- Hải quân của miền Bắc cắt đứt mọi việc thủy vận của miền Nam

Hẳn các bạn còn nhớ là một phần chiến lược của miền Bắc là bóp nghẹt miền Nam bằng cách phong tỏa các hải cảng. Khi chiến tranh bùng nổ, hải quân miền Bắc chỉ có 90 chiến tàu. Tuy nhiên, miền Bắc có thể huy động đủ mọi loại tàu thuyền để chuẩn bị chiến dịch phong tỏa này. Chẳng bao lâu, các chiến tàu của Bắc quân đã canh phòng tất cả các hải cảng quan trọng của miền Nam từ Virginia tới Texas.

Dĩ nhiên là cuộc phong tỏa này không được toàn hảo. Bờ biển miền Nam dài hơn 3 ngàn dặm nên không thể nào tuần phòng từng mỗi dặm một được. Để chọc thủng đoàn chiến tàu của miền Bắc bao vây phong tỏa, miền Nam phải dùng loại tàu đặc biệt gọi là Blockade Runner được chế tạo ở Anh quốc. Nhờ đêm tối, các tàu này lẻn chạy vào tiếp tế cho các hải cảng của miền Nam đang cần súng đạn, quân nhu và các đồ chiến cụ khác. Nhưng dù rằng mọi cố gắng để chọc thủng vòng vây, công cuộc thủy vận của miền Nam dần dần cũng bị bót nghẹt. Hầu như miền Nam không thể nào tiếp nhận được trà, cà phê, xà bông và diêm quẹt. Miền Nam cũng không thể nào xuất cảng được bông vải, cho nên không biết bao nhiêu là bông đóng thành kiện để hàng đống ở tại các bến tàu.

Để thắt chặt cuộc phong tỏa này, quân đội và hải quân miền Bắc tiến chiếm các hải cảng của miền Nam. Vào khi cuộc chiến gần chấm dứt thì tất cả các hải cảng quan trọng của miền Nam đều nằm trong tay của miền Bắc. Đô đốc Farragut tạo thêm chiến công nữa bằng cách tấn chiếm hải cảng Mobile thuộc tiểu bang Alabama. Hơn bất kỳ kế hoạch nào khác, cuộc phong tỏa của miền Bắc đã khiến cho miền Nam phải thất bại.

Trận đánh đầu tiên giữa các chiến tàu đã diễn ra trong cuộc chiến Nam Bắc này. Trước chiến tranh, các chiến tàu của hải quân đều được đóng bằng gỗ. Tuy nhiên, ngay từ đầu cuộc chiến, miền Nam đã sửa đổi lại tàu gỗ Merrimac ⁽¹⁾ bằng cách bọc ở hai bên tàu bằng hai tấm sắt. Mỗi bên được trang bị bằng 5 khẩu súng. Tháng 3 năm 1862, chiếc Merrimac tiến đến tấn công những chiến tàu phong tỏa của miền Bắc tại hải cảng Hampton Road thuộc tiểu bang Virginia. Đạn của các chiến tàu Bắc quân bắn ra không ăn thua gì với chiếc tàu kỳ lạ Merrimac này. Chiếc tàu này đã tiêu diệt hai chiến tàu của Bắc quân và đuổi một tàu khác chạy dạt vào chỗ nước cạn rồi rút lui. Thủy thủ đoàn của chiếc tàu Merrimac còn định trở lại thiêu hủy những chiếc tàu còn lại. Nhưng hôm sau chiếc Merrimac phải đương đầu với một chiến tàu bọc sắt Monitor của miền Bắc. Chiếc tàu này do một người Hoa Kỳ gốc Thụy Điển tên là John Ericson bí mật chế ra. Chiếc tàu này nhỏ hơn chiếc tàu Merrimac và có boong tàu bằng sắt bằng phẳng và thấp. Trong chòi lớn có thể xoay quanh được và được trang bị bằng hai ô súng có hỏa lực rất mạnh. Chiếc Monitor trông giống như “Chiếc hộp thiếc ở trên một tấm ván”.

