø nhöõng ñieàu luaät do Hoäi thaùnh truyeàn daïy. Kieâu ngaïo coøn laø töï naâng mình leân maø khinh deå keû khaùc. Chuùa Gieâsu ñaõ töøng keát aùn: “Ai naâng mình leân seõ bò haï xuoáng” (Lc 14,11).

Raát nhieàu, nhöng cuï theå laø caâu chuyeän ngöôøi bieät phaùi vaø ngöôøi thu thueá leân Ñeàn thôø caàu nguyeän.

Ñoù chính laø toäi kieâu ngaïo (St 3). Nguyeân toå loaøi ngöôøi ñaõ kieâu ngaïo, nghe theo lôøi ma quyû xuùi giuïc, khoâng vaâng phuïc leänh Chuùa truyeàn vì muoán ñöôïc baèng Thieân Chuùa.

Kieâu ngaïo sinh ra nhieàu thöù toäi: tham voïng, haùo danh, töï kieâu, töï maõn, khoa tröông, giaû hình, tranh chaáp, coá chaáp, ghen gheùt, khinh deå ngöôøi khaùc… Taát caû ñeàu daãn tôùi söï khoâng vaâng lôøi Thieân Chuùa vaø Hoäi thaùnh, phaïm baùc aùi vôùi tha nhaân.

Caàn yù thöùc söï yeáu heøn cuûa mình, söï phuø vaân choùng qua cuûa danh voïng vaø ñeå taâm suy nieäm nhöõng ñieàu Chuùa daïy. Haõy luoân chieâm ngaém vaø suy nieäm göông khieâm nhöôïng töï haï cuûa Chuùa Gieâsu, Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh.

19. 
    Hoûi. Haø tieän laø gì?
    

Chuùa Gieâsu ñaõ töøng daïy phaûi coù thaùi ñoä ñuùng ñaén ñoái vôùi tieàn baïc cuûa caûi, coi noù nhö phöông theá Chuùa ban ñeå soáng ñuùng phaåm giaù laøm ngöôøi vaø ñeå phuïc vuï tha nhaân (x. Lc 12). Khoâng ai coù theå laøm toâi hai chuû, hoaëc laø tieàn taøi hoaëc laø Thieân Chuùa. Laïc ñaø chui qua loã kim coøn deã hôn ngöôøi giaøu vaøo Nöôùc Trôøi….

Daâm duïc laø chieàu theo khoaùi laïc nhuïc duïc trong tö töôûng, lôøi noùi, vieäc laøm. Haønh vi tính duïc chæ ñöôïc pheùp trong hoân nhaân maø thoâi. Khi tröïc tieáp chuû yù thì duø haønh vi hoaøn taát hay baát toaøn ñeàu laø toäi naëng, ngoaïi tröø tröôøng hôïp chöa yù thöùc roõ trong tình traïng nöûa tænh nöûa mô, hoaëc bò cöôõng baùch caùch naøo ñoù, thì laø toäi nheï.

Daâm duïc laøm cho lyù trí ra muø toái, yù chí suy nhöôïc, soáng ích kyû chi bieát höôûng thuï khoaùi laïc, chaùn gheùt caùc vieäc ñaïo ñöùc, ham meâ vui thuù ñôøi naøy. Toäi daâm duïc khoâng nhöõng gaây taùc haïi cho chính baûn thaân maø thöôøng taùc haïi tôùi nhieàu ngöôøi khaùc: gaây ñoå vôõ caùc gia ñình, laøm xaõ hoäi baêng hoaïi, luaân lyù suy ñoài… Thaùnh Phaoloâ quaû quyeát:“ Taát caû nhöõng keû cheø cheùn say söa, chôi bôøi daâm ñaõng, ñeàu bò loaïi khoûi Nöôùc Trôøi”(1Cr 6,10; 2Cr 12,21).

Ñeå xa laùnh söï daâm duïc, phöông theá caàn thieát laø sieâng naêng caàu nguyeän, giöõ gìn nguõ quan (nhaát laø con maét), xa traùnh caùc dòp toäi, soáng tieát ñoä, chuyeân caàn laøm vieäc vì ôû nhöng khoâng deã sinh toäi, suy nieäm Tin möøng vaø sieâng naêng laõnh nhaän caùc bí tích Hoøa giaûi vaø Thaùnh Theå.

Giaän döõ laø caûm xuùc quaù ñoä ñöa tôùi söï thuø oaùn vaø laøm haïi tha nhaân. Khi thònh noä vì lyù do chính ñaùng nhö söûa phaït hôïp lyù nhaèm ñem laïi ích lôïi chung hoaëc rieâng thì khoâng phaïm toäi. Giaän döõ maø la loái naëng lôøi chæ laø toäi nheï. Nhöng Nhöng giaän maø thuø oaùn, öôùc muoán cho ngöôøi khaùc phaûi gaëp ñau khoå thì nghòch baùc aùi vaø laø toäi troïng.

Giaän döõ sinh oaùn gheùt, caõi coï, phaïm thöôïng, aåu ñaû, göông xaáu trong lôøi noùi vieäc laøm. Muoán chöõa trò, caàn luyeän luyeän taäp nhaãn nhuïc, hy sinh, hieàn laønh. Chuùa Gieâsu phaùn: Haõy hoïc cuøng Ta vì Ta hieàn laønh vaø khieâm nhöôïng (Mt 11,29) vaø Ngöôøi chuùc phuùc cho keû hieàn laønh (Mt 5,4).

Meâ aên uoáng laø chieàu theo khoaùi caûm veà aên uoáng quaù ñoä. Neáu chæ tìm khoaùi caûm trong aên uoáng caùch chöøng möïc thì khoâng phaûi toäi, vì khoaùi caûm cuõng laø phöông theá töï nhieân ñeå giuùp ngon mieäng vaø keát thaân baïn beø, hoaëc xaõ giao.

Meâ aên uoáng thöôøng chæ laø toäi nheï, nhöng trôû thaønh toäi naëng neáu coi aên uoáng laø muïc ñích toái haäu ñeå höông thuï ích kyû, phí phaïm. Meâ aên uoáng sinh say sæn laøm maát lyù trí, maát nhaân phaåm, vaø gaây bieát bao söï döõ khác, nhaát laø söï baát hoøa trong gia ñình vaø laøm göông xaáu cho con caùi.

29. Hoûi. Ghen gheùt laø gì?

Ghen gheùt laø ñem loøng thuø haän keû khaùc vaø tìm caùch ñeå laøm haïi hoï. Ghen töông laø buoàn khi ngöôøi khaùc ñöôïc söï laønh vì coi ñoù nhö moät söï thieät haïi cho mình. Neáu chæ buoàn vì mình khoâng ñöôïc may maén thì ñoù khoâng phaûi ghen töông, hoaëc buoàn vì ngöôøi khaùc ñöôïc may maén maø khoâng xöùng ñaùng (coù khi do baát coâng), thì cuõng khoâng phaûi ghen töông. Nhöng neáu buoàn khi mình mong söï döõ cho ngöôøi khaùc maø hoï laïi gaëp ñöôïc may maén, thì ñoù laø toäi ghen gheùt.

Buoàn vì thaáy keû khaùc may maén hôn mình vaø tìm caùch laøm haïi hoï laø toäi troïng.

30. Hoûi. Tội ghen gheùt sinh ra nhöõng toäi naøo?

Ghen gheùt laø là tội nặng vì “ Kẻ ghen tương bị loại ra khỏi Nước Trời “(Gl 5,21). Ghen gheùt nghịch đức Ái, nhất là khi ghen gheùt kẻ khác được sự lành thiêng liêng, thì tội càng nặng hơn. Ghen gheùt sinh nhiều toäi khaùc loãi Ñöùc AÙi vaø ñöùc coâng bình: thuø oaùn, laøm haïi keû khaùc, phaûn boäi, giaän hôøn.

