§Õ QUèC PH¸P ë §¤NG D¦¥NG

T×NH H×NH KINH TÕ

§«ng D­¬ng réng 710.000 kil«mÐt vu«ng vµ cã d©n sè lµ 20.000.000 ng­êi, trong ®ã cã trªn 26.000 ng­êi ¢u, kh«ng kÓ nh÷ng binh lÝnh Ph¸p.

Nh÷ng thµnh phè lín lµ:

Sµi Gßn, thñ ®«²⁾ cña Nam Kú 108.000 d©n

Chî Lín, thµnh phè ë s¸t Sµi Gßn 203.000 -

HuÕ, thñ ®«³⁾ cña Trung Kú 60.500 -

Hµ Néi, thñ ®«⁴⁾ cña B¾c Kú 74.500 -

H¶i Phßng, h¶i c¶ng cña B¾c Kú 74.500 -

Phn«mpªnh, thñ ®« cña Cao Miªn 79.000 -

Viªngch¨n, thñ ®« cña Lµo 68.000 -

Nh÷ng h¶i c¶ng lµ: Sµi Gßn, c¸ch biÓn 81 kil«mÐt, víi mét l­îng vËn chuyÓn h»ng n¨m lµ 3.600.000 tÊn; H¶i Phßng (B¾c Kú), c¸ch biÓn 28 kil«mÐt, víi mét l­îng vËn chuyÓn h»ng n¨m lµ 1.200.000 tÊn; Quy Nh¬n vµ Tuaran⁵⁾ (Trung Kú) víi mét l­îng vËn chuyÓn lµ 500.000 vµ 100.000 tÊn.

§«ng D­¬ng cã kho¶ng 2.200 kil«mÐt ®­êng s¾t, trong ®ã 860 kil«mÐt thuéc con ®­êng V©n Nam - B¾c Kú. Cã tÊt c¶ 150 ®Çu tµu, 400 toa hµnh kh¸ch vµ 1.650 toa chë hµng ho¸.

Doanh sè th­¬ng nghiÖp cña n¨m 1925 lµ: 4.236.685.000 phr¨ng

trong ®ã, nhËp khÈu chiÕm 1.780.501.000 -

vµ xuÊt khÈu chiÕm 2.456.184.000 -

nh­ vËy lµ tréi h¬n n¨m 1924 mét tû vµ tréi h¬n n¨m 1923 hai tû.

Sù TÝCH LUü T¦ B¶N

T­ b¶n cña tÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp Ph¸p ®Òu t¨ng lªn rÊt nhanh. Chóng ta h·y nªu lªn, ch¼ng h¹n:

T­ b¶n cña c«ng ty v«i ®· t¨ng tõ 600.000 lªn ®Õn 3.000.000

phr¨ng.

- cña c«ng ty n«ng c«ng nghiÖp Cam Tiªm tõ 14 lªn ®Õn 30 triÖu.

triÖu.

- cña c«ng ty xuÊt vèn cho cao su tõ 100 lªn ®Õn 200 triÖu.

- cña c«ng ty th­¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh §«ng

D­¬ng, tõ 1 lªn ®Õn 10 triÖu.

- cña c«ng ty xi m¨ng §«ng D­¬ng, tõ 8 lªn ®Õn 12 triÖu.

T­ b¶n cña c«ng ty th¨m dß vµ khai th¸c hÇm má ë §«ng D­¬ng ®· t¨ng tõ 12,5 lªn ®Õn 20 triÖu.

T­ b¶n cña Ng©n hµng §«ng D­¬ng, mét ng©n hµng chi phèi hÇu nh­ tuyÖt ®èi nÒn th­¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ë §«ng D­¬ng, ®· t¨ng mét c¸ch liªn tôc. §­îc thµnh lËp n¨m 1875 víi sè t­ b¶n lµ 8 triÖu phr¨ng, ®Õn n¨m:

1888, sè t­ b¶n ®ã ®· lªn tíi 12.000.000

1900, ..................... 24.000.000

1916, ...................... 36.000.000

1910, ................................ 48.000.000

1920, ................................. 72.000.000

LîI NHUËN

Nh÷ng h·ng bu«n ë thuéc ®Þa ®· giµnh ®­îc nh÷ng lîi nhuËn ®«i khi v­ît c¶ nh÷ng t­ b¶n øng tr­íc. Ch¼ng h¹n n¨m 1924, Ng©n hµng §«ng D­¬ng, víi sè t­ b¶n lµ 72 triÖu mµ ®· thu ®­îc mét mãn lîi nhuËn lµ 77.845.083 phr¨ng. Sau ®©y lµ tiÕn ®é ®i lªn cña lîi nhuËn cña c¸c c«ng ty:

1918 3.378.486 phr¨ng

1920 .............. 4.950.014 -

1923 12.668.043 -

1925 ............ 32.573.850 -

C«ng ty ®­êng s¾t V©n Nam:

1917 1.121.000 phr¨ng

1919 1.543.000 -

1921 2.637.000 -

1923 3.275.000 -

1925 6.440.000 -

1912 1.926.000 phr¨ng

1914 3.302.000 -

1918 5.257.000 -

1920 17.601.000 -

1922 23.840.000 -

1923 35.037.000 -

C«ng ty l©m nghiÖp vµ diªm §«ng D­¬ng:

1918 570.000 phr¨ng

1920 1.327.000 -

1922 1.733.000 -

1924 2.300.000 -

1925 3.414.000 -

C¤NG NGHIÖP HO¸ THUéC §ÞA

B¸o Thêi ®¹i ngµy 19-3-1927, ng­êi ph¸t ng«n cña chñ nghÜa t­ b¶n Ph¸p, ®· cã lý khi nhËn xÐt r»ng: "Sù thËt lµ ë n­íc ta, nh÷ng t­ b¶n, ®· tõ l©u vÉn tá ra e ng¹i ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp khai th¸c l·nh thæ h¶i ngo¹i cña chóng ta th× b©y giê l¹i s½n sµng h­íng vÒ nh÷ng doanh nghiÖp Êy, nhÊt lµ ë §«ng D­¬ng". ThËt vËy, kÓ tõ khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914 - 1918 chÊm døt, v« sè nh÷ng h·ng hoÆc c«ng ty xuÊt vèn th­¬ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®· mäc lªn ë §«ng D­¬ng. D­íi ®©y, chóng t«i chØ liÖt kª nh÷ng c«ng ty cã sè t­ b¶n trªn mét triÖu phr¨ng:

C«ng ty Ph¸p ë ¸ ch©u, thµnh lËp n¨m 1922, t­ b¶n lµ 1.000.000

C«ng ty Optorg ... 1919 ... 20.000.000

H·ng anh em §¬nÝt
ë §«ng D­¬ng ... 1922 ... 2.500.000

H·ng DuymarÐt

H·ng Po¨ngxa vµ V©yrª ... 1921 ... 12.000.000

Tæng c«ng ty c¸c cöa hµng
tæng hîp ... 1921 ... 12.000.000

C«ng ty Ph¸p - An Nam vÒ sîi

C«ng ty M¸cx©y ë h¶i ngo¹i ... 1919 ... 1.500.000

H·ng vËn chuyÓn ViÔn §«ng ... 1917 ... 20.000.000

Tæng c«ng ty lôa Ph¸p

C«ng ty hÇm má vµ

C«ng ty ®iÖn lùc §«ng D­¬ng ... 1921 ... 15.000.000

C«ng ty luyÖn kim, nhµ m¸y c¬ khÝ
vµ x­ëng ®ãng tµu §«ng D­¬ng ... 1919 ... 3.000.000

C«ng ty nhùa c©y vµ s¬n "JB" ... 1921 ... 1.000.000

C«ng ty c«ng tr×nh lín ViÔn §«ng ... 1922 ... 25.000.000

Nhµ m¸y xay x¸t ViÔn §«ng ... 1922 ... 25.000.000

C«ng ty v« danh xµ lan vµ tµu kÐo
§«ng D­¬ng ... 1921 ... 4.000.000

C«ng ty v« danh bÊt ®éng s¶n

C«ng ty Antraxit B¾c Kú ... 1920 ... 5.000.000

C«ng ty kinh doanh ¸ ch©u ... 1921 ... 1.000.000

C«ng ty th¨m dß vµ xuÊt khÈu

C«ng ty Ph¸p lµm ®å thuû tinh

C«ng ty m¸y lµm l¹nh

C«ng ty s¬n §«ng D­¬ng ... 1919 ... 1.075.000

C«ng ty má Bµuman ... 1924 ... 1.100.000

C«ng ty má vµng B¾c Kú ... 1924 ... 8.000.000

C«ng ty ®å thuû tinh ViÔn §«ng ... 1923 ... 5.000.000

Xanh®ica nghiªn cøu ®­êng s¾t ... 1921 ... 2.000.000

C«ng ty thuéc ®Þa s¶n xuÊt
thøc ¨n dinh d­ìng ... 1921 ... 2.500.000

CHIÕM §O¹T RUéNG §ÊT

T­ b¶n Ph¸p kh«ng chØ h­íng vµo c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp §«ng D­¬ng, mµ cßn thµnh lËp nh÷ng c«ng ty lín m¹nh ®Ó khai th¸c ®Êt ®ai:

C«ng ty Cao Miªn, thµnh lËp n¨m 1922

C«ng ty ruéng ®Êt thuéc ®Þa ... 1923 ... 2.500.000 -

C«ng ty ®ån ®iÒn ®Êt ®á ... 1923 ... 36.000.000 -

C«ng ty th­¬ng nghiÖp vµ

C«ng ty nghiªn cøu trång

C«ng ty Hín Qu¶n ... 1919 ... 3.000.000 -

C«ng ty c«ng nghiÖp vµ
l©m nghiÖp §«ng D­¬ng ... 1923 ... 1.000.000 -

C«ng ty chÌ §«ng D­¬ng ... 1924 ... 10.000.000 -

C«ng ty ®­êng vµ ch­ng läc
§«ng D­¬ng ... 1923 ... 10.000.000 -

ChÝnh v× vËy mµ ë Nam Kú, 250.000 hÐcta ®· bÞ nh÷ng chñ ®ån ®iÒn Ph¸p chiÕm ®o¹t vµ 600.000 hÐcta s¾p bÞ chiÕm ®o¹t.

H·ng vËn t¶i ®­êng s«ng ë Nam Kú mua ®Êt víi gi¸ 2,1 phr¨ng mét mÐt vu«ng vµ ®em b¸n l¹i víi gi¸ 1.440 phr¨ng mét mÐt vu«ng.

ë B¾c Kú, trªn 112.000 hÐcta ®Êt ruéng vµ 63.500 hÐcta ®Êt cã quÆng ®Òu n»m trong tay 150 chñ ®ån ®iÒn vµ 34 chñ má, ®Êy lµ ch­a kÓ nh÷ng ®Êt t« nh­îng ch­a ®­îc khai khÈn.

ë Trung Kú, cho ®Õn n¨m 1925, chØ cã 62.000 hÐcta n»m trong tay ng­êi Ph¸p. ChØ riªng n¨m 1926, ®· cã trªn 300.000 hÐcta bÞ 180 ng­êi Ph¸p chiÕm ®o¹t.

ë Cao Miªn, cã tÊt c¶ 523.000 hÐcta ®Êt trång trät, nh­ng kho¶ng 1/3 sè ®ã n»m trong tay nh÷ng tªn thùc d©n hay trong tay gi¸o héi Giat«.

ë Lµo, nh÷ng ng­êi Ph¸p ®· thiÕt lËp chÕ ®é "Khu dù tr÷" - mét chÕ ®é mµ nh÷ng ng­êi Mü ®· dïng ®èi víi d©n da ®á vµ nh÷ng ng­êi NhËt ®· dïng víi d©n §µi Loan - nh»m môc ®Ých chiÕm ®o¹t cña ng­êi b¶n xø 200.000 ha ®Êt ®á.

Sù §éC QUYÒN

Chñ nghÜa t­ b¶n thùc d©n cã xu h­íng tiÕn tíi sù ®éc quyÒn. TÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp ®«ng ®¶o ®ã ë §«ng D­¬ng ®Òu phô thuéc vµo mét vµi c«ng ty cã thÕ lùc. Ch¼ng h¹n, chóng ta thÊy c«ng ty r­îu cña Ph¸p ë §«ng D­¬ng tham gia vµo c¸c xÝ nghiÖp sau:

Ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt §«ng D­¬ng

Nhµ m¸y thuû tinh ViÔn §«ng

C«ng ty than vµ má kim khÝ §«ng D­¬ng

VËn chuyÓn ®­êng s«ng

C«ng ty n«ng c«ng nghiÖp Cam Tiªm

C«ng ty thøc ¨n ®¹m

C«ng ty than ®¸ B¾c Kú.

C«ng ty th­¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh §«ng D­¬ng, c«ng ty "SICAF" nh­ ng­êi ta th­êng gäi, l·nh ®¹o nh÷ng c«ng ty sau ®©y:

C«ng ty chÌ (Kon Tum)

C«ng ty b«ng (Sµi Gßn)

C«ng ty n«ng nghiÖp (Kon Tum)

C«ng ty chÌ An Nam

C«ng ty th­¬ng nghiÖp Ph¸p - An Nam

C«ng ty c«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp Biªn Hoµ

C«ng ty n«ng c«ng nghiÖp BÕn Cñi

Tæng c«ng ty t¬ lôa Ph¸p vµ §«ng D­¬ng

C«ng ty cµ phª §«ng D­¬ng

C«ng ty n«ng nghiÖp S«ng Ruy.

C«ng ty tµi chÝnh Ph¸p vµ thuéc ®Þa kiÓm so¸t:

Ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt §«ng D­¬ng

C«ng ty cao su §«ng D­¬ng

C«ng ty c©y nhiÖt ®íi §«ng D­¬ng

C«ng ty b«ng Sµi Gßn

C«ng ty m¸y xóc vµ c«ng tr×nh c«ng céng

Nhµ m¸y thuû tinh ViÔn §«ng

C«ng ty xµ lan vµ tµu kÐo

§ån ®iÒn cao su B×nh Léc

Nhµ m¸y ®­êng vµ r­îu §«ng D­¬ng

Nhµ m¸y n­íc vµ ®iÖn §«ng D­¬ng

T©n c«ng ty phèt ph¸t B¾c Kú

Nh÷ng má vµng §¾c L¾c

Nh÷ng nhµ m¸y giÊy §«ng D­¬ng

Nhµ m¸y in ViÔn §«ng

Nh÷ng nhµ m¸y lôa §êlinh«ng.

H·ng S.F.F.C. cã nh÷ng chi nh¸nh ®Õn tËn c¸c thuéc ®Þa ë ch©u Phi.

§ÇU Sá TµI CHÝNH

Nh÷ng c«ng ty chØ ®¹o, ®Õn l­ît chóng l¹i n»m d­íi sù kiÓm so¸t cña Ng©n hµng §«ng D­¬ng; mµ ng©n hµng nµy l¹i n»m trong tay mét nhãm nhá nh÷ng nhµ tµi chÝnh ®éc quyÒn. Trong héi ®ång qu¶n trÞ cña ng©n hµng ®ã, chóng ta thÊy cã nh÷ng tªn sau ®©y:

§ê M«ngplanª, chñ tÞch tæng c«ng ty tÝn dông c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp.

Bªt¬nèt, chñ tÞch ng©n hµng tÝn dông Li«ng.

Boayª, chñ tÞch chi ®iÕm quèc gia chiÕt khÊu Pari.

R«xtan, phã chñ tÞch chi ®iÕm quèc gia chiÕt khÊu Pari.

§¬nÝt, chñ tÞch c«ng ty anh em §¬nÝt.

G.Picèt, phã chñ tÞch tæng c«ng ty tÝn dông c«ng th­¬ng nghiÖp.

XtÐcn¬, qu¶n trÞ ng©n hµng Pari vµ Hµ Lan.

§ê T¬rag«manh, qu¶n trÞ ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt Ph¸p.

Vµ anh em H«nbÐc næi tiÕng, cã tªn trong tÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp khai th¸c ë §«ng D­¬ng.

T¦ B¶N N¦íC NGOµI ë §¤NG D¦¥NG

Chóng t«i kh«ng cã nh÷ng thèng kª chÝnh x¸c vÒ t­ b¶n n­íc ngoµi ®Çu t­ ë §«ng D­¬ng. Nh­ng mét vµi sè liÖu d­íi ®©y còng ®ñ chøng tá sù tiÕn triÓn cña t­ b¶n n­íc ngoµi:

NhËt xuÊt khÈu sang §«ng D­¬ng:

2.455.231 yªn trong n¨m 1923

4.214.889 1924

6.382.512 1925

vµ nhËp tõ §«ng D­¬ng:

15.329.699 yªn trong n¨m 1923

25.077.436 1924

62.272.000 1925

N¨m 1924, 101 tµu Anh cËp c¶ng Sµi Gßn víi 341.364 tÊn hµng hãa (gÇn b»ng nöa tæng sè träng t¶i hµng ho¸ Ph¸p lóc ®ã lµ 724.874 tÊn), vµ 179 tµu Anh ®· rêi c¶ng Sµi Gßn víi 335.203 tÊn hµng ho¸. Còng trong n¨m ®ã, 242 tµu cña n­íc Anh ®· cËp c¶ng H¶i Phßng vµ rêi c¶ng ®ã víi 285.441 tÊn hµng ho¸.

N¨m 1926, nh÷ng quan hÖ th­¬ng m¹i cña Anh víi §«ng D­¬ng vÒ mÆt xuÊt khÈu lµ 323.667 xtÐclinh, vÒ mÆt nhËp khÈu lµ 328.824 xtÐclinh.

N¨m 1925, Mü b¸n cho §«ng D­¬ng 1.125.047 ®ång hµng ho¸ vµ mua cña §«ng D­¬ng 28.568 ®ång nguyªn liÖu.

XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña Mü víi §«ng D­¬ng trong n¨m 1926 ®­îc ®¸nh gi¸ lµ 1.434.049 ®ång cho xuÊt khÈu vµ 211.877 ®ång cho nhËp khÈu.

§èI KH¸NG THùC D¢N ë §¤NG D¦¥NG

N­íc NhËt ®· nhiÒu lÇn göi nh÷ng "Ph¸i ®oµn tuyªn truyÒn", "Ph¸i ®oµn nghiªn cøu" hoÆc "Ph¸i ®oµn th­¬ng m¹i" ®i kh¾p §«ng D­¬ng. MÆc dï ng­êi Ph¸p thùc t×nh kh«ng ­a nh÷ng «ng kh¸ch ®¸ng nghi ngê ®ã nh­ng hä vÉn buéc lßng ph¶i tá ra niÒm në, ph¶i tiÕp ®ãn nh÷ng ph¸i ®oµn Êy mét c¸ch long träng vµ ®­a hä ®i tham quan kh¾p n¬i. Nh÷ng cuéc du hµnh Êy cña nh÷ng ®¹i biÓu NhËt lµm cho chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p kh«ng yªn t©m kh«ng nh÷ng vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ mµ c¶ vÒ ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ. V× mçi khi cã mét cuéc th¨m viÕng nh­ vËy th× ng­êi An Nam h×nh nh­ ®ét nhiªn bõng tØnh nhí ®Õn t×nh c¶nh bÞ ¸p bøc cña m×nh, t×nh c¶nh bÞ ¸p bøc cña "nh÷ng ng­êi anh em hä cña m×nh t¹i ®Õ quèc mÆt trêi mäc", vµ còng nhí ®Õn khÈu hiÖu "Ch©u ¸ cña ng­êi ch©u ¸".

Ng­êi NhËt B¶n ®ßi mét biÓu thuÕ quan ®­îc ­u ®·i. Ng­êi Ph¸p kh«ng muèn cho ng­êi NhËt ®­îc h­ëng nh­ vËy, nh­ng còng kh«ng d¸m c«ng khai tõ chèi.

Nh÷ng cuéc th­¬ng l­îng ®ang diÔn ra gi÷a ChÝnh phñ NhËt vµ ChÝnh phñ Ph¸p vÒ viÖc NhËt yªu cÇu ®­îc t« nh­îng nh÷ng má s¾t ë Cao Miªn.

§Ó chøng minh r»ng m×nh chó ý nhiÒu ®Õn §«ng D­¬ng, ChÝnh phñ NhËt võa míi ®æi l·nh sù qu¸n H¶i Phßng cña m×nh thµnh Tæng l·nh sù qu¸n B¾c Kú. Ng­îc l¹i n­íc Ph¸p l¹i kh«ng cho phÐp Trung Quèc cã quyÒn göi nh÷ng l·nh sù sang §«ng D­¬ng ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña nöa triÖu ng­êi Trung Quèc sinh sèng ë ®ã.

N¨m võa qua «ng M. Uynxt¬n, th­ ký ng©n khè Oasinht¬n, ®· ®­a ra ý kiÕn r»ng, v× n­íc Ph¸p kh«ng thÓ tr¶ ®­îc nî cña m×nh mµ n­íc Mü l¹i cÇn nhiÒu cao su, vµ §«ng D­¬ng th× l¹i cã nhiÒu ®Êt trång cao su, cho nªn thËt rÊt tèt cho tÊt c¶ mäi ng­êi nÕu ng­êi Ph¸p t« nh­îng cho n­íc Mü - thay cho viÖc tr¶ nî - mét vµi triÖu hÐcta ®Êt ®á (th¸ng 8 n¨m 1926).

¤ng Uynxt¬n ®· ®­îc nhiÒu nghÞ sÜ cña th­îng nghÞ viÖn vµ h¹ nghÞ viÖn Ph¸p t¸n thµnh. Mét vµi tê b¸o Ph¸p còng ñng hé ý kiÕn cña «ng ta.

Víi sù ñng hé cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, n­íc Xiªm còng ®­a ra nh÷ng yªu s¸ch víi ng­êi Ph¸p ë §«ng D­¬ng. Ch¼ng h¹n, ngµy 31-7-1926, n­íc Ph¸p ph¶i ký nh÷ng hiÖp nghÞ thõa nhËn n­íc Xiªm cã mét chÕ ®é quan thuÕ vµ thuÕ kho¸ ®éc lËp, thõa nhËn nh÷ng quyÒn tù do réng r·i cho nh÷ng c«ng d©n Xiªm ë §«ng D­¬ng.

