ĐÁnh giá chất lưỢng của máY ĐẾm tế BÀo t cd4 – pima lê Chí Thanh, Vũ Xuân Thịnh, Khưu Văn Nghĩa Trần Tôn, Trương Thị Xuân Liên

Tỷ lệ nhiễm HIV giảm rõ rệt trong nhóm NCMT tại tỉnh Thanh Hóa theo thời gian từ năm 2010-2012 (p<0,05). Được triển khai can thiệp các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, chiều hướng một số hành vi nguy cơ của nhóm NCMT như giảm tỷ lệ dùng chung BKT, tăng tỷ lệ sử dụng BCS thường xuyên với PNBD có sự thay đổi tích cực (p<0,05); hành vi sử dụng BCS thường xuyên với khách hàng trong nhóm PNBD trong tháng qua cũng được cải thiện (p<0,05). Tuy nhiên, tình trạng tiêm chích, sử dụng chung BKT trong nhóm PNBD vẫn tồn tại. Độ bao phủ của chương trình chưa đáp ứng được nhu cầu của đối tượng đích của cả 3 năm điều tra. Theo đó, để chương trình can thiệp cho nhóm NCMT và PNBD đạt được mục tiêu và bền vững cần đẩy mạnh các hoạt động can thiệp: tăng cường chương trình phân phát và trao đổi BKT, BCS, điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone; Duy trì hệ thống nhân viên tiếp cận cộng đồng nhóm NCMT và PNBD trong việc tiếp cận, truyền thông và các dịch vụ cho can thiệp cho nhóm đối tượng đích trên địa bàn.

1. Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương – Tiểu ban giám sát HIV, Kết quả giám sát trọng điểm 1994-2012.

2. Bộ Y tế, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương (2009), Kết quả chương trình giám sát kết hợp hành vi và các chỉ số sinh học HIV/STI (IBBS) tại Việt Nam 2009-2010.

3. Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS Thanh Hóa (2012), Báo cáo kết quả giám sát trọng điểm 2000-2012.

Kiến thức về phòng, chống HIV/AIDS của cộng đồng nói chung và của nhóm đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong chương trình phòng chống HIV/AIDS [3][5]. Đặc thù về trình độ văn hóa, phong tục tập quán, hiểu biết, hành vi và các biện pháp can thiệp trên nhóm dân tộc ít người cũng có nhiều khác biệt so với người Kinh [2][4]. Tìm hiểu các yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ và hành vi về phòng, chống HIV/AIDS của đồng bào dân tộc thiểu số sẽ góp phần đưa ra những chính sách, chiến lược cũng như chương trình phù hợp để phòng chống sự lây lan HIV trong nhóm đối tượng này. Do đó chúng tôi thực hiện nghiên cứu: “Thực trạng kiến thức, thái độ, hành vi và một số yếu tố liên quan về phòng, chống HIV/AIDS của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tp. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, năm 2012” với 2 mục tiêu cụ thể:

1. Mô tả thực trạng kiến thức, thái độ, hành vi về phòng chống HIV/AIDS của đồng bào dân tộc thiểu số ở TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, năm 2012.

2. Xác định một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ, hành vi về phòng lây nhiễm HIV/AIDS của đồng bào dân tộc thiểu số ở TP. BMT.

Nghiên cứu áp dụng phương pháp mô tả cắt ngang có phân tích. Đối tượng là người đồng bào dân tộc thiểu số từ 15-49 tuổi đang sống tại TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh ĐắkLắk. Sử dụng phương pháp chọn mẫu xác xuất tỷ lệ với kích thước quần thể (PPS). Số liệu được xử lý trên phần mềm Stata và Epi Info 2000.

Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 7 - 9 năm 2012.

KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN



Biểu đồ 1: Các nguồn tiếp cận thông tin về HIV/AIDS

Trong tổng số 810 người có 758(93,6%) người đã từng nghe nói về HIV/AIDS.

Nguồn thông tin tiếp nhận chủ yếu qua kênh truyền thông đại chúng (Tivi, đài phát thanh…), kênh truyền thông trực tiếp như qua cán bộ y tế, CQĐP hay qua các buổi hội họp ít mang lại thông tin cho người đồng bào thiểu số ở đây.

Bảng 1: Hiểu biết chung về HIV/AIDS

Bảng 2: Kiến thức về đường lây và biện pháp phòng lây nhiễm HIV

Bảng 3: Thái độ đối với người nhiễm HIV

Bảng 4: Hành vi tiêm chích ma túy

Trong số 4% ĐTNC đã từng sử dụng ma túy có 71,8% tiêm chích, tuy nhiên không có ai sử dụng chung bơm kim tiêm.

Bảng 5: Một số yếu tố liên quan đến kiến thức về HIV/AIDS

Bảng 5 cho thấy: Tỷ lệ có kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS ở nhóm 15-24 tuổi cao hơn so với nhóm tuổi 25-49 (10,3% và 4,2%); những người có đi học cao hơn những người không đi học (7,1% và 1,2%); người sống độc thân cũng có kiến thức đầy đủ cao hơn người đã có gia đình (10,6% và 4,7%). Những người biết đọc thành thạo tiếng Việt có tỷ lệ hiểu biết đầy đủ về HIV/AIDS cao hơn những người không biết (7,6% và 1,4%). Còn có sự khác nhau về tỷ lệ kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS giữa các nhóm nghề nghiệp, giữa các nguồn nhận thông tin về HIV/AIDS. Những sự khác nhau này cũng có ý nghĩa thống kê.

Bảng 6: Một số yếu tố liên quan đến thái đối với người nhiễm HIV

Các yếu tố		Thái độ tích cực đối với người nhiễm HIV
		n	Tần số	Tỷ lệ (%)	CI 95%
Giới tính	Nam	328	70	21,3	p=0,133 OR=1,30
	Nữ	430	112	26,0
Nhóm tuổi	15 – 24	281	75	26,6	p= 0,185 OR=1,26
	25-49	477	107	22,4
Dân tộc	Êđê	548	131	23,9	p=0,913 OR=1,01
	DTTS khác	210	51	24,3
Học vấn	Có đi học	672	169	25,2	p=0,040 OR=1,89
	Không đi học	86	13	15,1
Tình trạng hôn nhân	Độc thân	226	58	25,7	p=0,487 OR=1,14
	Đã có gia đình	532	124	23,3
Tình trạng kinh tế	Không nghèo	712	174	24,4	p=0,278 OR=1,54
	Nghèo	46	8	17,4
Biết đọc tiếng phổ thông	Có	617	158	25,6	p=0,031 OR=1,68
	Không	141	24	17,0
Nghề nghiệp	Nông dân	521	113	21,7	p=0,006
	HS-SV, CBVC	132	45	34,1
	Nghề khác	105	24	22,9
Kiến thức về HIV	Đầy đủ	49	19	38,8	p=0,012 OR=2,12
	Không đầy đủ	709	163	22,9

Tỷ lệ người có thái độ tích cực đối với người nhiễm HIV ở những người có đi học (25,2%) cao hơn không đi học (15,1%); người biết đọc thành thạo tiếng phổ thông (25,6%) cao hơn người không biết (17,0%). Những người làm những nghề nghiệp khác nhau cũng có thái độ khác nhau đối với người có HIV. Những người có kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS thì cũng có thái độ tích cực đối với người nhiễm HIV cao hơn so với những người không có kiến thúc đầy đủ (38,8% và 22,9%). Những sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê.

Bảng 7: Một số yếu tố liên quan đến hành vi sử dụng BCS

Các yếu tố	Hành vi có sử dụng BCS
	n	Tần số	Tỷ lệ (%)	CI 95%
Giới tính				p=0,157 OR=0,71
Nam	234	37	48,1
Nữ	341	40	51,9
Tuổi				p=0,051 OR=1,78
15-24	91	18	19,8
25-49	484	59	12,2
Trình độ học vấn				p=0,489 OR=1,27
Có đi học	98	11	14,3
Không đi học	477	66	85,7
Dân tộc				p=0,250 OR=1,34
Ê đê	384	47	12,2
DTTS khác	191	30	15,7
Kiến thức về HIV				p=0,000 OR=3,07
Kiến thức đầy đủ	63	18	28,6
Kiến thức không đầy đủ	512	59	11,5

Những người có kiến thức đầy đủ về HIV sử dụng BCS khi QHTD cao hơn (28,6%) người có kiến thức không đầy đủ (11,5%), sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê. Những người từ 15-24 tuổi có tỷ lệ sử dụng BCS cao hơn nhóm 25-49 tuổi (19,8% và 12,2%). Tỷ lệ sử dụng BCS khi QHTD cũng có sự khác nhau giữa người có đi học (14,3%) và không đi học (85,7%), giữa dân tộc Êđê (12,1%) và những dân tộc thiểu số khác (15,7%).

Tỷ lệ hiểu biết đúng 3 đường lây nhiễm HIV/AIDS thấp (34,3%); biết đúng các cách phòng lây nhiễm HIV (43,9%); tỷ lệ có kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS là rất thấp (6,5%). Chỉ có 24,0% có thái độ tích cực đối với người nhiễm HIV; Tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số có hành vi phòng lây nhiễm HIV tốt chiếm 9,9%. Có 4% đã từng sử dụng ma túy, trong đó 71,8% đã tiêm chích, tuy nhiên không có trường hợp nào dùng chung BKT. Tỷ lệ không bao giờ sử dụng BCS khi QHTD khá cao (86,6%).

Nghiên cứu chỉ ra một số yếu tố có liên quan thống kê đến kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS cũng như thái độ tích cực đối với người nhiễm như: Tuổi, tình trạng hôn nhân, khả năng đọc tiếng Việt, nghề nghiệp, nguồn nhận thông tin về HIV/AIDS. Kiến thức đầy đủ về HIV/AIDS còn là yếu tố ảnh hưởng đến thái độ và hành vi về phòng lây nhiễm HIV của ĐTNC.