Trong trận đánh giữa hai chiến tàu Merrimac và Monitor thì không tàu nào có thể làm tàu nào bị trọng thương được. Cuối cùng, cả hai tàu cùng bỏ cuộc. Miền Bắc có đủ khả năng để đóng thêm nhiều tàu bọc sắt nữa, nhưng miền Nam thì không thể làm được như vậy. Mặc dù là trận chiến giữa hai tàu Merrimac và Monitor đã chấm dứt nhanh chóng, nhưng trận đánh này rất quan trọng trong lịch sử Hải quân. Những chiến tàu bọc sắt kỳ lạ này chứng tỏ rằng những chiến tàu bằng gỗ chỉ là những vật dụng đi vào quá khứ, và nó mở đường cho việc đóng những chiến tàu to lớn vĩ đại bằng thép.



BẮC QUÂN CHIA CẮT LÃNH THỔ MIỀN NAM Ở PHÍA TÂY



CÁC CUỘC TẤN CÔNG VÀO MIỀN ĐÔNG THẤT BẠI

 MẶT TRẬN MIỀN ĐÔNG

Tới đây các bạn đã được biết rằng Bắc quân đã nắm được quyền kiểm soát sông Mississippi, và phong tỏa bờ biển miền Nam như thế nào. Trong khi đó thì các đạo quân khác ở miền Bắc và ở miền Đông đang cố gắng tấn chiếm thủ đô Richmond.

- Cuộc tấn công của tướng McClellan vào Richmond bị thất bại

Sau trận thất bại của Bắc quân ở Bull Run, tướng George B. McClellan được giao cho trách nhiệm tổ chức lại quân đội và huấn luyện một đạo quân mới. Trong một vài tháng, đạo quân gồm 100 ngàn binh sĩ trở thành một đạo quân có kỷ luật và được trang bị đầy đủ. Nhưng tướng McClellan quá thận trọng nên chưa cho tấn công quân địch. Mãi tới mùa xuân năm 1862, khi Tổng thống Lincoln hạ lệnh, ông mới tiến quân tấn công đạo quân Nam bảo vệ thủ đô Richmond. Ông cho đạo quân dùng đường thủy để đổ bộ vào bán đảo James để có thể từ phía Đông tấn công vào Richmond. Tuy nhiên, cuộc tiến quân vào bán đảo James quá chậm cho nên quân Nam đã có đủ thì giờ phản công đánh lui quân Bắc. Tướng Lee gửi tướng “Stonewall” Jackson cùng đến chỉ huy trận đánh này. Tướng Jackson được biệt hiệu này trong khi chống cự “như bức tường đá”chống lại Bắc quân trong trận đánh đầu tiên tại Bull Run. Hai tướng Lee và Jackson bắt buộc Bắc quân phải rút lui trong những “Trận đánh Bảy ngày” lừng danh. Lần thứ hai cố gắng đánh chiếm thủ đô Richmond của Bắc quân bị thất bại.

Trong những tháng tiếp theo đó, ở mặt trận miền Đông, quân Nam thắng hết trận này đến trận khác. Một đạo Bắc quân khác tiến đến tấn công Richmond lại cũng chấm dứt trong thất bại chua cay lần thứ hai tại Bull Run. Tướng Lee chỉ huy đoàn quân áo xám vượt sông Potomac tiến vào Maryland. Đoàn quân của ông gặp Bắc quân tại suối Antietam. Sau một trận đánh đẫm máu, tướng Lee phải cho quân trở lại Virginia, nhưng ông vẫn có thể chặn đứng Bắc quân đuổi theo và chiến thắng vẻ vang tại Fredericksburg và Chancellorsville. Trong trận đánh tại Chancellorsville, tướng Jackson chẳng may bị ngay quân sĩ của ông vô tình bắn trúng tử thương. Khi hay tin này, tướng Lee buồn rầu nói: “Tôi đã mất đi cánh tay mặt”.

Có những ngày chán nản đối với miền Bắc, tướng Robert Lee đã chiến thắng các đạo Bắc quân đông đảo hơn đạo quân của ông. Sau vụ tướng McClellan thất bại, Tổng thống Lincoln đã cố gắng thử nhiều tướng lãnh để thay thế, nhưng vẫn không tìm được ai có thể đương đầu với biệt tài quân sự của tướng Lee. Chính Tổng thống cũng bị chỉ trích dữ dội. Dân chúng quy trách nhiệm cho ông về những thất bại quân sự. Tuy nhiên, Tổng thống Lincoln vẫn cương quyết thi hành sứ mạng trong những ngày đen tối để cứu nguy cho tổ quốc.

