Giai ®o¹n tõ n¨m 1990 ®Õn nay

2. Giai ®o¹n tõ n¨m 1990 ®Õn nay

2.1. Kim ng¹ch xuÊt khÈu

HiÖn nay, EU lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c th­¬ng m¹i quan träng cña ViÖt Nam, lµ khu vùc thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín thø hai sau ASEAN. Quy m« bu«n b¸n gi÷a hai bªn ngµy cµng ®­îc më réng. Sau khi HiÖp ®Þnh hîp t¸c ViÖt Nam-EU ®­îc kÝy kÕt n¨m 1995, tõ chç ViÖt Nam lu«n lµ phÝa nhËp siªu, th× nay trë thµnh xuÊt siªu vµ møc xuÊt siªu ngµy cµng lín. ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng EU. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hai chiÒu kh«ng ngõng t¨ng lªn hµng n¨m, tuy møc t¨ng tr­ëng ch­a ®­îc æn ®Þnh. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1993, trong khi ®ã kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ thÞ tr­êng nµy l¹i cã xu h­íng gi¶m kÓ tõ n¨m 1998. §iÒu ®ã cã thÓ thÊy râ qua c¸c sè liÖu ë b¶ng 6.

Râ rµng lµ quy m« bu«n b¸n kh«ng ngõng gia t¨ng: trong vßng 10 n¨m (1990-1999) t¨ng 12,1 lÇn. Tèc ®é t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i b×nh qu©n gi÷a ViÖt Nam vµ EU lµ 31,87%/n¨m, t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu lµ 37,62%/n¨m vµ t¨ng tr­ëng nhËp khÈu lµ 23,85%/n¨m. Thêi kú 1997-1999, ViÖt Nam ®· xuÊt siªu sang EU 2.555,7 triÖu USD, chiÕm 41,0% kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ 25,7% kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu song ph­¬ng. Thùc tÕ cho thÊy thÞ tr­êng EU ®· chÊp nhËn hµng ho¸ cña ViÖt Nam vµ triÓn väng sÏ cßn t¨ng nhanh h¬n n÷a.

XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ph¸t triÓn m¹nh c¶ vÒ l­îng vµ chÊt. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ®· cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng nhanh (xem b¶ng 7).

B¶ng 7 Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU 1990-1999

§¬n vÞ : TriÖu USD

* european Union and World Trade, European Commission, 1997, Trang 41

Sè liÖu trªn cho thÊy kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU t¨ng lªn rÊt nhanh (trõ n¨m 1991, 1993). §Õn n¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU ®¹t 2.506,3 triÖu USD, t¨ng 17,7 lÇn so víi 1990. Trong vßng 10 n¨m (1990-1999), kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng nµy ®¹t 8.942,6 triÖu USD, t¨ng 37,62%/n¨m. ChØ tÝnh riªng 1995-1999 (thêi kú ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ®­îc ®iÒu chØnh bëi HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c), kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng trung b×nh hµng n¨m lµ 36,6%, cßn tõ 1990-1994 kim ng¹ch xuÊt khÈu chØ t¨ng 28,31%/n¨m.

NhÞp ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU cßn ®­îc thÓ hiÖn ë chç tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam-EU trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng lªn vµ kh¸ æn ®Þnh. Møc nµy lín h¬n nhiÒu khi so s¸nh víi tû träng cña c¸c thÞ tr­êng Trung Quèc, óc, Mü trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (xem b¶ng 8).

§¬n vÞ: %

B¶ng trªn cho thÊy mét xu h­íng næi bËt lµ tû träng cña thÞ tr­êng EU trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, cßn tû träng cña thÞ tr­êng NhËt B¶n th× ngµy cµng gi¶m. Cô thÓ, trong hai n¨m (1998-1999), thÞ tr­êng EU chiÕm thÞ phÇn lín h¬n nhiÒu so víi thÞ tr­êng NhËt B¶n trong xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. EU tõ vÞ trÝ thø ba ®· v­ît lªn chiÕm vÞ trÝ thø hai sau ASEAN, ®Èy NhËt B¶n xuèng vÞ trÝ thø ba. Tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam- EU trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña EU ®ang t¨ng nhanh. Cô thÓ, n¨m 1994 lµ 0,06%, n¨m 1995 lµ 0,10%, n¨m 1996 t¨ng lªn 0,12%, n¨m 1997 lªn tíi 0,21% (xem b¶ng 7). Do ®ã, ta cã thÓ nãi r»ng thÞ tr­êng EU ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ hiÖn ®ang lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín thø 2 cña ta sau thÞ tr­êng ASEAN.

Râ rµng lµ trÞ gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng EU t¨ng lªn nhanh chãng, nh­ng tèc ®é t¨ng hµng n¨m l¹i kh«ng æn ®Þnh vµ lªn xuèng thÊt th­êng (N¨m 1995 kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 87,6% so víi 1994, n¨m 1996 t¨ng 25,1% so víi 1995, n¨m 1997 t¨ng 78,6% so víi n¨m 1996, n¨m 1998 t¨ng 32,2% so víi 1997 vµ n¨m 1999 l¹i chØ t¨ng 17,9% so víi 1998, (xem b¶ng 6). Nguyªn nh©n dÉn tíi t×nh tr¹ng nµy lµ do gi¸ cña mét sè mÆt hµng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m nhiÒu (®iÓn h×nh lµ cµ phª) vµ tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña ViÖt Nam ®Òu ®ang gÆp trë ng¹i trªn thÞ tr­êng EU do c¸c qui chÕ qu¶n lý nhËp khÈu cña EU g©y ra.

MÆc dï nhu cÇu nhËp khÈu hµng n¨m cña EU ®èi víi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ta lµ rÊt lín vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng nµy t¨ng nhanh, nh­ng tû träng cña nã trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña EU l¹i kh«ng ®¸ng kÓ, chõng 0,12%. §iÒu nµy mét phÇn do chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch­a ®­îc æn ®Þnh vµ ®«i khi kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c¸c b¹n hµng EU, chÊp hµnh ch­a ®óng vµ ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång, mét sè hµng ho¸ ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh cña EU..

Khi so s¸nh sè liÖu thèng kª cña ViÖt Nam víi sè liÖu thèng kª cña EU ta dÔ dµng nhËn thÊy kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng EU theo sè liÖu cña EU lín h¬n rÊt nhiÒu so víi kim ng¹ch tÝnh theo sè liÖu cña ViÖt Nam. Møc chªnh lÖch n¨m 1995 lµ 694,6 triÖu USD, n¨m 1996 lµ 810,5 triÖu USD, n¨m 1997 lµ 679,7 triÖu USD, n¨m 1998 lµ 807,5 triÖu USD, n¨m 1999 lµ 818,8 triÖu USD. Tõ 1995-1999 møc chªnh lÖch gi÷a hai sè liÖu thèng kª chiÕm kho¶ng 35,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam-EU tÝnh theo sè liÖu cña EU, vµ chiÕm 59,9% tÝnh theo sè liÖu cña ViÖt Nam. HiÖn t­îng nµy xÈy ra cã thÓ do hai nguyªn nh©n. (1) c¸c b¹n hµng, chñ yÕu lµ b¹n hµng trong khu vùc, mua hµng ViÖt Nam ®Ó b¸n l¹i vµo EU khiÕn sè liÖu thèng kª cña ta (thèng kª thÞ tr­êng theo b¹n hµng) kh«ng khíp víi sè liÖu thèng kª cña EU. (2) nhiÒu b¹n hµng cã thÓ lµm gi¶ giÊy chøng nhËn xuÊt xø cña ViÖt Nam ®Ó ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i mµ EU dµnh cho ta, thÝ dô nh­ ­u ®·i GSP. EU thèng kª nhËp khÈu tõ ViÖt Nam c¨n cø theo giÊy chøng nhËn xuÊt xø vµ hµng nhËp vµo, cßn thèng kª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU l¹i dùa vµo hîp ®ång xuÊt khÈu vµ tê khai h¶i quan.

Thêi kú 1990-1994, EU gåm 12 n­íc lµ: Ph¸p, BØ, Lóc X¨m Bua, Hµ Lan, §øc, Italia, Anh, Ai Len, §an M¹ch, Hy L¹p, Bå §µo Nha vµ T©y Ban Nha, nh­ng chØ cã s¸u n­íc cã quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam. S¸u n­íc ch­a cã quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam trong thêi kú nµy lµ Lóc X¨m Bua, Ai Len, §an M¹ch, Hy L¹p, Bå §µo Nha vµ T©y Ban Nha. KÓ tõ n¨m 1995 EU gåm 15 n­íc, ngoµi 12 n­íc nãi trªn cã thªm Thôy §iÓn, PhÇn Lan vµ ¸o. Thêi kú 1995-1998, c¶ 15 n­íc thµnh viªn EU ®Òu cã quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam tuy møc ®é cã kh¸c nhau. ViÖt Nam cã 15 thÞ tr­êng xuÊt khÈu trong khèi EU vµ tû träng cña tõng thÞ tr­êng trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU còng rÊt kh¸c nhau (xem b¶ng 9).