Löôøi bieáng laø moät neát xaáu vì chaùn ngaùn laøm vieäc, nhaát laø vieäc thieâng lieâng, khoâng thích laøm vieäc laønh, ghen gheùt ñieàu laønh vaø ngöôøi ñaïo ñöùc, mô moäng haõo huyeàn. Ngöôøi löôøi bieáng thích aên khoâng ngoài roài, chæ tay naêm ngoùn, ngoaøi leâ taùm, noùi xaáu, pheâ bình chæ trích keû khaùc. Thöôøng, löôøi bieáng chæ laø toäi nheï, nhöng trôû thaønh toäi troïng khi gaây haäu quaû nghieâm troïng, nhö löôøi maø boû leã Chuùa nhaät, löôøi khoâng lo laøm aên sinh baát hoøa trong gia ñình, löôøi maø sinh röôïu cheø gaây ñoå vôû gia ñình, khoâng daïy baûo con caùi...

Chuùa raát gheùt toäi, nhöng laïi raát giaøu loøng thöông xoùt vaø saün saøng tha thöù cho nhöõng ngöôøi thaät loøng saùm hoái aên naên.

Ta phaûi döùt khoaùt vôùi toäi loãi, xa traùnh caùc dòp toäi, sieâng naêng xöng toäi röôùc leã vaø coá gaéng ñoåi môùi ñôøi soáng haèng ngaøy.

ÑÖÙC TIN

32. Hoûi. Coát loõi cuûa ñôøi soáng ngöôøi Kitoâ höõu laø gì?

Ñôøi soáng ngöôøi Kitoâ höõu heä taïi coát yeáu ôû vieäc meán Chuùa – yeâu ngöôøi nhö Chuùa Gieâsu ñaõ töøng daïy trong Tin möøng. Ñeå thöïc hieän ñieàu ñoù, ta caàn nhôø ñeán ôn Chuùa, nhaát laø ba nhaân ñöùc ñoái thaàn laø Tin – Caäy – Meán. Goïi laø nhaân ñöùc ñoái thaàn vì laø ba nhaân ñöùc sieâu nhieân do Chuùa ban giuùp Kitoâ höõu coù theå soáng töông quan maät thieát vôùi Thieân Chuùa, nhôø ñoù coù theå soáng töông quan baùc aùi vôùi tha nhaân.

Nhôø bí tích Thaùnh taåy, Kitoâ höõu ñöôïc cheát vaø soáng laïi vôùi Ñöùc Kitoâ nhôø quyeàn naêng cuûa Chuùa Cha vaø cuûa Chuùa Thaùnh Linh vaø laõnh nhaän söï soáng môùi laøm con cuûa Thieân Chuùa, hieäp thoâng söï soáng cuûa Thieân Chuùa Ba ngoâi vaø quy höôùng veà Chuùa nhö nguoàn maïch söï soáng vaø laø cuøng ñích cuoäc ñôøi mình. Goïi ñoù laø ñôøi soáng ñoái thaàn.

Hoaït ñoäng cuûa Thieân Chuùa trong chuùng ta taïo neân nguoàn söï soáng ñoái thaàn: Ñöùc Tin giuùp hieåu bieát Thieân Chuùa, Ñöùc Caäy laøm ta hieäp thoâng vôùi Ngöôøi, Ñöùc Meán giuùp ta yeâu meán Chuùa vaø tha nhaân. Khi bieát chaáp nhaän haønh ñoäng cuûa Thieân Chuùa trong ta, baèng loøng ñeå Ngöôøi daãn daét vaø luoân höôùng ñeán söï höôûng kieán Thieân Chuùa ñôøi sau.

Ñöùc tin laø moät nhaân ñöùc sieâu nhieân do Thieân Chuùa phuù ban, giuùp ta saün saøng chaáp nhaän caùc chaân lyù Chuùa maïc khaûi vaø do Hoäi thaùnh truyeàn laïi; nhôø ñoù ta trao phoù troïn baûn thaân vaø ñôøi mình cho Chuùa ñeå ñöôïc hieäp thoâng söï soáng cuûa Thieân Chuùa vaø chia seû söï soáng cuûa Chuùa Ba Ngoâi.

Trung taâm ñöùc tin laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, nhaäp theå laøm ngöôøi, chòu cheát vaø soáng laïi. Ngöôøi laø Ñaáng Cöùu ñoä duy nhaát cuûa chuùng ta. Bí tích thaùnh taåy saùp nhaäp ta vaøo Ñöùc Kitoâ, ñeå töø nay Ñöùc Kitoâ ôû trong ta vaø khoâng phaûi toâi soáng maø Ñöùc Kitoâ soáng trong toâi.

Ñöùc tin mang laïi nhöõng giaù trò naøy:

Moät laø giaù trò cöùu ñoä. Chæ coù ñöùc tin môùi ñem laïi ôn cöùu ñoä.

Hai laø giaù trò nhaân linh. Ñöùc tin cho bieát yù nghóa toái haäu cuûa cuoäc ñôøi vaø cho ta chìa khoùa giaûi quyeát caùc vaán ñeà nhaân sinh cuøng vôùi nhöõng khaéc khoaûi lo aâu cuûa con ngöôøi.

Ba laø giaù trò luaân lyù. Ñöùc tin laø ñoùn nhaän vaø hieäp thoâng vôùi Chuùa, neân ñoøi hoûi nôi chuùng ta söï phoù thaùc hoaøn toaøn ñôøi soáng cho Thieân Chuùa, keùo theo söï hoaùn caûi vaø ñaët toaøn boä ñôøi soáng vaø vaän meänh trong tay Thieân Chuùa.

38. Hoûi. Ñöùc tin coù nhöõng ñaëc tính naøo?

Đức tin có những đặc tính sau đây:

• 
  Moät laø ñöùc tin cá nhaân (tôi tin)
  
• 
  Hai laø ñöùc tin cộng đñoàn (tin cùng và trong Giáo hội)
  
• 
  Ba laø ñöùc tin giúp biến đổi đời sống
  

Khoâng coù ñöùc tin thì khoâng theå laøm ñeïp loøng Thieân Chuùa vaø gia nhaäp coäng ñoaøn con caùi cuûa Ngöôøi. Vì theá ñöùc tin raát caàn thieát cho ôn cöùu ñoä ñeå ñaït tôùi söï soáng vónh cöûu.

Taát caû nhöõng gì Thieân Chuùa maïc khaûi ñeàu chaân thaät vaø buoäc phaûi tin ñeå ñöôïc cöùu roãi. Caùc chaân lyù ñöùc tin do Chuùa maïc khaûi ñöôïc ghi laïi trong toaøn boä Kinh thaùnh vaø ñöôïc Giaùo hoäi toùm keát laïi trong Kinh tin kính.

Ta coù nhöõng boån phaän naøy:

• 
  Moät laø tuyeân xöng ñöùc tin beân trong vaø beân ngoaøi duø gaëp nhöõng thöû thaùch baùch haïi.
  
• 
  Hai laø tröôûng thaønh ñöùc tin baèng vieäc duøng moïi phöông tieän saün coù ñeå phaùt trieån ñöùc tin, nhö: suy nghó, nghieân cöùu, ñoïc saùch, thaûo luaän, hoïc hoûi, nghe giaûng daïy.
  
• 
  Ba laø baûo veä ñöùc tin baèng vieäc sieâng naêng caàu nguyeän, laõnh nhaän caùc bí tích, hoïc giaùo lyù, tham gia caùc hoaït ñoäng toâng ñoà. Phaûi traùnh nhöõng gì gaây nguy hieåm, nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng daãn ñeán sai laïc vaø maát ñöùc tin.
  
• 
  Boán laø truyeàn baù ñöùc tin.
  
• 
  Naêm laø soáng ñöùc tin baèng vieäc neân thaùnh vaø daán thaân phuïc vuï, tích cöïc xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng huynh ñeä.
  

Laø nhöõng toäi naøy:

• 
  Moät laø voâ tín
  
• 
  Hai laø laïc giaùo, choái boû moät chaân lyù naøo ñoù cuûa ñöùc tin.
  
