O‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar

sportning milliy turlari qayta tiklanmoqda. O‘zbekiston xalqlari sport jamiyatida 
dadillik bilan o‘zini ko‘rsatmoqda» degan edi. Dono halqimiz orasidan ko‘plab 
baxodirlar, botirlar, paxlavonlar yetishib chiqishadi, farzandlarining jismoniy 
baquvvat va yetuk kishilar bo‘lishlarida xalq an’anaviy bolalar folklor bilan 
tengdosh bo‘lgan bolalar folklor o‘yinlarining buguni ham, kelgusi ham porloq va 
xayot baxshdir. 
O‘zbek bolalar folklor o‘yinlarining ildizlari juda qadimdan, ya’ni 
eramizdan oldingi ming yillardan izlash ma’qul. Maxmud Qashg‘oriyning 
«Devonu Lug‘otit – turk» kitobi hamda IX asrda yaratilgan didaktik asar «Irq 
bitigi» (faol kitobi) va manbaalardagi qaydlar qatlamlarida ham bolalar folklori, 
jumladan bolalar folklor o‘yinlarining izlari bor, albatta. An’anaviy halq bolalar 
o‘yinlarining faol yashovchanligi, tarbiya bobida asosiy o‘rinlaridan birida 
turishligining boisi nimada? Nima uchun bolalar, hatto katalar ham o‘yinlarga o‘ch 
bo‘ladilar, o‘z xayotlarini o‘yinlarsiz tasavvur qila olmaydilar. Buning sababi, 
birinchidan, o‘yinlarning juda qiziqarli va benazir maroqli bo‘lishi, ikkinchidan, 
ularning bag‘oyat emotsional- ta’sirchanganligi, uchinchidan, did-farosatini, 
tafakkurini, 
shuningdek, 
jismoniy 
kuch-quvvatni 
oshirishga 
qaratilgan 
bo‘lishligidandir, to‘rtinchidan, yon atrofdagi voqea-hodisalarni anglash, dunyoni 
tanish ma’naviy- ma’rifiy va ahloqiy tarbiyaga alohida ta’sir etishligidandir. 
Bolalar o‘yinlari, qolaversa umuman o‘yinlarning chuqur milliy, ayni chog‘da, 
baynal-minal xususiyatlarga ega bo‘lishlari, ruhiyatni ko‘tarish, qalbni zabt etishi, 
o‘ta ta’sirchan va hayajonli bo‘lishliklaridir.
Darhaqiqat, o‘yinlar, xususan, folklor o‘yinlari har bir kishiga, jumladan 
bolaga olam-olam quvonch, shodlik bag‘ishlaydi, harakat va aql-idrokning 
favqulodda qiziqarli olamiga olib kiradi, uning o‘zligini unitib, o‘yinga berilishini 
ta’minlaydi, taffakur, did-farosat va ao‘l-idrokni o‘stiradi. Tevarak-atrof, kishilar 
bilan tanishuvida yordamlashadi, aqliy va jismoniy kamolat sari yetaklaydi. 
«Bolalar folklor o‘yinlari ruhi tabiati, harakteri, poetikasi ishtirokchilarning hatti-
harakati, shu harakatning mehnat va milliy an’analari bilan turmush kechirish 
sharoitlari, jo‘g‘rofik yashash o‘rni, iqtisodiy va siyosiy talablaridan shakllanadi». 
Bolalalr o‘yinlari ham, umuman o‘yin san’ati kabi, sipretik tarzda mehnat 

jarayonida yuzaga kelgan. Demak, o‘yinlarning asosi mehnatdir. Ijodkori esa 
kattalar va bolalarning o‘zlaridir. Xalqimizning o‘zbekona zukqoligi-yu, topqirligi-
yu, ijodkorligi-yu, jangarligi, oqilu- donoligi ana shu san’at turi, yaoni o‘yinlarida 
ham namoyon bo‘ladi. Ayni choo‘da o‘yinlar-xalq hayoti, intilishi, kurashi, orzu 
umidi, maqsad, niyati, uning falsafasi, dunyoqarashi, etik-estetik did qarashlarining 
o‘ziga xos darajadagi ramziy ifodasi hamdir. O‘zbek bolalar folklor o‘yinlari ko‘p 
asrlik tarixga ega. Ular asrlar davomida xalqimizning ijtimoiy siyosiy, iqtisodiy, 
madaniy va ma’naviy-ma’rifiy, hayotiy kuzatuvlari, tajribalari, o‘zaro alohalari, 
ma’naviy-ruhiy munosabatlari, muloqat- munozaralari asosida yuzaga kelgan va 
amaliy harakatda, ya’ni jonli an’analarda bizgacha yetib kelgan va amaliy 
harakatda, yaoni jonli anoanlarda bizgacha yetib kelgan. Ha bolalar o‘yinlari 
xalqimizning betakror oltin meroslaridandir. Ularni dono ota-bobolarimiz, zukko 
momolarimiz, ularning farzandlari-yu, nabira-evaralari bir-birlariga o‘tkazib, ko‘z 
qorachig‘idek asrab-avaylab, bizgacha yetkazib kelganlar. 
O‘zbekistonda «Bolalarning o‘yiniga qara, o‘sgan bo‘yiga qara, bolaning 
kimligini, nimaga qiziqishini o‘ynagan o‘ynidan bilsa bo‘ladi», degan xikmatli 
iboralar bor. Anglamoq kerakki, bolalarning o‘yinlaridan kelibchiqib, ularning 
harakteri, qiziqishi, intilishi, maqsadi, odatlari, xulq-atvorini bilishi mumkin. 

tải về 1.07 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: