III. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi xuÊt khÈu hµng sang thÞ tr­êng EU

1. Nh÷ng thuËn lîi

* EU ®ang tõng b­íc ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn ®èi víi ViÖt Nam trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc kinh tÕ-th­¬ng m¹i. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña EU ®èi víi ViÖt Nam lµ lÊy thóc ®Èy quan hÖ bu«n b¸n gi÷a hai bªn lµm nÒn t¶ng ph¸t triÓn quan hÖ hîp t¸c. Ngµy 17/7/1995 “HiÖp dÞnh hîp t¸c gi÷a CHXHCN ViÖt Nam vµ Céng ®ång Ch©u¢u” ®­îc ký kÕt, nã ®· më ra mét triÓn väng míi trong quan hÖ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam-EU vµ ViÖt Nam víi tõng thµnh viªn EU. HiÖp ®Þnh khung nµy thóc ®Èy h¬n n÷a sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam nh­ viÖn trî tµi chÝnh, t¨ng c­êng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam, EUngµy cµng dµnh nhiÒu ­u ®·i h¬n cho ViÖt Nam trong hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ. V× vËy, ®©y thùc sù lµ c¬ héi thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu hµng sang thÞ tr­êng nµy. Hai bªn dµnh cho nhau quy chÕ tèi huÖ quèc, ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng v× nã t¹o c¬ héi cho ViÖt Nam th©m nhËp vµo thÞ tr­êng EU. Cã ®­îc thÞ tr­êng nµy ViÖt Nam kh«ng cßn lÖ thuéc chØ vµo mét hoÆc hai thÞ tr­êng duy nhÊt, ®ång thêi th«ng qua thÞ tr­êng nµy hµng ho¸ cña ViÖt Nam cã thÓ x©m nhËp vµo mét sè thÞ tr­êng kh¸c thuËn lîi h¬n.

*ThÞ tr­êng EU cã nhu cÇu lín, rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vÒ hµng ho¸ (kiÓu d¸ng, mÉu m·, tÝnh n¨ng, t¸c dông, v.v...). Do vËy, t¨ng c­êng xuÊt khÈu sang EU c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o æn ®Þnh ®­îc s¶n xuÊt mµ cßn n©ng cao ®­îc tr×nh ®é vµ tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng, mÆt kh¸c cßn gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña ViÖt Nam.

* Th¸ng 5/2000, EU ®· c«ng nhËn ViÖt Nam ¸p dông c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, ®iÒu nµy sÏ gióp hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tr¸nh bÞ thiÖt thßi h¬n so víi hµng ho¸ cña c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khi EU ®iªï tra vµ thi hµnh c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸.

* EU lµ thÞ tr­êng cã nhu cÇu nhËp khÈu lín vµ kh¸ æn ®Þnh nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ta, nh­; giµy dÐp, dÖt may, thuû h¶i s¶n, n«ng s¶n vµ hµng thñ c«ng mü nghÖ. Cã nh÷ng mÆt hµng mµ 80% khèi l­îng xuÊt khÈu lµ xuÊt sang thÞ tr­êng EU. EU lµ khu vùc thÞ tr­êng lín cã chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i chung cho 15 n­íc thµnh viªn vµ ®ång tiÒn thanh to¸n cho 11 n­íc thuéc EU-11. Khi xuÊt khÈu hµng ho¸ sang bÊt cø n­íc thµnh viªn nµo trong khèi chØ cÇn tu©n theo chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i chung vµ thanh to¸n b»ng ®ång Euro (EU-11); kh«ng phøc t¹p nh­ tr­íc ®©y lµ ph¶i tÝnh gi¸ hµng theo 11 ®ång tiÒn b¶n ®Þa vµ biÓu thuÕ nhËp khÈu, qui chÕ nhËp khÈu rÊt kh¸c nhau, ®ång thêi nã còng lµm gi¶m bít tÝnh phøc t¹p vµ rñi ro trong tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh doanh, trong thanh to¸n. Tuy nhiªn, hiÖn nay còng cã nh÷ng kh¸c biÖt nhá trong qui chÕ nhËp khÈu cña 15 n­íc thµnh viªn. ThÞ tr­êng EU thèng nhÊt, më ra c¬ héi lín vµ thuËn lîi cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam.