• 
  Ba laø boäi giaùo, phuû nhaän toaøn boä caùc chaân lyù ñöùc tin.
  
• 
  Boán laø hoaøi nghi moät chaân lyù ñöùc tin
  
• 
  Naêm laø voâ thaàn choái boû Thieân Chuùa.
  

Ta phaûi coù boån phaän toân kính oâng baø toå tieân nhö ñieàu raên 4 daïy, nhöng khoâng ñöôïc thôø caùc ngaøi nhö thôø Thieân Chuùa, vì caùc ngaøi cuõng chæ laø thuï taïo. Cuï theå:

• 
  Ñöôïc ñaët baøn thôø gia tieân döôùi baøn thôø Chuùa trong gia ñình,
  
• 
  Ñöôïc ñoát höông, nhang ñeøn, neán treân baøn thôø gia tieân vaø vaùi laïy tröôùc baøn thôø Gia tieân,
  
• 
  Ñöôïc toå chöùc vaø tham döï nhöõng ngaøy goã chaïp toå tieân oâng baø,
  
• 
  Ngaøy Hoân leã, daâu reå ñöôïc laøm laøm leã gia tieân tröôùc baøn thôø gia tieân,
  
• 
  Trong tang leã, ñöôïc pheùp ñoát nhang, vaùi laïy höông hoàn,
  
• 
  Ñöôïc tham döï leã nghi toân kính vò thaønh hoaøng ñeå toû loøng cung kính bieát ôn, chöù khoâng vì meâ tín. Caàn giaûi thích cho hieåu vieäc toân kính toå tieân vaø caùc vò anh huøng daân toäc, theo phong tuïc ñòa phöông, laø nghóa vuï hieáu thaûo cuûa ñaïo laøm con chaùu vaø chính Chuùa ñaõ truyeàn daïy phaûi thaûo kính cha meï (Ñieàu raên IV).
  

Thöù nhaát: thôø phöôïng ….

Đối với dân Israel, Thập ñieàu laø luaät tuyeät ñoái do Thiên Chúa ban ñeå khi tuaân giöõ thì ñöôïc thuoäc veà Ngöôøi. Chuùa Gieâsu ñeán kieän toaøn khi ban cho luật tinh thần tình yeâu. Ngöôøi quả quyết toàn bộ luật quy về meán Chuùa yeâu ngöôøi. Thập ñieàu neâu leân những bổn phận căn bản của con người đối với Chúa và với tha nhân, trở thành bất biến và có giá trị vĩnh viễn cho tất mọi người mọi nơi, mọi thời.

ÑIEÀU RAÊN I. THÔØ PHÖÔÏNG VAØ KÍNH MEÁN CHUÙA TREÂN HEÁT MOÏI SÖÏ

47. Hoûi. Ñieàu raên thöù nhaát daïy ta söï gì?

Ñieàu raên thöù nhaát daïy ta thôø phöôïng moät mình Thieân Chuùa vaø kính meán Ngöôøi treân heát moïi söï.

Ta phaûi tin töôûng, yeâu meán, caäy troâng, caàu nguyeän, thöïc hieän nhöõng ñieàu ñaõ khaán höùa vaø luoân daâng leân Thieân Chuùa nhöõng hy sinh laøm daáu chöùng loøng toân thôø.

Phaûi heát loøng tin kính Thieân Chuùa, khoâng bao giôø nghi ngôø hoaëc choái boû ñieàu gì Thieân Chuùa ñaõ maïc khaûi vaø Hoäi thaùnh daïy phaûi tin.

Phaûi troâng caäy vöõng vaøng, luoân phoù thaùc moïi söï trong tay Chuùa vaø mong chôø phuùc laønh Chuùa ban ñôøi naøy vaø ñôøi sau

Moät laø tuyeät voïng vì thieáu tin töôûng vaøo tình thöông cuûa Chuùa

Hai laø chæ döïa vaøo söùc mình hoaëc quaù yû laïi vaøo tình thöông cuûa Chuùa

52. Hoûi. Ta phaûi yeâu meán Chuùa theá naøo?

Ta phaûi yeâu meán Chuùa heát loøng heát söùc treân heát moïi söï vaø mau maén laøm theo yù Chuùa ñeå ñaùp laïi tình Chuùa thöông ta.

Moät laø döûng döng tröôùc tình yeâu Thieân Chuùa. Hai laø voâ ôn khoâng ñaùp laïi tình yeâu Chuùa. Ba laø löôøi bieáng trong caùc boån phaän ñoái vôùi Chuùa. Boán laø thuø gheùt, choáng laïi vaø nguyeàn ruûa Thieân Chuùa.

Chính laø vieäc Chuùa Gieâsu daâng mình teá leã treân thaäp giaù maø ngaøy nay chuùng ta cöû haønh trong thaùnh leã. Trong ñoù ta keát hôïp vôùi Chuùa Gieâsu maø hieán daâng baûn thaân, cuoäc soáng vaø moïi vieäc ta laøm thaønh leã hy sinh ñeïp loøng Chuùa.

Caàu nguyeän laø naâng taâm hoàn leân cuøng Chuùa, ñeå gaëp gôõ vaø hieäp thoâng vôùi Ngöôøi, ca tuïng ngôïi khen taï ôn Ngöôøi, xin Ngöôøi tha thöù toäi loãi vaø ban cho ta nhöõng ôn laønh hoàn xaùc.

Vì caàu nguyeän lieân keát ta vôùi Chuùa laø nguoàn söï soáng vaø moïi ôn phuùc. Hôn nöõa, Ngöôøi haèng keâu môøi vaø chôø ñôïi ta ñeán vôùi Ngöôøi vaø vì khoâng coù ôn Chuùa ta khoâng laøm ñöôïc gì.

Chuùa Gieâsu laø maãu göông caàu nguyeän hoaøn haûo nhaát. Ngöôøi thöôøng xuyeân caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha, ñaëc bieät tröôùc nhöõng luùc quyeát ñònh vaø nhöõng hoaït ñoäng quan troïng, nhaát laø khi böôùc vaøo cuoäc thöông khoù vaø trong nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuûa hieán teá thaäp giaù.

Ta caàu nguyeän baát cöù luùc naøo trong cuoäc soáng, taï ôn Chuùa khi laõnh nhaän ôn laønh, ngôïi khen Chuùa khi haân hoan vui söôùng, vaø caàu xin Chuùa ban cho ta hay cho ngöôøi khaùc nhöõng ôn caàn thieát

Raát caàn thieát vì caàu nguyeän laø hôi thôû cuûa kitoâ höõu, nhôø ñoù maø cuoäc soáng thieâng lieâng soáng ñoäng vaø phong phuù.

Coù ba caùch: Khaåu nguyeän laø baøy toû beân ngoaøi baèng lôøi. Trí nguyeän laø duøng trí khoân ñeå suy nghó vaø tìm bieát thaùnh yù Chuùa. Taâm nguyeän laø laéng nghe, chieâm ngaém vaø yeâu meán Chuùa trong thinh laëng.

Chuùa Gieâsu daïy ta phaûi ñaët troïn nieàm tin vaøo Chuùa, khieâm toán caàu xin vaø kieân trì caàu nguyeän maø khoâng ñöôïc naûn loøng.

Laø töï nguyeän cam keát vôùi Chuùa seõ laøm moät vieäc laønh naøo ñoù, hoaëc töï daâng mình cho Chuùa vôùi ba lôøi khaán: vaâng phuïc, khoù ngheøo, khieát tònh. Lời khấn là điều ta tự ràng buộc mình với Chúa và với lương tâm, nên phải thực hiện, neáu khoâng seõ maéc toäi. Lôøi khaán chaám döùt do maõn thôøi haïn aán ñònh, do thay ñoåi noäi dung lôøi khaán, do thieáu ñieàu kieän, do muïc ñích lôøi khaán khoâng coøn, do ñöôïc mieãn chuaån hoaëc ñöôïc thay theá. (Gl 1194).

