Bé gi¸o dôc ®µo t¹o Bé y tÕ

Thùc hµnh cña c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu vÒ phßng c¸c YTNC vµ bÖnh §T§ t¨ng lªn ®¸ng kÓ t¹i nhãm can thiÖp, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª, p<0,01. Nhãm ®èi chøng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, p>0,05, nh­ng luyÖn tËp ®Çy ®ñ th× cã ý nghÜa thèng kª, p<0,01.

BiÓu ®å 3.14 cho thÊy: Tû lÖ tham gia luyÖn tËp (®i bé) cña ®èi t­îng nghiªn cøu tr­íc vµ sau can thiÖp ®Òu cao. Nhãm can thiÖp cã t¨ng cao h¬n nhãm ®èi chøng, tuy nhiªn sù gia t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ vµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, víi p>0,05, ²- test.

Tû lÖ thêi gian luyÖn tËp >30 phót/ngµy nhãm can thiÖp t¨ng lªn râ rÖt tõ 48,1% lªn 84,6% víi OR=3.18 vµ p<0,01, t-test.Gi¸ trÞ thêi gian trung b×nh ®èi t­îng tham gia luyÖn tËp còng ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ (p<0,01, ²- test). Trong khi ®ã thêi gian ®i bé >30 phót/ngµy vµ thêi gian trung b×nh ®i bé cña nhãm chøng hÇu nh­ kh«ng thay ®æi, víi p>0,05, ²- test.

Nghiªn cøu: HiÖu qu¶ can thiÖp t­ vÊn chÕ ®é ¨n cã bæ sung ®­êng isomalt vµ luyÖn tËp ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§₂(bao gåm nh÷ng ng­êi bÞ rèi lo¹n dung n¹p glucose m¸u vµ suy gi¶m dung n¹p glucose m¸u lóc ®ãi) ®­îc tiÕn hµnh trªn ®Þa bµn 3 ph­êng (Ngäc Tr¹o, Phó S¬n, Ba §×nh) thµnh phè Thanh Ho¸ víi d©n sè cña 3 ph­êng Ngäc Tr¹o: 11.005, Phó S¬n: 10.127, Ba §×nh: 11.889, víi thu nhËp b×nh qu©n 400.000-450.000 ®ång/th¸ng.

Nghiªn cøu dù phßng §T§ cña luËn ¸n nµy chØ tËp trung vµo ®èi t­îng bÞ tiÒn §T§₂ víi ®é tuæi 30-65 tuæi v× ®©y lµ ®èi t­îng trong løa tuæi lao ®éng. Trong thùc tÕ cho thÊy tuæi <30 tû lÖ m¾c bÖnh §T§₂, tiÒn §T§₂ thÊp, tuæi >65 dÔ bÞ m¾c bÖnh hoÆc tö vong do nhiÒu nguyªn nh©n bÖnh lÝ kh¸c nhau, do ®ã khã cã thÓ l­îng gi¸.

Do chØ cã kú väng can thiÖp lµm gi¶m tû lÖ m¾c §T§₂ ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§₂ nh­ ®· nªu ë trªn nªn cÇn ph¶i kh¸m sµng läc sè ®èi t­îng lín h¬n nhiÒu so víi cì mÉu can thiÖp, cô thÓ mçi ph­êng ph¶i kh¸m sµng läc xÊp sØ 2.400 ng­êi b»ng c¸ch göi cho ®èi t­îng trong ®é tuæi ch­a ®­îc chÈn ®o¸n §T§ mét phiÕu ®iÒu tra cã ghi ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt nh­ ngµy th¸ng n¨m sinh, c©n nÆng, chiÒu cao, tiÒn sö sinh con, t¨ng huyÕt ¸p... cho ®èi t­îng ®äc vµ ®iÒn vµo phiÕu ®iÒu tra, sau ®ã thu l¹i sè phiÕu nµy, nhãm nghiªn cøu sÏ ph©n lo¹i ®èi t­îng cã nguy c¬ vµ tiÕn hµnh kh¸m sµng läc ®o l­êng glucose m¸u mao m¹ch, lµm nghiÖm ph¸p t¨ng glucose m¸u ph¸t hiÖn ra c¸c ®èi t­îng tiÒn §T§₂ ®Ó ®­a vµo nghiªn cøu.

Nghiªn cøu nµy ®· ¸p dông nh÷ng chØ sè vµ tiªu chuÈn chÈn ®o¸n ph©n lo¹i §T§ vµ tiÒn §T§ gÇn ®©y nhÊt cña WHO/IDF/WPRO xuÊt b¶n lÇn thø 4 n¨m 2004 vµ hiÖn nay vÉn ®ang ®­îc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c sö dông. Tr­íc khi tiÕn hµnh ®iÒu tra, c¸c trang thiÕt bÞ xÐt nghiÖm ®Òu ®­îc chuÈn ho¸ ®Ó lo¹i trõ sai sè do m¸y ®o, tÝnh to¸n sù kh¸c biÖt glucose m¸u mao m¹ch vµ glucose huyÕt t­¬ng ®Ó cã phï hîp kh¸ch quan, thèng nhÊt vÒ c¸ch ®o c¸c chØ sè nh©n tr¾c vµ kÜ n¨ng thu thËp sè liÖu pháng vÊn ®èi t­îng.

T¹i thùc ®Þa, ®Ó thuËn tiÖn cho qu¸ tr×nh ®iÒu tra c¸c yÕu tè nguy c¬ vµ theo dâi suèt trong qu¸ tr×nh t­ vÊn nhãm nghiªn cøu ®· lÊy m¸u mao m¹ch ®Ó ®¸nh gi¸, theo dâi, cßn m¸u tÜnh m¹ch chØ ®­îc lÊy tr­íc vµ sau can thiÖp. Do vËy, tr­íc khi tiÕn hµnh ®iÒu tra triÓn khai ®Ò tµi nµy, m¸y ®o glucose m¸u ®· ®­îc chuÈn ho¸ nh­ sau nh­ sau :

1) Khi ®Æt hµng mua m¸y ®o glucose m¸u (glucose m¸u) mao m¹ch vµ que thö glucose m¸u cña h·ng Johnson and Johnson-Hoa K× (m¸y Lifescan), m¸y ®· ®­îc ®iÒu chØnh ®Ó ®o kÕt qu¶ glucose m¸u mao m¹ch, kÕt qu¶ ®o ®­îc t­¬ng ®­¬ng víi m¸u tÜnh m¹ch cho thuËn lîi vµ phï hîp víi môc tiªu nghiªn cøu ë céng ®ång.

2) Tr­íc khi triÓn khai nghiªn cøu, nhãm nghiªn cøu còng ®· tiÕn hµnh kiÓm tra l¹i m¸y ®o glucose m¸u b»ng c¸ch ®o 45 ®èi t­îng kh¸c nhau t¹i Trung T©m Néi tiÕt Thanh Ho¸, mçi ng­êi ®Òu ®­îc ®o glucose m¸u 2 lÇn, mét lÇn m¸u tÜnh m¹ch, mét lÇn m¸u mao m¹ch t¹i cïng thêi ®iÓm (m¸u tÜnh m¹ch ®­îc ®o b»ng m¸y sinh ho¸ AU-750) do WHO viÖn trî cho Trung t©m Néi tiÕt Thanh Ho¸- n¨m 2005. KÕt qu¶ cho thÊy kh«ng thÊy sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa vÒ glucose m¸u mao m¹ch vµ tÜnh m¹ch ë ®èi t­îng cã nguy c¬. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ trung b×nh cã sù kh¸c biÖt gi÷a hai ph­¬ng ph¸p ®o.

