Pedagogika, innovatsiya, integratsiya
‘QUVCHI BILIMINI TEKSHIRISH VA BAHOLASH
tải về 7.45 Mb. Chế độ xem pdf
|
| 0 ‘QUVCHI BILIMINI TEKSHIRISH VA BAHOLASH
B aholash o ‘qituvchi uchun o 'quv chilar nim ani bilishini va nim ani bila olishini aniqlashga, ularning kam chilik va nuqsonlarini ochishga, yutuq tom onlariga suyanib z a if tom onlarini kuchaytirishga xizm at qiladi. 0 ‘quv- chilar bilim ini tekshirish va baholashdan m aqsad o ‘quvchilar bilim ining sifatini, rivojlantirish darajasini ta ’minlash va ularni ra g ‘batlantirishdan iborat b o ‘lib, bilim olishga qiziqishini takom illashtirishdir, B ilim larni tekshirish va baholashdagi asosiy kam chiliklar: - uning vazifalarini (funksiyalarini) no to‘g ‘ri tushunish; - ta ’lim jarayonida uning rolini asossiz k o ‘tarib yuborish; - tekshirish va baholashning darsda asosiy m aqsadga aylanib qolishi; - bilim larni tekshirish va baholashda bir xil texnologiyadan foyda lanish; - baholarni q o ‘yishda subyektivizm ga y o ‘l q o ‘yish va aniq, asoslangan m ezonlarning y o ‘qligi; - o ‘quvchilar bilim ini tekshirish va baholashda bu jarayonni nazorat qiluvchi, ta ’lim -tarbiya beruvchi m uhim funksiyani bajarishni unutm aslik kerak. Bu nazorat qiluvchi uchun asosiy funksiya b o ‘lib, ta ’lim beruvchi va tarbiyachi yordam chi funksiyadir. Biroq tekshirish m aqsadi va k o ‘rinishi turlicha b o ‘lganda, bu uch funksiya turlicha nam oyon b o ‘lishi m um kin. M asalan, tekshirishning yakuniy imtihon shaklini oladigan b o ‘lsak (uni o ‘tkazish usullari turlicha b o ‘lishi m um kin), bunda nazorat qilish funksiyasi ustunlik qiladi (ta ’limga vaqt qolmaydi). 0 ‘rganilayotgan materialni o ‘zlashtirish bo‘yicha joriy tekshirish olib borilsa, bu holatda ta ’lim beruvchi funksiyasi ustun bo‘lishi kerak. Tarbiya berish funksiyasi ham ustun bo‘lishi mumkin, masalan, o ‘qituvchi b a’zi o ‘quvchilami sistemali ishlashga o ‘rgatishga intiladi, baho bilan rag‘batlantirib, ularning ruhiy xususiyatlariga (irodasini rivojlantirish, xotirani mustahkamlash va h.k.) ta ’sir etishga harakat qiladi, m e’yoridan ortiqcha o ‘ziga bino qo‘yish holatlarida bahoga qat’iy yondashib ish ko‘riladi. U m um an olganda, baho xolis (obyektiv) bo ‘lishi zarur esa-da, biroq o ‘z tabiatiga k o ‘ra ham isha noxolis (subyektiv)dir. Ushbu funksiyalarga m uvofiq o ‘quvchilar bilim ini tekshirish va baholashning aniq usullari tanlanadi. Tekshirishning ko ‘p q o ‘llaniladigan ikki xili m avjud: ular jo riy va yakuniydir. Joriy tekshirishning ham m aga m a’lum turlari quyidagilar: o g ‘zaki so ‘rashning har xil shakllari, yozm a uy vazifalarini tekshirish, yozm a nazorat (m ustaqil) topshiriqlari. Biroq, bunday a n ’anaviy shakllar 39 bilan bir qatorda, turli perfokartalar yordam ida tekshirish, kom pyuter yordam ida topshiriq bajarilishini tekshirish ham q o ‘lIanilyapti. T ekshirishning o ‘ziga xos shakli o ‘quvchilarni o 'q itu v ch i tom onidan kundalik, m untazam kuzatib turishdir. Tekshirishning turli-tum an shakllari o ‘ziga xos dars bosqichi kabi faqat a n ’anaviy « so ‘rash» jaray on idag in a em as, balki butun dars m obaynida q o ‘llaniladi. 