2. Nh÷ng khã kh¨n

*MÆc dï EU ®­îc coi lµ mét thùc thÓ ®ång nhÊt, cã c¸c chÝnh s¸ch còng nh­ c¸c quy t¾c ®iÒu tiÕt chung ®èi víi c¸c mèi quan hÖ trong néi khèi còng nh­ víi bªn ngoµi. Tuy nhiªn, c¸c chÝnh s¸ch, quy t¾c nµy trªn thùc tÕ vÉn ch­a cã hiÖu lùc hoµn toµn. Bªn c¹nh ®ã, mçi thµnh viªn trong EU vÉn cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh vÒ v¨n ho¸, ng«n ng÷, còng nh­ vÒ c¸c hÖ thèng ph¸p lý.Trong thùc tÕ, Liªn Minh Ch©u ¢u kh«ng ph¶i lµ mét thùc thÓ v¨n hãa cã nh÷ng mÉu h×nh ®ång nhÊt vÒ suy nghÜ, th¸i ®é vµ c¸ch øng xö. Nh÷ng quyÕt ®Þnh mua hµng chÞu ¶nh h­ëng bëi c¸c m« h×nh v¨n hãa cña th¸i ®é øng xö, ®iÒu ®ã ®¸ng ®­îc chó ý ®èi víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi khi lµm Marketing ë EU. ChÝnh v× vËy nhiÒu c«ng ty n­íc ngoµi ®· ho¹t ®éng víi sù hiÓu nhÇm r»ng thÞ tr­êng EU cã nhiÒu ®iÓm ®ång nhÊt vµ ®· ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu thÊt b¹i.Qua ®ã, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy thÞ tr­êng EU chØ thèng nhÊt vÒ mÆt kü thuËt, cßn trong thùc tÕ lµ nhãm thÞ tr­êng Quèc gia vµ khu vùc, mçi n­íc cã mét b¶n s¾c vµ ®Æc tr­ng riªng mµ c¸c nhµ xuÊt khÈu t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th­êng kh«ng hay ®Ó ý tíi. Mçi n­íc thµnh viªn t¹o ra c¸c c¬ héi kh¸c nhau vµ yªu cÇu cña hä còng kh¸c.

*EU lµ mét thµnh viªn cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) cã chÕ ®é qu¶n lý nhËp khÈu chñ yÕu dùa trªn c¸c nguyªn t¾c cña Tæ chøc nµy. C¸c mÆt hµng qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch kh«ng nhiÒu, nh­ng l¹i sö dông kh¸ nhiÒu biÖn ph¸p phi quan thuÕ. MÆc dï thuÕ quan cña EU thÊp h¬n so víi c¸c c­êng quèc kinh tÕ lín vµ cã xu h­íng gi¶m, nh­ng EU vÉn lµ mét thÞ tr­êng b¶o hé rÊt chÆt chÏ v× hµng rµo phi quan thuÕ (rµo c¶n kü thuËt) rÊt nghiªm ngÆt. Do vËy, hµng xuÊt khÈu cña ta muèn vµo ®­îc thÞ tr­êng nµy th× ph¶i v­ît qua ®­îc rµo c¶n kü thuËt cña EU. Rµo c¶n kü thuËt chÝnh lµ qui chÕ nhËp khÈu chung vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng cña EU, ®­îc cô thÓ ho¸ ë 5 tiªu chuÈn cña s¶n phÈm: tiªu chuÈn chÊt l­îng, tiªu chuÈn vÖ sinh thùc phÈm, tiªu chuÈn an toµn cho ng­êi sö dông, tiªu chuÈn b¶o vÖ m«i tr­êng vµ tiªu chuÈn vÒ lao ®éng. V× vËy ®Ó th©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng EU, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cÇn ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn nµy. VÝ dô nh­ viÖc ¸p dông HÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng ISO 9000, HÖ thèng qu¶n lý m«i tr­êng ISO14000, HÖ thèng HACCP ®èi víi c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n muèn xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng EU, viÖc kÎ ký m· hiÖu,…

Qui chÕ nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng cña EU rÊt chÆt chÏ. V× thÕ mµ mét sè n«ng s¶n vµ thùc phÈm ViÖt Nam kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu chÆt chÏ khi xuÊt khÈu vµo EU. §iÓn h×nh lµ qui ®Þnh cña EU vÒ gi¸m s¸t l­îng ®éc tè trong nhãm hµng ®éng vËt vµ thùc phÈm. Do ta ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu nµy, tõ tr­íc ®Õn nay thÞt ch­a xuÊt khÈu ®­îc vµo EU.