Sù BãC LéT NG¦êI AN NAM

NÕu ng­êi Ph¸p thÊy lîi nhuËn vµ t­ b¶n cña hä t¨ng lªn nhanh chãng, th× ng­êi An Nam còng thÊy sù nghÌo khæ vµ nh÷ng ®¶m phô m×nh ph¶i chÞu còng t¨ng lªn nhanh chãng.

Tæng ng©n s¸ch toµn §«ng D­¬ng do nh÷ng ng­êi b¶n xø ®ãng gãp ®· t¨ng lªn nh­ sau:

1913 57.370.000 ®ång

1915 62.230.000 -

1917 63.860.000 -

1920 70.170.000 -

1921 84.760.000 -

1922 87.120.000 -

1923 88.120.000 -

1924 89.830.000 -

H¬n n÷a ng­êi An Nam cßn ph¶i ®ãng gãp ®Çy ®ñ cho nh÷ng ng©n quü ®Þa ph­¬ng n÷a: 17.800.000 ®ång cho ng©n quü Nam Kú, 18.200.000 ®ång cho ng©n quü B¾c Kú, v.v.. Ngoµi ra hä cßn ph¶i ®ãng gãp cho nh÷ng kho¶n chi tiªu cña c¸c c¬ quan thuéc ®Þa ë chÝnh quèc. N¨m 1927, nh÷ng sè tiÒn ®ãng gãp Êy lµ:

Chi tiªu qu©n sù ... 130.000.000 ®ång

Hµng kh«ng qu©n sù ... 700.000 -

Tr­êng häc thuéc ®Þa ... 225.000 -

C¬ quan kinh tÕ ... 880.000 -

ViÖn nghiªn cøu thuéc ®Þa ... 302.000 -

C¬ quan thanh tra thuéc ®Þa.. 240.000 -

Héi ®ång tèi cao cña c¸c thuéc ®Þa 20.000 -

Ngoµi nh÷ng kho¶n thuÕ kho¸ vµ ®¶m phô Êy, ng­êi b¶n xø cßn buéc ph¶i mua quèc tr¸i, buéc ph¶i quyªn gãp ®Ó kh«i phôc ®ång phr¨ng, ®Ó gióp ®ì nh÷ng miÒn bÞ tµn ph¸, v.v..

Khi ®· thÊy râ diÖn tÝch bao la cña phÇn ruéng ®Êt bÞ chÕ ®é thùc d©n chiÕm ®o¹t vµ tiÕn ®é ®i lªn cña thuÕ m¸, th× thËt lµ thõa nÕu nãi thªm r»ng n«ng d©n An Nam ®ang ë trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cïng khæ kh«ng thÓ t­ëng t­îng ®­îc.

Tõ n¨m 1914 ®Õn 1924, gi¸ sinh ho¹t t¨ng thªm 47%, nh­ng tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n hÇu nh­ vÉn ®øng nguyªn t¹i chç.

C«ng ty than ®¸ B¾c Kú chiÕm 21.900 hÐcta ®Êt má vµ sö dông 16.500 c«ng nh©n b¶n xø. Víi t­ b¶n 16 triÖu phr¨ng, n¨m 1925 c«ng ty ®ã ®· kiÕm ®­îc 35 triÖu phr¨ng tiÒn lêi, trong khi ®ã, ng­êi thî má mçi ngµy chØ lÜnh ®­îc 25 xu, tøc lµ mçi tÊn ®­îc lÜnh 2,27 phr¨ng. (§µn bµ ®­îc lÜnh 20 xu, trÎ em ®­îc lÜnh tõ 10 ®Õn 15 xu).

C«ng nh©n lµm trong c¸c nhµ m¸y b«ng v¶i sîi ë B¾c Kú lµm suèt ngµy tõ 6 giê s¸ng ®Õn 9 giê tèi ®­îc lÜnh 15 xu.

C«ng nh©n n«ng nghiÖp trong c¸c ®ån ®iÒn cao su Bµ RÞa cø mçi hè ®­îc lÜnh 6 xu. Do c«ng viÖc khã kh¨n vµ khÝ hËu oi bøc, mçi ngµy mét c«ng nh©n chØ ®µo ®­îc 2 hè lµ nhiÒu, thµnh thö tiÒn c«ng cña hä ®­îc kho¶ng 12 xu.

Mçi c«ng nh©n c¹o mñ cao su lµm trong c«ng ty n«ng nghiÖp Xuygiana ph¶i phô tr¸ch 9 hÐcta, nghÜa lµ tõ 900 ®Õn 1.500 c©y cao su míi ®­îc lÜnh sè tiÒn c«ng nhËt tõ 15 ®Õn 20 xu.

Mét s¾c lÖnh ra ngµy 11-11-1918 quy ®Þnh r»ng lao ®éng cña trÎ em kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 10 giê mét ngµy.

VÒ mÆt th­¬ng nghiÖp, víi doanh sè h»ng n¨m lµ 5 tû, §«ng D­¬ng cã 50 ngh×n tiÓu th­¬ng ng­êi An Nam (22 ngh×n ng­êi ë Nam Kú), th­¬ng nghiÖp lín vµ trung b×nh n»m trong tay nh÷ng ng­êi n­íc ngoµi.

V¤ S¶N HO¸ NG¦êI B¶N Xø

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n thùc d©n ë §«ng D­¬ng ®· t¹o ra ë xø ®ã hai giai cÊp v« s¶n, giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp vµ giai cÊp v« s¶n n«ng nghiÖp.

§a sè c«ng nh©n c«ng nghiÖp lµm trong c¸c hÇm má vµ vËn t¶i. ë B¾c Kú cã kho¶ng 30 ngh×n thî má chia ra nh­ sau:

15.500 trong nh÷ng hÇm má ë Hßn Gai

2.500 trong nh÷ng hÇm má ë B¾c C¹n

1.500 trong nh÷ng hÇm má ë §«ng TriÒu

1.200 trong nh÷ng má than ë B¾c Kú

1.200 trong vïng ®Êt së h÷u KÕ Bµo

1.200 trong nh÷ng hÇm má ë Trµng §µ (tØnh Tuyªn Quang)

900 lµm thuª cho c«ng ty hÇm má B¾c Kú

900 trong nh÷ng hÇm má ë Hµ Nam vµ Hoµ B×nh

900 trong nh÷ng má thiÕc ë Cao B»ng.

Ngµnh ®­êng s¾t cã kho¶ng 11.500 c«ng nh©n, trong ®ã cã 3.750 c«ng nh©n lµm trªn con ®­êng B¾c Kú - V©n Nam (2.600 ng­êi An Nam vµ 1.150 ng­êi Trung Quèc).

Trong 65 nhµ m¸y xay x¸t g¹o lín nhá ë Nam Kú cã kho¶ng 7.000 c«ng nh©n, ch­a kÓ mét sè lín nh©n c«ng phô lµm c«ng nhËt (nh÷ng ng­êi ®¸nh xe, chë thuyÒn, v.v.).

Sau ®ã lµ:

2.000 c«ng nh©n trong nh÷ng nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh

1.000 - - trong nh÷ng x­ëng söa ch÷a tµu thuû ë H¶i

Phßng

800 - - trong x­ëng tµu Sµi Gßn

600 - - trong nhµ m¸y c¬ khÝ H¶i Phßng

600 - - trong nhµ m¸y in ViÔn §«ng

650 - - trong nhµ m¸y g¹ch ngãi §«ng D­¬ng.

Nh÷ng nhµ m¸y, c«ng x­ëng sö dông 400 c«ng nh©n th× rÊt nhiÒu, ®ã lµ: nhµ m¸y xi m¨ng Poãclan, xÝ nghiÖp ¸c®en, nhµ m¸y ®iÖn, nh÷ng x­ëng m¸y cña c«ng ty chuyªn chë vµ d¾t hµng, v.v..

Mét trong nh÷ng ®ån ®iÒn cao su lín ë Nam Kú sö dông trªn 3.600 c«ng nh©n n«ng nghiÖp, mét ®ån ®iÒn kh¸c sö dông 3.300 c«ng nh©n, v.v..

ë B¾c Kú tuy r»ng nh÷ng ®ån ®iÒn ®Òu hÑp h¬n, nh­ng sè nh÷ng c«ng ty hoÆc c«ng ty n«ng nghiÖp Ph¸p sö dông trªn 100 c«ng nh©n th× cã rÊt nhiÒu. Th­êng tÊt c¶ nh÷ng thµnh viªn trong 1 gia ®×nh ®Òu lµm cho cïng 1 ®ån ®iÒn, lóc ®ã ng­êi ta coi gia ®×nh lµ mét ®¬n vÞ tøc lµ "gia ®×nh t¸ ®iÒn". Nh÷ng gia ®×nh ®ã gåm tõ 2 ®Õn 10 ng­êi. Trong sè nh÷ng doanh nghiÖp n«ng nghiÖp chóng t«i xin nªu:

§ån ®iÒn Vielª 300 gia ®×nh

C«ng ty thuèc l¸ §«ng D­¬ng 200 gia ®×nh vµ 400 c«ng nh©n

Bonn¬pho 200 gia ®×nh

Guy«m 200 -

Huytlª 140 -

R©yn«n 130 -

Kªple 100 - vµ 100 c«ng nh©n

BÐc®ª 100 -

C¸c®ª 110 -

C«ng ty n«ng l©m Yªn Mü 600 c«ng nh©n

CliÐt, Mahª vµ c«ng ty 500 -

B«ren 150 -

Bµ go¸ Halaba 150 -

L¬gi¬n 150 -

Lªvi 100 -

v.v..

LAO §éNG KHæ SAI §èI VíI NG¦êI B¶N Xø

MÆc dï §«ng D­¬ng cã mét d©n sè lín, nh­ng chñ nghÜa t­ b¶n thuéc ®Þa vÉn ®ang ®øng tr­íc t×nh h×nh khã kh¨n khã t×m ®­îc ®ñ nh©n c«ng. VÊn ®Ò lµ nh­ sau:

N«ng d©n Cao Miªn vµ Lµo ph¶n øng m¹nh mÏ chèng l¹i c«ng viÖc nÆng nhäc mµ chñ ®ån ®iÒn Ph¸p muèn c­ìng bøc hä tiÕn hµnh.

Nam Kú víi ®Êt ®ai kh¸ mµu mì vµ d©n sè th­a thít kh«ng cung cÊp ®­îc nh©n c«ng rÎ tiÒn.

ThÕ lµ chØ cßn ng­êi An Nam ë Trung Kú vµ B¾c Kú bÞ sù cïng khæ ®Èy ®Õn chç ph¶i lao ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nÆng nÒ, vµ hä lµ ®¹o qu©n hËu bÞ cho thÞ tr­êng lao ®éng.

Nh­ng hiÖn nay sè cÇu vÒ nh©n c«ng l¹i lín h¬n sè cung vÒ nh©n c«ng:

1. Chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p cÇn cã nh÷ng ng­êi b¶n xø cho nh÷ng tr¹i lÝnh cña nã.

2. Nh÷ng ®ån ®iÒn Ph¸p ë ch©u óc cÇn cã nh÷ng n« lÖ cho ®ån ®iÒn cña chóng.

3. Nh÷ng chñ ®ån ®iÒn Ph¸p ë Nam Kú, Cao Miªn, Trung Kú, Lµo vµ B¾c Kú, tÊt c¶ bän hä ®Òu cÇn cã nh©n c«ng gi¸ rÎ.

4. Nh÷ng hÇm má, nhµ m¸y, x­ëng thî cña Ph¸p cÇn cã mét dù tr÷ dåi dµo vÒ nh©n lùc cho nh÷ng xÝ nghiÖp cña hä.

5. ChÝnh phñ thuéc ®Þa cÇn cã nh÷ng ng­êi ®µn «ng ®i lµm t¹p dÞch.

C«ng viÖc ®ª ®iÒu ë B¾c Kú cÇn 60.000 ng­êi. 35.000 ng­êi sÏ lµ cÇn thiÕt cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë Nam Kú vµ 15.000 ng­êi cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë Cao Miªn (kh«ng kÓ nh÷ng ng­êi ®· cã c«ng ¨n viÖc lµm), 10.000 ng­êi cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë ch©u óc, v.v.. NÕu kÓ thªm nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt qu©n sù vµ c«ng nghiÖp th× cÇn ®Õn kho¶ng 200.000 ng­êi cã s½n ®Ó thuª m­ín. V× sao khã mµ t×m ra 200.000 ng­êi trong mét ®Êt n­íc cã mét d©n sè lµ 12 triÖu ng­êi (Trung Kú vµ B¾c Kú).

Tr­íc hÕt cÇn ph¶i cã nh÷ng ng­êi v¹m vì, trong khi ®ã ®a sè ng­êi An Nam l¹i èm yÕu do sù cïng khæ vÒ sinh lý, (mçi n¨m cã 2 triÖu trong sè 5 triÖu ng­êi An Nam ë Trung Kú bÞ ®au m¾t). Sau n÷a lµ v× sî bÞ ng­îc ®·i, ng­êi An Nam chØ vµo lµm trong nh÷ng xÝ nghiÖp Ph¸p khi hä bÞ thóc Ðp bëi sù cïng khæ ®Õn cùc ®é.

ChÝnh v× vËy mµ ng­êi Ph¸p th­êng nãi ®Õn chuyÖn "thiÕu nh©n c«ng" vµ hä nghÜ ®Õn viÖc ®­a ra nh÷ng "th«ng b¸o vÒ nh©n c«ng", nghÜa lµ viÖc tuyÓn mé c­ìng bøc hoÆc "chÕ ®é t×nh nguyÖn" c­ìng bøc ®­îc thi hµnh trong cuéc chiÕn tranh 1914-1918, nh»m mé lÊy 10.000 ng­êi An Nam göi ra mÆt trËn ë Ph¸p vµ ë Sal«nÝch¹⁾.

Sî H·I C¸CH M¹NG

MÆc dï cã ho¹t ®éng bÒ ngoµi vÒ kinh tÕ, vµ mÆc dï lµm ra vÎ an t©m, nh÷ng tªn ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng lu«n lu«n bÞ ¸m ¶nh bëi ý nghÜ vÒ mét cuéc c¸ch m¹ng s¾p tíi. ViÖc ®· t¹o ra mét giai cÊp v« s¶n vµ d¹y cho ng­êi An Nam biÕt sö dông sóng èng lµ mét b»ng cí chøng tá chñ nghÜa ®Õ quèc tù m×nh ®µo hè ®Ó ch«n m×nh.

HiÖn nay chØ mét m¶nh truyÒn ®¬n do mét häc sinh nhá ph©n ph¸t còng ®ñ ®Ó lµm cho toµn bé ChÝnh phñ thuéc ®Þa ph¶i ®Ò phßng, vµ c¸i bãng cña mét phong trµo nh©n d©n còng ®ñ ®Ó lµm cho nh÷ng phiÕu cæ phÇn thuéc ®Þa bÞ sôt gi¸ trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh.

C¸i mµ bän ®Õ quèc th­êng sî h·i ®ã lµ sù tuyªn truyÒn chñ nghÜa céng s¶n.

Nãi chuyÖn ë C«ngxt¨ngtin, ngµy 22-4-1927, «ng Xar« nguyªn lµ toµn quyÒn §«ng D­¬ng, Bé tr­ëng Bé Thuéc ®Þa vµ Bé tr­ëng Bé Néi vô ®· nãi: "... Vµ chñ nghÜa céng s¶n Ph¸p, theo lÖnh cña n­íc ngoµi ®Òu nh»m vµo tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm liªn kÕt ®êi sèng d©n téc cña chóng ta ®Ó tuÇn tù lµm h­ háng tÊt c¶ nh÷ng b¸nh xe trong bé m¸y, huû ho¹i nh÷ng c¬ quan, ph¸ vì nh÷ng tæ chøc, ph¸ ho¹i nh÷ng c¬ chÕ ho¹t ®éng cña chóng ta, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nã ra c«ng t×m c¸ch bÎ g·y nh÷ng ch×a kho¸ quan träng cña sù nghiÖp thùc d©n vÜ ®¹i cña chóng ta. ChÝnh phñ kh«ng thÓ dung tóng nh÷ng kÝch ®éng c¸ch m¹ng, néi chiÕn, sù sôp ®æ cña quèc gia. ChÝnh phñ ®· trõng trÞ nã, vµ sÏ cßn trõng trÞ n÷a...".

Khi nhËn chøc toµn quyÒn, Varen - ®¶ng viªn §¶ng X· héi - tuyªn bè r»ng nhiÖm vô ®Çu tiªn cña m×nh lµ dïng mäi biÖn ph¸p ®Ó ng¨n c¶n sù th©m nhËp cña c«ng cuéc tuyªn truyÒn chñ nghÜa céng s¶n vµo §«ng D­¬ng.

Tuy ®­îc b¶o vÖ b»ng mét ®éi qu©n 25.000 ng­êi (con sè chÝnh thøc lµ 21.614 ng­êi), mét h¹m ®éi 27 tµu chiÕn (con sè chÝnh thøc lµ hai ph¸o h¹m, 4 ng­ l«i h¹m, 21 tµu cã vò trang), chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng lu«n lu«n lo sî cho sè mÖnh cña m×nh. N¨m 1928, kho¶n chi phÝ qu©n sù cña ng©n s¸ch Bé Thuéc ®Þa ngèn mÊt 393 triÖu phr¨ng, nh­ thÕ lµ nhiÒu h¬n n¨m 1927 ®Õn 81 triÖu phr¨ng.

§Õn th¸ng 6, ng­êi ta göi sang §«ng D­¬ng «ng Mann¬canh, nguyªn lµ C¶nh s¸t tr­ëng quËn Xen vµ lµ viªn chøc ®Æc biÖt cña tæng nha c¶nh s¸t, ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa céng s¶n ë §«ng D­¬ng, theo lêi cña b¶n th«ng c¸o chÝnh thøc.

Khi trë vÒ Ph¸p, «ng toµn quyÒn Varen ®· cã nh÷ng cuéc héi ®µm ®Æc biÖt víi c¸c «ng bé tr­ëng Bé h¶i qu©n vµ Bé chiÕn tranh vÒ vÊn ®Ò t¨ng c­êng b¶o vÖ §«ng D­¬ng.

Th¸ng 7 n¨m 1927, t­íng Cl«®en, uû viªn héi ®ång chiÕn tranh tèi cao sang B¾c Kú ®Ó nghiªn cøu t¹i chç nh÷ng biÖn ph¸p qu©n sù cÇn ®­îc tiÕn hµnh.

Ng­êi ta võa thµnh lËp ë §«ng D­¬ng 2 ®¹i ®éi lÝnh ph¸o thñ, 4 tiÓu ®oµn lÝnh s¬n c­íc, mét côm ph¸o binh gåm 3 khÈu ®éi, mét phi ®éi vµ nh÷ng ph©n ®éi xe t¨ng, nh÷ng ph©n ®éi sóng m¸y kh¸c.

Lu«n lu«n nãi ®Õn chñ nghÜa céng s¶n, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa céng s¶n, mÆc dï nã kh«ng muèn vµ kh«ng biÕt nh­ vËy.

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p,
l­u t¹i Côc l­u tr÷
V¨n phßng Trung ­¬ng §¶ng.