Nh­ vËy, thiÕt kÕ nghiªn cøu vµ qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nghiªn cøu chÆt chÏ, tháa m·n c¸c ®ßi hái mét c«ng tr×nh khoa häc. C¸c b­íc chän mÉu, thu thËp sè liÖu... ®­îc tiÕn hµnh nghiªm tóc ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan cña ®Ò tµi.

4.1.Thùc tr¹ng glucose m¸u, dinh d­ìng vµ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh cña c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu vÒ phßng bÖnh §T§.

§Ó x¸c ®Þnh c¸c ®èi t­îng lµ tiÒn §T§₂, nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh ®Þnh l­îng glucose m¸u mao m¹ch lóc ®ãi sau ¨n 8-12 giê vµ tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu ®Òu ®­îc thö m¸u 2 lÇn (nghiÖm ph¸p t¨ng ®­êng m¸u).

Theo tÝnh to¸n, ®iÒu tra nghiªn cøu m« t¶ vÒ thùc tr¹ng glucose m¸u, dinh d­ìng vµ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh (KAP) cña c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu t¹i ph­êng Ba §×nh, Phó S¬n, Ngäc Tr¹o víi cì mÉu tèi thiÓu lµ 1200, trªn thùc tÕ nghiªn cøu nµy ®· tiÕn hµnh triÓn khai ®iÒu tra thu ®­îc 1334 ®èi t­îng. Víi cì mÉu thu ®­îc hoµn toµn ®¶m b¶o môc tiªu nghiªn cøu ®Ò ra. Tû lÖ c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu ®­îc ph©n t­¬ng ®èi ®ång ®Òu ë c¶ 3 Ph­êng, Ba §×nh: 31,5%, Ngäc Tr¹o 32,5% vµ Phó S¬n 36% (b¶ng 3.1). Tuy nhiªn, do môc ®Ých nghiªn cøu cña nghiªn cøu nµy lµ mong muèn sµng läc ban ®Çu ®Ó t×m ra ®èi t­îng cã yÕu tè nguy c¬ ®Ó lùa chän ®­a vµo nghiªn cøu tiÕp theo nªn viÖc ph©n bè c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu theo løa tuæi kh«ng ®ång ®Òu nhãm tuæi 30-39 lµ 18,8%, nhãm tuæi 40-49 lµ 13,3% vµ nhãm tuæi 50-64 lµ 67,9%, tuæi thÊp nhÊt lµ 30 vµ tuæi cao nhÊt lµ 65 (biÓu ®å 3.1). Hoµng Kim ­íc vµ cs (2006) khi nghiªn cøu Thùc tr¹ng bÖnh §T§ vµ rèi lo¹n dung n¹p glucose m¸u ë c¸c ®èi t­îng cã yÕu tè nguy c¬ t¹i thµnh phè Th¸i Nguyªn” cho thÊy tû lÖ ng­êi cã yÕu tè nguy c¬ sù ph©n bè ®èi t­îng nghiªn cøu nhãm tuæi 35-45 chiÕm 18,1%, nhãm tuæi 50-65 lµ 38,8%[54]. Mét nghiªn cøu kh¸c cña TrÇn V¨n L¹c vµ cs (2004) vÒ ‘‘NhËn xÐt t×nh h×nh §T§ vµ c¸c yÕu tè nguy c¬’’ th× nhãm tuæi 30-39 lµ 20,1%, nhãm tuæi 50-65 lµ 46,7%[30]. Nh­ vËy nghiªn cøu nµy còng cã kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu cña Hoµng Kim ­íc vµ TrÇn V¨n L¹c. §èi t­îng nghiªn cøu lµ d©n téc Kinh chiÕm ®¹i ®a sè 99,8% vµ d©n téc kh¸c chØ chiÕm 0,2%, së dÜ d©n téc kinh chiÕm ®¹i ®a sè v× nghiªn cøu chØ tËp trung ë thµnh phè Thanh Ho¸, n¬i mµ chñ yÕu cã ng­êi kinh sinh sèng, d©n téc kh¸c Ýt c­ tró t¹i vïng thµnh phè. Thu nhËp trung b×nh cña hé gia ®×nh lµ 25.387.000 ®ång trong n¨m, thÊp nhÊt lµ 10 triÖu ®ång vµ cao nhÊt lµ 90 triÖu ®ång/hé/n¨m. Theo b¸o c¸o cña UBND c¸c ph­êng th× thu nhËp b×nh qu©n lµ 400-450 ngh×n ®ång/th¸ng.

§èi t­îng nghiªn cøu tËp trung nghiÒu ë n÷ giíi, tû lÖ n÷ lµ 68,6% vµ nam lµ 31,4%. So víi mét nghiªn cøu cña T¹ V¨n B×nh vµ cs (2004) vÒ ‘‘§¸i th¸o ®­êng vµ rèi lo¹n dung n¹p glucose m¸u ë nhãm ®èi t­îng cã nguy c¬ cao, ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ tiªu chuÈn kh¸m sµng läc’’[10] th× kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy còng cã kÕt qu¶ t­¬ng tù. Cã lÏ cã ®­îc kÕt qu¶ trªn lµ do viÖc kh¸m sµng läc ban ®Çu chØ tËp trung lùa chän ë nh÷ng ng­êi cã yÕu tè nguy c¬, kh«ng chän mÉu theo ph­¬ng ph¸p ngÉu nhiªn nªn kh«ng cã sù c©n ®èi gi÷a nam vµ n÷ trong nghiªn cøu nµy.

Tr×nh ®é häc vÊn cña ®èi t­îng nghiªn cøu: Ch­a tèt nghiÖp hoÆc tèt nghiÖp tiÓu häc: 2,8% (n=50). Tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng 38,5% (n=510) vµ tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc chiÕm 20,2%(n=270). Nh×n chung ®èi t­îng nghiªn cøu cã tr×nh ®é häc vÊn kh¸ cao, sè ch­a tèt nghiÖp hoÆc tèt nghiÖp tiÓu häc chØ chiÕm 2,8% vµ 5,8% (xem biÓu ®å 3.2), phÇn ®«ng anh, chÞ em ®· häc qua phæ th«ng trung häc hoÆc c¸c tr­êng d¹y nghÒ, c¸c tr­êng ®¹i häc nªn viÖc ph¸t phiÕu sµng läc ®Ó hä tù ghi chÐp kh¸ thuËn lîi. Mét trong nh÷ng ®iÓm næi bËt ë ®©y lµ ®èi t­îng nghiªn cøu lµ c¸n bé c«ng chøc nhµ n­íc hoÆc c¸n bé nghØ h­u chiÕm phÇn ®«ng (biÓu ®å 3.3), ®iÒu nµy cho thÊy c¸c ®èi t­îng cã YTNC tËp trung nhiÒu ë nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao, lµm viÖc tÜnh t¹i, Ýt ho¹t ®éng, bÐo ph×. Nghiªn cøu nµy còng phï hîp mét vµi nghiªn cøu tr­íc ®©y cña T¹ V¨n B×nh vµ cs (2004) khi nghiªn cøu ‘‘Thùc tr¹ng §T§-suy gi¶m dung n¹p glucose c¸c yÕu tè liªn quan vµ t×nh h×nh qu¶n lý bÖnh §T§ t¹i Hµ Néi’’ [14] vµ mét nghiªn cøu kh¸c cña Vò Huy ChiÕn (2004) vÒ ‘‘Liªn quan gi÷a yÕu tè nguy c¬ víi tû lÖ m¾c §T§₂ t¹i mét sè vïng d©n c­ tØnh Th¸i B×nh’’[18].

KÕt qu¶ tû lÖ §T§₂ vµ tiÒn §T§₂ khi xÐt nghiÖm lÇn ®Çu ch­a lµm nghiÖm ph¸p t¨ng ®­êng m¸u ®­îc tr×nh bµy b¶ng 3.3: Tû lÖ tiÒn §T§₂ lµ 17,4% vµ tû lÖ §T§₂ lµ 9,7%. Tû lÖ nµy ph©n bè theo nhãm tuæi (b¶ng 3.4) cho thÊy:

-Tû lÖ sè ®èi t­îng nghiªn cøu lµ tiÒn §T§₂ t¨ng dÇn theo nhãm tuæi, tuæi cµng cao th× tû lÖ nµy cµng cao. Nhãm tuæi 30-39: 8%; nhãm tuæi 40-49:14,9% vµ nhãm tuæi 50-64:16,1%. Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, p>0,05 vµ ²= 0.8.

- Tû lÖ ®èi t­îng nghiªn cøu bÞ bÖnh §T§₂ t¨ng dÇn theo nhãm tuæi, tuæi cµng cao th× tû lÖ nµy cµng cao. Nhãm tuæi 30-39: 4%; nhãm tuæi 40-49: 8,3% vµ nhãm tuæi 50-64: 11,9%. Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, p>0,05 vµ ²= 0.6.

NÕu xem xÐt sù ph©n bè tû lÖ §T§₂ vµ tiÒn §T§₂ ë lÇn xÐt nghiÖm ®Çu tiªn theo giíi (b¶ng 3.5) th× kÕt qu¶ nh­ sau:

- Tû lÖ sè ng­êi bÞ tiÒn §T§₂ ë nam 17,4% (n=73) t­¬ng tù nh­ ë n÷ 17,4%(n=120). Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜ thèng kª, p>0,05 vµ ²= 0.2.

- Tû lÖ sè ng­êi bÞ §T§₂ ë nam 11,0% (n=46) cao h¬n ë n÷ 9,0%(=83). Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜ thèng kª, p>0,05 vµ ²= 0.1.

Tuy nhiªn, ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§ khi cã glucose m¸u 5,6mmol/l vµ 6,9mmol/l ®Ó chÈn ®o¸n ch¾c ch¾n lµ hä bÞ §T§ hoÆc chØ lµ tiÒn §T§ b¾t buéc chóng ta ph¶i tiÕn hµnh lµm nghiÖm ph¸p t¨ng glucose m¸u. NghiÖm ph¸p t¨ng glucose m¸u ®­îc tiÕn hµnh sau 2 giê vµ kÕt qu¶ thu ®­îc tû lÖ tiÒn §T§: 7,8 vµ tû lÖ §T§: 4%. Khi tiÕn hµnh nghiªn cøu ‘‘DÞch tÔ häc bÖnh §T§ vµ c¸c yÕu tè liªn quan ë 4 thµnh phè lín’’[8], T¹ V¨n B×nh vµ cs (2003) cho thÊy: tû lÖ RLDNG lµ 7,6 vµ tû lÖ §T§ lµ 4%. Nghiªn cøu Vò ThÞ Mïi vµ cs (2005) khi kh¶o s¸t ‘‘T×nh h×nh §T§ ë ng­êi trªn 30 tuæi t¹i Yªn B¸i’’[36] cho thÊy tû lÖ §T§ 4,6% vµ tû lÖ RLDNG lµ 8,8%. KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy còng t­¬ng tù nh­ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ nªu trªn.

B¶ng 3.9 cho chóng ta kÕt qu¶ ph©n bè BMI ë c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu, tû lÖ tiÒn bÐo ph×: 15,3%, bÐo ph× ®é I:14,2%, bÐo ph× ®é II:3,6%. TrÇnThÞ Hång Loan vµ cs khi ®¸nh gi¸ ‘‘Thùc tr¹ng thõa c©n vµ bÐo ph× t¹i Tp. Hå ChÝ Minh’’ cho thÊy tû lÖ thõa c©n ë ng­êi tr­ëng thµnh lµ 15,7% vµ ng­êi cao tuæi 17,8%[28], kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy còng t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu cña TrÇn ThÞ Hång Loan vµ cs.

KÕt qu¶ tr×nh bµy ë b¶ng 3.10 vµ 3.11 cho thÊy tû lÖ thõa c©n bÐo ph× ph©n bè ®ång ®Òu ë c¸c nhãm tuæi vµ ë hai giíi nam vµ n÷, tuy nhiªn møc ®é bÐo ph× ®é I t¨ng cao theo løa tuæi, tuæi cao th× møc bÐo ph× t¨ng h¬n h¼n. NguyÔn Minh TuÊn vµ cs (2006) tiÕn hµnh nghiªn cøu ‘‘Thùc tr¹ng thõa c©n bÐo ph× ë ng­êi tr­ëng thµnh t¹i thµnh phè Th¸i Nguyªn’’[44] cho thÊy nhãm tuæi 30-39 tû lÖ bÐo ph× 30%, 50-60 tû lÖ bÐo ph× 47,3%, t¸c gi¶ kÕt luËn tuæi cµng cao th× tû lÖ bÐo ph× cµng cao. Nghiªn cøu cña luËn v¨n nµy còng cã kÕt qu¶ t­¬ng tù.

Mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn ¨n uèng ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 3.13 cho thÊy: ViÖc ¨n uèng cña ®èi t­îng nghiªn cøu: ThÝch ¨n chÊt bÐo 35%, ¨n rau 46,9%, thÝch uèng r­îu, bia 12,6%, thÝch ¨n ®å ngät (b¸nh kÑo, n­íc ngät pepsi, n­íc ga cã ®­êng..) lµ 11,2%. Tû lÖ hót thuèc nam giíi lµ 25,6%. Nghiªn cøu cña luËn v¨n nµy cã kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña T¹ v¨n B×nh vµ cs trong nghiªn cøu: “ChÕ ®é dinh d­ìng, ¶nh h­ëng ®Õn bÖnh §T§₂”[11].

Thêi gian, c­êng ®é ho¹t ®éng vµ thãi quen ®i bé cña ®èi t­îng nghiªn cøu kh«ng cao (b¶ng 3.15), ho¹t ®éng thÓ lùc trªn 30 phót chiÕm tû lÖ nhá <15%, tû lÖ ®èi t­îng tham gia nghiªn cøu cã thãi quen ®i bé t¹i 3 ph­êng: Ba §×nh: 41,3%, Ngäc Tr¹o: 47,8% vµ Phó S¬n: 51,2%. Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, p>0,05 vµ ²=0.8. KÕt qu¶ nµy còng t­¬ng tù nh­ kÕt qu¶ cña T¹ V¨n B×nh vµ cs khi nghiªn cøu: “§T§₂- lo¹i bÖnh liªn quan ®Õn thay ®æi lèi sèng ”[12].

KiÕn thøc, thùc hµnh vÒ phßng chèng bÖnh §T§ ë nhãm nghiªn cøu tr×nh bµy b¶ng 3.16 vµ biÓu ®å 3.4 cho thÊy: KiÕn thøc cña ®èi t­îng nghiªn cøu hiÓu biÕt ®óng vÒ dinh d­ìng trong phßng bÖnh §T§ 24,1%, vµ hiÓu biÕt ®óng vÒ luyÖn tËp trong phßng bÖnh §T§ lµ 36,5%. §èi t­îng nghiªn cøu thùc hµnh dinh d­ìng ®óng ®Ó phßng bÖnh §T§ lµ 21,3% (n=284) vµ thùc hµnh ®óng vÒ luyÖn tËp trong phßng bÖnh §T§ lµ 22,8 (n=304). KÕt qu¶ nµy cho chóng ta thÊy, tû lÖ hiÓu biÕt vµ thùc hµnh ®óng vÒ dinh d­ìng vµ luyÖn tËp cßn t­¬ng ®èi thÊp. Nh­ vËy, ®iÒu nµy cho thÊy, c«ng t¸c truyÒn th«ng phßng chèng §T§ trong thêi gian tíi cÇn ph¶i ®Èy m¹nh h¬n n÷a. Nghiªn cøu nµy còng t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu cña T¹ V¨n B×nh vµ cs (2004) [9].

Mèi liªn quan gi÷a thãi quen ¨n uèng, ®i bé víi c¸c ®èi t­îng tiÒn §T§ ®­îc tr×nh bµy b¶ng 3.18 vµ 3.19, kÕt qu¶ cho thÊy:

- Nhãm cã thãi quen th­êng xuyªn ¨n Ýt rau cã nguy c¬ m¾c tiÒn §T§ cao h¬n gÊp 3,7 lÇn so víi nhãm ¨n rau th­êng xuyªn.

- Nhãm cã thãi quen ¨n nhiÒu mì cã nguy c¬ m¾c tiÒn §T§ cao h¬n gÊp 2.8 lÇn so víi nhãm cã thãi quen Ýt ¨n mì.

- Kh«ng thÊy nguy c¬ kh¸c biÖt gi÷a nhãm cã thãi quen vµ kh«ng cã thãi quen ¨n ®å ngät, r­îu bia vµ hót thuèc l¸ trong nghiªn cøu nµy.

- Nhãm ®i bé kh«ng th­êng xuyªn cã nguy c¬ m¾c tiÒn §T§ gÊp 7.5 (OR=7.5) lÇn so víi nhãm ®i bé th­êng xuyªn.

NguyÔn Minh TuÊn vµ cs (2006) tiÕn hµnh nghiªn cøu ‘‘Thùc tr¹ng thõa c©n bÐo ph× ë ng­êi tr­ëng thµnh t¹i thµnh phè Th¸i Nguyªn’’ [44] cho r»ng: Nh÷ng ng­êi cã thãi quen ¨n uèng kh«ng ®óng th× cã tû lÖ bÐo ph× cao gÊp 1,77 lÇn so víi ng­êi cã thãi quen ¨n uèng ®óng.

Freire vµ cs [83] khi nghiªn cøu “T×nh tr¹ng dinh d­ìng cña nh÷ng ng­êi Brazil gèc NhËt” cho thÊy víi møc ®é ¨n truyÒn thèng cña ng­êi NhËt, mét chÕ ®é ¨n nhiÒu n¨ng l­îng vµ mét lèi sèng tÜnh t¹i cã thÓ gãp phÇn lµm t¨ng tû lÖ bÐo trung t©m vµ héi chøng chuyÓn ho¸ cña nh÷ng ng­êi Brazil gèc NhËt ë hai giíi vµ c¸c thÕ hÖ. Tû lÖ thãi quen ¨n uèng kh«ng hîp lý cã nguy c¬ bÐo ph× gÊp 3,2 lÇn so víi ng­êi ¨n uèng hîp lý.

Mokdad AH (2001)[117] cho thÊy :27% ng­êi Mü tr­ëng thµnh kh«ng tham gia bÊt kú ho¹t ®éng thÓ dôc nµo, vµ 28.2% ®èi t­îng kh¸c kh«ng th­êng xuyªn ho¹t ®éng thÓ lùc. ChØ cã 24.4% ng­êi Mü tr­ëng thµnh ¨n hoa qu¶ vµ rau t­¬i  5 lÇn/ ngµy.

Ph©n tÝch c¸c yÕu tè nguy c¬ theo tõng nhãm tuæi ë ®èi t­îng nghiªn cøu (b¶ng 3.20), cho thÊy: tuæi lµ yÕu tè nguy c¬ hay gÆp nhÊt, ®Æc biÖt khi tuæi 45 ®­îc xem lµ cã yÕu tè nguy c¬ m¾c bÖnh cao. Trong sè c¸c ®èi t­îng ®iÒu tra th× sè ®èi t­îng cã 2 yÕu tè nguy c¬ trë xuèng nh×n chung lµ thÊp, kho¶ng xÊp sØ 16%, nhãm cã 3 yÕu tè nguy c¬ trë lªn chiÕm nhiÒu nhÊt 70%, c¸c yÕu tè nguy c¬ t¨ng dÇn theo tuæi. Trªn thùc tÕ c¸c yÕu tè nh­: BMI23, rèi lo¹n lipid m¸u, cã rèi lo¹n glucose m¸u, tiÒn sö gia ®×nh cã ng­êi bÞ ®¸i th¸o ®­êng, t¨ng HA... lµ c¸c yÕu tè ®­îc coi lµ nguy c¬ chÝnh. Ng­êi cã c¸c yÕu tè nguy c¬ nµy cã kh¶ n¨ng m¾c §T§ nhiÒu h¬n. KÕt qu¶ cho thÊy sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa vÒ tû lÖ m¾c c¸c yÕu tè nguy c¬ gi÷a c¸c nhãm tuæi, tuæi cµng cao th× m¾c c¸c yÕu tè nguy c¬ còng t¨ng theo.

Nghiªn cøu vÒ §T§ vµ rèi lo¹n dung n¹p glucose m¸u ë ®èi t­îng cã nguy c¬ cao t¹i Phó Thä, S¬n La, Thanh Ho¸, Nam §Þnh n¨m 2003 cña T¹ V¨n B×nh, Hoµng Kim ¦íc vµ cs cho thÊy[10],[54]: trong tæng sè 4415 ®èi t­îng tham gia ®iÒu tra ë 4 tØnh, vÒ ®èi t­îng cã nguy c¬ cao th× cã tíi 82,9% c¸c ®èi t­îng tham gia m¾c c¸c yÕu tè nguy c¬, c¸c yÕu tè nguy c¬ nµy còng t¨ng dÇn theo tuæi, tuæi >45 m¾c nhiÒu c¸c yÕu tè nguy c¬ h¬n.

Víi môc ®Ých cña nghiªn cøu nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ can thiÖp, chÕ ®é ¨n (thùc phÈm cã chØ sè glucose m¸u thÊp) vµ luyÖn tËp ë ng­êi tiÒn §T§₂ nªn nghiªn cøu nµy chØ tËp trung vµo nh÷ng ®èi t­îng tiÒn §T§₂ ®­îc chÈn ®o¸n dùa vµo nång ®é glucose m¸u khi ®ãi ≥5,6-≤6,9mmol/l vµ nång ®é glucose m¸u 2g sau khi lµm nghiÖm ph¸p t¨ng glucose m¸u ≥5,6-≤11,1mmol/l. (C¸c ®èi t­îng tiÒn §T§₂ ®· cã biÕn chøng nh­ t¨ng huyÕt ¸p, nhåi m¸u c¬ tim... kh«ng ®ù¬c ®­a vµo nghiªn cøu nµy).

Theo tÝnh to¸n lÝ thuyÕt cì mÉu nghiªn cøu can thiÖp dinh d­ìng cho nghiªn cøu nµy (n=82). Thùc tÕ tõ kÕt qu¶ kh¸m x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè nguy c¬, c¸c ®èi t­îng tiÒn §T§₂ ®· ®­îc lùa chän ®Ó triÓn khai nghiªn cøu víi n=95 (nhãm can thiÖp n=52, nhãm ®èi chøng n=43) ®èi t­îng, nh­ vËy vÒ mÆt cì mÉu vµ c¸c tiªu chuÈn nghiªn cøu kh¸c ®· ®­îc ®¶m b¶o, ®¹t ®­îc môc ®Ých chän mÉu nh­ nghiªn cøu ®Ò ra.

V× lµ nghiªn cøu ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c ®èi t­îng lµ tiÒn §T§₂ (víi glucose m¸u tÜnh m¹ch sau ¨n 8-12 giê: 5,6-≤6,9 mmol/l vµ glucose m¸u 2 giê sau khi lµm nghiÖm ph¸p ≥5,6 vµ ≤ 11,1 mmol/L) qua kh¸m sµng läc ®· ph©n lo¹i vµ lùa chän nh÷ng ®èi t­îng tiÒn §T§₂ ®­a vµo nghiªn cøu nªn mÉu nghiªn cøu can thiÖp ®· ®­îc chän mÉu cã chñ ®Ých tøc lµ nh÷ng ®èi t­îng héi ®ñ c¸c tiªu chuÈn ®Ò ra ®­îc ®­a vµo nghiªn cøu nµy.