- Quân đội miền Nam tràn vào Pennsylvania

Sau chiến thắng tại Chancellorsville, tướng Lee quyết định cho quân tràn vào miền Bắc lần thứ hai. Ông hy vọng quyết đánh một trận quyết liệt để chấm dứt cuộc chiến. Khi đoàn quân của ông quay về hướng Bắc vượt Maryland tiến vào Pennsylvania thì quân đội của miền Bắc đã theo dõi và cũng tiến về phía Bắc nằm án ngữ không cho quân đội của tướng Lee tràn vào thủ đô Hoa Thịnh Đốn.

Ngày 27 tháng 6 năm 1863, tướng Lee cùng các sĩ quan của ông nghiên cứu bản đồ. Chỉ vào làng Gettysburg thuộc Pennsylvania ở trong bản đồ, nhà lãnh đạo của Liên minh các tiểu bang miền Nam tuyên bố: “Chúng ta sẽ gặp địch quân ở đây, và sẽ quyết chiến trong một trận đánh quyết liệt, và nếu trời cho chúng ta thắng thì cuộc chiến này sẽ chấm dứt, chúng ta sẽ hoàn thành được nền độc lập của chúng ta”.

- Trận đánh Gettysburg chặn đứng bước tiến của quân Nam

Ngày mùng 1 tháng 7, hai đạo quân của hai miền Nam Bắc gặp nhau, và trận đánh quyết liệt tại Gettysburg mở màn. Bắc quân cố thủ trên các ngọn đồi ở gần Gettysburg. Nam quân chiếm giữ các ngọn đồi đối diện. Hai bên kịch chiến ác liệt liên tiếp trong hai ngày rưỡi. Trưa ngày mùng 3 tháng 7, bỗng dưng chiến trường im tiếng súng. Tướng Lee đang chuẩn bị đánh một nước liều quyết liệt tấn công vào cứ điểm của Bắc quân. Chừng 15 ngàn Nam quân do tướng George Pickett chỉ huy băng qua khu đồng ruộng tràn vào tấn công Bắc quân ở tại nghĩa địa Ridge. Theo lệnh đoàn quân này băng qua hỏa lực của Bắc quân để tiến vào và bám sát tuyến quân của miền Bắc. Một toán quân đã hoàn thành được việc cắm cờ lên một ngọn đồi, nhưng liền khi đó phải thoái lui. Hỏa lực của Bắc quân quá mạnh khiến cho con số thương vong của đoàn quân Nam tấn kích ở đây lên đến 75%. Trận đánh chấm dứt và quân Nam bị thảm bại trong trận này. Hôm sau, tướng Lee cho lui quân vào miền Nam.

Sau trận Gettysburg, người ta phải dành ra 17 mẫu để làm nghĩa địa chôn cất quân lính đã bỏ mình trong trận đánh này. Tổng thống Lincoln được yêu cầu đến tận nghĩa địa để lưu lại một vài lời lưu niệm. Những “lời lưu niệm” của Tổng thống Lincoln tại Gettysburg vào ngày 19 tháng 11 năm 1863 còn mãi mãi được mọi người nhớ đến, vì rằng chỉ có một vài lời nhưng rất hàm xúc. Bài diễn văn của ông ở tại Gettysburg là một trong những tài liệu quan trọng trong lịch sử dân chủ Hoa Kỳ. Bài diễn văn này đã nói lên những lý tưởng mà nhân dân Hoa Kỳ phải luôn luôn ghi nhớ, nếu muốn đất nước Hoa Kỳ mãi mãi trường tồn.

Tin chiến thắng tại Gettysburg gây vui mừng trong khắp miền Bắc, và tin này được loan tiếp theo ngay sau khi tin chiến thắng tại Vicksburg. Nếu chiến thắng của tướng Grant tại Vicksburg đã cắt miền Nam ra làm hai phần thì chiến thắng của Bắc quân ở tại Gettysburg đã đánh bại được đạo quân Nam tấn công vào miền Bắc. Những chiến thắng này của miền Bắc là khúc quanh trong cuộc chiến. Ở Mỹ châu cũng như ở các nước khác, những người sáng suốt đều hiểu rõ tầm quan trọng của các chiến thắng này. Mặc dầu miền Nam vẫn còn có thể tiếp tục chiến đấu, nhưng hình như khó có thể thắng được cuộc chiến này.

Chúng ta hãy nhìn vào mặt trận miền Tây, trong những năm 1862 và 1863, quân Bắc đã mở những chiến dịch quyết liệt và đẫm máu ở Tennessee. Mục đích của chiến dịch này là đánh chiếm thành phố quan trọng Chattanooga ở miền Tây Nam tiểu bang này. Sau vụ đầu hàng ở Vicksburg của quân Nam, tướng Grant chỉ huy tất cả các đạo Bắc quân ở miền này. Cuối mùa thu năm 1863, ông đánh bại các đạo quân ở miền Nam tại Chattanooga. Nam quân phải rút lui về Atlanta, Georgia. Cảm nhận được khả năng quân sự của tướng Grant ở miền Tây, Tổng thống Lincoln bổ nhậm ông làm Tổng Tư lệnh toàn thể quân đội miền Bắc. Tổng thống Lincoln đã tìm được vị tướng lãnh có thể đưa miền Bắc đến chiến thắng cuối cùng.

Tướng Grant bắt đầu thiết lập kế hoạch, theo đó thì ông hy vọng sẽ sớm chấm dứt cuộc chiến:

1. Miền hạ Nam sẽ bị tách rời ra khỏi lãnh thổ Liên minh miền Nam. Để hoàn thành kế hoạch này, tướng Grant hạ lệnh cho tướng William T. Sherman, người đã cộng tác với ông trong công cuộc đánh chiếm Chattanooga, đem quân tiến đánh thẳng tới Atlanta để lại cắt miền Nam ra làm hai nữa.

2. Về phần tướng Grant, chính ông sẽ đảm nhận trách vụ nặng nề khó khăn nhất. Ông sẽ đem quân tấn công tướng Lee ở Virginia, tấn chiếm Richmond với bất cứ giá nào.

- Tướng Sherman dẫn quân tiến ra bờ biển để cắt đôi miền Nam

Tháng 5 năm 1864, tướng Sherman dẫn một đạo quân gồm 100 ngàn quân sĩ khởi tiến từ Chattanooga. Mặc dầu bị quân Nam chặn đánh từng bước, nhưng đạo quân của tướng Sherman vẫn từ từ vững tiến. Tháng 9 năm đó, tướng Sherman chiếm được Atlanta.

Ít bữa sau, tướng Sherman lại dẫn quân đi tiến đánh để chẻ đôi miền Nam ra nữa. Với 60 ngàn quân, ông dẫn đi tiến chiếm Savannah, Georgia, một thành phố cách bờ biển Đại tây dương chừng hơn hai trăm dặm. Trên đường tiến quân từ Atlanta ra bờ biển, tướng Sherman ra lệnh triệt hạ tất cả những tài sản, nhà cửa, mùa màng của miền Nam. Dân chúng ở vùng này không bao giờ quên được hành động tàn ác của ông. Tất cả những khu đất rộng chừng 60 dặm ở hai bên đường tiến quân của ông từ Atlanta đến Savannah chỉ còn lại là một giải đất trơ trụi đầy tro tàn gạch vụn. Quân sĩ của ông đã đốt hết tất cả những nhà cửa, kho lúa, mùa màng và thành phố. Đi đến đâu họ cũng phá gỡ hết các đường rầy xe lửa, giết hết các nông súc. Cuối tháng 12 năm 1864, tướng Sherman điện về cho Tổng thống Lincoln “Tôi xin trình lên Tổng thống thành phố Savannah như là một món quà Giáng sinh”. Miền Nam một lần nữa lại bị xé nhỏ thêm hơn nữa.