EU sö dông “rµo c¶n kü thuËt” lµ biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt vµ tiªu dïng néi ®Þa hiÖn nay v× thuÕ nhËp khÈu vµo EU ®ang gi¶m dÇn. H¬n n÷a, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc EU cho h­ëng thuÕ quan ­u ®·i GSP. Bëi vËy, yÕu tè cã tÝnh quyÕt ®Þnh viÖc hµng cña c¸c n­íc nµy cã th©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng EU hay kh«ng? ChÝnh lµ hµng ho¸ ®ã cã v­ît qua ®­îc rµo c¶n kü thuËt cña EU hay kh«ng?

* ViÖc tù do ho¸ vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ trªn thÕ giíi còng nh­ nh÷ng c¶i c¸ch vÒ chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu cña EU ®ang cã xu h­íng ngµy cµng ®­îc níi láng, c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi ch¾c ch¾n sÏ ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng thö th¸ch vµ c¹nh tranh quyÕt liÖt trªn thÞ tr­êng nµy. Trung Quèc khi trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO, hµng xuÊt khÈu cña hä sÏ ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i h¬n so víi hiÖn nay vµ khi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng EU sÏ trë thµnh mét nh©n tè c¹nh tranh rÊt tiÒm tµng ®èi víi hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Do ®ã, c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng nµy sÏ ngµy cµng gay g¾t. ThÞ tr­êng EU cã ®Æc tÝnh c¹nh tranh m¹nh mÏ nh­ vËy nªn b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh h¬n so víi c¸c ®èi thñ kh¸c. Cã nghÜa lµ chÊt l­îng s¶n phÈm ph¶i liªn tôc ®­îc c¶i thiÖn; mÉu m· vµ kiÓu d¸ng ph¶i ®­îc ®æi míi nhanh h¬n tr­íc ®©y;gi¸ s¶n phÈm rÎ h¬n vµ ph­¬ng thøc dÞch vô ph¶i tèt h¬n.

* ViÖc tiÕp cËn c¸c Kªnh ph©n phèi phøc t¹p cña EU lµ viÖc lµm rÊt khã kh¨n. Muèn tiÕp cËn ®­îc kªnh ph©n phèi EU, c¸c doanh nghiÖp ph¶i n¾m ®­îc ®Æc ®iÓm cña kªnh ph©n phèi ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ x©m nhËp vµo. NhiÒu khi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam th©m nhËp vµo thÞ tr­êng EU tiÕp cËn ®­îc Ýt kªnh ph©n phèi cña EU hay th­êng ph¶i qua trung gian, viÖc nµy ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm vµ n©ng cao gi¸ b¸n cña c¸c doanh nghiÖp.

*ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ cña EU bÊy l©u nay chñ yÕu nh»m vµo c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng cã tÝnh chiÕn l­îc lµ Ch©u ¢u vµ Ch©u Mü. §èi víi Ch©u ¸, trong ®ã cã ViÖt Nam, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña EU míi h×nh thµnh gÇn ®©y, ®ang trong qu¸ tr×nh xem xÐt, thö nghiÖm vµ khai th¸c. H¬n n÷a, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña EU ®èi víi ViÖt Nam thêi gian qua chñ yÕu dùa trªn c¬ së xÕp ViÖt Nam vµo danh s¸ch nh÷ng n­íc thùc hiÖn chÕ ®é ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng ngoµi GATT (EU coi ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng), gÇn nh­ kh«ng ®­îc h­ëng c¸c ­u ®·i cña EU dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn.

* C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn Ýt hiÓu biÕt vÒ ®èi t¸c, ®a sè c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã quy m« võa vµ nhá, tiÒm lùc vÒ vè rÊt h¹n chÕ do ®ã viÖc tiÕn hµnh ®Çu t­ ®Ó th©m nhËp thÞ tr­êng EU lµ mét khã kh¨n to lín, ®ång thêi còng lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®Èy m¹nh c«ng t¸c xóc tiÕn, qu¶ng c¸o s¶n phÈm.

Ch­¬ng iii

Kh¶ n¨ng th©m nhËp hµng ho¸

cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng eu