Coù nhöõng toäi naøy: Moät laø meâ tín dò ñoan, hai laø toân thôø caùc loaøi thuï taïo, ba laø boùi toaùn vaø ma thuaät, boán laø coá tình thöû thaùch Thieân Chuùa, naêm laø phaïm söï thaùnh, saùu laø maïi thaùnh, baûy laø choái boû Thieân Chuùa, taùm laø bieáng treå vieäc thôø phöôïng Chuùa.

Ta chæ thôø phöôïng moät mình Thieân Chuùa. Caùc thaùnh chæ ñöôïc toân kính vì caùc ngaøi cuõng chæ laø thuï taïo. Ñöùc Meï phaûi ñöôïc toân kính treân caùc thieân thaàn vaø caùc thaùnh vì hôn ai heát Ñöùc Meï ñöôïc lieân keát caùch chaët cheõ vôùi ÑK vaø ñöôïc toân vinh caû hoàn laãn xaùc treân thieân quoác. Vieäc toân kính caùc thaùnh ñöa ta ñeán vieäc thôø phöôïng Chuùa hôn, qua vieäc hoïc taäp göông nhaân ñöùc cuûa caùc ngaøi vaø nhôø söï caàu thay nguyeän giuùp cuûa caùc ngaøi tröôùc thaùnh nhan Thieân Chuùa.

Vì Con Thieân Chuùa ñaõ maëc laáy xaùc phaøm höõu hình, neân ta coù theå duøng aûnh töôïng ñeå höôùng loøng veà Thieân Chuùa cuõng nhö ñeå toân kính vaø noi göông caùc thaùnh.

ÑIEÀU RAÊN II. CHÔÙ KEÂU TEÂN CHUÙA VOÂ CÔÙ

66. Hoûi. Ñieàu raên II daïy ta söï gì?

Ñieàu raên II daïy toân kính Thaùnh Danh, teân Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh.

Coù nhöõng hình thöùc naøy:

Moät laø: tuyeân xöng Danh Chuùa duø phaûi chòu nhieàu thieät thoøi, keå caû maát maïng soáng

Hai laø: keâu caàu Danh Chuùa

Ba laø: theà nhaân danh Chuùa ñeå laøm chöùng cho ñieàu mình noùi, laøm laø söï thaät.

68. Hoûi. Lôøi theà nhaân danh Chuùa coù baét buoäc khoâng?

Vì naïi ñeán Danh Chuùa maø theà, neân lôøi theà coù tính caùch baét buoäc ñoái vôùi ngöôøi theà. Söï raøng buoäc chæ coù theå bò huûy boû khi coù nhöõng hoaøn caûnh môùi laøm thay ñoåi noäi dung lôøi theà, hoaëc khi khoâng coøn muïc ñích hay ñieàu kieän buoäc phaûi theà, hoaëc khi ñöôïc beà treân chöôùc chuaån hay thay theá.

Coù nhöõng toäi naøy:

Hai laø: theà gian hay boäi theà

Ba laø: loäng ngoân xuùc phaïm ñeán Chuùa, Ñöùc Meï, Hoäi thaùnh.

70. Hoûi. Vieäc nhaän teân thaùnh khi laõnh nhaän bí tích Röûa toäi coù yù nghóa gì?

Coù hai yù nghóa naøy:

Moät laø: ta ñöôïc chính thöùc coù teân trong Hoäi thaùnh.

Hai laø : coù yù xin Ñöùc Meï hoaëc caùc thaùnh baûo trôï, ñoàng thôøi coá gaéng noi göông saùng nhaân ñöùc cuûa caùc ngaøi.

ÑIEÀU RAÊN III. GIÖÕ NGAØY CHUÙA NHAÄT

71. Hoûi. Ñieàu raên III daïy ta söï gì?

Ñieàu raên III daïy thaùnh hoùa ngaøy Chuùa nhaät vaø caùc ngaøy leã troïng baèng vieäc buoäc tham döï thaùnh leã vaø nghæ vieäc xaùc.

Ngaøy Chuùa nhaät baét nguoàn töø ngaøy höu leã (sabbat) Do thaùi giaùo. Ñoái vôùi Do thaùi, ngaøy höu leã töôûng nhôù coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa vaø bieán coá giaûi phoùng khoûi noâ leä Ai caäp. Vì theá, ngaøy ñoù, moïi ngöôøi ñöôïc nghæ ngôi khoûi moïi raøng buoäc vaät chaát ñeå töï do phuïng thôø Thieân Chuùa.

Coù nhöõng yù nghóa naøy:

Moät laø: nhaéc nhôû vieäc saùng taïo môùi ñöôïc thöïc hieän nhôø cuoäc Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ.

Hai laø: hoaøn taát yù nghóa ngaøy höu leã Do thaùi vaø höôùng tôùi söï nghæ ngôi muoân ñôøi nôi Thieân Chuùa

Ba laø: töôûng nhôù vieäc Ñöùc Kitoâ phuïc sinh hieän ra vôùi caùc Toâng ñoà, ban bình an, ban Thaàn Khí vaø trao söù meänh laøm chöùng cho Ngöôøi.

74. Hoûi. Ta phaûi laøm gì ñeå thaùnh hoùa ngaøy Chuùa nhaät?

Ta phaûi tham döï thaùnh leã, nghæ vieäc xaùc vaø laøm caùc vieäc laønh nhö tham döï caùc giôø kinh chung, laøm caùc vieäc baùc aùi vaø toâng ñoà.

Phaûi tích cöïc tham döï thaùnh leã töø ñaàu ñeán cuoái, tröø khi ñöôïc mieãn chuaån vì lyù do chính ñaùng. Neáu coá tình boû leã thì maéc toäi troïng.

ÑIEÀU RAÊN IV. THAÛO KÍNH CHA MEÏ

Giôùi raên IV ñeà caäp ñeán:

• 
  Gia ñình vaø moái daây lieân keát trong gia ñình.
  
• 
  Xaõ hoäi vaø caùc boån phaän cuûa moïi phaàn töû trong xaõ hoäi.
  

Gia ñình laø coäng ñoàng yeâu thöông caên baûn maø Thieân Chuùa ñaõ thieát ñònh cho nhaân loaïi, laø teá baøo ñaàu tieân vaø laø neàn moùng ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi beàn vöõng.

Gia ñình Kitoâ giaùo ñöôïc thieát laäp vöõng beàn baèng bí tích hoân phoái. Nhöõng ngöôøi con sinh ra phaûi ñöôïc laõnh bí tích röûa toäi vaø ñöôïc giaùo duïc ñeå neân ngöôøi coâng daân toát cuûa xaõ hoäi vaø ngöôøi con ngoan cuûa Chuùa trong Hoäi thaùnh.

Gia ñình Kitoâ giaùo laø moät coäng ñoàng söï soáng vaø tình yeâu theo hình aûnh hieäp thoâng cuûa Chuùa Ba Ngoâi. Gia ñình Kitoâ giaùo coøn theå hieän caùch ñaëc bieät söï hieäp thoâng trong Giaùo hoäi. Vì theá, gia ñình Kitoâ giaùo ñöôïc goïi laø “Hoäi thaùnh taïi gia”.

Ñeå hoaøn thaønh nhöõng yù nghóa aáy, gia ñình Kitoâ giaùo phaûi laø toå aám yeâu thöông, laø moâi tröôøng giaùo duïc ñaàu tieân vaø caên baûn cuûa con ngöôøi veà moïi laõnh vöïc, laø ñeàn thôø cuûa Thieân Chuùa vaø laø neàn taûng xaây döïng xaõ hoäi.

81. 
    Hoûi. Gia ñình coù boån phaän naøo ñoái vôùi xaõ hoäi?
    

81. 
    Hoûi. Xaõ hoäi coù boån phaän naøo ñoái vôùi gia ñình?
    

81. 
    Hoûi. Ñieàu raên IV daïy ta söï gì?
    

81. 
    Hoûi. Ta phaûi laøm gì cho troøn chöõ hieáu?
    

• 
  Moät laø toân kính, bieát ôn, vaø vaâng lôøi cha meï trong nhöõng ñieàu chính ñaùng.
  