KÕt qu¶ tû lÖ tiÒn §T§₂ ®­îc x¸c ®Þnh nång ®é glucose m¸u khi tiÕn hµnh ®o glucose m¸u tÜnh m¹ch lóc ®ãi vµ nång ®é glucose m¸u sau 2 giê lµm nghiÖm ph¸p t¨ng glucose m¸u ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 3.21: Tû lÖ tiÒn §T§₂ nhãm ®èi chøng vµ nhãm can thiÖp t­¬ng tù nh­ nhau (p>0,05). Nghiªn cøu nµy còng t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu cña Hoµng Kim ­íc [53].

T¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu nghiªn cøu, gi¸ trÞ trung b×nh cña glucose m¸u ë hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng (kÕt qu¶ b¶ng 3.22) t­¬ng tù nh­ nhau, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª víi p>0,05.

Khi nghiªn cøu thµnh phÇn sinh ho¸ m¸u bao gåm: cholesterol, triglyceride, HDL-C, LDL-C nghiªn cøu cho thÊy: ë c¶ hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng tû lÖ cholesterol≥5,6mmol/l, triglycerid≥2mmol/l, HDL-C<0,9mmol/l vµ LDL-C≥3,4 mmol/l chiÕm mét tû lÖ t­¬ng ®èi ®ång ®Òu nh­ nhau (biÓu ®å 3.7).

T¸c gi¶ Cao ThÞ Mü Ph­îng vµ cs [41] khi tr×nh bµy kÕt qu¶ rèi lo¹n lipid ë ng­êi cã nguy c¬ t¨ng huyÕt ¸p nh­ thõa c©n, bÐo ph× vµ rèi lo¹n glucose m¸u t¹i Trµ Vinh tû lÖ cholesterol≥5,6mmol/l: 29,9%, triglycerid≥2mmol/l: 42,6%, vµ LDL-C≥3,4 mmol/l lµ: 32,8%.

Do·n ThÞ T­êng Vi vµ cs khi nghiªn cøu rèi lo¹n lipid m¸u vµ t¨ng HA ë ng­êi thõa c©n còng cho thÊy tû lÖ rèi lo¹n Cholesterol vµ triglycerid chiÕm 58,7% [55].

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy còng cã kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ kÕt qu¶ cña Cao Mü Ph­îng vµ Do·n ThÞ T­êng Vi.

So s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh lipid m¸u gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng (b¶ng 3.23) nhãm nghiªn cøu nhËn thÊy thµnh phÇn lipid m¸u ë hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu nghiªn cøu t­¬ng tù nh­ nhau (p>0,05).

KÕt luËn cña Mokdad AH (2001) [117] khi «ng nghiªn cøu vÒ ‘‘Sù tiÕp diÔn vÒ bÖnh bÐo ph× vµ §T§ t¹i Hoa K×’’ ®· cho r»ng tû lÖ bÐo ph× vµ §T§ t¹i mét sè vïng n­íc MÜ ®ang gia t¨ng ë ng­êi Mü tr­ëng thµnh, tû lÖ bÐo ph×>30kg/m(2) lµ 19,8%-24,3%.

ChØ sè khèi c¬ thÓ (BMI), ë hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng ph©n bè t­¬ng ®èi ®ång ®Òu, tû lÖ BMI 23 chiÕm 61,5 % ë nhãm can thiÖp vµ 67,4% ë nhãm ®èi chøng, víi p>0,05 (biÓu ®å 3.8).

B¶ng 3.24 cho thÊy: khi so s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh BMI23 gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng còng cho mét kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ nhau ë 2 nhãm: can thiÖp=25,3 1,9; ®èi chøng =26,0 2,7, víi p>0,05

NÕu chóng ta xem xÐt ®Õn tû lÖ vßng bông nam 90cm vµ n÷ 80cm ë hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng (biÓu ®å 3.9):

- Nhãm can thiÖp: Vßng eo nam 90cm lµ 52% vµ n÷ 80cm lµ 66,7%.

- Nhãm ®èi chøng: Vßng eo nam 90cm lµ 40% vµ n÷ 80cm lµ 69,6%.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy vÒ vßng eo cho thÊy tû lÖ vßng bông nam 90cm vµ n÷ 80cm ph©n bè ®Òu ë 2 nhãm, víi p>0,05 vµ²=0,6

Nghiªn cøu cña Cao Mü Ph­îng [41] ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§ th× tû lÖ vßng eo ë nhãm tiÒn §T§ ë nam giíi lµ 62,9% vµ n÷ giíi lµ 58,8%,. Nh­ vËy, nghiªn cøu nµy còng cã mét kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu cña Cao Mü Ph­îng vµ cs.

VÒ thùc tr¹ng dinh d­ìng vµ khÈu phÇn ¨n cña c¸c ®èi t­îng tham gia nghiªn cøu, qua ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n vµ tÇn xuÊt tiªu thô thùc phÈm, chóng t«i nhËn thÊy (b¶ng 3.26 vµ 3.27): nh×n chung c¶ hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng l­îng g¹o tiªu thô so víi n¨m 2000 t¹i huyÖn §«ng Anh [38] chóng ta thÊy møc tiªu thô g¹o gi¶m h¬n nhiÒu (p<0.05), c¸c lo¹i l­¬ng thùc kh¸c nh­ ®Ëu ®ç, l¹c võng rau xanh t¨ng lªn ®¸ng kÓ (p<0.01). §Æc biÖt c¸c lo¹i h¶i s¶n, thÞt c¸c lo¹i còng t¨ng lªn, cã nh÷ng lo¹i t¨ng lªn gÊp 2 lÇn nh­ thÞt (p<0.01). Gi¸ trÞ dinh d­ìng P : L :G lµ 15.4 ,15.1 ,66.2. NÕu so víi tiªu chuÈn tiªu thô ng­êi b×nh th­êng th× hµm luîng nµy ch­a c©n ®èi theo yªu cÇu cña VDD [50], nÕu so víi ng­êi bÞ §T§ th× tû lÖ nµy cµng ch­a ®¹t ®­îc. MÆt kh¸c khi nghiªn cøu vÒ kiÕn thøc cho thÊy ng­êi d©n phÇn nµo ®· biÕt ®­îc mèi nguy c¬ khi ¨n nhiÒu thÞt mì, khÈu phÇn ¨n thiÕu c©n ®èi, qua ®ã chóng ta thÊy ®­îc c«ng t¸c truyÒn th«ng vÒ dinh d­ìng, bÖnh §T§ phÇn nµo còng t¸c ®éng ®Õn lèi sèng cña bµ con, nh­ng ch­a ph¶i lµ mét biÖn ph¸p truyÒn th«ng s©u nh»m t¸c ®éng thay ®æi m¹nh h¬n n÷a vÒ tËp qu¸n ¨n uèng mét c¸ch bµi b¶n ®Ó gãp phÇn ®Èy lïi tû lÖ m¾c bÖnh §T§ t¹i céng ®ång.

S¶n phÈm isomalt gåm b¸nh Hura-light, s÷a Quasure-light, ®­îc ®­a ®Õn tõng ®iÓm can thiÖp vµ ®¶m b¶o ph©n phèi tíi tay ng­êi tiªu dïng do ®¹i diÖn C«ng ty b¸nh kÑo Biªn Hoµ T¹i Hµ Néi vµ Thanh Ho¸ phèi hîp thùc hiÖn. B¸nh ®­îc ®­a ®Õn Tr¹m x¸ b¸n vµ ®ång thêi ®Æt ®¹i lý ngay t¹i ph­êng së t¹i, ®¶m b¶o cung cÊp th­êng xuyªn cho c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu.

B¸nh Huralight vµ s÷a Quasure-light ®­îc dïng cho b÷a phô, b¸nh Hura-light ¨n vµo b÷a phô lóc 15g vµ s÷a Quasure-light ¨n b÷a phô lóc 21g. Nh­ vËy hai s¶n phÈm nµy rÊt thuËn tiÖn cho mäi ng­êi, b÷a phô 15g ¨n b¸nh kh«ng ph¶i nÊu, kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian. S÷a Quasure-light còng kh«ng cÇn ph¶i nhãm löa, chØ cÇn cã n­íc Êm lµ pha ®­îc, viÖc sö dông gi¶n ®¬n, thuËn lîi, kh«ng g©y phiÒn to¸i trong gia ®×nh vµ ng­êi sö dông

-1 b¸mh Hura-light cung cÊp 0,6 suÊt bé ®­êng vµ 0,2 suÊt ®¹m;

-1 gãi Quasure-lightcung cÊp 1 xuÊt bét ®­êng vµ mét suÊt ®¹m.

ChÕ ®é luyÖn tËp, chñ yÕu ®­îc khuyÕn khÝch c¸ch luyÖn tËp cho mäi ng­êi ®i bé võa dÔ h­íng dÉn, theo dâi, gi¸m s¸t vµ lµ mét ph­¬ng thøc luyÖn tËp ®¬n gi¶n, rÎ tiÒn, ai còng cã thÓ tham gia. VËn ®éng mäi ng­êi cã thÓ ®i bé ®Õn c«ng së. Mçi ng­êi ®­îc ph¸t mét m¸y ®Õm b­íc ®i bé, m¸y nµy võa cã thÓ l­îng gi¸ møc tiªu hao n¨ng l­îng, kho¶ng c¸ch ®i mét lÇn. §ång thêi, ng­êi tËp cã thÓ võa ®i võa nghe ®µi FM hay AM. M¸y do h·ng Walkman s¶n xuÊt t¹i Malaysia vµ H·ng Abbotte t¹i Hµ Néi viÖn trî cho dù ¸n. C¸c lo¹i biÓu theo dâi ®· ®­îc thiÕt lËp cô thÓ, thèng nhÊt, ®ång thêi h­íng dÉn cho tõng ®èi t­îng ghi chÐp ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin nh­ sè dÆm, Km vµ møc tiªu hao n¨ng l­îng (calo) cho tõng ®èi t­îng can thiÖp ghi chÐp mçi lÇn tËp trong ngµy vµ hµng tuÇn ®Õn buæi t­ vÊn nép cho CTV xem vµ chØnh dÉn.

Sau khi lËp kÕ ho¹ch vµ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ, nhãm nghiªn cøu ®· phèi kÕt hîp víi ViÖn Dinh d­ìng Quèc gia (VDD), Trung t©m TruyÒn th«ng- Gi¸o dôc søc khoÎ trung ­¬ng-Bé Y tÕ, Trung t©m Néi tiÕt vµ Trung t©m TruyÒn th«ng-GDSK Thanh Ho¸ tiÕn hµnh tËp huÊn cho c¸c céng t¸c viªn, bao gåm : 02 c¸n bé Trung t©m TT-GDSK, 02 c¸n bé Trung t©m Néi tiÕt tØnh vµ mçi ph­êng 02 c¸n bé Y tÕ c¬ së víi néi dung: §¹i c­¬ng bÖnh §T§₂, c¸ch thö glucose m¸u mao m¹ch, h­íng dÉn t­ vÊn dinh d­ìng hîp lÝ vµ luyÖn tËp còng nh­ c¸ch thøc c©n ®o vµ tÝnh to¸n BMI.

Sau khi hoµn thµnh líp tËp huÊn, víi sù gióp ®ì cña Phßng NghiÖp vô Së Y tÕ, Phßng Y tÕ thµnh phè Thanh Ho¸ ®· cã 3 phßng t­ vÊn ë 3 ph­êng ®­îc thµnh lËp. Hµng tuÇn c¸c nhãm thay nhau ®Õn h­íng dÉn luyÖn tËp vµ t­ vÊn. TÊt nhiªn, nhãm ®èi chøng chØ ®­îc thö glucose m¸u vµ c©n ®o b×nh th­êng.

4.2.2.1. HiÖu qu¶ can thiÖp thay ®æi sinh ho¸ m¸u gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng

ViÖc theo dâi glucose m¸u ®­îc tiÕn hµnh ®Þnh k× hµng th¸ng, b»ng c¸ch thö glucose m¸u mao m¹ch vµo s¸ng sím, lóc ®ãi, kÕt hîp víi t­ vÊn dinh d­ìng vµ luyÖn tËp. KÕt qu¶ thay ®æi gi¸ trung b×nh glucose m¸u vµo buæi s¸ng, lóc ®ãi qua tõng th¸ng cho thÊy (biÓu ®å 3.10): C¶ hai nhãm glucose m¸u ®Òu gi¶m nh­ng ë nhãm can thiÖp glucose m¸u t¹i thêi ®iÓm th¸ng thø nhÊt so víi thêi diÓm th¸ng thø 4 cã sù thay ®æi râ rÖt víi p<0,01. Nhãm ®èi chøng, víi cïng thêi ®iÓm nh­ trªn, mÆc dï cã gi¶m nh­ng kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, víi p>0,05. §iÒu nµy cho thÊy, ë nhãm can thiÖp víi sù t­ vÊn chÕ ®é ¨n cã bæ sung ®­êng isomalt vµ luyÖn tËp theo h­íng dÉn ®· gãp phÇn c¶i thiÖn glucose m¸u ë nh÷ng ng­êi cã nguy c¬ t­¬ng ®èi tèt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn Vinh Quang vµ cs khi nghiªn cøu tû lÖ ng­êi d©n cã IGT vµ IFG chuyÓn thµnh glucose m¸u b×nh th­êng ë Nam §Þnh vµ Th¸i B×nh (nhãm can thiÖp cã IGT vµ IFG chuyÓn thµnh glucose m¸u b×nh th­êng ë nhãm can thiÖp cao h¬n nhãm chøng, víi p<0,01).

Nghiªn cøu Goldhaber-Fiebert JD vµ cs ë Costa Rica (2003) [87] cho thÊy: glucose m¸u lóc ®ãi cña nhãm can thiÖp gi¶m 1955 mg/dl, cßn nhãm ®èi chøng t¨ng 1678 mg/dl. Nh­ vËy, trong nghiªn cøu nµy ®· cho mét kÕt qu¶ t­¬ng tù nh­ c¸c ®ång nghiÖp ë Costa Rica.

MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh theo dâi glucose m¸u, c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu còng ®­îc kiÓm tra glucose m¸u sau ¨n 2 giê biÓu ®å 3.11 cho thÊy: glucose m¸u sau ¨n 2 giê ë nhãm can thiÖp ®­îc thay ®æi rÊt kh¶ quan qua tõng th¸ng (p<0,01), ng­îc l¹i ë nhãm ®èi chøng kÕt qu¶ hÇu nh­ thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ qua tõng th¸ng (p>0,01).

ViÖc theo dâi glucose m¸u sau ¨n ë c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu v« cïng quan träng, trong lóc theo dâi th× b¶n th©n hä sÏ ph¶i tù tiÕn hµnh ®o glucose m¸u sau ¨n 2 giê hoÆc sau ¨n b÷a tr­a, hoÆc sau ¨n b÷a tèi. B¶n th©n ng­êi bÖnh sÏ tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ tù ®iÒu chØnh sè l­îng thøc ¨n sao cho hîp lý [1],[2],[81],[92].

ViÖc theo dâi vµ qu¶n lý c¸c ®èi t­îng §T§ hay tiÒn §T§ kh«ng chØ lµ c¸c b¸c sü chuyªn khoa mµ ®ßi hái Y t¸ vµ b¶n th©n ®èi t­îng nghiªn cøu ph¶i tù biÕt sö dông m¸y ®o glucose m¸u [81],[94].

Jefferson VW vµ cs (2000) còng ®· nhÊn m¹nh vai trß thùc hµnh tù theo dâi glucose m¸u ë ng­êi phô n÷ da ®en cã nguy c¬ bÞ bÖnh §T§ [97] còng cho thÊy kiÓm so¸t glucose m¸u sau ¨n 2 giê gi¶m tû lÖ tiÕn triÓn cña bÖnh h¬n lµ chØ theo dâi glucose m¸u lóc ®ãi. Schwedes vµ cs ë Hoa Kú (2002) ®· tiÕn hµnh theo dâi glucose m¸u ë 223 bÖnh nh©n §T§₂ cho thÊy gi¶m HbA1c gÊp hai lÇn so víi nh÷ng bÖnh nh©n kh«ng theo dâi glucose m¸u 2 giê sau ¨n, kÕt qu¶ lµm gi¶m ®­îc 63% biÕn chøng cña ng­êi bÖnh §T§₂[95],[137].

NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc cho thÊy tiÒn §T§₂ lµ bÖnh hoµn toµn cã thÓ phßng ®­îc hoÆc Ýt nhÊt lµ lµm chËm qu¸ tr×nh tiÕn triÓn thµnh bÖnh ë nh÷ng ng­êi cã yÕu tè nguy c¬, ®Æc biÖt ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§₂ (bao gåm c¶ IFG vµ IGT) vµ BMI23 [111],[114],[120].

KÕt qu¶ can thiÖp dù phßng sù tiÕn triÓn thµnh §T§₂ ë nh÷ng ng­êi ®· ®­îc chÈn ®o¸n tiÒn §T§ (b¶mg 3.29) cña nghiªn cøu nµy cho thÊy:

ë nh÷ng ng­êi tiÒn §T§₂ sau 4 th¸ng can thiÖp b»ng chÕ ®é ¨n vµ luyÖn tËp th× tû lÖ glucose m¸u trë l¹i b×nh th­êng lµ 65,3%, kh«ng thay ®æi lµ 21,1% vµ tiÕn triÓn thµnh §T§₂ lµ 13,6%. T­¬ng tù nh­ vËy, ë nhãm ®èi chøng tû lÖ nµy lµ 18%, 61,1% vµ 27,9%. Víi p so s¸nh tr­íc sau hai nhãm <0,05.

Mét nghiªn cøu ë Hoa Kú, vÒ gi¶m tû lÖ míi m¾c §T§₂ b»ng can thiÖp lèi sèng hoÆc dïng metformin cho thÊy: Thêi gian theo dâi trung b×nh lµ 2,8 n¨m. Tû lÖ míi m¾c §T§ lµ 11,0:7,8:4,8% t­¬ng øng ë c¸c nhãm placebo, metformin, vµ thay ®æi lèi sèng. Tû lÖ míi m¾c §T§ gi¶m 58% víi can thiÖp lèi sèng (95% CI. 48%-66%); 31% víi metformin (95% CI, 17-43%), so víi placebo. T¸c gi¶ kÕt luËn: Can thiÖp lèi sèng cã hiÖu qu¶ cao h¬n ®¸ng kÓ so víi metformin [103].

Nghiªn cøu kh¸c cña Connor H, tiÕn hµnh ë Thuþ §iÓn, t¸c gi¶ nhËn thÊy: Tû lÖ tiÕn triÓn thµnh §T§₂ gi¶m 29% ë nhãm ®èi chøng, 13% ë nhãm can thiÖp nh÷ng ng­êi IGT sau 6 n¨m theo dâi, khi ¸p dông mét chÕ ®é ¨n gi¶m carbonhydrat vµ lipid [73].

Nghiªn cøu DaQuing Trung Quèc [111], nghiªn cøu cña Gaede PH vÒ phßng bÖnh §T§ t¹i PhÇn Lan [85], cho thÊy viÖc ¸p dông chÕ ®é ¨n hîp lÝ, chÕ ®é luyÖn tËp cã thÓ lµm gi¶m §T§ tíi 42% vµ 58%.

Nghiªn cøu cña t¸c gi¶ vµ cs ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c ®èi t­îng cã nguy c¬ cao, khi glucose m¸u cña hä 5,6-6,9mmol/l vµ BMI23. MÆc dï ®­îc can thiÖp tÝch cùc, nh­ng vÉn kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng tr­êng hîp tiÕn triÓn thµnh §T§₂. Nh­ng kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy r»ng khi can thiÖp tû lÖ tiÕn triÓn thµnh §T§ ë nhãm can thiÖp (13,6%) thÊp h¬n râ rµng so víi nhãm kh«ng can thiÖp (20,9%), víi p<0,05. Do ®ã, viÖc ph¸t hiÖn sím c¸c ®èi t­îng tiÒn §T§₂ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã t×m ra c¸c biÖn ph¸p can thiÖp nh»m gãp phÇn c¶i thiÖn glucose m¸u vµ tr× ho·n hoÆc ng¨n chÆn ®­îc tiÕn triÓn cña bÖnh. KÕt qu¶ nµy t­¬ng tù nh­ nghiªn cøu phßng bÖnh cña Gaede [84], vµ nghiªn cøu cña Grandinettti A [90].

Gi¸ trÞ trung b×nh glucose m¸u (b¶ng 3.30) ë nhãm can thiÖp gi¸ trÞ trung b×nh cña glucose m¸u gi¶m t­¬ng øng víi (p<0,05, t-test). Nhãm ®èi chøng th× gi¸ trÞ trung b×nh cña glucose m¸u thay ®æi kh«ng cã sù kh¸c biÖt (p>0,05, t-test).

Mét nghiªn cøu can thiÖp ngÉu nhiªn, ®èi chøng, dùa vµo céng ®ång b»ng dinh d­ìng vµ luyÖn tËp lµm c¶i thiÖn glucose m¸u vµ c¸c yÕu tè nguy c¬ tim m¹ch ë bÖnh nh©n §T§₂ vïng n«ng th«n Costa Rica cho thÊy: Glucose cña nhãm can thiÖp gi¶m 1.82.3% cßn nhãm chøng gi¶m 0.42.3%(p=0.02) [87]. Nghiªn cøu cña Ross R vµ cs “Gi¶m bÐo nhê thay ®æi lèi sèng” [131] cho thÊy: ¨n uèng vµ luyÖn tËp ®ãng gãp vµo viÖc gi¶m c©n vµ coi ®ã lµ mét chiÕn l­îc gi¶m bÐo ph× ®Ó duy tr× c©n nÆng hîp lý.

Nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc tù qu¶n lý bÖnh §T§ ë ng­­êi Mü gèc Mexico [65] cho thÊy: nhãm can thiÖp thÊy cã nång ®é HbA1c vµ glucose m¸u lóc ®ãi gi¶m ®¸ng kÓ sau 6 th¸ng, nhãm can thiÖp cã nång ®é HbA1c trung b×nh thÊp h¬n nhãm chøng 1,4%. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ nµy ë nhãm can thiÖp vÉn cßn cao trªn 10%.

Sù tiÕn triÓn tõ tiÒn §T§₂ thµnh §T§₂ lµ nguy c¬ kh«ng thÓ tr¸nh khái nÕu nh­ chóng ta kh«ng cã biÖn ph¸p phßng ngõa h÷u hiÖu. Khi tiÕn triÓn thµnh bÖnh §T§₂ th× nguy c¬ rèi lo¹n lipid m¸u rÊt dÔ s¶y ra vµ ®©y lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y t¨ng huyÕt ¸p vµ nh÷ng tæn th­¬ng m¹ch m¸u g©y nªn chÕt ®ét quþ.

