伊香保祢尓 可未奈那里曽祢 和我倍尓波 由恵波奈家杼母 兒良尓与里弖曽

Ikahone ni / kamina nari sone / waga e ni wa / yue wa nakedomo / kora ni yoriteto /

Hỡi sấm sét trên đỉnh núi Ikaho (cũng thuộc vùng Gunma -Tochigi) ! Xin đừng gây ra tiếng to như thế! Đàn ông con trai như ta thì không hề hấn gì nhưng nàng con gái ấy có thể bị ngươi làm cho kinh sợ đấy.

Shimotsuke no / Aso no kawara yo / ishifumazu / sorayuto kinu yo / na ga kokoro nore /

Này, ta vừa đi ngang cánh đồng bên sông ở Aso thuộc vùng Shimotsuke (Tochigi bây giờ), chân thoăn thoắt chưa hề dẫm lên đá và lòng ta thơ thới như bay bỗng lên trời. Em hãy cho ta hay chứ lòng em thì đang nghĩ những gì nào?

Tsumugano ni / suzu ga oto kikoyu / Kamushida no / tono no nakachishi / togari sura shimo /

Trên bầu trời cánh đồng Tsumuga nghe tiếng lục lạc kêu không dứt. Chắc chắn đó là vì nơi phủ đệ Kanshida (Kamushida), cậu ấm con thứ của quan đang mở cuộc săn bằng chim ưng đấy thôi.

Địa danh của bài thơ thuộc vùng Shizuoka. Tác giả của nó có thể là đàn ông, có thể là phụ nữ. Nếu là đàn ông thì thấy bộc lộ sự thèm muốn được dự vào cuộc săn, một trò chơi mà chỉ giới quí tộc mới có độc quyền.

Tuy nhiên, theo bà Uemura Etsuko thi tác giả có lẽ là phái nữ. Phải chăng cô nàng đang dừng mũi kim giữa khi đang làm việc khi nghe tiếng những chùm lục lạc buộc vào đuôi kim ưng gây nên âm thanh huyên náo trên cánh đồng và tưởng tượng đến dáng dấp oai hùng của cậu hai nhà Kanshida. Có lẽ cô nàng hãy còn là một thiếu nữ đang độ xuân thì.


Chim ưng săn (Nguồn Wikipedia)
14-3439
Nguyên văn (dạng Man.yôgana):

須受我祢乃 波由馬宇馬夜能 都追美井乃 美都乎多麻倍奈 伊毛我多太手欲

Dạng huấn độc (đã chua âm):

鈴が音の早馬駅家の堤井の水を給へな妹が直手よ

Phiên âm:

Suzu ga ne no / hayuma umaya no / tsutsumii no / mizu wo tamae na / imoga tadate yo /

Nơi nhà trạm có tiếng nhạc ngựa nghe inh tai. Bên cạnh đó có cái giếng, hãy lấy cho ta miếng nước. Này cô gái xinh xắn kia ơi, ta muốn được uống ngụm nước vốc lên bằng bàn tay trần của cô.

Tác giả có lẽ là một anh đánh xe thích bông đùa và cô gái có lẽ là cô hàng nước làm việc ở một trạm xe ngựa, phương tiện giao thông nhanh chóng nhất thời ấy. Cô nàng có thể xinh xắn nhưng cũng đáo để. Thường thì thời đó, mỗi nhà trạm như vậy có chừng mươi thớt ngựa. Chúng đều đeo chuông nhỏ, gây nên tiếng động ồn ào. Xin uống nước trực tiếp từ lòng bàn tay nàng là một lời tán khéo nhưng thành thực của anh chàng đánh xe và cũng không đến nổi quá sổ sàng.

Okusa wo to / ogusa zuke wo to / shiobune no / narabete mireba / ogusa kachimeri /

Trong làng của em có hai anh Okusa và Ogusa. Như hai chiếc thuyền đậu bên nhau trên bến, anh nào coi cũng được đến. Không biết chọn ai bây giờ. Làm sao hở ta. Nhưng nghĩ tới nghĩ lui, coi bộ trong bụng mình chắc thương cái anh Ogusa hơn hay sao đó!

Trong thôn của cô gái trẻ có hai chàng trai và nàng thấy một chín một mười, không biết ngả về ai. Có thể tưởng tượng hình ảnh cô gái quê đang chìa hai ngón tay trỏ ra, nghiêng đầu qua, nghiêng đầu lại, nhìn hết bên này tới bên nọ dùng dằng chưa quyết. Rốt cuộc vì phải chọn một, nàng hỏi lòng mình lần chót và chọn chàng tai tốt số Gusa. Cụm từ Shiobune no narabete nói lên ý so đo 2 chàng như hai con thuyền nằm trên bến - cậu nào trông cũng được - cho ta thấy hình ảnh quê hương nàng là một một xóm chài lưới. Nó có hiệu quả tu từ cho bài thơ.

Sanatsura no / oka ni awamaki / kanashiki ga / koma wa tagu tomo / wa ha soto mo haji

Trong khi đang vãi hạt kê để gieo mầm trên ngọn đồi Sanatsura thì mấy chú ngựa đói thèm thuồng chạy đến ăn hết kê ta vừa mới gieo làm ta phải suỵt suỵt đuổi chúng đi. Thế nhưng nếu đó là con ngựa của người yêu dễ thương của ta thì ta chẳng hơi đâu suỵt nó làm chi. Bởi vì nó đã đưa chàng đến gần bên ta cơ mà!

Ngọn đồi Sanatsura không biết bây giờ nằm ở đâu. Bài thơ này nói lên được tình cảm chất phác của cô gái nông thôn đang có người yêu. Đó là một bài thơ người nông dân Nhật Bản hát lên trong lúc lao động, về sau trở thành một khúc dân ca phổ thông cho tất cả, không kể già trẻ trai gái khi gieo hạt kê, cũng có lúc được hát lên trong những ngày hội mừng mùa màng.

Bài thơ sau đây được hát lên khi giã gạo, một cảnh tượng lao động khác.
14-3459
Nguyên văn (dạng Man.yôgana):

伊祢都氣波 可加流安我<手>乎 許余比毛可 等能乃和久胡我 等里弖奈氣可武

Dạng huấn độc:

稲つけばかかる我が手を今夜もか殿の若子が取りて嘆かむ

Phiên âm:

Ine tsukeba / kakaru a ga te wo / koyohi mo ka / tono no wakugo ga / torite nagekamu /

Bàn tay của em đây vì giã gạo (để phân chia vỏ trấu ra khỏi hạt gạo) mà trở thành bỏng rộp nứt nẻ ra. Không biết đến đêm nay, nơi phủ đệ, cậu ấm có lấy bàn tay mềm mại của mình nắm lấy nó và nói rằng: “Nứt nẻ ra cả rồi đấy nhé! Thế cô em có đau không nào?”.

Bà Uemura chủ trương rằng đây là bài thơ của một cô gái quê lao động vất vả bày tỏ tình cảm của mình với cậu chủ trẻ trong phủ, đối tượng sự mơ ước của cô. (Riêng người viết thì thầm nghĩ những cậu chủ gọi người làm vào dinh buổi tối để vuốt tay hỏi có đau không như thế này cũng thuộc loại đáng ngờ vực lắm!)

Cũng theo bà Uemura, lời thơ bài này lưu loát chứng tỏ một tình cảm chân thực. Không những cô gái quê mong được chiếu cố mà còn tỏ ra hỗ thẹn vì bàn tay thô ráp, không được đẹp đẽ của mình, khiến cho ta đâm ra có cảm tình với sụ e dè khép nép của cô.

14-3476
Nguyên văn (dạng Man.yôgana):

宇倍兒奈波 和奴尓故布奈毛 多刀都久能 努賀奈敝由家婆 故布思可流奈母

Dạng huấn độc (đã chua âm):

うべ子なは我ぬに恋ふなも立と月のぬがなへ行けば恋しかるなも

Phiên âm:

Ube ko na wa / Wanu ni kofu namo / tato tsuku no / nuganaku yukeba / kofu shikaru namo /

Đâu phải là chuyện lạ nếu em mong muốn gặp anh! Con trăng mới đã dần dần đã thành cũ rồi, có lẽ vì mình xa cách lâu ngày, lòng em cũng đâm ra thương nhớ. Thật ra (trên bước lữ hành này), tâm sự anh nào có khác chi em.

Đây là một bài thơ rặt những chữ bị nói trại (namari) và phương ngữ miền đông, không đem ra giải thích thì khó ai nắm được ý nghĩa. Chẳng hạn ware (ta) thì viết wanu, tsuki (mặt trăng) lại viết tsuku.

Bài thơ là của một người đàn ông làm trong khi đi đường, gửi về cho vợ anh ta đang ở lại cố hương, duới dạng hồi âm bức thư (như sômonka) trong đó, người vợ bày tỏ lòng tưởng nhớ chồng.

14-3481
Nguyên văn (dạng Man.yôgana)

安利伎奴乃 佐恵々々之豆美 伊敝能伊母尓 毛乃伊波受伎尓弖 於毛比具流之母

Dạng huấn độc (đã chua âm):

あり衣のさゑさゑしづみ家の妹に物言はず来にて思ひ苦しも

Phiên âm:

Ari kinu no / sae sae shizumi / ie no imo ni / mono iwazu kinite / omoigushi mo /

Khi ta bước chân ra đi, người đến tiễn đưa đông đảo ồn ào nên không có thời giờ chia tay với vợ và cứ như thế phóng ra đường. Nay ngồi bình tĩnh lại, lòng mới hối tiếc khôn nguôi!

Đây là tình cảm mà nhiều người trong chúng ta từng đã trải qua. Lúc lên đường khi bao nhiêu thứ chộn rộn, không có thời giờ để thủ thỉ với người yêu dấu, chỉ khi đã lên tàu, ra bến rồi mới hối tiếc.Tình cảnh của người có lẽ là chinh phu và người vợ mới cưới (niizuma) của anh trong bài thơ này còn cảm động hơn nhiều.

Thời xưa làm gì có điện thoại, điện tín.., ta hiểu được tâm trạng của những người yêu thương phải cách xa nhau mà không có cơ hội tỏ bày tình cảm. Loại thơ này có nhiều bài tương tự trong Man.yôshuu. Ví dụ bài mang số 4-503 của tác giả Kakimoto no Hitomaro, hai bài 14- 3528, bài 20-4237 đều nói lên cảnh vì bận rộn nên không nói lên được những điều mình nghĩ về người yêu.

14-3491
Nguyên văn (dạng Man.yôgana):

楊奈疑許曽 伎礼波伴要須礼 余能比等乃 古非尓思奈武乎 伊可尓世余等曽

Dạng huấn độc (đã chua âm):

柳こそ伐れば生えすれ世の人の恋に死なむをいかにせよとぞ

Phiên âm:

Yanagi koso / kireba haesure / yo no hito no / koi ni shinamu wo / ikani seyo to zo /

Dương liễu thì dù cành có chặt vẫn mọc ra trở lại chứ con người nếu chết là đi luôn thôi. Người ơi, có biết chăng điều ấy! Nay tình em đối với anh nồng nàn thiết tha như thiêu như đốt, em sẽ chết vì nó đây. Thấy tình cảnh em như vậy mà anh cũng đành lòng để em chết thực sao?

Thơ lý luận kiểu này chắc phải là thơ của một người trẻ tuổi. Không những thế, nó còn có vẻ cáo buộc, bức bách kẻ đứng trước mặt. Có thể đương sự quá khổ sở vì căn bệnh tương tư của mình nhưng cũng có thể nàng cảm thấy bất lực không cắt nổi sợi dây tình nghiệp chướng đang ràng buộc để chạy đi cho thoát. Dùng cây dương liễu mà ví von thì có lẽ là người sống ở nông thôn nhưng tác giả tỏ ra đầu óc khá thông minh và ca từ điêu luyện.

　　　　　　　　　　　　　　　　　

　　　　　　　　　　 　　Liễu（Nguồn Internet）
14-3494
Nguyên văn (dạng Man.yôgana):

兒毛知夜麻 和可加敝流弖能 毛美都麻弖 宿毛等和波毛布 汝波安杼可毛布

Dạng huấn độc (đã chua âm):

子持山若かへるでのもみつまで寝もと我は思ふ汝はあどか思ふ

Phiên âm:

Komochiyama / waka kaeru de no / momitsu made / nemoto wa wa omou / na wa ado ka omou /

Ta muốn ngủ với em (với cái nghĩa làm tình của thời Man.yô) trong khoảng thời gian dài từ khi lá non xanh của những cây phong trên núi Komochi đổi sang màu đỏ mùa thu. Thế em nghĩ làm sao, hở em?

Địa danh cho biết đây là một bài thơ của địa phương Gunma, gần Tôkyô bây giờ. Núi Komochi nằm giữa vùng giáp ranh của ba khu vực. Núi cao khoảng 1296m.

Lời thơ thành thực và thẳng thắn, có phong vị dân ca. Riêng cách diễn tả “cho đến khi lá phong (kaede) xanh non trở thành đỏ rực” lại có nhiều chất thơ. Vô tình hay hữu ý, chữ Komochi 児毛知vừa là tên núi vừa có tự dạng komochi 子持ちnghĩa là ...mang thai hay có con.


Rừng phong lá đỏ (Nguồn Wikipedia)

14-3515
Nguyên văn (dạng Man.yôgana)

阿我於毛乃 和須礼牟之太波 久尓波布利 祢尓多都久毛乎 見都追之努波西

Dạng huấn độc (đã chua âm):

我が面の忘れむしだは国はふり嶺に立つ雲を見つつ偲はせ

Phiên âm:

Wa ga omo no / wasuremu shi da wa / kuni hafuri / ne ni tatsu kumo wo / mitsutsu shinowase /

Trong chuyến lữ hành dài, chắc có khi chàng quên khuôn mặt em rồi. Như khi nào muốn nhớ lại, xin nhìn lên đỉnh núi cao nơi có lớp mây đùn từ phía này đến để tưởng tượng ra em, chàng nhé!