• 
  Hai laø lo cho cha meï khi coøn soáng ñöôïc ñaày ñuû veà phaàn xaùc cuõng nhö phaàn hoàn.
  
• 
  Ba laø khi cha meï qua ñôøi, phaûi lo an taùng, höông khoùi, caàu nguyeän vaø xin leã cho caùc ngaøi.
  

Cha meï coù boån phaän toân troïng vaø baûo veä maïng soáng cuûa ñöùa con ngay töø trong baøo thai. Khi con ñöôïc sinh ra, cha meï coù boån phaän nuoâi döôõng, thöông yeâu, daïy doã vaø laøm göông saùng cho con caùi veà maët nhaân baûn vaø ñöùc tin. Khi con tröôûng thaønh, phaûi höôùng daãn trong vieäc löïa choïn ngheà nghieäp vaø baäc soáng cuûa mình.

81. 
    Hoûi. Ta coù boån phaän naøo ñoái vôùi nhöõng ngöôøi trong gia toäc?
    

81. 
    Hoûi. Anh chò em coù boån phaän naøo ñoái vôùi nhau?
    

81. 
    Hoûi. Ta coù boån phaän naøo ñoái vôùi Hoäi thaùnh?
    

81. 
    Hoûi. Ta coù boån phaän naøo ñoái vôùi chính quyeàn vaø Toå quoác?
    

Chính quyeàn coù boån phaän baûo ñaûm an ninh traät töï, toân troïng vaø baûo veä nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa moãi coâng daân, vaø duøng moïi caùch ñeå naâng cao ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa daân chuùng.

ÑIEÀU RAÊN V. CHÔÙ GIEÁT NGÖÔØI

90. Hoûi. Ñieàu raên thöù naêm daïy ta söï gì?

Ñieàu răn V bao gồm những đòi buộc phải tôn trọng sự sống, phẩm giá và sự toàn vẹn thể xác cũng như tinh thần của con người. Vì theá, daïy ta quyù troïng söï soáng töï nhieân vaø sieâu nhieân cuûa mình cuõng nhö cuûa ngöôøi khaùc, vaø do ñoù caám moïi hình thöùc xaâm phaïm ñeán söï soáng con ngöôøi.

Trong Thông điệp “Tin mừng về sự sống”, ĐTC JP. II nhaän ñònh raèng: cùng với đà tiến bộ khoa học kỷ thuật, những tội ác phạm đến Ñieàu răn V ngày càng lan rộng, làm phát sinh nhiều hình thức mới xâm phạm phẩm giá và sự sống con người, nhö: cổ vũ và cho phép phá thai, gây chết êm dịu… Sở dĩ thế là vì con người ngày nay đánh mất ý thức về Thiên Chúa, về sự sống vaø về phẩm giá con người.

Theo quan niệm Kitô giáo,

• 
  Sự sống là hồng ân của Thiên Chúa.
  
• 
  Sự sống thánh thiêng, bất khả xâm phạm và tùy thuộc quyền của Thiên Chúa.
  
• 
  Chæ moät mình Thiên Chúa là chủ sự sống. Con ngöôøi coù boån phaän bảo vệ, nuôi dưỡng và phát triển sự sống.
  
• 
  Con ngöôøi goàm xaùc vaø hoàn. Thân xác được kính trọng vì chính Ngôi Lời nhập thể đã mặc lấy thân xác con người, vaø ñöôïc Ngöôøi cöùu chuoäc. Ngaøy sau heát, xaùc seõ soáng laïi vaø được quyền năng Đức Kitô biến đổi nên giống thân xác vinh hiển của Ngöôøi.
  

Coù nhöõng toäi naøy:

• 
  Coá yù gieát ngöôøi caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp,
  
• 
  Trieät saûn, phaù thai vaø coäng taùc vaøo toäi naøy
  
• 
  Laøm cheát eâm dòu
  
• 
  Töï saùt
  

• 
  Huûy hoaïi moät phaàn thaân theå, gaây nguy hieåm cho söùc khoûe cuûa mình vaø cuûa ngöôøi khaùc
  

• 
  Ñoái xöû ngöôïc ñaõi keû khaùc
  
• 
  Laøm göông xaáu.
  

Giết người trực tiếp là khi hành vi của ta nhắm đến cái chết của người khác như mục tiêu. Sát nhân luoân nghịch lại với chính Thiên Chúa là chủ sự sống. Ngoaøi ra còn nghịch đức công bình và bác ái vì phạm đến quyền ñöôïc soáng laø quyeàn caên baûn nhaát của con người.

Giết người giaùn tiếp là khi hành động nhắm đến một điều khác nhưng đem đến hậu quả là khiến người nào đó phải chết. Gieát ngöôøi giaùn tieáp laø troïng toäi (v/d: từ chối giúp người đang lâm nguy, hoaëc gaây toån thöông naëng veà tinh thaàn laøm keû khaùc cheát hao cheát moøn).

Tröôøng hôïp töï veä chính ñaùng, ñeå baûo veä maïng soáng mình hay baûo veä toå quoác maø buoäc loøng ta phaûi phaïm ñeán ngöôøi taán coâng mình.

Ngoä saùt laø gieát ngöôøi khoâng coá yù. Veà maët luaân lyù thì khoâng maéc traùch nhieäm, nhöng khi khoâng coù lyuø do chính ñaùng maø gaây cheát ngöôøi thì maéc loãi naëng.

Nguyeân taéc laø phaûi toân troïng söï soáng cuûa con ngöôøi ngay töø luùc thuï thai. Phaù thai laø toäi coá yù gieát ngöôøi voâ toäi. Khoâng bao gôø ñöôïc pheùp vì baát cöù lyù do gì. Phaù thai baèng nhieàu hình thöùc: uoáng thuoác, huùt ñieàu hoøa, naïo thai... Giaùo hoäi tuyeân boá roõ raøng ai thi haønh phaù thai vaø nhöõng ngöôøi coäng taùc ñeàu maéc toäi naëng vôùi aùn vaï tieàn keát tuyeät thoâng (ñöông söï, choàng, cha meï, anh em baø con& baùc só, yù taù...). Caùc yù taù khi khoâng theå töø choái leänh, thì phaûi toû thaùi ñoä khoâng chaáp thuaän vaø laøm nhöõng gì coù theå.

Nguyeân taéc laø phaûi toân troïng söï soáng trong moïi traïng huoáng vaø cho ñeán giôø phuùt cuoái cuøng. Laøm cho beänh nhaân cheát ñeå khoûi phaûi ñau ñôùn laø toäi gieát ngöôøi. Cho pheùp duøng thuoác giaûm, thuoác aáy coù theå laøm beänh nhaân töû vong, nhöng ñoù pkhoâng phaûi laø ñieàu tröïc tieáp nhaém ñeán.

Laø töï mình gaây caùi cheát cho mình. Nguyeân taéc laø moãi ngöôøi phaûi chòu traùch nhieäm veà söï soáng cuûa mình tröôùc maët Chuùa laø Ñaáng ban söï soáng, neân khoâng töï quyeàn ñònh ñoaït veà maïng soáng cuûa mình.

Coù hai hình thöùc: Töï saùt tröïc tieáp vaø töï saùt giaùn tieáp. Tröïc tieáp laø nhaém ñeán caùi cheát cho mình. Giaùn tieáp laø khi nhaém ñeán moät vieäc khaùc maø keøm theo caùi cheát cuûa mình.

Töï saùt tröïc tieáp laø toäi phaïm ñeán Thieân Chuùa, nghòch vôùi tình yeâu ñoái vôùi baûn thaân, töø choái noå löïc neân hoaøn thieän, caét ñöùt caùch baát coâng vôùi moïi töông quan gia ñình xaõ hoäi. Töï saùt thöôøng xaûy ra nôi ngöôøi khoâng coù loøng tin, loøng caäy. Ñieàu ñoù ngaøy caøng gia taêng trong theá giôùi hieän nay do ôû choã con ngöôøi ngaøy nay ngaøy caøng maát loøng tin.