Sở Y tế, trung tâm phòng chống HIV/AIDS tỉnh cần đưa ra các mô hình, chương trình truyền thông thay đổi hành vi phù hợp với các nhóm dân tộc khác nhau: đa dạng hóa nội dung, phong phú về hình thức. Ngôn ngữ sử dụng nên có cả tiếng Kinh và tiếng dân tộc để phù hợp cho những người biết đọc cũng như hình ảnh dễ hiểu cho những người không biết đọc. Tăng cường các hình thức truyền thông trực tiếp qua mạng lưới CBYT thôn buôn, hội họp..Tăng cường truyền thông sử dụng BCS khi QHTD trong nhóm đồng bào dân tộc thiểu số ở thành phố Buôn Ma Thuột. Tiếp tục thực hiện các nghiên cứu can thiệp trên nhóm đối tượng này.

1. Bộ Y tế và các cs (2005), Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam (SAVY): Hà Nội.

Nhân viên y tế (NVYT) cũng như sinh viên y khoa có nguy cơ lây nhiễm các virus lây truyền qua đường máu (HIV, HBV, HCV, HTLV) khi tiếp xúc trực tiếp với máu, các chế phẩm từ máu, các dịch thể lẫn máu trong quá trình chăm sóc và điều trị bệnh nhân (BN). Nguy cơ lây nhiễm lên đến 30% đối với HBV; 1,8 – 10% đối với HCV và 0,3% đối với HIV sau một lần tiếp xúc [1].

Một báo cáo năm 1996 ước tính hàng năm tại Mỹ có 196 721 ca phơi nhiễm (PN) máu, dịch thể qua da và niêm mạc, khoảng 800 000 lượt chấn thương do kim và y cụ sắc xảy với NVYT. Trong số những y cụ đó, 16 000 có nhiễm HIV, con số mang HBV và HCV được ước tính còn cao hơn [2]. Tại Việt Nam, tính đến tháng 6/2005 trên toàn quốc có 975 trường hợp PN HIV/AIDS nghề nghiệp, trong đó có 746 trường hợp là NVYT [1].

Sinh viên (SV) là đối tượng thiếu kinh nghiệm lâm sàng, kĩ năng lâm sàng chưa thành thục, kiến thức y học chưa hoàn thiện, mệt mỏi với lịch học/thi dày đặc, lại phải thường xuyên làm việc trong môi trường mới. Vì vậy tình trạng phơi nhiễm được dự tính là khá phổ biến. Mặt khác, SV còn rất lúng túng trong xử trí sau PN, có đến 52% SV không thực hiện một biện pháp sơ cứu nào sau PN và chỉ 14% có báo cáo PN với người phụ trách, 9% thử máu [3] và 2% được điều trị dự phòng sau PN khiến nguy cơ lây nhiễm sau PN càng tăng lên [4]. Hiện nay chưa thấy một nghiên cứu nào đầy đủ và có hệ thống về vấn đề này trong sinh viên Đại học Y Hà Nội khi đi thực hành lâm sàng. Vì vậy đề tài "Phơi nhiễm máu và dịch thể trong thực hành lâm sàng của sinh viên Y4 Đại học Y Hà Nội năm học 2012-2013" được thực hiện với các mục tiêu:

1. Mô tả tình trạng phơi nhiễm với máu và dịch thể bệnh nhân trong quá trình thực tập lâm sàng của sinh viên Y4 trường Đại học Y Hà Nội năm học 2012-2013.

2. Khảo sát các biện pháp dự phòng và cách xử trí sau phơi nhiễm với máu và dịch thể bệnh nhân của sinh viên Y4 Đại học Y Hà Nội năm 2012.

Sinh viên khóa 2009-2015 (Y4) thuộc các mã ngành đào tạo: Bác sỹ đa khoa, Bác sỹ Y học Cổ truyền, Bác sỹ Răng hàm mặt, Bác sỹ Y học Dự phòng, Cử nhân Điều dưỡng, Cử nhân Kỹ thuật Y học đang học tập tại trường Đại học Y Hà Nội.

Nghiên cứu thực hiện tại Đại Học Y Hà Nội từ tháng 5 năm 2012 đến tháng 5 năm 2013.

Cỡ mẫu được ước tính dựa trên công thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu mô tả ước tính tỉ lệ:

Với α=0,05; e =0,1; p = 0,58 (Tỷ lệ phơi nhiễm dưới da với máu/dịch thể của sinh viên Y khoa, nghiên cứu của Đỗ Phương Loan tại 8 trường Đại Học Y toàn quốc năm 2006 [4]), cỡ mẫu cần thiết là 279, lấy tròn cỡ mẫu 300. Sinh viên được chọn ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách do phòng Quản lý Đào tạo Đại học cung cấp.

Phỏng vấn gián tiếp có hướng dẫn bằng bộ câu hỏi tự điền được thiết kế sẵn.

Số liệu được làm sạch và nhập bằng phần mềm Epidata 3.1. Phần mềm thống kê Stata 10 được sử dụng trong phân tích số liệu. Các trắc nghiệm thống kê để đánh giá sự khác biệt giữa các tỷ lệ. Mức ý nghĩa thống kê p=0,05.

Có sự đồng ý tự nguyện tham gia của sinh viên sau khi được giải thích về mục tiêu nghiên cứu. Nghiên cứu đảm bảo giữ bí mật thông tin cá nhân và nghiên cứu chỉ nhằm phục vụ sức khỏe sinh viên và nhân viên y tế.

Trong tổng số 300 sinh viên tham gia vào nghiên cứu có 169 (56,3%) sinh viên nữ, 131 (43,7%) sinh viên nam. Sinh viên thuộc 6 mã ngành tham gia thực hành lâm sàng trong đó: 192 (64%) sinh viên Bác sĩ đa khoa, 42 (14%) sinh viên Bác sĩ răng hàm mặt, 30 (10%) sinh viên Cử nhân điều dưỡng, 13 (4,3%) sinh viên Bác sĩ y học cổ truyền, 12 (4%) sinh viên Cử nhân kĩ thuật y học, 11 (3,7%) sinh viên Bác sĩ y học dự phòng.

Bảng 1: Tình trạng PN của SV theo lượt mắc

Bảng 2: Tỷ lệ phơi nhiễm theo giới và mã ngành.

Tỷ lệ phơi nhiễm ở sinh viên nữ (80,5%) cao hơn nam (49,6%), p < 0,05 (test χ²), phơi nhiễm ở nhóm SV ngành Điều dưỡng cao nhất (83,3%), thấp nhất là nhóm SV ngành Cử nhân Kĩ thuật Y học (50%), p > 0,05 (test χ²).

Bảng 3: Phân loại phơi nhiễm

Loại PN		Số lượng (%)		Số lượt Trung bình
PN da niêm mạc	Qua da lành	185 (92)	195 (97)	4,7 ± 3,7
	Qua vết thương hở	52 (25,9)
	Máu/dịch bắn vào mắt	7 (3,5)
	Dịch/máu bắn vào miệng/mũi	4 (2)
Phơi nhiễm xuyên da	Do kim lòng rỗng	138 (68,7)	164 (81,6)	2,4 ± 2,3
	Do kim không lòng	42 (20,9)
	Dao mổ	20 (10)
	Dao cạo, y cụ bén không xác định	0 (0)
	Mảng ống nghiệm, lam kính	19 (9,5)

Trong nhóm sinh viên từng bị ít nhất một lượt PN, có 97% sinh viên đã từng bị PN qua da, niêm mạc, trong đó nhiều nhất là tiếp xúc trực tiếp qua da lành (92%). Số lượt phơi nhiễm da/niêm mạc trung bình 4,7 ± 3,7 lượt/SV.

Có 81,6% sinh viên từng bị PN do chấn thương xuyên da, trong đó nhiều nhất là PN với kim lòng rỗng (68,7%). Số lượt phơi nhiễm xuyên da trung bình 2,4 ± 2,3 lượt/SV.

Bảng 4: Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (n=201)

Bảng 5: Xử lý của sinh viên khi phơi nhiễm xuyên da

Theo kết quả nghiên cứu có đến 67% sinh viên ít nhất một lần PN với máu và dịch thể bệnh nhân. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với nghiên cứu của Đỗ Phương Loan thực hiện tại 8 trường Đại học Y toàn quốc (2005) với kết quả là 91,7% [4]. Tuy nhiên lại cao hơn kết quả nghiên cứu trên sinh viên Y khoa của hầu hết các tác giả khác trên thế giới: Markovic-Denic và cộng sự (2012) khảo sát trên sinh viên Y khoa tại Belgrade, Serbia là 9,8% [5]; 29,5% ở sinh viên Y khoa của một trường đại học tại Đức theo Schmid, K và cộng sự (2007) [6]. Tỷ lệ PN trên sinh viên cũng cao hơn nhiều tỷ lệ phơi nhiễm trong nhóm NVYT làm việc tại các khoa phòng khác nhau trong bệnh viện [7]. Trung bình mỗi sinh viên qua 1 năm thực hành lâm sàng bị 7,1 ± 4,3 lượt phơi nhiễm. Sinh viên có trên 10 lượt PN chiếm tỉ lệ cao nhất 57,7%; sinh viên có dưới 5 lượt PN chỉ chiếm 13,9%. Kết quả này khác biệt với kết quả của Nguyễn Đỗ Nguyên thực hiện tại Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh năm 2004 với tỷ lệ sinh viên phới nhiễm dưới 5 lần là 43,5% và trên 5 lần chỉ chiếm 2,9%. Điều này cho thấy dù tỷ lệ sinh viên từng bị phơi nhiễm có giảm đi nhưng số lượt phơi nhiễm không giảm, mặt khác còn tăng lên và tập trung tại một nhóm sinh viên có các thao tác thực hành chưa đúng quy trình.