Omogata no / wasuremushi da wa / Ohono ro ni tanabiku / kumo wo mitsutsu shinowamu /

Khi nào em e mình không nhớ ra khuôn mặt của chàng nữa thì em sẽ nhìn giải mây vắt ngang cánh đồng rộng mà tưởng đến chàng.

Bài sau đây, vẫn cùng chung một ý thơ ấy nhưng đã ra đời trong một hoàn cảnh khác, đặc biệt hơn:

Kimi ga yuku / umibe no yado ni / kiri tataba / agatachi nageku / iki to shirimase /

Trên chỗ bờ biển nơi người đi, khi thấy sương mù dậy lên từ phía có ngôi nhà trọ qua đêm của người thì xin hiểu cho rằng đó là tiếng than dài của em đang cất lên.

Có thuyết cho rằng đây là bài thơ của một người phụ nữ làm ra tặng người thân yêu của bà là sứ thần đi Shiragi (Tân La) thuộc Triều Tiên để cám cảnh gian khổ và nguy hiểm trên đường qua biển.

Toyanono ni / osagi nerawari / osaosa mo / nena e koyue ni / haha ni korowae /

Uổng công như rình bắt thỏ trên cánh đồng Toya. Chưa được chung chăn chung gối với người con gái ấy cho thỏa lòng thì đã bị bà mẹ của nàng mắng nhiếc sa sả rồi.

Toyanono có lẽ là tên một cánh đồng nhưng không rõ nằm ở đâu. Nội dung bài thơ là lời than thở của một chàng trai không được toại nguyện. Osagi là âm địa phương gọi usagi (con thỏ).

Na ga haha ni / korareta a wa / yuku aokumo no / ide kowagimoko / aihimite yukamu /

Đáng tiếc cho anh đã lén đến tìm kiếm em nhưng bị mẹ em bắt gặp. Bà mắng nhiếc anh đủ điều! Thế thì anh phải trở về nhà. Ừ, thế nhưng đợi chút nhé ! Ra đây cho anh dòm mặt cái nào!

Bài thơ này sống động, như kể chuyện đang xảy ra trước mắt. Toàn thể lời thơ nhẹ nhàng chẳng khác văn nói, không chút vướng mắc. Nó lại cho ta thấy tình cảnh của người xưa với ngày nay vốn không khác nhau bao nhiêu. Aokumo (mây xanh) là một makura kotoba (chữ gối đầu) có nhiệm vụ tu sức cho chữ yuku (đi, bỏ chạy) mà thôi.

Karasu tofu / oho wo sotori no / masade ni mo / kimasanu kimi wo / koroku to zo naku /

Con quạ kia thật là giống chim thích nói dối! Nó bắt ta phải chờ đợi. Thực ra, người đó đâu có đến được mà nó cứ luôn mồm “Đến rồi, đến rồi!” (Koroku, koroku). (Thật ra âm thanh quạ kêu là “Quà quạ” (Kaa, kaa…) mà cô gái nghe nhầm ). Sao mà dễ ghét đến thế, câm họng đi cái coi!

Buổi chiều khi bay về tổ, quạ thường cất tiếng kêu quà quạ. Người con gái đang chờ bạn tình đến lại có ảo giác nghe ra là “Người ấy đến rồi” cho nên mới trách quạ là kẻ ăn gian nói dối. Chuyện nghe lầm và hiểu lầm vẫn thường thấy trong cuộc sống hằng ngày, nhất là khi ta quá chú tâm về một việc gì.

Haru no no ni / kusa hamu koma no / kuchi yamazu / a wo shinofuramu / ie no koro hamo /

Trên cánh đồng xuân ngựa nhóp nhép không ngừng nhai cỏ xanh. Mồm miệng cũng huyên thiên giống thế và còn hay hơn con ngựa ấy nữa là người vợ yêu dấu lúc nào cũng không ngơi nhắc nhở đến ta. Bây giờ, ở nhà không biết nàng đã ra sao rồi?

Kubegoshi ni / mugi hamu kouma no / hatsuhatsu ni / aimishi korashi / aya ni kanashi mo /

Như con ngựa con rốt cuộc với tới và ngoặm được đám lúa mạch bên kia hàng rào, ta thấy người con gái ta mà khổ công lằm mới hò hẹn được một chốc lát dễ thương đến lạ lùng.

Aoyagi no / hararo kawato ni / na wo matsu to / semido wa kumazu / tachido narasu mo /

Em đợi chờ anh mãi trên bến sông nơi có hàng liễu mọc xanh um. Em lấy cớ dối nhà đi múc nước mang về mà rốt cuộc đứng nơi đây dậm chân dậm cẳng. Ôi chao, cái ông chết tiệt này không biết đang làm gì ở đâu vậy nhỉ?