Khi khoâng coøn caùch naøo khaùc ñeå phaûn ñoái nhöõng quyeát ñònh baát coâng, hoaëc ñeå ñoøi hoûi nhöõng quyeàn lôïi chính ñaùng, thì duøng tuyeät thöïc vôùi hy voïng seõ ñaït keát quaû, chöù khoâng coá yù tìm caùi cheát.

Giôùi raên V coøn caám ñaû thöông, ñaùnh ñaäp, tra taán vaø duøng baïo löïc ñoái xöû vôùi ngöôøi khaùc. Hoäi thaùnh quaû quyeát khoâng ñöôïc pheùp duøng cöïc hình tra taán theå xaùc, gaây thöông tích, khuûng boá tinh thaàn nhö baét coùc vaø giöõ laøm con tin... Taát caû nhöõng hình thöùc ñoù ñeàu laø nhöõng toäi aùc ngöôïc vôùi luaät luaân lyù, vi phaïm töï do caù nhaân, xuùc phaïm phaåm giaù con ngöôøi, nghòch coâng bình vaø baùc aùi.

Göông xaáu laø nhöõng loâøi nouøi hay haønh vi beân ngoaøi töï noù xaáu, coù theå thuùc ñaåy ngöôøi khaùc ñeán phaïm toäi.

Huûy hoaïi thaân theå laø phaù huûy moät phaàn thaân theå, nhö theá laø phaïm toäi troïng. Ngoaøi tröôøng hôïp buoäc phaûi hy sinh nhö moät phöông phaùp trò lieäu caàn thieát ñeå baûo veä söùc khoûe toaøn thaân, vieäc coá tình caét boû, huûy hoaïi hay trieät saûn laø toäi naëng. Töø ñoù suy ra:

• 
  Khoâng ñöôïc huûy hoaïi moät phaàn thaân theå cuûa keû khaùc ñeå traû thuø hay tröøng phaït.
  
• 
  Khoâng ñöôïc huûy hoaïi moät phaàn thaân theå cuûa mình, ngoaïi tröø ñeå baûo veä toaøn thaân.
  
• 
  Ñöôïc pheùp caét moät boä phaän khi noù voâ phöông cöùu chöõa.
  
• 
  Khoâng ñöôïc trieät saûn, thieán cô quan sinh duïc.
  
• 
  Khoâng ñöôïc baùn cô phaän mình cho keû khaùc, chæ ñöôïc pheùp hieán taëng vì lyù do baùc ai, mieãn laø ñieàu aáy khoâng gaây haïi cho mình.
  
• 
  Hieán taëng boä phaän sau khi cheát laø ñieàu ñöôïc pheùp vôùi ñieàu kieän laø ñaõ ñöôïc ñoàng yù khi coøn soáng.
  

Phaûi tuyeät ñoái toân troïng vaø baûo veä söï soáng. Vì theá, khi ngöôøi voâ toäi bò taán coâng caùch baát chính, thì coù quyeàn töï veä. Nhöng phaûi choïn phöông caùch naøo gaây ít thieät haïi nhaát cho maïng soáng cuûa ngöôøi taán coâng.

Moãi ngöôøi caàn phaûi boû tính ích kyû, noùng giaän, traû thuø. Caàn luyeän taäp söï dòu hieàn vaø bieát quan taâm ñeán ngöôøi khaùc. Ñoàng thôøi phaûi coá gaéng heát söùc ñeå loaïi tröø chieán tranh vaø xaây döïng hoøa bình ñích thöïc.

Hoøa bình ñích thöïc khi con người hành động theo lẽ công bằng, thực hiện những giaù trị liên đới của tình huynh đệ và sự hiệp thông. Chính vì thế hòa bình là kết quả của tình yêu, sự hòa giải và hiệp nhất do Đức Kitô mang lại.

Theá giôùi chæ coù hoøa bình khi phaåm giauø vaø caùc quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi ñöôïc toân troïng. Vì theá, ñeå xaây döïng hoøa bình, tröôùc tieaân phaûi taän dieät nhöõng nguyeân nhaân gaây baát hoøa giöõa con ngöôøi vôùi nhau, ñoù laø tình traïng baát coâng, söï cheânh leäch giaøu ngheøo giöõa caùc quoác gia, oùc thoáng trò vaø mieät thò con ngöôøi, loøng tham lam kieâu caêng, nghi kî vaø ích kyû. Sau laø phaûi traùnh chieán tranh, chaïy ñua vuõ trang haït nhaân, saûn xuaát vaø buoân baùn vuõ khí.

Chieán tranh töï veä phaûi hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän naøy:

• 
  Vì chính nghóa.
  
• 
  Khi ñaõ tìm ñuû moïi caùch oân hoøa maø vaãn khoâng keát quaû
  
• 
  Do chính quyeàn hôïp phaùp phaùt ñoäng töï veä
  
• 
  Khi cuoäc chieán khoâng gaây nhöõng tai haïi nghieâm troïng hôn nhöõng tai haïi ñang coù.
  
• 
  Cuoäc chieán phaûi ñöôïc tieán haønh trong söï ñoàng tình cuûa quoác teá.
  

Ñöùc trong sạch còn gọi là đức khiết tịnh, giúp ta laøm chuû baûn naêng tính duïc, chieán thaéng nhöõng thuù vui xaùc thòt vaø nhöõng quyeán ruõ baát chính, ñeå soáng phuø hôïp vôùi thaùnh yù Chuùa trong baäc soáng cuûa mình.

Daâm duïc laø söï theøm muoán khoaùi laïc nhuïc duïc, ñöa ñeán vieäc söû duïng böøa baõi naêng löïc sinh duïc.

Daâm duïc ñem ñeán nhöõng haäu quaû naøy:

• 
  Lyù trí ra muø quaùng, maát khaû naêng suy xeùt, phaùn ñoaùn sai laàm.
  
• 
  YÙ chí trôû neân ích kyû. Gheùt boû Thieân Chuùa vaø nhöõng vieäc ñaïo ñöùc.
  
• 
  Khuynh höôùng duïc voïng xaáu.
  
• 
  Daâm duïc troùi buoäc vaøo nhöõng gì taïm bôï, ñöa ñeán thaát voïng Nöôùc Trôøi.
  

• 
  Saùch baùo, phim aûnh, tieåu thuyeát daâm oâ, kích duïc.
  
• 
  Nhöõng vui chôi khoâng laønh maïnh
  
• 
  Nhöõng giao du vôùi keû xaáu vaø lieân heä quaù ñaùng vôùi ngöôøi khaùc phaùi
  
• 
  Caùch aên maëc loá laêng laøm dòp toäi cho keû khaùc
  
• 
  Bieáng treå vieäc ñaïo ñöùc
  
• 
  Voâ ñoä
  
• 
  Nhaøn cö vi baát thieän
  

• 
  Khuynh höôùng tình duïc
  

• 
  Kieâu ngaïo
  
• 
  Yeáu keùm ñöùc tin
  

Gian daâm, ngoaïi tình, maïi daâm, thuû daâm, ñoàng tính luyeán aùi, thuù daâm

Gian daâm laø phaïm toäi daâm duïc vôùi nhöõng ngöôøi chöa keát hoân.

Ngaøy nay, vieäc giao hợp tiền hôn nhân thành phoå bieán do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau:

• 
  Vieäc giaùo duïc giôùi tính thieáu soùt,
  
• 
  Baàu khí khieâu daâm ngaøy caøng phaùt trieån
  
• 
  Ñöùc tin yeáu keùm,
  
• 
  Khoâng hieåu roõ nguyeân taéc luaân lyù trong khi hoaøn caûnh beân ngoaøi thuùc ñaåy,
  
• 
  Laàm laãn giöõa tình duïc vaø tình yeâu,
  
• 
  Phaûn ñoái caùc giaù trò truyeàn thoáng,
  
• 
  Khao khaùt, theøm muoán nhuïc duïc...
  

Vieäc giao hôïp tieàn hoân nhaân chöùng toû moät söï ham muoán tình duïc, bieåu loä loøng ích kyû höôûng thuï, söï thieáu traùch nhieäm vôùi ngöôøi yeâu, ñaùnh maát giaù trò cuûa söï giao hôïp laø caùch bieåu loä tình yeâu ñích thöïc chæ ñöôïc pheùp trong hoân nhaân.

Khi hai ngöôøi thaät söï yeâu nhau, nghó raèng giao hôïp ñeå dieãn taû tình yeâu trao hieán. Nhöng ñaây laø söï sai laàm vì ñaõ laãn loän tình yeâu vaø tình duïc vaø laøm sai laïc yù nghóa cuûa giao hôïp laø haønh vi trong hoân nhaân ñeå baûo veä vaø taêng tröôûng tình yeâu vaø ñeå truyeàn sinh. Giao hôïp tieàn hoân nhaân, duø ñeå bieåu loä tình yeâu vaø seõ ñi ñeán hoân nhaân laø toäi, ñoàng thôøi gaây nhieàu haäu quaû nghieâm troïng.

Maïi daâm laø gian daâm nhö phöông tieän sinh soáng. Ngöôøi maïi daâm ñaùnh maát phaåm giaù cuûa mình. Nhöõng toå chöùc vaø nhöõng luaät bao che, cho pheùp ñeàu mang troïng toäi.

Vieäc sống chung tröôùc keát hoân vừa có tội thường xuyên vừa làm gương xấu công khai.

Laø toäi phaïm giöõa hai ngöôøi maø ít nhaât moät ngöôøi ñaõ keát hoân. Ngoaøi toäi daâm duïc, coøn maéc theâm toäi baát coâng ñoái vôùi hoân nhaân, baát trung vôùi baïn ñôøi vaø baát tín vôùi hoân öôùc. Hôn nöõa, ngoaïi tình coøn loãi ñöùc thôø phöôïng vì xuùc phaïm ñeán bí tích hoân phoái. Toäi coøn gia taêng khi hai beân ñaõ keát hoân.

Laø tìm khoaùi laïc moät mình. Ñoù laø toäi naëng vì khoâng toân troïng haønh vi sinh duïc laø daáu hieäu cuûa tình yeâu hoå töông vaø truyeàn sinh, laøm phöông tieän thoûa maõn tính duïc ñeå ñaït khoaùi caûm. Ngöôøi thuû daâm soáng lo sôï, phieàn naõo, xaáu hoå, maëc caûm töï ti vaø toäi loãi. Seõ khoù ñaït haïnh phuùc trong sinh hoaït vôï choàng sau naøy.

Phöông caùch ñeå traùnh thuû daâm: veä sinh thaân theå, sinh hoaït ñoaøn theå, ñöøng ñeå mình caêng thaúng, kheùp kín... kieâng cöû nhöõng chaát kích thích, khoâng tìm ñoïc nhöõng saùch baùo khieâu daâm hoaëc xem nhöõng hình aûnh gôïi duïc. Haõy nghó ñeán Chuùa, Meï, loøng yeâu meán tha nhaân, caàu nguyeän.

Laø hoaït ñoäng tình duïc giöõa hai ngöôøi cuøng phaùi nhö vôï choàng. Ñoàng tính thöïc ñöa ñeán traïng thaùi beàn vöõng nhö vôï choàng. Ñoàng tính giaû chæ nhaèm thoûa maõn tình duïc ñoài baïi, thöôøng do khuynh höôùng baåm sinh, hoaëc bò haát huûi boû rôi, hoaëc do thoùi meâ ñaém xaùc thòt vôùi ngöôøi khaùc phaùi sôùm maø khoâng ñöôïc thoûa maõn, hoaëc do thoùi thuû daâm sôùm ñeå tìm khoaùi laïc.

Laø giao caáu vôùi thuù vaät, ñoù laø moät thaùc loaïn tình duïc.

Söï khieát tònh trong ñôøi soáng vôï choàng laø vôï choàng phaûi cao thöôïng, höôûng laïc thuù cuûa hoân nhaân nhaèm sinh con hoaëc cuûng coá tình yeâu, laøm dòu tình duïc, nhöng phaûi toân troïng phaåm giaù cuûa mình vaø cuûa ngöôøi baïn ñöôøng. Neáu töø choái nhau maø khoâng coù lyù do chính ñaùng thì maéc toäi naëng.

Ñöôïc bieåu loä qua nhöõng ñieàu sau ñaây:

• 
  Yeâu thöông vaø toân troïng nhau moïi ngaøy
  
• 
  Trung thaønh vôùi nhau suoát ñôøi baèng moät tình yeâu khoâng chia seû
  
• 
  Sinh con caùch coù traùch nhieäm theo Luaät Chuùa daïy.
  

Hoäi thaùnh daïy nhöõng ñieàu naøy:

• 
  Laøm chuû baûn naêng tính duïc
  
• 
  Hieåu bieát hoaøn caûnh cuï theå cuûa gia ñình ñeå cuøng nhau quyeát ñònh neân sinh con hay taïm ngöng
  
• 
  Chæ duøng nhöõng phöông phaùp ngöøa thai toân troïng luaät töï nhieân maø khoâng ñöôïc duøng baát cöù moät phöông phaùp ngöøa thai nhaân taïo naøo.
  
• 
  Chaáp nhaän ñöùa con ngoaøi yù muoán.
  

• 
  Nhôù mình yeáu ñuoái ñeå xa tránh các dịp tội vaø tỉnh thức ñeà phoøng chống lại các tư tưởng, ước muốn xấu,
  
• 
  Soáng tieát ñoä, hy sinh vaø aên ôû neát na.
  
• 
  Saùng suoát laøm chuû nguõ quan vaø trí töôûng töôïng
  
• 
  Traùnh dòp toäi cho mình vaø cho ngöôøi khaùc
  
• 
  Có những đam mê tốt, giải trí lành mạnh, siêng năng làm việc
  
• 
  Bạn bè tốt
  

• 
  Năng cầu nguyện, xưng tội, rước lễ
  
• 
  Sống khiêm nhường
  
• 
  Tôn sùng Đức Mẹ, caàu xin Ngöôøi giuùp vöôït thaéng caùm doã.
  
• 
  Nhớ đến cùng đích cuộc đời
  

Ñieàu raên VII daïy ta: tröôùc heát laø tôn trọng của cải vật chất của kẻ khác theo phép công bằng vì moãi ngöôøi coù quyeàn tö höõu, nghóa laø ñöôïc quyeàn coù taøi saûn rieâng ñeå baûo ñaûm nhaân phaåm vaø nhu caàu cuoäc soáng; thöù ñeán laø söû duïng cuûa caûi caùch ñuùng ñaén ñeå phuïng söï Chuùa vaø thöïc thi baùc aùi huynh ñeä.

Ñieàu raên X caám ham muốn, ao ước chiếm hữu của cải trần thế cuõng nhö thế lực do của cải mang lại. Điều răn này còn cấm ước muốn làm điều bất công hại đến tài sản của kẻ khác.

Của cải là ân huệ Chúa ban do lòng quảng đại của Người, để người ta biết sử dụng hầu sống xứng đáng phẩm giá làm người, phụng sự Chúa và phục vụ tha nhân. Tuy nhieân, của cải vật chất chæ laø phù vân, Nöôùc Trôøi môùi laø kho taøng vónh cöûu maø con người phải öu tieân tìm kiếm. Chúa Giêsu không kết án sự giàu sang, Người chỉ cảnh giác con người đừng để của cải vật chất làm chủ mình, nhưng hãy biết dùng của cải nhö phöông tieän ñaït tôùi Nöôùc Trôøi.

Quyền sở hữu là quyền được hưởng và tùy ý sử dụng của cải của mình, miễn là vieäc sử dụng đó không bị cấm bởi Luật Thiên Chúa và luật nhân loại.