- Chiến tranh chấm dứt

Trong khi đó, tướng Grant đang tấn công dữ dội đạo quân của tướng Lee ở Virginia. Trận đánh mở màn ở trong khu rừng phía Đông Bắc thủ đô Richmond. Tướng Grant không thể nào chọc thủng được phòng tuyến của tướng Lee. Mặc dầu quân đội của ông bị tổn thất nặng nề, nhưng ông vẫn tiếp tục giáng những đòn chí tử vào Nam quân. Dần dần, quân đội của ông tiến dần về phía Đông và phía Nam thành vòng cung bao vây thủ đô Richmond. Cuối cùng, bị đối phương xiết chặt vòng vây, tướng Lee phải bỏ Richmond, đem quân về phía Tây Nam để rút về vùng núi, nhưng lại bị Bắc quân chặn đường. Tướng Lee buồn rầu nói rằng: “Tôi không có gì để làm được nữa ngoài việc đi gặp tướng Grant, và tốt hơn hết tôi sẽ chết, một ngàn lần chết”. Ngày 19 tháng 4 năm 1865, tại tòa nhà thẩm phán của làng Appomattox, vị tướng lãnh dũng cảm tài ba này phải đem quân đầu hàng tướng Grant.

Tướng Grant rất kính trọng tướng Lee, vì ông là một chiến sĩ can trường. Hai vị tướng lãnh lại bắt đầu nói chuyện với nhau về những kinh nghiệm quân sự trong trận chiến với Mễ Tây Cơ. Sau đó tướng Lee nhắc nhở tướng Grant về mục đích của buổi họp mặt và xin điều kiện để đầu hàng. Tướng Grant cho phép các sĩ quan miền Nam được mang vũ khí (kiếm và súng lục). Ông cũng để cho quân sĩ được giữ lại lừa ngựa. Ông bảo rằng, những lừa ngựa này sẽ cần cho vụ cày trong mùa xuân này. hay tin quân sĩ của tướng Lee đang đói, ông hạ lệnh gửi thực phẩm đến cho họ. Ông cấm không cho quân sĩ dưới quyền ông bắn súng chào mừng chiến thắng, và chỉ nói rằng: “Chiến tranh đã chấm dứt”.

Vào khoảng hai tuần sau đó, tại North Carolina, đạo quân lớn của miền Nam đầu hàng tướng Sherman, người đã từ Savannah tiến lên miền Bắc để gặp tướng Grant. Miền Nam đã chiến đấu anh dũng, nhưng bây giờ thì cuộc chiến đau thương giữa những người cùng một quốc gia đã chấm dứt. Một lần nữa, cờ sao sọc lại phất phới tung bay trên toàn thể “quốc gia bất khả phân chia”.

*

* *

So với dân chúng miền Bắc thì dân chúng ở miền Nam còn chịu đựng khó khăn gian khổ hơn trong cuộc chiến này. Tất cả nam công dân có khả năng chiến đấu đều được gọi nhập ngũ. Như vậy có nghĩa là tất cả mọi công việc ở hậu tuyến của miền Nam đều do nô lệ và chị em phụ nữ đảm nhiệm cả. Nhưng khi mà cuộc chiến càng kéo dài nô lệ bắt đầu bỏ trốn khỏi đồn điền. Rồi thì cũng vì bị phong tỏa cho nên miền Nam không thể mua được hàng hóa, quần áo, máy móc, thuốc men và các đồ gia dụng khác mà trước kia vẫn nhập cảng từ ngoại quốc hay của miền Bắc. Các bà nội trợ miền Nam phải liều mình dũng cảm đương đầu với những hoàn cảnh thật là vô cùng khó khăn này. Họ cắt vải màn may quần áo, xé vải trải giường để làm khăn tắm và băng vải để băng người bị thương. Dù rằng phần lớn họ không phải làm những công việc nặng nhọc, phụ nữ miền Nam phải làm việc ở trong các đồn điền cũng như ở trong các nhà thương.