Betteridge DJ (2000) khi nghiªn cøu “Rèi lo¹n mì m¸u trong bÖnh §T§’’ cho r»ng rèi lo¹n mì m¸u lµ mét phÇn trong héi chøng chuyÓn ho¸ quan s¸t thÊy ë ng­êi bÖnh §T§₂, ®­îc ®Æc tr­ng bëi sù t¨ng võa ph¶i nång ®é trygliceride vµ gi¶m HDL cholesterol. Rèi lo¹n lipid m¸u gãp phÇn lµm t¨ng nguy c¬ tim m¹ch vµ v× thÕ lµ mét môc tiªu tèt ®Ó can thiÖp ®iÒu trÞ víi h×nh thøc kiÓm so¸t glucose m¸u, lèi sèng vµ dïng thuèc h¹ lipid m¸u. Ng­êi ta cho r»ng rèi lo¹n lipid mµ ë ng­êi bÖnh §T§₂ lµ hËu qu¶ thø ph¸t cña kh¸ng insulin. BÊt kú biÖn ph¸p nµo lµm gi¶m kh¸ng insulin còng sÏ cã ¶nh h­ëng lªn rèi lo¹n lipid m¸u, nh­ng trong nhiÒu tr­êng hîp, ng­êi bÖnh §T§₂ kh«ng ®¹t ®ù¬c nång ®é lipid m¸u b×nh th­êng nhê chÕ ®é ¨n, luyÖn tËp vµ kiÓm so¸t glucose m¸u. Ph©n tÝch d­íi nhãm trong c¸c thö nghiÖm l©m sµng gîi ý r»ng ®iÒu trÞ h¹ lipid m¸u sÏ lµm gi¶m nguy c¬ bÖnh m¹ch vµnh ë ng­êi bÖnh §T§₂, nh­ng c¸c thö nghiÖm ®Æc hiÖu trªn ng­êi bÖnh §T§₂ hiÖn vÉn ch­a kÕt thóc. Cho tíi khi ®ã, ng­êi bÖnh §T§₂ cã bÖnh m¹ch vµnh hoÆc nh÷ng ng­êi cã nguy c¬ cao nªn dïng c¸c thuèc lµm gi¶m tÝch cùc lipid m¸u. Theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶, khi c¸c nghiªn cøu hiÖn nay hoµn thµnh, nhiÒu kh¶ n¨ng lµ hÇu hÕt ng­êi bÖnh §T§₂ sÏ ®­îc chØ ®Þnh dïng thuèc h¹ lipid m¸u.

Sù thay ®æi rèi lo¹n thµnh phÇn lipid m¸u tr­íc vµ sau can thiÖp tr×nh bµy b¶ng 3.31 cho thÊy: Nång ®é cholesterol5,7mmol/l gi¶m m¹nh ë nhãm can thiÖp (p<0,01) vµ t¨ng ë nhãm ®èi chøng (p>0,05). Nång ®é triglycerid>2mmol/l còng gi¶m ë nhãm can thiÖp (p<0,01 vµ ë nhãm ®èi chøng tuy còng cã gi¶m nh­ng kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05). HDL-C t¨ng nhiÒu ë nhãm can thiÖp, nhãm ®èi chøng th× tû lÖ nµy t¨ng nh­ng kÕt qu¶ thay ®æi ë c¶ hai nhãm kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, p>0,05. Nång ®é LDL ®Òu gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ë nhãm can thiÖp, víi p<0,01. ë nhãm ®èi chøng tû lÖ nµy còng cã gi¶m, tuy nhiªn kh«ng cã ý nghÜa thèng kª ( p>0,05). Gi¸ trÞ trung b×nh lipid m¸u qua qu¸ tr×nh can thiÖp (b¶ng 3.28) cho thÊy nh×n chung cholesterol, triglyceride vµ LDL-C ®Òu gi¶m t¹i thêi ®iÓm N₄, nh­ng nhãm can thiÖp gi¶m cã ý nghÜa h¬n nhãm chøng, víi p<0,05.

B¶ng 3.33 tr×nh bµy chØ sè hiÖu qu¶ can thiÖp c¸c chØ tiªu sinh ho¸ m¸u cho thÊy, so víi nhãm chøng hiÖu qu¶ can thiÖp ®· c¶i tiÖn râ rµng t×nh tr¹ng glucose m¸u theo dâi sau ¨n 2 giê hµng th¸ng, hiÖu qu¶ do can thiÖp ®· ®em l¹i 50,9 %. Thµnh phÇn lipid m¸u còng cã hiÖu qu¶ kh¶ quan, chØ sè hiÖu qu¶ do can thiÖp lµm c¶i thiÖn t×nh tr¹ng cholesterol, triglycerid, LDL-C t­¬ng øng lµ 65,5%, 28,4% vµ 36,3% riªng rÏ. Kh«ng nh÷ng thÕ, hiÖu qu¶ can thiÖp cßn cho thÊy cã sù thay ®æi m¹nh ë tõng nhãm tuæi vµ tõng giíi riªng biÖt.

Kanji A.O (2000) khi tiÕn hµnh nghiªn cøu “Rèi lo¹n lipid m¸u trong bÖnh §T§” t¹i Kuwait [106] cã kÕt qu¶ t­¬ng tù nh÷ng n¬i kh¸c, rèi lo¹n lipid th­êng gÆp nhÊt ë ng­êi §T§, bao gåm t¨ng triglycerid m¸u, gi¶m HDL vµ thay ®æi nång ®é LDL. Kho¶ng 75% bÖnh nh©n cã t¨ng lipid m¸u hçn hîp hoÆc t¨ng triglycerid m¸u nhiÒu h¬n. Cã thÓ cã sù thay ®æi mét vµi thµnh phÇn LDL ë nh÷ng ng­êi §T§, trong ®ã cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a ng­êi §T§ vµ ng­êi kh«ng bÞ §T§. T¸c gi¶ kÕt luËn ng­êi cã t¨ng lipid m¸u hçn hîp sÏ cã kÕt qu¶ kh¶ quan nÕu kiÓm so¸t glucose m¸u chÆt chÏ, t­ vÊn chÕ ®é ¨n vµ luyÖn tËp phï hîp vµ th­êng xuyªn gÆp gì víi chuyªn gia tiÕt chÕ dinh d­ìng.

Nghiªn cøu gÇn ®©y cña Hµ Huy Kh«i vµ cs cho thÊy sau 6 th¸ng can thiÖp b»ng chÕ ®é ¨n vµ luyÖn tËp ë ng­êi thõa c©n-bÐo ph× cã triglycerid m¸u cao gi¶m tõ 65,3% xuèng 38,7%; cholesterol gi¶m tõ 48,99% xuèng 25,81% sau 6 th¸ng song song víi viÖc gi¶m ®­îc 3,79 kg thÓ träng [26].

Tõ nh÷ng kÕt qu¶ trªn cho thÊy, ®èi víi ng­êi cã yÕu tè nguy c¬ bÞ §T§₂ nÕu kh«ng ®­îc ph¸t hiÖn sím vµ can thiÖp kÞp thêi th× cã thÓ dÉn tíi rèi lo¹n glucose m¸u vµ rèi lo¹n lipid m¸u lµm t¨ng nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh m·n tÝnh kh«ng l©y nh­ §T§ [61]. Khi c©n nÆng gi¶m, c¸c nguy c¬ trªn còng gi¶m xuèng. Bray G.A(1999) nhËn thÊy luyÖn tËp, ho¹t ®éng thÓ lùc lµm h¹n chÕ dù tr÷ triglycerid [63].