§¤NG D¦¥NG KHæ NHôC

"ë §«ng D­¬ng giÕt ng­êi lµ viÖc x¶y ra h»ng ngµy", mét diÔn gi¶ ®· tè c¸o nh­ vËy ë §¹i héi Liªn ®oµn chèng ¸p bøc thuéc ®Þa vµ chèng chñ nghÜa ®Õ quèc häp ë Brócxen. C©u nãi ®¬n gi¶n nh­ng bao hµm c¶ sù thËt hiÓn nhiªn, ®au xãt cña d©n téc ®ang bÞ ®µy ®o¹ nµy, mµ ®Õ quèc Ph¸p ®ang ra søc b­ng bÝt nh÷ng tiÕng kªu gµo cña hä. Thùc thÕ, ë ®©y, trong c¸i "ph¸o ®µi cña n­íc Ph¸p ë Th¸i B×nh D­¬ng" Êy, ng­êi ta ®­îc môc kÝch h»ng ngµy nh÷ng hµnh vi b¹o ng­îc, giÕt ng­êi ¨n c­íp ghª tëm nhÊt. DÜ nhiªn lµ nh÷ng téi ¸c cña bän thùc d©n tµn b¹o Êy ®­îc chÝnh quyÒn bao che. Tõ ng­êi ®¹i diÖn tèi cao cña Nhµ n­íc chÝnh quèc ®Õn nh÷ng tªn thùc d©n b×nh th­êng, ai nÊy còng tù ý vµ ®ua nhau giÕt h¹i, bãc lét ®Õn tËn x­¬ng tuû d©n téc ®· bÞ chinh phôc nµy. ChÝnh Toµn quyÒn Varen, mét ®¶ng viªn x· héi, ®· c­íp kh«ng hµng chôc ngh×n hÐcta ®Êt cña n«ng d©n ®em cho b¹n nã; chÝnh viªn ®éi §uyruýt ®· b¾t ph¹m nh©n tù ®µo lÊy må, ®¸nh chÕt hä nh­ ®¸nh chã råi ®em ch«n cÊt nh÷ng ng­êi ®ang cßn sèng; mét tªn cai má than ë B¾c Kú, ®· lµm chÕt mét anh thî b»ng c¸ch ®¸nh anh g·y hai chiÕc x­¬ng s­ên v× anh ®· d¸m coi th­êng nã. §èi víi nh÷ng tªn s¸t nh©n Êy, tßa ¸n ®· cho ®øa thø nhÊt v« téi, kÕt ¸n ®øa thø hai hai th¸ng tï treo. ThËt ®óng lµ mét thø c«ng lý chÝnh t«ng! §­¬ng nhiªn c­íp cña giÕt ng­êi ®èi víi bän thùc d©n c¸ mËp lµ nh÷ng ®iÒu hîp ph¸p! Chóng ta kh«ng cã ®ñ th× giê kÓ hÕt téi ¸c cña bän c«n ®å Êy. Chóng ta chØ cÇn nãi r»ng ®Õ quèc Ph¸p víi qu©n lÝnh cña chóng ®· coi tÝnh m¹ng ng­êi §«ng D­¬ng nh­ cá r¸c, muèn th× chóng t­íc ®o¹t cña c¶i, thÝch th× chóng b¾n giÕt. Nh­ng ¸p bøc cµng ®Ì nÆng lªn vai d©n chóng bao nhiªu th× d©n chóng chèng l¹i cµng nhiÒu bÊy nhiªu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, d©n b¶n xø bÞ bãc lét ngµy mét thªm tÖ nªn hä ®· chèng chñ nghÜa ®Õ quèc quyÕt liÖt. Nh÷ng m­u toan míi ®©y nh»m tr­ng thu ®Êt ®ai cña n«ng d©n nghÌo ®· gÆp mét sù ph¶n øng ®Ých ®¸ng biÓu hiÖn trong c¸c cuéc næi dËy vµ ®æ m¸u. C«ng viÖc nÆng nhäc kh«ng lóc nµo ®­îc nghØ ng¬i cña nh÷ng phu ®ån ®iÒn cao su - ë mçi ®ån ®iÒn nµy h»ng th¸ng trung b×nh cã 62 ng­êi chÕt - ®êi sèng khæ së, ®ãi rÐt ®· dÉn hä ®Õn b¹o ®éng, kÕt qu¶ lµ mét sè ng­êi cÇm ®Çu bÞ tö h×nh. §iÒu nµy chøng tá r»ng b©y giê c¨m hên ®· s«i sôc trong lßng nh÷ng ng­êi n« lÖ vµ tõ ®©y chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p kh«ng cßn cã thÓ bãc lét d©n chóng §«ng D­¬ng mµ kh«ng gÆp nh÷ng cuéc ®Êu tranh mét sèng mét chÕt. V× vËy ChÝnh phñ thuéc ®Þa quay l¹i ®µn ¸p tµn nhÉn nh÷ng ng­êi bÊt m·n chèng l¹i chÝnh s¸ch cai trÞ cña nã, nh÷ng ng­êi ®Êu tranh ®Ó giµnh l¹i tù do vµ quyÒn sèng. ChÝnh phñ Êy cßn ®µn ¸p mét c¸ch ch­a tõng thÊy ®èi víi nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng vµ t×nh nghi c¸ch m¹ng. Chóng xö rÊt nhiÒu ¸n tï téi hµng chôc n¨m. ¤ng Phan V¨n Tr­êng, mét nhµ b¸o An Nam, ®· bÞ hai n¨m tï v× «ng ®· cã téi ®¨ng l¹i mét bµi cña b¸o L' HumanitÐ bµn vÒ sù "§oµn kÕt huynh ®Ö víi c¸ch m¹ng Trung Quèc".

S¸ch b¸o viÕt vÒ vÊn ®Ò ®éc lËp d©n téc ®Òu bÞ cÊm ngÆt kh«ng ®­îc l­u hµnh; cßn t¸c gi¶ vµ qu¶n lý th× bÞ kÕt ¸n nÆng. V× vËy nªn hai anh em «ng V­¬ng Gia BËt vµ V­¬ng Gia Ng·i ë Trung Kú ®· bÞ kÕt ¸n mét ng­êi ba n¨m tï, mét ng­êi hai n¨m, chØ v× cã téi lµ bµy vµo tñ hµng s¸ch cña c¸c «ng quyÓn "TiÓu sö T­ëng Giíi Th¹ch"¹⁾. Mét häc sinh 17 tuæi bÞ giam cho ®Õn tuæi thµnh niªn v× ®· lµm bµi th¬ "Chiªu hån n­íc"²⁾.

Nh÷ng vô kh¸m xÐt nhµ cöa th× kh«ng kÓ xiÕt ®­îc. Ch¼ng cã g× trong nhµ, ng­êi ta còng cã thÓ bÞ b¾t v× ®· bÞ t×nh nghi. Häc sinh Hµ TÜnh ®· bÞ b¾t nh­ vËy. Chóng b¾t c¸c anh ®ã, tèng giam hai th¸ng råi th¶ ra, ch¼ng cÇn thñ tôc g×. Kh«ng nh÷ng ChÝnh phñ thuéc ®Þa trÊn ¸p nh÷ng ng­êi mong muèn tù do, ®éc lËp mµ cßn xóc ph¹m ®Õn c¶ phong tôc tËp qu¸n cña d©n b¶n xø n÷a. Thê phông nh÷ng ng­êi ®· qu¸ cè, mét viÖc rÊt thiªng liªng vµ thiÕt tha cña ng­êi An Nam, còng bÞ cÊm ®o¸n. Míi ®©y trong cuéc ®­a ®¸m mét nhµ c¸ch m¹ng cò¹⁾, c¶nh s¸t ®· ®¸nh ®Ëp d©n chóng ®Õn viÕng må, lµm mét phô n÷ bÞ th­¬ng nÆng, vµ b¾t 12 ng­êi ®­a ra toµ, chóng kÕt ¸n ng­êi mét n¨m, kÎ 6 th¸ng hay 3 th¸ng tï. ë Sµi Gßn, s¸u ng­êi bÞ kÕt ¸n mçi ng­êi s¸u th¸ng tï v× ®· cã tªn trong danh s¸ch ban tæ chøc tang lÔ.

Nh÷ng sù viÖc trªn ®©y ®­îc nhÆt ra mét c¸ch t×nh cê trong lÞch sö chÕ ®é thùc d©n, mét lÞch sö ®Çy dÉy chÐm giÕt, c­íp bãc, ®· m« t¶ kh¸ râ ®êi sèng khæ cùc cña d©n téc §«ng D­¬ng bÞ x©m l¨ng. BÞ khuÊt phôc b»ng vò lùc, b¾t buéc ph¶i chÞu ®ùng bao nhiªu ®iÒu nhôc nh·, bÞ ¸p bøc, bãc lét, d©n §«ng D­¬ng kh«ng thÓ chÞu ngåi yªn mµ kh«ng ph¸ g«ng xiÒng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p. Bän chóng biÕt l¾m, nªn chóng t×m c¸ch giÊu giÕm téi ¸c cña chóng, b­ng bÝt nh÷ng tiÕng thÐt c¨m hên cña ng­êi b¶n xø vµ che ®Ëy nh÷ng cuéc khëi nghÜa bïng næ kh«ng ngít. Bän chóng muèn c« lËp xø §«ng D­¬ng víi n­íc ngoµi ®Ó ¸p bøc, bãc lét vµ c­íp cña ®­îc nhiÒu h¬n. Chóng lµm kh«ng ®­îc. Ngµy nay bøc mµn b­ng bÝt ®· bÞ xÐ toang, téi ¸c cña chóng ®· ph¬i bµy tr­íc giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tr­íc thî thuyÒn Ph¸p. Hìi nh÷ng ai ®ang ®Êu tranh ë kh¾p n¬i, hìi c¸c b¹n Nga ®· tù gi¶i phãng m×nh khái tay bän c­êng quyÒn, chóng t«i kªu gäi:

"Nh÷ng ng­êi b¹n bÊt h¹nh cña c¸c b¹n hiÖn ®ang gi·y giôa ë §«ng D­¬ng. Hä ®ang tr¶i qua nh÷ng giê phót khã kh¨n ®Ó tù gi¶i phãng. §Õ quèc Ph¸p ®ang giÕt h¹i hä, ®ang t­íc ®o¹t cña c¶i hä. Mong c¸c b¹n nghÜ tíi hä; tiÕng thÐt c¨m thï cña hä ph¶i ®­îc hoµ lÉn víi tiÕng thÐt cña c¸c b¹n ®Ó chÆn bµn tay giÕt ng­êi cña bän ®Õ quèc Ph¸p ¨n c­íp. Mong r»ng sù quan t©m cña c¸c b¹n ®èi víi phong trµo ®Êu tranh sÏ cæ vò hä trong t­¬ng lai lËt ®æ ®­îc bän ®Õ quèc ¸p bøc bãc lét".

NGUYÔN

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l­u t¹i

Côc l­u tr÷ V¨n phßng
Trung ­¬ng §¶ng.

Phô lôc

TRUNG QUèC Vµ THANH NI£N TRUNG QUèC⁷⁸

S¸ch do mét nhãm sinh viªn Trung Quèc biªn so¹n, NguyÔn ¸i Quèc chñ biªn, viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, Pªtr«va Sua dÞch sang tiÕng Nga, Nhµ xuÊt b¶n M¸txc¬va míi xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn t¹i M¸txc¬va (Liªn X«) n¨m 1925.

DÞch theo cuèn s¸ch tiÕng Nga in lÇn ®Çu tiªn

TRUNG QUèC Vµ D¢N Sè CñA Nã

Theo thèng kª gÇn ®©y nhÊt, d©n sè Trung Quèc lªn ®Õn 437.000.000 ng­êi. DiÖn tÝch cña nã lµ 11.138.900 km² nghÜa lµ lín h¬n mét chót so víi diÖn tÝch ch©u ¢u vµ gÇn b»ng 1/15 tæng bÒ mÆt qu¶ ®Êt.

ë T©y T¹ng vµ M«ng Cæ gi¸ rÐt rÊt d÷ déi, vµ nh÷ng vïng sa m¹c kÐo dµi bÊt tËn. Cho ®Õn tËn b©y giê ë ®Êy d©n c­ vÉn sèng cuéc ®êi du c­, du môc. ë miÒn Nam vµ miÒn §«ng ruéng ®Êt hÕt søc ph× nhiªu. Nh÷ng con s«ng lín nh­ Hoµng Hµ, D­¬ng Tö vµ nh÷ng con s«ng kh¸c ch¹y dµi mÊy ngh×n kil«mÐt vµ t­íi n­íc cho c¸c c¸nh ®ång lóa n»m däc theo c¸c dßng ch¶y cña chóng. Trung Quèc chñ yÕu lµ n­íc n«ng nghiÖp.

Trung Quèc cã nhiÒu tµi nguyªn d­íi lßng ®Êt h¬n c¸c n­íc kh¸c. Ng­êi ta cho r»ng chØ riªng c¸c má than ®¸ cña nã ë S¬n T©y còng cã thÓ ®ñ tho¶ m·n nhu cÇu cña toµn thÕ giíi vÒ than ®¸ trong 2 ngh×n n¨m. T¹i nhiÒu tØnh cã nh÷ng má lín chøa kÏm, ch×, ®ång vµ c¸c kim lo¹i kh¸c mµ cho ®Õn nay vÉn ch­a ®­îc b¾t ®Çu khai th¸c.

Sù ph¸t triÓn x· héi Trung Quèc tËp trung däc theo l­u vùc c¸c con s«ng lín. Ngay tõ thêi rÊt xa x­a, l­u vùc nh÷ng con s«ng Êy ®Òu cã d©n c­ ®«ng ®óc, c¸c c¬ chÕ x· héi ®· ®¹t tr×nh ®é v¨n minh cao, trong khi d©n c­ ë nh÷ng vïng kh¸c vÉn cßn ch×m ngËp trong t×nh tr¹ng m«ng muéi nhÊt.

T¹i sao Trung Quèc, tr¸i víi c¸c quy luËt ph¸t triÓn, cho ®Õn nay vÉn lµ n­íc l¹c hËu vÒ kinh tÕ? Cã nhiÒu nguyªn nh©n. Mét mÆt, nh÷ng bé l¹c du môc hiÕu chiÕn cña M«ng Cæ vµ M·n Thanh th­êng xuyªn tÊn c«ng Trung Quèc. MÆt kh¸c, Trung Quèc kh«ng nh÷ng th­êng hay bÞ thiªn tai nh­ b·o lèc, lôt léi v.v., mµ cßn chÞu khæ v× bé m¸y th­ l¹i rÊt tåi tÖ, ®Æc biÖt trong nh÷ng thÕ kû gÇn ®©y, g©y nªn nh÷ng cuéc næi dËy vµ néi chiÕn liªn miªn. VÞ trÝ ®Þa lý cña Trung Quèc còng thóc ®Èy sù l¹c hËu cña nã. Nh÷ng vïng sa m¹c réng lín ë phÝa B¾c, nh÷ng vïng b¨ng tuyÕt vÜnh cöu ë phÝa T©y, nh÷ng vïng biÓn c¶ to lín ë phÝa Nam vµ phÝa §«ng ®· kh«ng t¹o kh¶ n¨ng cã nh÷ng quan hÖ víi c¸c d©n téc kh¸c. NÕu céng vµo ®ã tinh thÇn ­a chuéng lèi sèng ®ång quª vµ thiÕu tinh thÇn th¸o v¸t, ®Æc tr­ng cho ng­êi Trung Quèc, th× chóng ta sÏ dÔ dµng hiÓu râ nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng tr× trÖ cña Trung Quèc. Toµn bé ®êi sèng trÝ tuÖ cña ng­êi Trung Quèc ®Òu thÊm ®­îm tinh thÇn triÕt häc vµ gi¸o lý cña Khæng Tö. Lßng t«n kÝnh cha mÑ, t×nh anh em, t×nh b¹n trung thµnh, sù hoµ thuËn gi÷a mäi ng­êi, ®Òu hoÆc rót tõ quan ®iÓm cña PhËt - tÈy röa con tim vµ khèi ãc, sù kiÒm chÕ nh÷ng dôc väng vµ lßng cuång nhiÖt, v.v.. Chóng t«i, nh÷ng ng­êi m¸cxÝt trÎ tuæi, cho r»ng, mäi thø ®¹o ®øc x· héi chØ lµ sù ph¶n ¸nh c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ do vËy, nh÷ng ai muèn hoµn thiÖn t©m hån th× ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc hoµn thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña cuéc sèng. C¸c truyÖn thÇn tho¹i cæ ®Òu nãi ®Õn lßng nh©n tõ kh¸c th­êng cña hµng lo¹t gia téc vµ cña tõng c¸ nh©n, nh­ng tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã kh«ng thÓ lµm tho¶ m·n chóng t«i, bëi v× chóng t«i biÕt r»ng, nh÷ng truyÖn cæ tÝch ch­a biÕt ®Õn chñ nghÜa t­ b¶n n­íc ngoµi vµ kh«ng tiªn ®o¸n ®­îc cuéc ®Êu tranh giai cÊp.

LÞCH Sö L©U §êI CñA TRUNG QUèC¹⁾

LÞch sö Trung Quèc ®· më ®Çu tõ 2.500 n¨m tr­íc C«ng nguyªn, nh­ng chØ ®Õn n¨m 2357 chóng ta míi t×m thÊy nh÷ng chØ dÉn ®Çu tiªn vÒ con ng­êi vµ nh÷ng sù kiÖn. Tõ n¨m 2357 ®Õn n¨m 2261, Trung Quèc n»m d­íi sù cai trÞ cña vua Nghiªu lµ vÞ hoµng ®Õ anh minh vµ nh©n tõ.

Vµo kho¶ng n¨m 1740, n¹n lôt khñng khiÕp ®· nhÊn ch×m ®Êt n­íc. Håi ®ã th­îng th­ tr«ng coi c¸c c«ng viÖc x· héi lµ Vò ®· th¾ng n¹n lôt; «ng ®· 9 n¨m ®µo kªnh vµ ®¾p ®Ëp. Nhê nh÷ng c«ng lao cña m×nh, «ng ®· ®­îc chän lµm hoµng ®Õ. Nh÷ng ng­êi kÕ vÞ «ng ®· tá ra kh«ng ®­îc tµi ba l¾m vµ kh«ng ®­îc nh©n tõ l¾m, v× vËy, triÒu ®¹i nµy ®· bÞ cuéc c¸ch m¹ng n¨m 1783 lËt ®æ.

Sau triÒu ®¹i Vò ®Õn triÒu ®¹i Th­¬ng cÇm quyÒn tõ n¨m 1783 ®Õn n¨m 1134.

Sau c¸c triÒu ®¹i ®ã lµ triÒu ®¹i nhµ Chu. Vµo nh÷ng ®êi vua ®Çu cña triÒu ®¹i nµy, ng­êi TriÒu Tiªn vµ ng­êi An Nam ng­ìng mé tr­íc sù lõng lÉy cña c¸c vÞ quèc v­¬ng vÜ ®¹i Êy, ®· cö c¸c sø thÇn cña m×nh ®Õn triÒu ®×nh cña hoµng ®Õ Trung Hoa. Chu C«ng, th¸i tö kÕ ng«i, võa lµ mét vÞ th­îng th­ vµ nhµ b¸c häc vÜ ®¹i, ®· tÆng d©n An Nam tÆng phÈm - ®ã lµ chiÕc la bµn. Sù kiÖn vÜ ®¹i nhÊt diÔn ra vµo cuèi c¸c ®êi vua cña triÒu ®¹i nµy lµ sù xuÊt hiÖn 3 vÜ nh©n - Khæng Tö, L·o Tö vµ M¹nh Tö. M¹nh Tö lµ mét lý luËn gia c¸ch m¹ng cña thÕ hÖ «ng bëi v× «ng lµ t¸c gi¶ ®Çu tiªn cña c©u nãi: "D©n lµ tÊt th¶y, vua kh«ng lµ g× c¶”.

Vµo kho¶ng n¨m 246, triÒu ®¹i nhµ Chu ®· bÞ triÒu ®¹i TÇn thay thÕ. Chóng ta chÞu ¬n nhµ s¸ng lËp ra triÒu ®¹i nµy vÒ mét trong nh÷ng "kú quan cña thÕ giíi" - bøc V¹n lý tr­êng thµnh⁷⁹. ¤ng lµ ng­êi rÊt cã nghÞ lùc vµ mét nhµ c¸ch t©n lín. ¤ng ®· thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn¹⁾ vµ thèng nhÊt Trung Quèc, «ng ®· ®µo kªnh, x©y dùng ®­êng s¸ ®Ó gióp cho c«ng viÖc giao th«ng ®­îc dÔ dµng. §Ó th¾ng bän b¶o thñ chèng l¹i chÝnh s¸ch cña m×nh, «ng ®· thi hµnh nh÷ng biÖn ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt vµ tÝch cùc nhÊt: «ng ®· ra lÖnh ®èt hÕt s¸ch, trõ s¸ch vÒ y häc vµ thiªn v¨n vµ b¾t giam tÊt c¶ nh÷ng ai phª ph¸n m×nh. TriÒu ®¹i nµy ®· tån t¹i kh«ng l©u, ®Õn n¨m 206, nã ®· bÞ triÒu ®¹i H¸n thay thÕ.

VÞ vua ®Çu tiªn cña nhµ H¸n ®· lµm kh¸c h¼n ng­êi s¸ng lËp ra triÒu ®¹i TÇn. ¤ng vua ®ã ®· khuyÕn khÝch viÖc nghiªn cøu thêi cæ ®¹i vµ dµnh cho c¸c m«n khoa häc mét vÞ trÝ quan träng trong n­íc m×nh. Nhê triÒu ®¹i nµy, Trung Quèc ®· cã ®­îc mét trong nh÷ng thêi ®¹i chãi läi nhÊt vµ h¹nh phóc nhÊt. NghÖ thuËt, v¨n häc vµ triÕt häc ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn thÞnh v­îng nhÊt.§Õn thêi ®¹i ngµy nay cßn l¹i chiÕc cÇu treo tuyÖt vêi - di tÝch vÒ nghÖ thuËt kiÕn tróc thêi nhµ H¸n - ®ã lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn cña nghÖ thuËt kiÕn tróc. Vµo thêi kú nh÷ng n¨m 150 - l08, trong th­ viÖn quèc gia ®· cã ®Õn 3123 t¸c phÈm kinh ®iÓn, 2705 cuèn s¸ch vÒ triÕt häc vµ 1383 tËp th¬ ca. Trong thêi kú trÞ v× cña triÒu ®¹i nµy cã mét sù kiÖn lÞch sö ®Æc s¾c - ®ã lµ sù du nhËp cña ®¹o PhËt vµo Trung Quèc diÔn ra trong 58 n¨m tr­íc c«ng nguyªn.

Tõ n¨m 220 ®Õn n¨m 618, ë Trung Quèc ®· diÔn ra cuéc néi chiÕn kÐo dµi mµ hËu qu¶ lµ triÒu ®¹i nhµ H¸n sôp ®æ vµ triÒu ®¹i §­êng lªn thay.

Cã mét nhµ s­ ë thêi ®¹i Êy ®· më cuéc hµnh tr×nh ®Õn Ên §é. Khi ®i, «ng ®i bé, khi vÒ th× b»ng thuyÒn. Cuéc hµnh tr×nh ®· kÐo dµi 14 n¨m. TriÒu ®¹i nhµ §­êng ®· lõng lÉy nhê nÒn v¨n häc ®Æc biÖt chãi läi. Quan hÖ quèc tÕ ®­îc më réng, vµ vµo kho¶ng n¨m 907, ®· cã c¸c ®¹i sø Thæ NhÜ Kú, Ba T­ vµ La M· ho¹t ®éng bªn c¹nh triÒu ®×nh hoµng ®Õ.

Sù kiÖn kinh tÕ quan träng nhÊt lµ sù xuÊt hiÖn tiÒn giÊy vµo kho¶ng n¨m 960.

TriÒu ®¹i nhµ Tèng thay thÕ nhµ §­êng vµ trÞ v× Trung Quèc cho ®Õn n¨m 1276, lµ khi nã bÞ ng­êi M«ng Cæ lËt ®æ.

Tõ n¨m 1280 ®Õn n¨m 1290, Trung Quèc ®· tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh ®Çu tiªn víi n­íc ngoµi lµ NhËt B¶n. Nhµ Minh ®· ®¸nh ®uæi ®­îc qu©n M«ng Cæ vµ ë l¹i ng«i vua cho ®Õn n¨m 1644. Ngoµi viÖc so¹n th¶o bé luËt vµ nh÷ng c¶i c¸ch kh¸c, nhµ Minh ®· lµm ®­îc rÊt nhiÒu trong lÜnh vùc gi¸o dôc. Bé B¸ch khoa toµn th­ gåm 22.877 tËp, cïng víi danh môc 60 tËp ®· ®­îc xuÊt b¶n n¨m 1407.

Vµo nh÷ng n¨m 1511-1517, ®· cã 2 ng­êi Bå §µo Nha lµ Pªrªxt¬rala vµ §«n §ê Anala®a ®Õn Trung Quèc. §ã lµ b­íc më ®Çu cña sù x©m nhËp cña nÒn th­¬ng m¹i ph­¬ng T©y vµ lµ sù xuÊt hiÖn ®Çu tiªn cña chñ nghÜa t­ b¶n n­íc ngoµi. Trong khi nh÷ng nh©n vËt Bå §µo Nha Êy ký kÕt c¸c hîp ®ång th­¬ng m¹i th× ®ång bµo cña hä cã mÆt t¹i c¸c c¶ng Trung Quèc ®· lõa ®¶o d©n b¶n xø vµ sö dông vò khÝ c­ìng bøc th« b¹o nh»m chinh phôc hä: chóng ®· tµn ph¸ hµng lo¹t lµng m¹c. N¨m 1552, c¸c vïng ngo¹i vi cña Trung Quèc ®· bÞ ng­êi NhËt tÊn c«ng. Sau 40 n¨m, ng­êi NhËt lÆp l¹i nh÷ng hµnh ®éng Êy, nh­ng lÇn nµy hä b¨ng qua ng¶ TriÒu Tiªn. Cuéc chiÕn tranh ®· kÐo dµi 3 n¨m vµ Trung Quèc ®· th¾ng. ChÝnh vµo thêi kú nµy ®· diÔn ra vô tµn s¸t 20.000 ng­êi Trung Quèc ë PhilÝppin do c¸c th­¬ng gia T©y Ban Nha thùc hiÖn.

TriÒu ®¹i M·n Thanh b¾t ®Çu tõ n¨m 1644 vµ kÕt thóc vµo n¨m 1911 vµo ngµy næ ra cuéc C¸ch m¹ng Trung Quèc.

Sù x©m NHËP CñA CHñ NGHÜA T­ B¶N

N¨m 1635, Vua n­íc Anh S¸cl¬ I ®· cö thuyÒn tr­ëng Vª®en víi giÊy phÐp ®­îc tiÕn hµnh c«ng viÖc bu«n b¸n ë Qu¶ng Ch©u. C«ng x­ëng ®Çu tiªn cña Anh ®· ®­îc x©y dùng t¹i h¶i c¶ng nµy vµo kho¶ng n¨m 1681. §Õn n¨m 1728 ë B¾c Kinh ®· x©y dùng tr­êng trung häc ®Çu tiªn ®Ó d¹y tiÕng Trung Quèc cho ng­êi Nga.

N¨m 1742, chiÕc tÇu chiÕn ®Çu tiªn cña Anh "Xenturi«ng" ®· ®Õn Trung Quèc. §¹i sø Anh, hu©n t­íc Mac¸cn©y ®· ®Õn B¾c Kinh n¨m l792. §Õn n¨m 1830, mét ®¹i sø Anh kh¸c, hu©n t­íc Nªpir¬, ®· xin phÐp ®­îc nhËp c¶ng thuèc phiÖn. Nh­ng ®· bÞ kh­íc tõ. Nh­ng 6 n¨m sau ®ã ng­êi Anh nhËp lËu 20.280 thïng thuèc phiÖn vµo nh÷ng vïng ®­îc phÐp bu«n b¸n thuèc phiÖn. §Ó buéc Trung Quèc chÊp nhËn thø thuèc ®éc nµy, n­íc Anh ®· tuyªn chiÕn vµo n¨m 1839, vµ ®Õn n¨m 1841 th× Qu¶ng Ch©u bÞ h¹m ®éi Anh bao v©y ⁸⁰.

Sau khi ký hoµ ­íc, Hång C«ng bÞ t¸ch khái Trung Quèc, cßn Phó Ch©u, A M«i, Ninh Ba vµ Th­îng H¶i ®· ®­îc më cöa cho chñ nghÜa t­ b¶n ngo¹i quèc th©m nhËp vµo. Trung Quèc ®· buéc ph¶i tr¶ kho¶n ®Òn bï chiÕn tranh 21.000.000 ®«la, trong ®ã cã 6.000.000 ®­îc dïng ®Ó bï vµo gi¸ trÞ sè thuèc phiÖn ®· bÞ huû ®i.

§Õn n¨m 1856, n­íc Anh l¹i mét lÇn n÷a tuyªn chiÕn víi Trung Quèc ®Ó buéc n­íc nµy më cöa 5 h¶i c¶ng míi dµnh cho c«ng cuéc bu«n b¸n vµ hîp ph¸p ho¸ viÖc mua b¸n thuèc phiÖn.

N¨m 1860, qu©n ®éi Anh - Ph¸p ®· trµn vµo B¾c Kinh, ®èt ph¸ c¸c cung ®iÖn, ngän löa cña ®¸m ch¸y ®· hoµnh hµnh trong mÊy ngµy liÒn. N¨m 1885, cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Trung Quèc⁸¹ ®· chÊm døt víi viÖc ký hoµ ­íc ë Thiªn T©n quy ®Þnh vïng phÝa nam lµ An Nam thuéc quyÒn cai trÞ cña ng­êi Ph¸p. N¨m 1894, cuéc chiÕn tranh do NhËt B¶n tiÕn hµnh ®· gi¶i phãng TriÒu Tiªn khái ¸ch thèng trÞ cña Trung Quèc, nh­ng ®· ®Æt nã d­íi quyÒn cña "§Õ quèc MÆt trêi mäc". N¨m 1898, n­íc §øc tuyªn chiÕn víi Trung Quèc vµ chiÕm vïng Thanh §¶o.

N¨m 1900, cã cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn, sù phÉn né cña nh÷ng phÇn tö d©n téc chñ nghÜa bÞ ®Èy vµo t©m tr¹ng tuyÖt väng do sù ¨n c­íp cña bän ng­êi ngo¹i quèc, khiÕn cho Trung Quèc ®· ph¶i tr¶ c¸i gi¸ lµ 450.000.000 taen^1* båi th­êng chiÕn tranh mµ qu©n ®éi c¸c n­íc ®ång minh ®· b¾t nã ph¶i g¸nh chÞu.

Sau tÊt c¶ nh÷ng cuéc tÊn c«ng kÕ tiÕp nhau Êy, Trung Quèc bÞ hoµn toµn kh¸nh kiÖt, bÞ trãi buéc vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ bëi c¸c c­êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa. VÉn ch­a tho¶ m·n víi nh÷ng ®Æc quyÒn cña m×nh nh÷ng l·nh ®Þa t« nh­îng, c¸c h¶i c¶ng ®­îc t« nh­îng ®· më cöa ®Ó hä tiÕn hµnh c«ng cuéc th­¬ng m¹i, c¸c c­êng quèc Êy ®· n¾m lÊy tÊt c¶ c¸c ®iÓm chiÕn l­îc, c¸c ®­êng trªn biÓn vµ trªn bé, chia nhau nh÷ng kho¶n thu thuÕ h¶i quan vµ c¸c kho¶n thuÕ gi¸n thu, chiÕm lÊy c¸c nguån tµi nguyªn kinh tÕ. Tãm l¹i, Trung Quèc biÕn thµnh con måi cña chñ nghÜa t­ b¶n ngo¹i quèc.

NÒn ®éc lËp cña Trung Quèc chØ lµ mét danh tõ trèng rçng. Trªn thùc tÕ nã lµ mét n­íc thuéc ®Þa. Sù cai trÞ thuéc vÒ c¸c c¬ quan ngo¹i giao n­íc ngoµi ®ãng t¹i ®©y. Kh«ng cã mét hµnh ®éng chÝnh trÞ nµo ë trong n­íc hoÆc ë ngoµi n­íc xuÊt ph¸t tõ ChÝnh phñ Trung Quèc mµ l¹i kh«ng thÓ hiÖn ý chÝ cña c¸c c­êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa. NÕu nh­ sù k×nh ®Þch nhau vµ lßng ghen tøc cña c¸c c­êng quèc Êy ®· khiÕn cho Trung Quèc tr¸nh khái bÞ h¹ xuèng hµng thuéc ®Þa, th× dï sao c¸c c­êng quèc Êy còng duy tr× cuéc hiÒm thï bªn trong Trung Quèc. Mçi c­êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ®Òu cã mét tay sai §ugiuyn (thèng ®èc) nµo ®ã mµ thùc chÊt lµ ®¹i biÓu cho mét h×nh thøc tåi tÖ nhÊt cña chÕ ®é qu©n phiÖt Trung Quèc. Nh÷ng con ng­êi Êy g©y hiÒm thï víi nhau, c¾n xÐ nhau, lµm kh¸nh kiÖt hµng lo¹t vïng, qua ®ã, t¹o ra t×nh tr¹ng kh«ng v÷ng ch¾c ë trong n­íc vµ t¹o duyªn cí cho ng­êi n­íc ngoµi can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña Trung Quèc.

ChÝnh s¸ch kinh tÕ cña ChÝnh phñ Trung Quèc tr­íc khi triÒu ®¹i nhµ M·n Thanh ®æ, vµ cho ®Õn tËn b©y giê, chØ quy tô vµo mét ®iÒu: ®i vay ®Ó mµ sèng. Sè nî cña quèc gia vµo n¨m 1922 lµ 2.500 triÖu taen (l,9 tû ®«la). TÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp chñ yÕu nhÊt lµ: thuÕ cöa khÈu, thuÕ muèi, ®­êng s¾t, hÇm má, v.v., ®Òu do ng­êi ngo¹i quèc kiÓm so¸t, nghÜa lµ hä mua hÕt. M­êi hai ngh×n kil«met ®­êng s¾t ®· ®­îc x©y dùng hÇu nh­ hoµn toµn b»ng c¸c kho¶n vèn cña n­íc ngoµi.

Cßn t×nh c¶nh cña giai cÊp v« s¶n Trung Quèc th× nh­ thÕ nµo d­íi søc Ðp cña chñ nghÜa t­ b¶n ngo¹i quèc ? ChØ cÇn nh×n qua sè liÖu thèng kª vÒ th­¬ng m¹i, chóng ta còng cã thÓ thÊy râ toµn bé t×nh tr¹ng nghÌo khæ cña giai cÊp v« s¶n Trung Quèc. H»ng n¨m, nhËp siªu Ýt nhÊt lµ tõ l00-200 triÖu taen. §ã lµ t×nh tr¹ng bßn rót th­êng xuyªn tiÒn cña Trung Quèc ra n­íc ngoµi, nã kh«ng tr¸nh khái ®­a ®Õn chç lµm ®Êt n­íc nghÌo ®i, vµ cßn dÉn ®Õn mét hËu qu¶ to lín h¬n: hµng ho¸ n­íc ngoµi trµn ngËp thÞ tr­êng néi ®Þa vµ t¹o ra t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng th­¬ng xãt g©y nguy h¹i cho hµng ho¸ néi ®Þa, dÜ nhiªn ®ã lµ nh÷ng hµng ho¸ Ýt t©n kú h¬n vµ ®¾t h¬n. Nh­ vËy, khèi quÇn chóng thî thñ c«ng bÞ ph¸ s¶n vµ trë thµnh v« s¶n.

Bän quan cai trÞ cña M·n Thanh kiªn quyÕt chèng l¹i tiÕn bé hiÖn ®¹i. MÆc dï bÞ sØ nhôc vµ chÞu nh÷ng sù thua thiÖt do ngo¹i quèc g©y ra, bän quan l¹i ®ã ®· kh«ng biÕt c¸ch vµ kh«ng muèn thùc hiÖn bÊt kú nh÷ng c¶i c¸ch nµo hÕt. Bän chóng kh«ng chÞu ®Ó nh©n d©n tiÕp xóc víi sinh ho¹t quèc tÕ ngµy nay, chóng dÊn th©n vµo chÝnh s¸ch ngu d©n quan liªu kiÓu "chóa ®Êt" ghª tëm. Trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, chóng tiÕn hµnh c¸c cuéc chiÕn tranh bÊt h¹nh; trong chÝnh s¸ch ®èi néi, th× chØ thÊy nh÷ng cuéc bÊt b×nh v« tËn cña nh©n d©n. N¨m 1795, ®· næ ra cuéc næi lo¹n cña phong trµo "B¹ch liªn gi¸o"⁸². Phong trµo "Tam ®iÓm" ®· ph¸t ®éng cuéc khëi nghÜa n¨m 1842. Cuéc khëi nghÜa Th¸i B×nh n¨m 1849 ®· lµm cho chÝnh ngai vµng cña “Thiªn tö" ph¶i lung lay. Cuéc khëi nghÜa cña d©n Håi; gi¸o ®· kÕt thóc b»ng cuéc chÐm giÕt n¨m 1859.

Cuéc khëi nghÜa cña phong trµo NghÜa hoµ ®oµn n¨m 1900 ®· kÕt thóc rÊt bi th¶m ®èi víi nh©n d©n Trung Quèc vµ rÊt nhôc nh· cho bän chiÕn th¾ng. B¾c Kinh ®· trë thµnh miÕng måi cho bän binh lÝnh hung h·n cña 8 d©n téc "v¨n minh". Cã thÓ thÊy ®­îc c¸c «ng tai to mÆt lín víi c¸c sø m¹ng vÎ vang nh­ng ®· biÕn thµnh nh÷ng tªn cÇm ®Çu c¸c b¨ng c­íp bãc. Nh÷ng quan chøc cao cÊp ®· ngang nhiªn c­íp ®i c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Ó ®em vÒ trang hoµng cho c¸c b¶o tµng quèc gia n­íc m×nh hoÆc cho nh÷ng t­ nh©n ham mª s­u tËp. Cuéc khëi nghÜa cña phong trµo NghÜa hoµ ®oµn næ ra do bÞ ¸p bøc vµ do th¸i ®é hèng h¸ch kh«ng thÓ chÞu næi cña chñ nghÜa ®Õ quèc n­íc ngoµi. Nh­ng do thiÕu kÕ ho¹ch vµ thiÕu sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cho nªn phong trµo nµy, vÒ b¶n chÊt mang tÝnh chÊt chèng qu©n phiÖt vµ mang tÝnh chÊt d©n téc, l¹i ®i vµo con ®­êng cña chñ nghÜa cuång tÝn t«n gi¸o. §ã lµ sù lÇm l¹c kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ ®Æc tr­ng cho tÊt c¶ c¸c d©n téc ®· bÞ biÕn thµnh thuéc ®Þa hoÆc ®ang bÞ ®e do¹ biÕn thµnh thuéc ®Þa, c¸c d©n téc Êy ra søc, mét c¸ch tuyÖt väng vµ vông vÒ, tho¸t ra khái ¸ch thèng trÞ cña ngo¹i bang! Kho¶ng n¨m 1867, ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ Nga- Mü x©m lÊn, ng­êi NhËt ®· ph¸t ®éng phong trµo "chèng d· man” còng mang tÝnh chÊt cuång tÝn nh­ thÕ, y nh­ phong trµo n¨m 1900 cña Trung Quèc.

ë miÒn Nam, ng­êi Trung Quèc ®· cã quan hÖ víi ng­êi ngo¹i quèc tõ sím h¬n nhiÒu so víi ë miÒn B¾c: hä xuÊt d­¬ng ®Ó di c­ ®«ng ®Õn hµng v¹n ng­êi, hä lµm viÖc vµ sinh sèng t¹i c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa. Do vËy, hä ®· hiÓu râ h¬n - so víi ®ång bµo cña m×nh ë miÒn B¾c - vÒ ý nghÜa cuéc ®Êu tranh gi÷a bän ®i bãc lét vµ nh÷ng ng­êi bÞ bãc lét. Hä lµ nh÷ng ng­êi tr­íc nhÊt hiÓu râ tÝnh chÊt v« hiÖu cña uy quyÒn hoµng ®Õ vµ t­ t­ëng b¶o thñ cña hoµng ®Õ, nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy yÕu cña ®Êt n­íc vµ sù thèng trÞ cña ngo¹i bang. Nh­ vËy, hä ®· t×m ®Õn tËn céi rÔ cña bÊt h¹nh. Hä ®· dïng c¸ch m¹ng lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ. Giê ®©y hä cè t×m c¸ch tho¸t khái nanh vuèt cña chñ nghÜa ®Õ quèc n­íc ngoµi b»ng c«ng t¸c tù tæ chøc vÒ kinh tÕ. ë ®©y chøa ®ùng nguyªn nh©n cho thÊy t¹i sao c¸c c­êng quèc t­ b¶n chñ nghÜa ­a thÝch ChÝnh phñ miÒn B¾c h¬n. ChÝnh phñ nµy lu«n lu«n tho¸i ho¸ vµ th­êng hay bÞ mua chuéc, mµ l¹i kh«ng thÝch ChÝnh phñ miÒn Nam, lµ mét ChÝnh phñ Ýt bÞ c¸m dç h¬n vµ s¸ng suèt h¬n.

CHñ NGHÜA §Õ QUèC C¦íP BãC TRUNG QUèC

Nh­ chóng ta ®· thÊy, sù mÇu mì cña ruéng ®Êt, tµi nguyªn d­íi lßng ®Êt, tinh thÇn cÇn cï lao ®éng cña d©n chóng ®· biÕn Trung Quèc thµnh mét n­íc n«ng nghiÖp vÜ ®¹i cã kh¶ n¨ng ®ñ nu«i sèng d©n c­ n­íc m×nh. Nói cao, c¸c miÒn ®ång b»ng s©u th¼m, nh÷ng vïng biÓn c¶ bao la vµ nh÷ng miÒn sa m¹c bÊt tËn bao bäc nã vµ kh«ng cho nã trë thµnh mét n­íc th­¬ng m¹i. NÐt næi bËt trong tÝnh c¸ch ng­êi Trung Quèc lµ tÝnh thÝch ngåi ë nhµ, th¸i ®é ghª tëm sù xa hoa, ®¹o ®øc cña hä ®· ®Æt vai trß th­¬ng nh©n xuèng vÞ trÝ cuèi cïng trong nÊc thang x· héi, ®Çu ãc b¶o thñ trong tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc cña ®êi sèng - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· dùng lªn bøc t­êng hµng ngh×n n¨m vµ hÇu nh­ kh«ng thÓ xuyªn thñng, lµm cho nh©n d©n Trung Quèc t¸ch rêi khái nh÷ng n­íc ®­¬ng thêi n¨ng ®éng h¬n. MÆc dï ®· h¬n m­êi hai n¨m tr«i qua kÓ tõ khi c¸ch m¹ng næ ra, nh­ng ng­êi Trung Quèc vÉn ch­a tù thÓ hiÖn ®­îc m×nh. Hä ®· ph¸ ®æ, nh­ng ch­a x©y dùng. TÊt c¶ nh÷ng tai ­¬ng cña chÕ ®é cò vÉn cßn. ChÕ ®é ®Þa chñ vµ chóa ®Êt vµ chÕ ®é phong kiÕn vÉn tiÕp tôc tån t¹i. Mét hoµng ®Õ ®· bÞ lËt ®æ, nh­ng c¶ mét ®¸m tiÓu hoµng ®Õ ®· xuÊt hiÖn thay vµo ®ã ë mçi tØnh mµ ®¹i diÖn lµ c¸c viªn thèng ®èc c¸c tØnh. Bän qu©n phiÖt, c«ng cô cña bän t­ b¶n ngo¹i quèc, ®· trë thµnh nh÷ng chñ nh©n cña ®Êt n­íc. Cuéc néi chiÕn kÐo dµi tõ ngµy næ ra c¸ch m¹ng, cµng ngµy cµng ®Èy ®Êt n­íc ®Õn gÇn sù diÖt vong.

D­íi søc Ðp cña nh÷ng n­íc l¸ng giÒng míi, nhê sù cÇn cï vµ sù dåi dµo cña m×nh, nhê nh÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ nã cã ®­îc, n­íc Trung Hoa lÏ ra cã thÓ phån vinh, nÕu nh­ c¸c c­êng quèc t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng c¶n trë nã trong vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ©n cÇn nhÊt vµ nÕu nh­ b¶n th©n ng­êi Trung Quèc kh«ng gióp cho sù ph¸ ho¹i Êy, tuy kh«ng tù gi¸c nh­ng thËt lµ ngu ngèc.

B»ng nh÷ng biÖn ph¸p nµo, t­ b¶n ngo¹i quèc c¶n trë ®­îc sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc? Chóng lµm n¶y sinh c¸c khã kh¨n chÝnh trÞ, g©y ra nh÷ng sù hiÒm thï néi bé vµ t¹o ra nh÷ng vô r¾c rèi ngo¹i giao, chóng cÇn ®Õn ®iÒu ®ã. ViÖn vµo chç n¾m trong tay c¸c h¶i c¶ng th­¬ng m¹i, chóng chiÕm gi÷ c¸c thµnh phè quan träng vÒ mÆt chiÕn l­îc, khuyÕn khÝch nh÷ng vô vay m­în, vµ ®ßi ph¶i phôc håi nh÷ng ®Æc quyÒn. Chóng chiÕm c¸c thÞ tr­êng, kiÓm so¸t c¸c nguån tµi chÝnh, chiÕm ®o¹t c¸c ®Æc quyÒn. Tãm l¹i, chóng can thiÖp vµo mäi c«ng viÖc cña Trung Quèc. Dùa vµo c¸c tÇu chiÕn vµ qu©n ®éi, chóng ®iÒu khiÓn vËn mÖnh cña n­íc nµy theo c¸ch cña chóng. TÊt c¶ mäi hµnh ®éng cña chóng ®Òu nh»m t¹o ra c¸c trë ng¹i trªn con ®­êng tiÕn lªn cña nh©n d©n Trung Quèc.

Nh÷ng biÓu ®å d­íi ®©y minh ho¹ chÝnh s¸ch ¨n c­íp mµ bän ®Õ quèc thi hµnh.