>‘QITISH JARAYONIGA NOAN’ANAVIY YONDASHISH

ish olib borish imkoniyati cheklangan. Sinflarda bo'sh o ‘zlashtiradigan 
o'quvchilarga e ’tibor berish zarur. Ikkinchidan, mazkur o ‘qituvchilaming 
metodik saviyasi yetarli emas. Sinfdagi umumiy ishlar jarayonida qobiliyatli 
bolalarning ijodiy imkoniyatlari cheklanib qolmoqda. Ular o ‘z qobiliyatlarini 
ko‘rsata olmayotir. O'quvchining butun kuchi va e ’tibori sinfga qaratilib, 
qobiliyatli bolalar ko‘zga tashlanmayotir. Umum an aytganda, xususan, 
bolalarni saralash va o ‘qitishga boshqacha yondashishi bilan ularning ijodiy 
qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish kerak.
B oshlang‘ich m aktab (I bosqich m aktab) bola shaxsining ilk 
shakllanishini ta ’m inlashi, uning qobiliyatlarini aniqlash, o ‘quvchilarda 
bilim olish k o ‘nikm asi va istagini tarkib toptirishi kerak. B unday m aktabda 
o ‘quv faoliyatining zarur k o ‘nikm a va m alakalarini egallaydilar, o ‘qish, 
yozish, hisoblashni o ‘rganadi!ar, ijodiy fikrlash elem entlarini, m adaniy nutq 
va xulqni, shaxsiy gigiyena ham da sogMom turm ush asoslarini o'rganadilar.
M ana shu um um iy vazifalarni am alga oshirish uchun m aqsadlarning 
ustunligini jiddiy, tubdan o ‘zgartirish, avvalo, predm etlarga doir bilimlar, 
k o ‘nikm a va m alakalarni o ‘zlashtirishning a n ’anaviy m aqsadi o ’rniga 
bola 
shaxsini, 
o ‘quv 
faoliyatini 
shakllantirish 
asosida tarbiyalash 
m aqsadi egallaydi, lekin bunda a n ’anaviy predm etlarga doir k o ‘nikm a va 
m alakalarning shakllanish darajasiga e ’tibor sustlashm asligi lozim.
B oshlang‘ich ta ’lim ning m uayyan m aqsadlarini ishlab chiqishning 
haqiqiy ahvoli shundaki, yangi ustunliklar nazariy va am aliy ustunliklar 
jihatidan eng kam ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda predm et ta ’lim ining o ‘quv 
dasturlarida belgilangan m uayyan m aqsadlari hozircha kichik yoshdagi 
m aktab o ‘quvchilarining yosh xususiyatlari va im koniyatlaridan ajralib 
qolgan, ta ’ lim ning rejalashtirilgan natijalari va ularni baholash m exanizm lari 
nuqtayi nazaridan ifodalanmagan. Bu hoi o ‘quv faoliyatini shakllantirishga 
doir ishlar bilan predm etlar b o ‘yicha k o ‘nikm a va m alakalarni o ‘zlashtirish 
o ‘rtasida uzilish m avjudligidan dalolat beradi.
B oshlang‘ich ta ’limdagi m aqsadlar ustunligining alm ashinuvi faqat 
predm etlar o ‘rtasidagi nisbat (asosiy va ikkinchi darajalilik)ning o ‘zgarishiga 
olib b o rm ay d i, balki shaxsni kamol toptirish vazifalarini kengroq vatoM aroq 
am alga oshiradigan yangi, uy g‘unlashgan kurslarni ishlab chiqishning 
asosini ham vujudga keltiradi. B unday kurslarni va ularning dasturlarini 
ishlab chiqish nihoyatda zarurdir.
Shu bilan birga, kichik yoshdagi m aktab o ‘quvchilarining yosh 
im koniyatlarini hisobga oladigan va ularda o ‘quv faoliyatini shakllantirishga 
qaratilgan yangi tipdagi ta ’lim vositalariga o ‘tish ju d a muhimdir.
M uayyan y o ‘nalishdagi (m atem atika, til, estetik va jism on iy tarbiya 
ham da boshqalarga doir) m aktablarga bolalarni yoshidan q at’i nazar qabul
37