Ñoù laø nhöõng toäi naøy: troäm cöôùp, gian laän, chieám höõu caùch baát coâng, cho vay aên lôøi quaù ñaùng, nhaän cuûa hoái loä hoaëc tham laïm cuûa coâng, ñaàu cô truïc lôïi hoaëc baét cheït ngöôøi tieâu duøng, côø baïc.

Troäm cöôùp laø laáy cuûa caûi keû khaùc caùch baát coâng, coù nhieàu teân goïi khaùc nhau: aên caép, aên troäm, cöôùp ñoaït, gian laän (duøng thuû ñoaïn maø chieám ñoaït).

Laø không trả lại cái đã mượn (khoâng traû nôï) hoặc được giao cất giữ; lượm mà không chịu trả cho người bị mất; löôøng gaït (lợi dụng sự tính toán sai lầm để chiếm giữ), giữ một vật mà sử dụng khác ý của chủ, không trả công xứng đáng cho thợ.

Phaù hoaïi hay laøm hö hoûng; duøng lôùi noùi vu khoâng laøm maát danh giaù vaø laøm thieät haïi vaät chaát; baõi coâng khi khoâng coù lyù do chính ñaùng; bieän hoä cho söï baát coâng cuûa ngöôøi khaùc.

Lỗi phạm công bằng buộc phải hoaøn traû vaø bồi thường: Hoaøn traû laïi nhöõng taøi saûn ñaõ chieám ñoaït, vaø boài thöôøng caân xöùng nhöõng thieät haïi ñaõ gaây ra. Luaät naøy buoäc nhöõng keû tröïc tieáp gaây thieät haïi cuõng nhö coäng taùc vaøo söï baát coâng (ra leänh, taøng tröõ, tieâu thu, bieát maø khoâng ngaên caûn).

• 
  Haø tieän, keo kieät quaù möùc. Haø tieän ñi vôùi tham lam, ao öôùc cho ñöôïc nhieàu cuûa caûi.
  
• 
  Ngöôïc vôùi haø tieän laø phung phí, soáng xa hoa beân caïnh söï ñoùi ngheøo cuûa keû khaùc
  
• 
  Ham muoán cuûa caûi keû khaùc ñöa ñeán ghen tò vaø muoán chieám ñoaït taøi saûn keû khaùc baèng nhöõng phöông theá baát chính.
  

Hoäi thaùnh ñöa ra nhöõng nguyeân taéc luaân lyù cho moïi hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi, nhaèm baûo veä caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi, ñeå xaây döïng moät theá giôùi coâng baèng vaø huynh ñeä.

Kitoâ höõu coù theå goùp phaàn theo nhöõng caùch naøy:

Moät laø cuøng vôùi moïi ngöôøi haønh ñoäng ñeå lo cho ích chung, vaø laøm cho cô caáu xaõ hoäi ngaøy caøng thaám nhuaàn tinh thaàn Tin möøng

Hai laø taän taâm lo cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoå baát haïnh

Ba laø khoâng ñöôïc tham lam vaø söû duïng cuûa caûi caùch ích kyû.

ÑIEÀU RAÊN VIII: CHÔÙ LAØM CHÖÙNG DOÁI

Điều răn VIII dạy phải soáng thaønh thaät, laøm chöùng cho söï thaät, tôn trọng bí mật vaø tôn trọng danh dự của kẻ khác.

Vì:

• 
  Thieân Chuùa laø Ñaáng Chaân thaät vaø Ngöôøi laø söï thaät
  
• 
  Söï thaønh thaät laøm taêng giaù trò con ngöôøi
  
• 
  Söï thaønh thaät raát caàn cho ñôøi soáng chung.
  

Phaûi thaønh thaät trong tö töôûng, lôøi noùi vaø caùch soáng.

Thaønh thật trong tư tưởng là bieát nhìn nhận sự thật, suy nghĩ theo sự thật và luôn tìm kiếm sự thật, nhất là sự thật về Thiên Chuùa là Đấng đem lại ý nghĩa trọn vẹn cho đời mình. Thành thật với chính mình ñeå saün sàng sám hối và sửa đổi.

Laø noùi söï thaät, nói điều phải nói và giữ kín điều phải giữ; đôi khi không được phép nói cho người khác tất cả sự thật nếu người nghe không có quyền biết hoặc sự thật nói ra có thể gây thiệt hại cho người khác.

Thaønh thật trong cách sống là trung thành thực hành chân lý, can đảm làm chứng cho sự thật, vaø trung thành thực hiện lời hứa.

Moät laø laøm chöùng gian vaø boäi theà

Hai laø laøm maát thanh danh ngöôøi khaùc nhö: noùi haønh, noùi xaáu, vu khoáng caùo gian

Ba laø noùi doái

Boán laø taùn döông ngöôøi khaùc khi hoï laøm ñieàu xaáu

Naêm laø khoâng laøm chöùng cho söï thaät

Laø noùi sai söï thaät veà ngöôøi hay vieäc naøo ñoù caùch coâng khai tröôùc nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn xeùt xöû. Khi lôøi noùi doái keøm theo lôøi theà thì goïi laø theà gian (boäi theà)

Laø toû cho ngöôøi khaùc bieát nhöõng taät xaáu hay loãi laàm cuûa tha nhaân khi khoâng coù lyù do chính ñaùng.

Laø noùi sai söï thaät vôùi yù ñònh ñaùnh löøa keû khaùc. Coù ba caùch noùi doái: noùi doái cho vui, noùi doái ñeå chöõa loãi cho mình hay cho keû khaùc, noùi doái ñeå laøm lôïi cho mình. Toäi noùi doái naëng hay nheï tuøy theo möùc ñoä söï thaät bò boùp meùo, hoaøn caûnh, yù höôùng cuûa ngöôøi noùi vaø thieät haïi gaây ra.

Khoâng ñöôïc, tröø khi ích chung quan troïng ñoøi buoäc ta phaûi noùi ra. Tuy nhieân cha giaûi toäi buoäc phaûi tuyeät ñoái giöõ kín bí maät cuûa bí tích hoøa giaûi.

Ñoù laø toäi giaû hình, töùc nguïy trang beân ngoaøi baèng nhöõng haønh ñoäng ñaïo ñöùc, nhöng taâm ñòa thì xaáu xa.

Laø coá tình không giữ lời đã hứa với kẻ khác. Thất hứa thường là tội nhẹ, trừ khi gây thiệt hại nặng cho kẻ khác.

Toân troïng danh döï keû khaùc laø boån phaän thuoäc ñöùc coâng bình vaø baùc aùi, keå caû danh döï cuûa coäng ñoaøn. Toäi phaïm ñeán danh döï keû khaùc goàm:

• 
  Phaùn ñoaùn haøm hoà.
  

• 
  Noùi xaáu, gieøm pha, mach leûo ñeå haï uy tín cuûa keû khaùc, gaây nghi kî.
  
• 
  Vu khoáng laø duøng lôøi ngöôïc vôùi söï thaät ñeå laøm haïi thanh danh keû khaùc vaø taïo côù cho ngöôøi ta phaùn ñoaùn sai laàm veà ngöôøi aáy. Vu khoáng naëng toäi hôn noùi xaáu. Ngöôøi nouøi xaáu hay vu khoaùng phaûi boaøi thöôøng thieät haïi, keå caû thieät haïi vaät chaát keøm theo. Ñoàng loõa laø ngöôøi thuùc giuïc, taïo höùng cho ngöôøi ta gieøm pha, noùi xaáu hoaëc vu khoáng.
  
• 
  Nhuïc maï. Möùc ñoä naëng nheï chauùng nhöõng tuøy thuoäc phaåm chaát lôøi hoaëc cöû chæ nhuïc maï maø coøn tuøy ñòa vò cuûa ngöôøi bò nhuïc maï. Phaûi boài thöôøng coâng khai hay kín ñaùo tuøy möùc ñoä sai phaïm.
  

Phaûi ñeàn traû danh thôm tieáng toát cho ngöôøi ta vaø neáu gaây thieät haïi vaät chaát thì cuõng phaûi boài thöôøng caân xöùng.