Dần dần nông trại, đồn điền và nhà cửa trở nên hoang vắng. Đường xá hư hỏng không được sửa chữa. Đường hỏa xa, đầu máy xe lửa, xe cộ hư cũ không được thay thế. Việc chuyển vận thực phẩm cùng các đồ tiếp liệu trở nên khó khăn. Nhiều vùng bị tàn phá do các đạo quân đối phương tràn ngập và vì bị quân đội hai bên quần thảo. Nhà cửa bị thiêu rụi, thành phố bị pháo kích, mùa màng và gia súc ở đồng quê bị cướp phá. Khắp trong miền Nam, ở đâu cũng có dấu vết tàn phá của chiến tranh. Hàng ngàn gia đình phải ngậm ngùi thương tiếc những người ruột thịt đã bỏ mình nơi chiến địa.

- Miền Bắc trở nên thịnh vượng trong thời kỳ chiến tranh

Nhiều gia đình miền Bắc cũng lâm vào cảnh đau khổ do chiến tranh gây nên. Tuy nhiên, nếu so sánh với dân chúng ở miền Nam thì dân chúng miền Bắc ít phải chịu cơ cực nhọc nhằn hơn. Có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất là ít có giao tranh ở trên lãnh thổ miền Bắc. Thứ hai là vì dân số đông hơn nên miền Bắc có nhiều thanh niên còn được ở lại hậu tuyến. Thứ ba nữa là miền Bắc có nhiều đường xe lửa và xí nghiệp kỹ nghệ hơn miền Nam. Các nhà máy kỹ nghệ cũ phải làm việc tối đa và thiết lập thêm nhiều xí nghiệp để sản xuất quần áo, chăn màn, lều, súng, đạn cũng như biến chế thực phẩm cho quân đội. Các nhà máy đồng thời cũng chế tạo xe chạy trên đường rầy, đường hỏa xa và đầu máy xe lửa cùng các toa xe lửa để chuyển vận các đồ quân trang, quân cụ tiếp liệu cho quân đội. Sự phát triển kỹ nghệ ở miền Bắc tạo nên biết bao nhiêu công việc làm trong khi số nhân công không đủ đáp ứng nhu cầu. Các ông chủ cần mướn nhân công, cho nên đồng lương được nâng lên cao. Phải trả lương công nhân cao nên các nhà doanh thương buộc phải tăng giá hàng. Giá hàng cao khiến cho các nhà buôn bán kiếm được nhiều lời. Thế nên, dù phải chịu thiệt hại và đau khổ vì chiến tranh, nhưng ở miền Bắc nhiều người trở nên giàu có vì chiến tranh.

Cả hai miền đều cần tiền để chi phí cho cuộc chiến. Miền Bắc cũng như miền Nam, cả hai chính quyền đều phát hành tiền giấy để trang trải phí tổn. Tuy nhiên, có nhiều người sợ rằng những đồng Mỹ kim này có thể không bao giờ có đầy đủ giá trị bằng vàng hay bằng bạc được. Trong những ngày đen tối trong năm 1864, khi mà cuộc chiến hình như không bao giờ chấm dứt, một đồng Mỹ kim tiền giấy chỉ trị giá có 40 xu. Vì rằng người ta phải xài Mỹ kim bằng giấy nhiều hơn để mua hàng hóa cho nên giá cả hàng hóa càng ngày càng lên cao. So với miền Bắc, miền Nam còn tệ hơn nhiều. Để theo đuổi cuộc chiến, miền Nam buộc phải phát hành rất nhiều tiền giấy. Giá trị của đồng tiền miền Nam mất giá nhanh chóng hơn tiền miền Bắc rất nhiều. Vào khi cuộc chiến gần chấm dứt, một Mỹ kim tiền giấy của miền Nam chỉ còn đáng giá ba xu thôi. Tình trạng này đã tạo ra biết bao nhiêu khó khăn cơ cực cho hầu hết dân chúng miền Nam.

*

* *
PHẦN BỐN

­­- Tổng thống Lincoln tuyên bố giải phóng nô lệ ở trong các tiểu bang Liên minh

Suy tư về chiến tranh và hòa bình, Tổng thống Lincoln đã nghĩ đến việc phải làm những gì cho những người nô lệ. Liệu rằng họ sẽ phải tiếp tục sống đời nô lệ hay là ông sẽ phải giải phóng họ. Nhiều người ở miền Bắc, đặc biệt là những người theo chủ trương xóa bỏ chế độ nô lệ cho rằng mục đích chính của cuộc chiến là giải phóng nô lệ. Họ thúc giục Tổng thống Lincoln phải hành động như vậy. Nhưng Tổng thống đã làm sáng tỏ mục đích của cuộc chiến theo quan điểm của ông. Ông viết:

“Mục tiêu cao cả của cuộc chiến này là cứu nguy tổ quốc … Nếu tôi có thể cứu nguy được đất nước mà không cần phải giải phóng nô lệ thì tôi sẽ làm ngay. Nếu tôi có thể cứu nguy được đất nước bằng cách giải phóng tất cả nô lệ thì tôi cũng sẽ làm ngay, và nếu tôi có thể cứu nguy được đất nước bằng cách giải phóng một số nô lệ thôi, và những người nô lệ còn lại để mặc họ thì tôi cũng làm. Tôi phải làm gì cho nô lệ và dân da màu là tôi phải làm, vì rằng tôi tin là làm như vậy là cứu nguy đất nước”.

Tuy nhiên, Tổng thống Lincoln nghĩ rằng giải phóng tất cả các nô lệ trong các tiểu bang Liên minh là một cú đánh mạnh vào miền Nam và sẽ giúp cho chiến tranh mau chấm dứt. Vì thế cho nên mùa thu năm 1862, khi mà khắp nơi trong đất nước còn đang chiến đấu, thì ông loan báo rằng: “Kể từ ngày mùng 1 tháng 1 năm 1863, tất cả những ai còn bị cầm giữ như là nô lệ… từ đây sẽ mãi mãi được tự do”. Lời tuyên bố này được coi như là bản tuyên ngôn giải phóng nô lệ ⁽¹⁾. Ngày nay, dân chúng ở đất nước Hoa Kỳ và ở cả Âu châu đều hiểu rằng công cuộc chiến đấu cho cuộc chiến này không những là cứu nguy cho quốc gia Hoa Kỳ mà còn là giải phóng nô lệ. Vì rằng người Anh vốn không tin tưởng ở chế độ nô lệ, cho nên cảm tình của họ đối với miền Nam càng ngày càng tỏ ra lạnh nhạt. Bản tuyên ngôn này cũng là mở cửa đón nhận dân da đen vào quân đội Hoa Kỳ, và cũng từ đó có hàng người da đen xin đầu quân phục vụ chính nghĩa miền Bắc.

- Kế hoạch hòa bình của Tổng thống Lincoln

Tiên liệu trước khi chấm dứt chiến tranh, Tổng thống Lincoln đã nhận thấy rằng cần phải giải quyết nhiều vấn đề khác. Ông tin chắc rằng khi mà miền Bắc chiến thắng cuộc chiến này thì xáo trộn sẽ lan tràn khắp cả miền Nam. Ngày mà chiến tranh chấm dứt thì chính quyền Liên minh sẽ tan rã, sẽ không còn có Tổng thống, Quốc hội, chính quyền các tiểu bang, cảnh sát và cũng không có tiền bạc gì nữa. Tổng thống Lincoln quyết định phải hành động để đối phó với tình thế. Ông muốn rằng sẽ phải tạo cơ hội dễ dàng cho các tiểu bang ly khai tái thiết lại miền Nam và trở về với Cộng đồng Quốc gia. Ông đề nghị một kế hoạch theo đó thì bất kỳ một tiểu bang miền Nam nào (trước kia đã ly khai) nếu có đủ mười phần trăm số người đã đi bầu vào năm 1860 mong muốn thiết lập một chính quyền trung thành với chính phủ Liên bang thì họ sẽ được làm như vậy.

Tổng thống Lincoln hy vọng rằng tất cả mọi người dân Hoa Kỳ sẽ quên đi cuộc chiến càng sớm càng hay. Ông mong muốn đất nước này sẽ đem hết sức lực ra xây dựng lại cơ đồ cho tốt đẹp hơn. Ngày mùng 4 tháng 3 năm 1865, khi tuyên thệ nhậm chức nhiệm kỳ 2, ông đã biểu lộ tư tưởng này bằng những lời lẽ không bao giờ quên được:

“Chúng tôi tha thiết hy vọng – và nhiệt thành cầu nguyện- rằng tai họa ghê gớm của cuộc chiến này sẽ không còn nữa..

Sẽ không còn có ai bị đối xử tàn ác, và mọi người sẽ đối đãi với nhau bằng lòng bác ái nhân từ. Với sự cương quyết trong lẽ phải như Thượng đế đã cho chúng ta nhận thấy, chúng ta hãy cố gắng hoàn thành sứ mạng của chúng ta là hàn gắn lại những vết thương của đất nước, săn sóc những người đã phải đau khổ vì chiến tranh, săn sóc những bà góa phụ và những trẻ thơ không cha mẹ, làm tất cả những gì để có thể hoàn thành được một nền hòa bình công bằng và vĩnh cửu ở ngay trong chính chúng ta và hòa bình với tất cả các quốc gia khác”.

- Tổng thống Lincoln bị ám sát

Tổng thống Lincoln không còn sống để thi hành kế hoạch hòa bình của ông. Vào trung tuần tháng 4 năm 1865 thì cuộc chiến đấu trường kỳ đã diễn tiến tới hồi kết cuộc. Tổng thống Lincoln cảm thấy cần phải giải trí sau những tháng dài mệt mỏi lo cho đất nước. Chiều ngày 14 tháng 4, ông cùng đi với vợ và hai người khách đến hí viện Ford tại thủ đô Hoa Thịnh Đốn. Tại hí viện này, ông và các người khách của ông được mời ngồi tại hàng ghế đã được dành sẵn.

Ngoài rạp hát có một gã đi đi lại lại với vẻ nóng nảy bồn chồn. Tên gã là John Wilkes Booth. Booth là người Virginia rất nghĩ ngợi và chán nản về sự thất bại của miền Nam. Hắn cho rằng chỉ cần nếu ông Lincoln không đắc cử Tổng thống, hay là chỉ cần ông Lincoln không làm Tổng thống thì miền Nam sẽ tốt đẹp. Hắn quyết định giết ông Lincoln và hắn đã thuyết phục các bạn bè của hắn để giết các viên chức của chính phủ. Chính Booth cũng là một kịch sĩ. Hắn cũng đã từng diễn kịch trong hí viện Ford, cho nên hắn rất quen thuộc với tòa nhà hí viện này.

Khi khán giả còn mải miết xem diễn kịch thì hắn lẻn vào hí viện tới chỗ cửa chắn ngang của hàng ghế dành cho Tổng thống Lincoln ngồi. Thình lình, hắn mở cửa bước vào hàng ghế chỗ Tổng thống ngồi và bắn vào sau ót Tổng thống. Sau đó, hắn nhảy ra và phóng qua hàng tay vịn nhưng bị té xuống bục. Khi ngã quỵ xuống hắn kêu lên một câu bằng tiếng La tanh có nghĩa là “Những người độc tài phải như vậy”. Hắn đứng dậy, kéo lê ra sân khấu chạy qua cửa hậu của hí viện, nhảy lên ngựa biến mất. Ít ngày sau, hắn bị một toán lính được phái đi tìm bắt và hắn bị tóm cổ rồi bị giết.

Tổng thống Lincoln bị thương, được mang sang một căn nhà ở phía bên kia đường đối diện với rạp hát, nhưng ông đã trút hơi thở cuối cùng vào khoảng 7 giờ sáng ngày hôm sau. Cuộc đời của một vĩ nhân Hoa Kỳ không còn nữa. Abraham Lincoln đã hoàn thành được sự nghiệp một cách vẻ vang là bảo toàn được đất nước. Sự nghiệp này để lại cho những người khác phải tiếp tục hàn gắn lại những vết thương của đất nước.

Nhân dân khắp trong miền Bắc thương tiếc Lincoln. Ngay cả những người miền Nam cũng bắt đầu nhận thức được rằng bậc vĩ nhân chân thành này đã từng là người bạn của họ. Chính ông Jefferson Davis (nguyên là Tổng thống Liên minh miền Nam) cũng nói: “Sau sự đại bại của Liên minh miền Nam thì đòn nặng nhất giáng xuống miền Nam là việc ám sát ông Lincoln”. Trong những trang dưới đây chúng ta sẽ tìm hiểu sự thật sẽ như thế nào?

*

* *