(Ph©n theo n­íc)

Qua sè liÖu ë b¶ng trªn ta nhËn thÊy kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n­íc trong khèi EU ®Òu t¨ng lªn hµng n¨m (trõ PhÇn Lan vµ Hy L¹p). §èi víi mét sè thÞ tr­êng nh­ Thôy §iÓn, Anh, Hµ Lan, BØ, ¸o, PhÇn Lan, §an M¹ch, §øc vµ Italia cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch cao. Ch¼ng h¹n, chØ tÝnh riªng thêi kú 1995-1999, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Thôy §iÓn t¨ng 76,2%/n¨m, sang BØ t¨ng 72,55%/n¨m, sang Anh t¨ng 54,15%/n¨m, sang Hµ Lan t¨ng 44,03%/n¨m, sang ¸o t¨ng 39,20%/n¨m, sang PhÇn Lan t¨ng 36,25%/n¨m, sang §an M¹ch t¨ng 35,95%/n¨m, sang §øc t¨ng 31,65%/n¨m vµ sang Italia t¨ng 29,27%/n¨m.

ThÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam trong khèi EU lµ §øc, chiÕm 22,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU, tiÕp ®Õn lµ Ph¸p (16,8%), Anh (14,9%), Hµ Lan (14,7%), BØ (8,6%), Italia (7,1%), T©y Ban Nha (5,5%), Thuþ §iÓn (2,6%), §an M¹ch (2,4%), PhÇn Lan (1,2%), ¸o (1,2%), Bå §µo Nha (0,7%), Hy L¹p (0,6%), Ai Len (0,6%) vµ Lóc X¨m Bua (0,4%). Tõ n¨m 1997, Anh ®· v­ît Ph¸p vµ Hµ Lan v­¬n lªn chiÕm vÞ trÝ thø hai sau §øc.

Theo thèng kª cña EU th× kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n­íc thµnh viªn vµ tû träng cña c¸c thÞ tr­êng chiÕm trong kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam-EU kh¸c nhiÒu so víi thèng kª cña ViÖt Nam (xem b¶ng 10).

(Ph©n theo n­íc)

Khi so s¸nh B¶ng 10 víi B¶ng 9 ta dÔ dµng nhËn thÊy sè liÖu thèng kª cña EU lín h¬n rÊt nhiÒu so víi sè liÖu cña ViÖt Nam. LÊy vÝ dô n¨m 1998, theo EU kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang §øc ®¹t 836,1 triÖu USD, nh­ng theo sè liÖu thèng kª cña ViÖt Nam chØ cã 587,9 triÖu USD. §iÒu nµy xÈy ra ®èi víi tÊt c¶ 15 n­íc thµnh viªn EU trong c¸c n¨m.

B¶ng 10 cho thÊy kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n­íc trong khèi EU ®Òu t¨ng lªn hµng n¨m (trõ Italia, Bå ®µo Nha). Kim ng¹ch xuÊt khÈu sang Hy L¹p cã tèc ®é t¨ng cao nhÊt trong khèi 42,14%/n¨m, tiÕp theo lµ PhÇn Lan víi 41,76%/n¨m, BØ vµ Lóc X¨m Bua: 37,70%/n¨m, Ai Len: 35,45%/n¨m, Thôy §iÓn: 34,91%/n¨m, Anh : 33,20%/n¨m, T©y Ban Nha: 31,77%/n¨m, §an M¹ch: 31,27%/n¨m, Hµ Lan: 27,91%/n¨m, Italia: 26,09%/n¨m, §øc: 17,13%/n¨m, Ph¸p:15,48%/n¨m, ¸o: 12,63%/n¨m vµ Bå ®µo Nha: 8,26%/n¨m.

Theo thèng kª cña EU, thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam trong khèi vÉn lµ §øc, nh­ng chiÕm tû träng 30,6% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU; vÞ trÝ thø hai vÉn lµ Ph¸p (15,9%); sau ®ã ®Õn Anh (14,4%), BØ + Lóc X¨m Bua (9,3%), Italia (8,9%), Hµ Lan (8,8%); T©y Ban Nha (5,2%), Thôy §iÓn (2,0%); §an M¹ch (1,6%), ¸o (1,2%), PhÇn Lan (0,7%), Hy L¹p (0,6%), Bå §µo Nha (0,5%) vµ Ai Len (0,3%).

Dï theo thèng kª cña ViÖt Nam hay EU th× kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Liªn Minh Ch©u ¢u ®Òu t¨ng nhanh, tuy nhiªn theo sè liÖu cña ViÖt Nam th× t¨ng 36,60%/n¨m, cßn sè liÖu cña EU chØ t¨ng 23,83%/n¨m.