Tỷ lệ phơi nhiễm theo giới và mã ngành đào tạo có sự chênh lệch. Do sinh viên nữ thường có thể lực kém hơn sinh viên nam, khả năng chịu đựng những căng thẳng, mệt mỏi, sức ép công việc và học tập yếu hơn. Khi đối mặt với lịch trực dày đặc, đặc biệt là ca trực kéo dài 24h, sự tập trung và chính xác trong những thao tác giảm đi rõ rệt dẫn đến nguy cơ phơi nhiễm cao. Đó là những lý giải cho tỷ lệ phơi nhiễm thu được ở sinh viên nữ (80,5%) cao hơn gấp 1,6 lần tỷ lệ PN ở SV nam (49,6%), sự khác biệt tỷ lệ này có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

Trong kết quả nghiên cứu của Lê Thị Anh Thư thực hiện năm 2009 trên đối tượng là NVYT cho thấy: PN thường gặp ở điều dưỡng viên (116 trường hợp; 35,5%), học viên điều dưỡng (34 trường hợp; 10,4%) [8]. Ở nghiên cứu này cũng cho kết quả tương tự, tỷ lệ PN ở SV Điều dưỡng cao nhất (83,3%). Tuy vậy, sự khác biệt tỷ lệ PN giữa các mã ngành chưa có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.

Có 97,1% sinh viên bị PN qua da, niêm mạc. Trong số đó nhiều nhất là loại tiếp xúc trực tiếp qua da lành chiếm 92%. Loại PN này có tỷ lệ cao tuy nhiên nguy cơ lây nhiễm rất thấp, thấp hơn nhiều các loại PN khác nên không cần quá lo ngại. 81,6% sinh viên bị PN do chấn thương xuyên da, nhiều nhất là PN với kim lòng rỗng chiếm 68,7%, và ít nhất là PN với dao mổ (10%); mảng ống nghiệm, lam kính vỡ (9,5%). Sở dĩ tỷ lệ PN với kim lòng rỗng chiếm tỷ lệ cao do tiêm truyền, lấy máu là thủ thuật chủ yếu được sinh viên thực hiện khi thực hành lâm sàng tại bệnh viện và cũng là thao tác gây PN nhiều nhất. Kết quả này cũng khá đồng nhất với kết quả theo dõi trong nghiên cứu của Lê Thị Anh Thư thực hiện năm 2009 trên đối tượng là NVYT [8].

Dự phòng trước PN và xử lý sau PN của sinh viên

Theo kết quả của nghiên cứu, có 81,6% SV từng PN trả lời có thực hiện ít nhất một biện pháp xử lý sau phơi nhiễm. Có 19,4% SV không thực hiện bất cứ một biện pháp xử lý nào. Tỷ lệ sinh viên không có biện pháp xử lý gì sau PN đã giảm hơn hơn so với kết quả cuộc khảo sát tương tự trên SV Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh (52%) nhưng lại cao hơn kết quả nghiên cứu của Đỗ Phương Loan tại 8 trường Y toàn quốc (11,2%). Trong đó đối với phơi nhiễm do chấn thương xuyên da bởi y cụ sắc nhọn, xử lý thường gặp nhất của SV là sát trùng bằng dung dịch sát khuẩn (67,7%), rửa bằng xà phòng và nước sạch (44,8%), xối ngay vết thương dưới vòi nước (28,9%). Vẫn còn sinh viên nặn máu vết thương (14,4%) và không có SV nào để vế thương tự chảy máu. Đa số sinh viên (82,1%) không hề báo cáo với người phụ trách ca trực sau khi phơi nhiễm và chỉ 17,9% SV có báo cáo sau PN. Kết quả này cũng tương tự tỷ lệ báo cáo sau phơi nhiễm của sinh viên theo nghiên cứu của Nguyễn Đỗ Nguyên tại Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh cũng chỉ vào 14% [3], nghiên cứu của Đỗ Phương Loan tại 8 trường Đại học Y toàn quốc là 17,7% [4]. Tất cả đều thấp hơn so với các nghiên cứu trên sinh viên quốc tế như của Markovic-Denic, L., I. Ostric và cộng sự (2012) là 69,5% [5], của Talas, M. S. (2009) là 43.9% [9]. Các bước dự phòng khác cũng được sinh viên thực hiện rất hạn chế và không có bất cứ SV nào thực hiện đủ cả 8 bước dự phòng sau PN. Điều này thể hiện suy nghĩ chủ quan, coi thường nguy cơ lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường máu sau những tiếp xúc với máu và dịch thể bệnh nhân. Thể hiện thực trạng thiếu kiến thức và hiểu biết không thấu đáo của sinh viên, cộng thêm sự chủ quan bất cẩn cũng như thiếu sự hướng dẫn, nhắc nhở, giám sát của các thế hệ đàn anh là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên.