qilinadi, y a ’ni olti va yetti yoshli bolalar farqlanm aydi. B unda asosiy 
m ezon k o ‘rish va eshitish xotiralari, m antiqiy fikrlash ham da nutqdan 
iborat b o ia d i. M ana shu m ezonlarga k o i a boshlang‘ich m aktabning asosiy 
vazifasi: bolalarga kuzatish, o ‘ylash, o 'qish va yozishni, o ‘qilgan yoki 
aytilgan m aterialning asosiy m a ’nosini ajratish va tahlil qilishni, m uam m oli 
vaziyatlarni turli variantlarda hal etishni o ‘rgatishdir. S infning ahvoliga 
muvofiq o ‘qituvchining eng m uhim vazifalari: o ‘quvchilarning bilim lam i 
o ‘zlashtirishga tayyorligini aniqlash va rivojlantirish; keyin 
0
‘qitishning 
individual shakli m etodikasini ishlab chiqish, bolalarning qobiliyatlari va 
ijodiy qiziqishlarini takom illashtirish; ularning tafakkuri ham da o ‘qitish 
dasturini m aksim al darajada o ‘zlashtirish iqtidorini o ’stirish; bolalarning 
o ‘ziga xos va shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish; ularni chuqurlashtirish; 
bilim lar asosida m aktabning o ‘rta zvenosidagi o 'q ish g a tayyorlashdir.
0 ‘zbekistondagi 
m aktablarning 
tajribali 
o ‘qituvchilari 
bolalarni 
neyropsixologlarning 
ekspress-diagnostik 
tekshirish 
asosida 
tanlash 
m etodidanfoydalanadilar.B um etodpsixologiyafanlaridoktorlari,professorlar
B. Q odirov va G. Sim ernitskaya, dotsent S. O xunjonovlar tom onidan ishlab 
chiqildi.
0 ‘quvchilar I-IV sinflarda EHM bilan shu g‘ullanib, m ashqlarni 
m ashinada ishlash m alakalarini hosil qiladilar, m atem atika, tabiatshunoslik, 
m ehnat darslari bo 'y ich a o 'y in dasturlarini o'zlashtiradilar, shuningdek, test 
asosida psixologik y o ‘nalishdagi har xil m ashqlarni bajaradilar.
0 ‘yin shaklida olib borilgan til bilan b o g iiq darslarda t a ’lim ning 
ikkinchi tilini o ‘rganishda, asosan so'zlarni, iboralarni eslab qolishga, o 'q ish
va yozish m alakalarini shakllantirishga aham iyat berildi.
0 ‘qitishning gumanitar yo ‘nalishlarini «Atrofimizdagi olam», «Tasviriy 
san'at», «Musiqa va raqs» darslari tashkil etdi. Bunday darslaming vazifasi axloqiy 
va estetik tarbiyaning asosi bo‘lib, chinakam insoniylik sifatlarini va rahmdillikni, 
inson va tabiatning go'zalligini ko'ra olishni rivojlantirishdan iborat edi.
T a’limdagi n o an ’anaviy o 'q u v jarayonining ana shu xildagi boyligi 
tibbiyotchilar va psixologlar tom onidan doim iy ravishda nazorat olib 
borilishini talab qiladi.
S in f psixologlarining asosiy vazifasi bolalarning o 'q u v jarayo niga, 
psixologik barqarorlikka k o 'n ik ish in i aniqlashdan iborat edi. P sixologlar 
darslarga kirishi, o 'q u v c h ilar v a ota-onalar bilan suhbatlar o 'tk azish lari 
lozim. U lar to 'p la g a n m a’lum otlar o 'q u v jarayonini oldindan belgilash 
im konini beradigan m axsus daftarlarga m untazam ravishda yozib borilishi 
shart. S in f psixologining y ana bir vazifasi xotirani rivoj lantirishga doir 
m ashg'u lotlarni o'tk azish d an iborat bo'lib, bu ish t a ’lim ning b o shlang ‘ich 
zvenosida ju d a zarurdir.
38

tải về 7.45 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: