PHẦN 2 PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN GTNT

2. HIỆN TRẠNG GIAO THÔNG NÔNG THÔN

2.1. Hiện trạng kết cấu hạ tầng

2.1.1. Đường bộ

- Theo Nghị định số 11/2010/NĐ-CP ngày 24/2/2010 của Chính phủ về quy định về quản lý và bảo vệ kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ, mới chỉ phân cấp đến đường huyện và đường xã (từ đường quốc lộ đến đường xã), còn mạng lưới đường thôn xóm và đường ra đồng chưa được phân cấp.

- Theo Luật giao thông đường bộ, có quy định rõ tiêu chí xác định đường huyện và đường xã, cụ thể như sau:

+ Đường huyện là đường nối trung tâm hành chính của huyện với trung tâm hành chính của xã, cụm xã hoặc trung tâm hành chính của huyện lân cận; đường có vị trí quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện;

+ Đường xã là đường nối trung tâm hành chính của xã với các thôn, làng, ấp, bản và đơn vị tương đương hoặc đường nối với các xã lân cận; đường có vị trí quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của xã.

- Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT, ngày 21/8/2009 hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới:

+ Đường xã là đường nối trung tâm hành chính xã với các thôn hoặc đường nối giữa các xã (không thuộc đường huyện) có thiết kế cấp IV.

+ Đường thôn là đường nối giữa các thôn đến các xóm.

+ Đường xóm, ngõ là đường nối giữa các hộ gia đình (đường chung của liên gia.

+ Đường trục chính nội đồng là đường chính nối từ đồng ruộng đến khu dân cư.

Đến đầu năm 2010, cả nước có khoảng 272.861 km đường GTNT (gồm ĐH, ĐX, đường thôn xóm, chưa tính đường ra đồng ruộng) chiếm 82% tổng chiều dài mạng đường bộ, trong đó ĐH 47.562km, chiếm 14,30%, ĐX 148.278km, chiếm 44,58%; ĐTX khoảng 77.022km, chiếm 23,16%. Nếu tính riêng đường huyện và đường xã có 195.840km, trong đó đường huyện chiếm 24,29%, đường xã chiếm 75,71%.

Mặc dù trong những năm gần đây, Nhà nước và các địa phương đã tập trung đầu tư bằng nhiều nguồn vốn như trái phiếu Chính phủ, ODA, NSNN, kết hợp nguồn đóng góp của nhân dân để nâng cấp rải mặt đường đường GTNT nhưng tỉ lệ rải mặt vẫn còn thấp. Tỷ lệ rải mặt nhựa, BTXM mới đạt 28,08%, còn lại là mặt đường đá dăm, cấp phối, đất; đặc biệt đường đất còn chiếm tỷ lệ cao khoảng 42,98%.

Tỉ lệ rải mặt đường ở các vùng không đều: Tính riêng đường huyện và đường xã thì đối với các vùng phát triển ở khu vực đồng bằng, ven biển chiếm tỉ lệ tương đối cao đặc biệt như vùng ĐBSH chiếm tới 52,72%, vùng Bắc trung Bộ và ven biển Nam Trung Bộ chiếm 35,43%; các vùng kém phát triển tỉ lệ đường rải mặt thấp, tỉ lệ đường đất còn cao, đặc biệt là vùng Trung du miền núi phía Bắc mới rải mặt được 12,44%, đường đất còn gần 45% .

Bảng 2.1. Tỷ lệ kết cấu mặt đường GTNT toàn quốc và 6 vùng

Hình 4. Biểu đồ tỉ lệ rải mặt đường GTNT theo các vùng

Đối với hệ thống đường thôn, xóm tỉ lệ đường được trải mặt nhựa và bê tông xi măng chỉ chiếm khoảng 26,0%, còn lại là các loại đường đá dăm, cấp phối, đất; đặc biệt là tỉ lệ đường đất và khác còn rất lớn (chiếm khoảng 53,74 %).

Như vậy: so với năm 2005, tổng số km đường GTNT tăng thêm 34.811km, trong đó số km đường huyện tăng 1.563km, đường xã tăng 17.414 km và đường thôn xóm tăng 15.835km. Tỉ lệ trải mặt của đường huyện, đường xã và đường thôn xóm đều tăng hơn.

Mật độ đường km/km² là chỉ tiêu đánh giá mức độ bao phủ của đường trên km², chỉ số này càng cao thì chứng tỏ mạng lưới đường càng dày đặc.

Mật độ đường km/1000 dân là chỉ tiêu đánh giá mức độ phục vụ của người dân, chỉ số này càng cao thì chứng tỏ mức độ phục vụ đi lại của người dân càng tốt.

Mật độ đường GTNT toàn quốc đạt là 0,59 km/km² và 2,27 km/1000 dân. Nếu tính riêng đường huyện và đường xã thì mật độ đường huyện đạt là 0,14km/km² và 0,55 km/1000 dân, mật độ đường xã đạt là 0,45 km/km² và 1,72km/1000 dân, như vậy mật độ đường xã bằng khoảng 3 lần mật độ đường huyện là tương đối hợp lý. Tỷ lệ các loại đường trong toàn quốc theo hình chóp tương đối hợp lí trong tiếp cận từ quốc lộ, đường tỉnh, đường huyện và đường xã 1:1,45:2,84: 8,86 (bình quân cứ 1 km quốc lộ có 1,45 km đường tỉnh, 2,84 km đường huyện và 8,86 km đường xã).

Mức độ bao phủ của đường GTNT vùng đồng bằng sông Hồng là lớn nhất toàn quốc đạt 1,16km/km2; mức độ phục vụ của đường GTNT vùng Bắc Trung Bộ và ven biển miền Trung tốt nhất nhất toàn quốc đạt 2,84 km/1000 dân.

Để phát triển mạng đường GTNT rộng khắp kết nối thuận tiện với mạng lưới đường tỉnh, quốc lộ, đồng thời đem lại sự đi lại thông thoáng cho người dân cần phải mở thêm các tuyến mới, đặc biệt là các vùng Trung du miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ và ven biển Trung bộ, Tây Nguyên.

Ngoài ra, trong toàn quốc hiện vẫn còn những vùng trắng về đường giao thông cần phải xây dựng mới. Theo số liệu khảo sát, đến cuối năm 2010, trên toàn quốc vẫn còn 149 xã chưa có đường ô tô đến trung tâm xã, trong đó nhiều nhất là vùng Đồng bằng sông Cửu Long còn 86 xã, tiếp đến là vùng Bắc Trung Bộ và ven biển miền Trung 48 xã. Tuy nhiên, do đặc điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long là vùng sông nước, các xã tại các địa phương vùng sâu, vùng xa chưa có đường này vẫn có khả năng tiếp cận thông qua các phương tiện ghe, thuyền và bằng đường sông là chính.

Bảng 2.2. Tổng hợp các xã chưa có đường ô tô toàn quốc

- Mạng đường GTNT phân bố chưa đều, mật độ đường còn có sự chênh lệch lớn giữa các vùng, miền như mật độ đường vùng đồng bằng sông Hồng cao hơn 7 lần so với vùng Tây Nguyên,...;

- Còn nhiều xã chưa có đường ô tô đến trung tâm xã (còn 149 xã chưa có đường đến trung tâm) và nhiều xã chưa đi được vào mùa mưa;

- Tiêu chuẩn kỹ thuật còn thấp, chủ đường đạt tiêu chuẩn cấp VI theo TCVN 4054-2005 và loại A, B theo 22TCN 210-92; quy mô đường nhỏ hẹp không đáp ứng được nhu cầu ngày càng phát triển của xã hội. Hầu hết đường GTNT chỉ có 1 làn xe;

- Tải trọng cầu cống còn nhỏ, đa số cầu cống trên đường huyện đều có tải trọng dưới H13-X60; đường xã tải trọng cầu cống đạt dưới H8, nhiều tuyến đường GTNT qua sông suối chưa có cầu hoặc sử dụng cầu tạm, tràn đặc biệt ở vùng đồng bằng sông Cửu Long và miền Trung, Tây Nguyên; khổ cầu hẹp.

- Chất lượng mặt đường còn xấu, tỷ lệ đường cấp phối, đất chiếm tỉ lệ cao trên 70%;

- Vốn NSNN: vốn ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương

+ Vốn NSTƯ: vốn thông qua các chương trình xóa đói giảm nghèo của Bộ NN&PTNT, UB dân tộc miền núi; hiện tại đang tổng hợp vốn.

+Vốn NSĐP: Tổng hợp vốn từ 35 tỉnh (thực hiện giai đoạn từ 2005 đến 2008) theo khối lượng thực hiện (xây dựng mới, nâng cấp cải tạo, bảo trì) và theo nguồn vốn (NSTƯ, NSĐP, nhân dân đóng góp và vốn khác). Tổng vốn đầu tư cho GTNT (xây mới, nâng cấp cải tạo và bảo trì) trong giai đoạn 2005-2008 khoảng 18.447,2 tỉ đồng, tương ứng trung bình khoảng 131,77 tỉ đồng/tỉnh/năm.

Nguồn vốn: nguồn vốn do NSNN (trung ương, tỉnh, huyện, xã) khoảng 10.468,87 tỉ đồng chiếm 56,75%; TPCP khoảng 725,4 tỉ đồng, tương đương 3,93%, vốn nhân dân đóng góp khoảng 3.901,2 tỉ đồng, tương đương 21,15% và vốn khác (doanh nghiệp, hỗ trợ khác,…) khoảng 3.351,75 tỉ đồng (~ 18,17%).

Phân chia theo vùng thì vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung cao nhất, khoảng 192,56 tỉ đồng/tỉnh/năm, tiếp đến là vùng trung du miền núi phía Bắc khoảng 154,89 tỉ đồng/tỉnh/năm, thấp nhất là vùng đồng bằng sông Cửu Long, khoảng 94,93 tỉ đồng/tỉnh/năm.

Theo Quyết định số 171/2006/QĐ-TTg ngày 24 tháng 7 năm 2006 về việc phát hành và sử dụng trái phiếu Chính Phủ giai đoạn 2003-2010, nguồn vốn trái phiếu Chính phủ được huy động bằng đồng Việt Nam và ngoại tệ để đầu tư một số công trình quan trọng của đất nước, trong đó có lĩnh vực GTNT .

Tổng mức trái phiếu Chính phủ phát hành trong giai đoạn 2003-2010 là 110.000 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn cho việc xây dựng đường giao thông đến trung tâm các xã chưa có đường ô tô (dự án theo Nghị quyết số 33/2004/QH11) là 4.000 tỷ đồng (tổng mức đầu tư là 6.177 tỷ đồng); tổng số xã được đầu tư là 286 xã/47 tỉnh.

Đến thời điểm hiện tại, hầu như các xã không có đường được đầu tư bằng nguồn vốn trái phiếu Chính phủ đã thực hiện triển khai xong việc xây dựng.

Ngân hàng thế giới và DFID đồng tài trợ dự án GTNT2 với tổng số vốn 145,3 triệu đô la để nâng cấp và cải thiện 13.000km đường ở 41 tỉnh trên toàn quốc. Dự án được thực hiện trong vòng 6 năm, từ năm 2000 đến năm 2006, và tập trung vào các mục tiêu chính là tăng cường năng lực thể chế cho Bộ GTVT và địa phương về quản lý GTNT; tạo lập văn hóa bảo trì đường GTNT và hỗ trợ các nhà thầu nhỏ.

Ngân hàng thế giới tài trợ dự án GTNT3 với tổng số vốn 130,75 triệu đô la (~2.092 tỷ đồng) thực hiện trên 33 tỉnh ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Dự án được thực hiện trong giai đoạn 5 năm, từ năm 2007 đến năm 2012, tập trung vào 3 thành phần sau:

• 
  Cải thiện mạng lưới đường GTNT cơ bản (khoảng 107,25 triệu đô la), nâng cấp khoảng 3150 km đường GTNT.
  
• 
  Bảo trì mạng lưới đường huyện (khoảng 32.700 km), khoảng 13 triệu đô la
  
• 
  Xây dựng chương trình thể chế và tăng cường năng lực cho Bộ GTVT, các sở GTVT và tư nhân (khoảng 10.5 triệu đô la).
  

Đến năm 2010, hầu hết các tỉnh cũng đã thực hiện xong việc xây dựng và đang tiến hành công tác bảo trì.