Tỷ lệ sinh viên có ít nhất một lần PN với máu và dịch thể bệnh nhân sau một năm thực hành lâm sàng tại bệnh viện là cao (67%)

Tỷ lệ phơi nhiễm ở sinh viên nữ (80,5%) cao hơn gấp 1.6 lần tỷ lệ PN ở SV nam (49,6%) với p < 0.05. Tỷ lệ PN ở cử nhân Điều dưỡng cao nhất (83,3%)

Kết luận về dự phòng trước phơi nhiễm và xử trí sau phơi nhiễm của sinh viên

Phần lớn sinh viên đã có biện pháp xử trí sau phơi nhiễm (81,6%) nhưng chưa đúng đắn và đầy đủ: Hầu hết sinh viên không báo cáo phơi nhiễm (82,9%) và không có sinh viên nào thực hiện đầy đủ 8 bước dự phòng sau phơi nhiễm.

1. Trường Đại học Y Hà Nội (2006). Dự phòng PN nghề nghiệp với HIV/AIDS cho nhân viên y tế. NXB Y học.Trang 99-104, 169-188.

2. Tereskerz PM, Pearson RD, Jagger J. Occupational exposure to blood among medical students. New England Journal of Medicine 1996; 335: 1150-1153.

3. Nguyễn Đỗ Nguyên, Phạm Thế Vinh, Phạm Hồng Duy Anh, Mai Thị Thanh Thúy (2004). PN máu do chấn thương trong quá trình thực tập lâm sàng của sinh viên Y khoa Đại học Y Dược TP HCM, Y Học TP HCM, tập 8, phụ bản số 1, 2004.

4. Đỗ Phương Loan (2006). Kiến thức và thực hành về HIV/AIDS và PN nghề nghiệp với HIV của sinh viên 8 trường đại học Y toàn quốc. Khóa luận tốt nghiệp bác sĩ y khoa- trường Đại học Y Hà Nội.

5. Markovic-Denic, L., I. Ostric, et al. (2012). Knowledge and occupational exposure to blood and body fluids among health care workers and medical students. Acta Chir Iugosl 59(1): 71-75.

6. Schmid, K., C. Schwager, et al. (2007). Needlestick injuries and other occupational exposures to body fluids amongst employees and medical students of a German university: incidence and follow-up. J Hosp Infect 65(2): 124-130.

7. Vương Thị Nguyên Thảo và cộng sự (2003). Tổng kết tình hình nhân viên y tế bị tai nạn nghề nghiệp gây PN với HIV tại bệnh viện Chợ Rẫy từ 01/2000 đến 7/2002. Hội nghị Quốc tế về bệnh nhiễm trùng và kiểm soát nhiễm trùng bệnh viện Bạch Mai. Bộ Y tế.

8. Lê Thị Anh Thư (2009). Hiệu quả của chương trình phòng ngừa PN do nghề nghiệp tại Bệnh viện Chợ Rẫy.Y Học TP. Hồ Chí Minh, tập 14, 2010 tr 429 – 435.

9. Talas, M. S. (2009). Occupational exposure to blood and body fluids among Turkish nursing students during clinical practice training: frequency of needlestick/sharp injuries and hepatitis B immunisation. J Clin Nurs 18(10): 1394-1403.

Hoạt động tư vấn và xét nghiệm HIV tự nguyện (VCT) lần đầu tiên được thực hiện tại Việt Nam vào năm 2002, là một trong các can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV cơ bản. VCT tập trung vào tư vấn và khuyến khích thay đổi hành vi cá nhân, giáo dục cộng đồng, khuyến khích cá nhân làm xét nghiệm HIV và tiếp cận các dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ. Từ tháng 2/2007, Bộ Y tế đã ban hành Hướng dẫn tư vấn, xét nghiệm HIV tự nguyện, và Bộ Y tế đã phối hợp với các tổ chức trong nước và quốc tế triển khai dịch vụ TVXNTN cố định trên quy mô rộng lớn theo các chương trình, dự án khác nhau như: dự án của Ngân hàng thế giới, dự án LIFE-GAP, dự án Quỹ Toàn cầu, tổ chức Marie Stopes quốc tế tại Việt Nam (MSIVN).

Bên cạnh rất nhiều ưu điểm, các cơ sở VCT cố định cũng bộc lộ một số tồn tại như: Độ bao phủ chưa cao; Các cơ sở VCT cố định chủ yếu được đặt ở các trung tâm như thành phố, thị xã, thị trấn nên chưa thu hút được khách hàng tiềm năng ở các vùng xa.

Để bao phủ tới các đối tượng dễ bị tổn thương tại vùng sâu vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, Dự án Phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam do Ngân hàng thế giới tài trợ đã thí điểm mô hình VCT lưu động thích hợp dành cho các đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu vùng xa, được triển khai tại huyện Quan Hóa và Mường Lát, tỉnh Thanh Hóa từ 2009 đến 2012.