0 ‘qituvchi darsga tayyorlanishda tekshirishning zarur shakllarini izlash va uni q o ‘llash eng muhim vazifa ekanligini unutm asligi kerak. Kim dan, qachon, qancha o ‘quvchini tekshirish, qanday savollar bilan, qanday vositalar orqali so ‘rash va baholash - bularning barchasiga o ‘qituvchi darsga tayyorlanishda alohida e ’tibor berm og‘i lozim. Shu bilan bir qatorda, o ‘quvchilar o ‘z o ‘rto g ‘ining bilim i s o ‘ralayot- ganda ular nim a bilan shug4illanishi zarurligi haqida ham o ‘ylashi kerak b o ‘ladi. H ar bir o ‘qituvchining o ‘z nazorat tizim i b o ‘lishi lozim . Bu tizim ishning turli-tum an vositalari va usullarini qam rab olishi, o ‘quvchiIar o ‘qituvchining o ‘z m uvaffaqiyatlari, bilim larni o ‘zlashtirish darajasi va sifatini ham isha tekshirib turishini tushunsinlar. Tekshirish shakllari maktablarimiz ta ’lim jarayoniga xos bo‘lgan, o‘quvchilarning bilimlarini faqat o ‘zidan qabul qilishi, reproduktiv faoliyatini tashkil etish bilangina tugamasligi lozim. Nazorat (tekshirish) shakllarini tanlashda o ‘quvchilaming individual xususiyatlarini e ’tiborga olish muhimdir. Yakuniy yozm a ishlarga alohida talab bilan qarash zarurdir. Ularni o 'q itu v ch i o ‘quv m aterialini k o ‘pchilik o ‘quvchilar o ‘zlashtirib olganiga ishonch hosil qilgandan so ‘ng o'tk azish m um kin. B unday ishlar o ‘quvchilar uchun asosli b o ‘lib, ularda o ‘z kuchlariga ishonch xususiyatini shakllanti- rishga yordam beradi, aks holda esa 0 ‘qitish jarayo niga qiziqishi pasayadi. B ilim larni tekshirishning yozm a va og ‘zaki shakllari to ‘g ‘risida gapirilganda, ularning har biri o ‘ziga xos xususiyatga ega ekanligini va o ‘z vazifasi borligini aytib o ‘tish darkor. O g ‘zaki shakli - savolni tez idrok etish (reaksiya) k o ‘nikm asini hosil qilish o ‘quvchilar xotirasini rivojlantirishga yordam beradi. Yozma tekshirish esa m antiqiy m ushohada (fikrlash)ni sam arali kengaytiradi, javoblarda aniqlik k o ‘proq b o ‘lishiga o ‘rgatadi. S o ‘nggi y illarda o ‘quvchilar bilim ini va rivojlanish darajasini aniqlash m aqsadida turli test shakllaridan keng foydalanilm oqda. B ilim larni baholashga q o ‘yiladigan talablar. 0 ‘qu vch ilar bilim ini baholashga qancha xolis m unosabatda b o ‘linsa, u o ‘quvchilarni shuncha ra g ‘batlantiradi. Q oidaga k o ‘ra baho o ‘quvchining darsdagi xulq-atvoriga m ukofot yoki ja z o sifatida emas, balki bilimi darajasi va xususiyatiga q o ‘yilishi kerak. B ahoga q o ‘yilgan talablar optim al (oshirib yuborilm agan ham, pasaytirib yuborilm agan ham ) bo ‘lishi lozim. B aholarni «oshirish» 40 o ‘quvchilar rivojlanish darajasini, bilim ini pasaytiradi. Shu bilan birga, ju d a katta talab q o ‘yish ham zararli bo ‘lib, o ‘quvchining o ‘qishga b o ‘lgan qiziqishini so ‘ndiradi. O 'qituvchining o ‘quvchilarga baho q o ‘yishda salbiy m unosabatiga y o ‘l q o 'y ib bo'lm aydi. Zero, o ‘quv predm etiga m uvofiq keladigan dastur baholashning eng xolis m ezoni bo'lish i zarur. M aktablarim izda bilim lam i baholash o ‘zgarishsiz qolm adi. 1935-yil- gacha uch ballik baho q o ‘yilgan b o ‘lib, u «juda qoniqarli», «qoniqarli» va «qoniqarsiz» baholar edi. 0 ‘sha paytdan bugungi kungacha m avjud boMgan besh ballik tizim joriy etildi. Bu tizim ga ko'ra: « a’lo» (besh) - dastur talablariga to ‘liq hajm dagi bilim lam i egallagan o ‘quvchiga qo'yiladi; «yaxshi» (to ‘rt) - dastur talablarini to ‘la hajm da arzim as kam chiliklar bilan (m asalan, m aterialni bayon etish mantiqi buzilgan va boshqalar) o ‘zlashtirgan o'q u v ch ig a q o ‘yiladi. «qoniqarli» (uch) - o ‘quvchining bilim darajasi ju d a past b o ‘lib, unga keyingi m aterialni o'rganishida ilgarilashiga yordam beradigan bilim hajm iga q o ‘yiladi; «qoniqarsiz» ( i k k i ) - o ’quvchi o ‘zidagi ju d a past bilimi bilan ilgarilashiga qodir bo 'lm asa qo'yiladi; «yomon» (bir) baho o ‘quvchi hech narsani bilmaganda qo‘yiladi. Bu so'nggi baho juda kam qo'lianib, uning mazmuni deyarli «ikki» bahoga tengdir. B ilim lam i baholashda xolislikni (obyektivlikni) saqlagan holda, b a ’zi holatlarni ham nazarda tutish lozim: masalan, joriy yoki yakuniy bilim lar baholanadi (yozm a ish, chorak bahosi va b.); - o ‘quvchining intilishi, uning o 'q u v ishlaridagi barqarorligi va h.k. O 'q u v fanining xususiyatlarini, ba’zi bo'lim lar, ularning aloqadorligini o'zlashtirish holatini nazardan qochirm aslik zarur. O 'q uvchilar bilim ini tekshirish va baholashning an’anaviy tizim i jidd iy nuqsonlarga ega, negaki u ta ’limiy, tarbiyaviy, diagnostik va rag'batlantirish funksiyalarini zarur darajada am alga oshirm aydi. M odom iki, shunday ekan, undan voz kechish yoki uni yana-da takom illashgan shakliga alm ashtirish m aqsadga m uvofiq em asm ikan? Ehtim ol, bahoning jazolash vazifasidan xalos b o'lg an o'q u v ch ilar yaxshiroq o 'q ish v a ta ’limiy burchlariga ancha vijdonan m unosabatda b o 'la r edilar. Bugungi kunda o'quvchilarning o 'zlari bahoga qanday m unosabatda bo'lyaptilar? B osh lan g 'ich sinflardagi o'quvchilarning 98 foizi baho saqlanishi zarurligini aytadi. Bahoni bekor qilish o 'qitishg a bo 'lg an qiziqishni oshirishga, o'qitishni ichki shakllantirishga yordam beradi, degan fikr ham o 'z in i oqlam adi. 41 0 ‘rta va yuqori s in f o ‘quvchilarining o ‘quv faoliyatini baholash zarurligini qayd etganlar soni b o sh lan g 'ich m aktabdagidek b o ‘lishiga ishonam iz, albatta. B aholam i bekor qilish m aqsadga m uvofiq em asligi bir qiziq psixologik tadqiqotdan ham m a ’lum. A m erikalik psixologlar o ‘quvchilar o ‘quv faoliyati natijalariga baho t a ’sirini aniqlashga qaror qildilar. Eksperim ent m aqsadiga k o ‘ra, bir sinfda o ‘quvchilar m uayyan vaqt davom ida javo blarinin g aniqligi v a to ‘liqligiga e ’tibor qilmay, faqat m aqtaldi. B oshqa sinfda faqat tanqid qilindi, uchinchisida esa biror bir baho berilm adi. Tadqiqot natijalari shuni k o ‘rsatdiki, bilish faoliyati m aqtalgan sinflarda eng yuqori yutuqlarga erishilgan, eng yom on natija o ‘quv faoliyati tanqid qilingan sinfda em as, balki bilish faoliyati sira baholanm agan sinfda vujudga keldi. 0 ‘qituvchining o ‘qitishga b o ‘lgan havasi qanchalik k o ‘p b o ‘lmasin, bilish faoliyatining ichki m otivlari qay darajada shakllangan b o ‘lm asin, u ham isha tashqi m otivlashtirishga, tashqaridan m aqtash va q o ‘llab-quvvatlashga muhtoj b o ia d i. B ola ko ‘z o ‘ngida o ‘qituvchi qanchalik aham iyatli, o bro‘li b o ‘lsa, uning m aktabda, asosan, baholash va baholarda aks etuvchi m aqtovlari shunchalik qadrli va aham iyatli b o ‘ladi. Pedagogik baholash bilim ni d astur talablari va ta ’lim andazalariga qiyoslab aniqlabgina qolm ay, balki o ‘quvchilar bilim faoliyatini m otivlashtiradi va rag ‘ b atl anti rad i. Y uqoridagilardan xulosa shuki, bahoni bekor qilish pedagogik jihatd an ham , psixologik jihatdan ham o ‘zini oqlam aydi. B unday qator kam chiliklari b o ‘lsa-da, besh ballik baho tizim iga m uqobil xili topilganicha y o ‘q. Shuning uchun gap uni takom illashtirish, o ‘quvchilar bilim ini baholashda xatoga y o ‘l q o ‘ym aslik haqida borishi kerak. tải về 7.45 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|