Đánh giá khả năng tiếp cận dịch vụ VCT của các đối tượng thuộc nhóm nguy cơ cao và cộng đồng; hoàn thiện mô hình VCT lưu động phù hợp cho đối tượng đích là đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu vùng xa tại huyện Quan Hóa và Mướng Lát, tỉnh Thanh Hóa từ 2009 đến 2012.

1. 
   Mô tả thực trạng hoạt động của mô hình VCT lưu động đã triển khai tại hai huyện;
   
2. 
   Xác định ưu/nhược điểm cũng như các yếu tố ảnh hưởng hiệu quả hoạt động của dịch vụ VCT lưu động và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường hoặc hạn chế các yếu tố đó, và mở rộng mô hình VCT lưu động.
   

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang, kết hợp nghiên cứu định tính (phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm) và nghiên cứu định lượng (phỏng vấn và hồi cứu số liệu thứ cấp). Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp quan sát bằng bảng kiểm nhằm tìm hiểu hiện trạng hoạt động của mô hình VCT lưu động.

Phỏng vấn: Khách hàng sử dụng dịch vụ VCT lưu động.

Quan sát: Đối tượng là cơ sở vật chất và toàn bộ trang thiết bị y tế phục vụ cho dịch vụ VCT lưu động và các cuộc tư vấn của toàn bộ tư vấn viên của 02 đội VCT lưu động.

Hồi cứu số liệu thứ cấp: toàn bộ văn bản liên quan đến kết quả thực hiện dịch vụ VCT lưu động của hai đội, bao gồm các báo cáo hàng tháng/quý/năm.

Đối tượng phỏng vấn sâu gồm Lãnh đạo Trung tâm Y tế (TTYT) huyện, Cán bộ Trạm Y tế (TYT) xã điều phối hoạt động VCT lưu động, Khách hàng sử dụng dịch vụ VCT lưu động, Người biết đến dịch vụ VCT nhưng chưa sử dụng.

Đối tượng thảo luận nhóm: Cán bộ Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên xã, Cán bộ đội TVXNTN lưu động

a.Thời gian: Từ tháng 4 - 7/2012

b.Địa điểm: Nghiên cứu được tiến hành tại huyện Quan Hóa (xã Hiền Kiệt, Hiền Chung) và huyện Mường Lát (xã Mường Lý), tỉnh Thanh Hóa.

3.Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu

3.1. Nghiên cứu định lượng

Cỡ mẫu: nghiên cứu dự kiến lấy mẫu 40 người/địa điểm vì vậy tổng số khách hàng sử dụng dịch vụ VCT tại 3 địa điểm (3 xã Hiền Kiệt, Hiền Chung thuộc huyện Quan Hóa và xã Mường Lý thuộc huyện Mường Lát) được chọn vào mẫu đánh giá là 120 người.

Chọn mẫu: Áp dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện: Khách hàng sau khi được tư vấn, xét nghiệm được điều tra viên tiếp cận tiến hành phỏng vấn.

Quan sát: Cơ sở vật chất và trang thiết bị y tế dùng cho VCT lưu động: 3 bảng kiểm; Nội dung và kỹ năng tư vấn của tư vấn viên: 12 bảng kiểm. Cụ thể, nhóm nghiên cứu tiến hành quan sát mỗi tư vấn viên 2 lượt (1 khách hàng nam, 1 khách hàng nữ). Quan sát cả 3 tư vấn viên của mỗi đội. Như vậy, tổng số 2 đội VCT lưu động có 12 bảng kiểm quan sát.

Được chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích:

Phỏng vấn sâu: 09 cuộc với khách hàng sử dụng dịch vụ VCT lưu động và 01 cuộc với người biết đến dịch vụ này nhưng chưa sử dụng; 03 cuộc với cán bộ TYT xã trực tiếp tham gia hoạt động này; và 02 cuộc với cán bộ lãnh đạo TTYT huyện. Tổng số 15 cuộc PVS.

Thảo luận nhóm: 03 cuộc với nhóm cán bộ phụ nữ + đoàn thành niên (1 cuộc/xã); và 02 cuộc với 2 đội VCT lưu động. Tổng số có 05 cuộc thảo luận nhóm.

Thông tin định lượng được làm sạch và mã hóa. Số liệu được nhập bằng phần mềm Epidata 3 và phân tích bằng phần mềm SPSS17.

Thông tin định tính thu được từ các cuộc phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm được ghi âm, gỡ băng và phân tích theo chủ đề bằng phần mềm NVivo 8.

5. Đạo đức nghiên cứu

Đề cương nghiên cứu, bộ công cụ thu thập số liệu và thỏa thuận tham gia nghiên cứu sẽ được xem xét và phê duyệt của Hội đồng đạo đức trường Đại học Y tế công cộng Hà Nội. Việc tham gia nghiên cứu của các đối tượng là hoàn toàn tự nguyện. Nghiên cứu tiến hành các biện pháp nhằm đảm bảo sự tôn trọng, nhân phẩm và sự tự nguyện của từng cá nhân tham gia. Chú trọng đảm bảo tuyệt đối tính bí mật cho người tham gia nghiên cứu.

Kết quả quan sát cho thấy, trong các TYT xã được chọn làm điểm VCT lưu động, 2 xã Hiền Kiệt và Hiền Chung ở huyện Quan Hóa đã đảm bảo tốt các yêu cầu này. Trong khi đó, xã Mường Lý do đặc thù về cấu trúc cũng như số lượng các phòng của TYT xã nên không đảm bảo được nguyên tắc một chiều. Ba tiêu chuẩn được đáp ứng nhiều nhất đó là: đủ diện tích, có bàn ghế dùng cho hoạt động tư vấn và đạt điều kiện vệ sinh. Chỉ có xã Hiền Chung đảm bảo được tiêu chuẩn “kín đáo”. Hai xã Mường Lý và Hiền Kiệt cửa sổ của các phòng tư vấn đều là cửa kính và có thể nhìn vào bên trong. Cả ba xã đều có đủ các trang thiết bị dùng cho việc xét nghiệm, tuy nhiên một số vật liệu khác tại phòng xét nghiệm còn chưa đáp ứng được các yêu cầu như tranh, ảnh tuyên truyền về HIV/AIDS, sơ đồ quy trình TVXNTN. Nguyên nhân, đội VCT lưu động huyện Quan Hóa cho rằng: “mỗi lần đi xuống cơ sở phải mang theo nhiều trang thiết bị mà lại đèo nhau đi xe máy nên chỉ cố gắng mang theo những thứ cơ bản và tối thiểu phục vụ cho việc tư vấn và xét nghiệm thôi”.

Về nhân lực, cả 2 đội đều thiếu cán bộ hành chính, nên việc tiếp đón khách hàng tại Mường Lát còn có sự lộn xộn khi khách hàng đến đông. Huyện Mường Lát không có tư vấn viên là người dân tộc biết nói tiếng Thái nên đã gặp khá nhiều khó khăn khi tư vấn cho khách hàng người Thái không nói được tiếng Kinh.

Về kỹ năng tư vấn, các tư vấn viên đội VCT lưu động chỉ đạt số điểm từ 33-72/100 điểm. Trong đó, kỹ năng “tiếp xúc ban đầu” có số điểm cao nhất, dao động trong khoảng 57-70/100. Tiếp theo là kỹ năng “khai thác thông tin”, có số điểm khá dao động giữa các tư vấn viên, từ 44-72/100. Cuối cùng là kỹ năng “cung cấp thông tin”, có số điểm thấp nhất, từ 33-61/100. Về trình độ chuyên môn của tư vấn viên (đánh giá buổi tư vấn trước xét nghiệm), theo hướng dẫn quốc gia về TVXNTN, có tổng cộng 14 nội dung cần tư vấn cho khách hàng. Tuy nhiên kết quả quan sát cho thấy, không có cán bộ tư vấn nào thực hiện đầy đủ 14 nội dung tư vấn. Lãnh đạo TTYT huyện Mường Lát cho biết: “trình độ của anh em cán bộ miền núi hầu hết là trung cấp, cái khó khăn nhất của anh em là kỹ năng truyền thông, nếu như mà duy trì hoạt động của đội VCT này thì phải tăng cường đào tạo kỹ năng truyền thông, tư vấn”.

Quy trình hoạt động của đội VCT lưu động gồm các bước chính như sau: (1) Lập kế hoạch; (2) Tuyên truyền về dịch vụ VCT trong vòng 1 tuần trước ngày làm việc tại xã; (3) VCT lưu động đầy đủ: làm đăng ký, tư vấn trước XN, lấy máu, xét nghiệm (test nhanh tại chỗ), trả kết quả và tư vấn cho khách hàng kết quả XN âm tính, và (4) VCT lưu động rút gọn (sau 1 tuần): trả kết quả và tư vấn cho khách hàng có kết quả XN dương tính (bằng test nhanh tại chỗ) được hẹn quay lại nhận kết quả. Kết quả đánh giá cho thấy, cả hai đội VCT lưu động của hai huyện đã làm đúng theo quy trình trên. Việc phối hợp với Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên địa phương cùng với tuyên truyền viên đồng đẳng là cách rất tốt mà các đội VCT lưu động đã sử dụng để tiếp cận được với tất cả các nhóm đối tượng có nguy cơ cao. Hơn nữa, đội truyền thông chủ yếu là người địa phương nên không gặp khó khăn khi giao tiếp bằng ngôn ngữ dân tộc.

Hoạt động xét nghiệm: Đội đã sử dụng test nhanh và hẹn trả kết quả cho khách hàng sau 1-2 giờ. Những kết quả nghi ngờ dương tính sẽ được đội mang mẫu máu về TTYT xét nghiệm lại để khẳng định và hẹn khách hàng đến nhận kết quả sau 10 ngày tại TYT xã.