Cơ sở lý luận về cho vay tiêu dùng cá nhân

1.2.7.2. Các chỉ tiêu phản ánh việc nâng cao chất lượng cho vay tiêu dùng:

• 
  Các chỉ tiêu định tính:
  

Chất lượng cho vay của ngân hàng được thể hiện ở khả năng đáp ứng tốt nhu cầu của khách hàng. Đối với khách hàng thì điều này trước hết biểu hiện ở thủ tục đơn giản thuận tiện, cung cấp vốn nhanh chóng, kịp thời, an toàn. Nhờ vậy doanh nghiêp; khách hàng sẽ tiết kiệm được chi phí giao dịch, tiết kiệm thời gian và nhất là không bỏ lỡ cơ hội đầu tư tốt. Tuy nhiên đây mới chỉ là yêu cầu ban đầu, trong nền kinh tế thị trường đầy biến động và có sự cạnh tranh gay gắt đòi hỏi các NHTM phải năng động sáng tạo thì mới có thể mong có chất lượng cho vay tốt, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng lên cả về chất và lượng của khách hàng. Để đạt được điều đó thì ngoài việc đáp ứng nhanh chóng, kịp thời nhu cầu vốn ngân hàng phải thực sự trở thành bạn của khách hàng, sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ khó khăn đối với khách hàng. Chẳng hạn, trong quá trình xét duyệt cho vay nếu thấy phương án vay vốn của doanh nghiệp có những điểm chưa hợp lý, không khả thi thì thay vì từ chối cho vay ngân hàng có thể góp ý, tư vấn cho khách hàng để họ xem xét lại một cách hợp lý. Ngoài ra ngân hàng cũng có thể là người cung cấp thông tin bổ ích về thị trường, về tiến bộ khoa học công nghệ cho khách hàng. Có làm được như vậy thì nguồn vốn của doanh nghiệp mới thực sự phát huy được vai trò đòn bẩy kinh tế cả đối với ngân hàng và khách hàng. Như vậy rõ ràng chỉ nguyên việc đáp ứng nhu cầu của khách hàng cũng không phải là một nhiệm vụ dễ dàng đối với các ngân hàng thương mại nhằm nâng cao chất lượng cho vay của mình.

Yêu cầu thứ hai về chất lượng của các khoản vay là phải bảo đảm được sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Nói cách khác, hoạt động cho vay phải mang lại cho ngân hàng thu nhập đủ để trang trải cho các chi phí liên quan và có lãi, hạn chế thấp nhất nhu cơ rủi ro. Điều này không chỉ phụ thuộc vào ngân hàng mà còn phụ thuộc vào khách hàng. Một khoản cho vay chỉ có thể coi là có hiệu quả khi các nguyên tắc cho vay được tuân thủ triệt để: sử dụng vốn vay đúng mục đích và có hiệu quả; hoàn trả nợ gốc và lãi đúng hạn. Việc tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc cho vay vừa là điều kiện cần thiết vừa là sự biểu hiện của chất lượng một khoản vay. Mục đích sử dụng vốn vay đã ký kết trong hợp đồng tín dụng được cả ngân hàng và khách hàng phân tích, đánh giá kỹ lưỡng cả về hiệu quả, tính khả thi cũng như mức độ phù hợp với chính sách phát triển kinh tế xã hội chung của ngành, của địa phương và của cả nước. Do vậy việc sử dụng vốn vay đúng mục đích là một trong những điều kiện đảm bảo đạt được các mục tiêu đã đề ra ban đầu. Sử dụng vốn vay đúng mục đích, cùng với sự năng động, nhạy bén trong kinh doanh của khách hàng và sự giúp đỡ có hiệu quả của ngân hàng từ việc cấp phát vốn sẽ tạo điều kiện để khách hàng đạt được hiệu quả đầu tư cao nhất và đó chính là tiền đề để khách hàng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ trả nợ, bảo đảm được sự tồn tại và phát triển của ngân hàng.

Một yêu cầu đối với hoạt động cho vay của ngân hàng là phải đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội của vùng của ngành, địa phương và của cả nước. Đây là hệ quả tất yếu đạt được khi cả nhà đầu tư và ngân hàng cùng đạt được hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của mình. Nó được biểu hiện ở sự ổn định của nền tài chính tiền tệ quốc gia, giúp nâng cao năng lực sản xuất, năng lực công nghệ của khách hàng, giải quyết công ăn việc làm, tăng thu nhập, nâng cao mức sống dân cư. Tuy nhiên khi đánh giá tiêu thức này cần căn cứ vào từng trường hợp cụ thể trong từng thời kỳ chứ không có một tiêu chuẩn đánh giá cụ thể cho từng trường hợp. Tóm lại chất lượng cho vay tiêu dùng cá nhân là một chỉ tiêu rất tổng hợp được đánh giá trên quan điểm của cả ba chủ thể: ngân hàng, khách hàng và nền kinh tế. Các chỉ tiêu định tính chỉ là những căn cứ để đánh giá chất lượng cho vay tiêu dùng cá nhân một cách khái quát.. Còn về vấn đề liên quan đến nền kinh tế thì rất khó có thể đo lường tác động cụ thể của từng chủ thể riêng biệt đến sự phát triển chung nên trong thực tế chủ yếu sử dụng các chỉ tiêu định tính như trên để xem xét.

• 
  Các chỉ tiêu định lượng:
  
  • 
    Dư nợ cho vay tiêu dùng:
    

Dư nợ cho vay tiêu dùng cá nhân

Tổng dư nợ cho vay

Chỉ tiêu 2:

Dư nợ cho vay tiêu dùng cá nhân

Tổng tài sản

Chỉ tiêu thứ hai phản ánh tương quan so sánh về quy mô cho vay tiêu dùng khách hàng cá nhân với tổng tài sản của ngân hàng, đồng thời cho phép đánh giá tính hợp lý trong cơ cấu sử dụng vốn ngân hàng. Nếu tỷ lệ này cao chứng tỏ các khoản cho vay tiêu dùng khách hàng cá nhân chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản ngân hàng. Thông thường các ngân hàng thường thích phân tản rủi ro bằng cách đa dạng hoá các tài sản sinh lời của mình hơn là tập trung vào một tài sản có khả năng sinh lời cao nhưng lại tiềm ẩn trong nó một nguy cơ rủi ro lớn.

• 
  Tỷ lệ nợ quá hạn:
  

Tỷ trọng nợ quá hạn trên tổng dư nợ:

=	Dư nợ cho vay tiêu dùng cá nhân quá hạn
	Dư nợ cho vay tiêu dùng cá nhân

=	Dư nợ quá hạn khó đòi
	Dư nợ tín dụng tại ngân hàng

=	Dư nợ quá hạn không có khả năng thu hồi
	Dư nợ tín dụng tại ngân hàng

Chỉ tiêu này chỉ phản ánh khái quát tình hình nợ quá hạn của ngân hàng nhưng để đánh giá chính xác hơn người ta phải dùng thêm hai chỉ tiêu tiếp theo, nợ khó đòi là những khoản nợ ít có khả năng thu hồi nhưng dù sao cũng còn có cơ hội còn nợ không có khả năng thu hồi cũng đồng nghĩa với mất vốn. Nếu cả hai chỉ tiêu này đều ở mức thấp thì dù chỉ tiêu thứ nhất có đạt tỷ lệ cao thì điều đó cũng chưa phải là một cái gì đó quá xấu đối với ngân hàng. Ngược lại, nếu hai chỉ tiêu này ở mức cao nhất là chỉ tiêu 3 thì rõ ràng là hoạt động của ngân hàng đang có khả năng gặp nhiều rủi ro, tuy có thể chưa đe doạ trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của ngân hàng song rõ ràng chất lượng, hiệu quả hoạt động cho vay dự án đầu tư trong trường hợp này là rất thấp.

• 
  Thu lãi cho vay tiêu dùng trên tổng thu lãi từ các hoạt động cho vay:
  

Chỉ tiêu 1:

Chỉ tiêu 2:

Chỉ tiêu thứ nhất phản ánh khả năng sinh lời của các khoản cho vay tiêu dùng cá nhân của ngân hàng. Nó cho biết một hợp đồng dư nợ cho vay tiêu dùng cá nhân mang lại bao nhiêu đồng lợi nhuận. Tỷ lệ này càng cao chứng tỏ lợi nhuận do hoạt động cho vay tiêu dùng cá nhân mang lại càng lớn, đó là một trong những nhân tố tạo nên chất lượng, hiệu quả hoạt động cho vay dự án của ngân hàng.

Chỉ tiêu thứ hai cho phép đánh giá tầm quan trọng của hoạt động cho vay tiêu dùng cá nhân trong mối quan hệ với toàn bộ hoạt động của ngân hàng. Tỷ lệ này cao chứng tỏ hầu hết lợi nhuận của ngân hàng đạt được từ hoạt động cho vay tiêu dùng cá nhân của ngân hàng. Tuy nhiên, điều đó cũng đồng nghĩa với việc ngân hàng đang phải chấp nhận đối mặt với những nguy cơ rủi ro tiềm tàng. Do đó đòi hỏi hoạt động cho vay tiêu dùng cá nhân phải được quản lý một cách khoa học và chặt chẽ.

1.2.7.3. Quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng tại các NHTM:

• 
  Rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng:
  

• 
  Rủi ro mất khả năng thanh toán của người đi vay
  

+ Người đi vay bị chết hoặc bị tai nạn dẫn đến mất khả năng lao động, hoàn toàn không có khả năng trả món nợ còn lại cho ngân hàng;

+ Người vay bị tai nạn, giảm khả năng lao động hoặc thay đổi vị trí công tác dẫn đến giảm sút thu nhập không thực hiện được đầy đủ nghĩa vụ trả nợ.

• 
  Rủi ro do khách hàng gian lận:
  

Ngoài ra, giống như những khoản cho vay thương mại khác, các khoản cho vay tiêu dùng cũng phải chịu những rủi ro về lãi suất và tỉ giá. Do thời hạn cho vay dài nên lãi suất trên thị trường có thể có những biến động lớn trong suốt quá trình cho vay vốn. Nếu áp dụng một mức lãi suất cố định trong suốt thời hạn cho vay thì khi lãi suất trên thị trường tăng, ngân hàng có thể sẽ phải chịu rủi ro vì cho vay với lãi suất quá thấp. Ngược lại nếu lãi suất trên thị trường giảm, những khoản cho vay của ngân hàng với lãi suất cao hơn sẽ không còn hấp dẫn được người đi vay, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các ngân hàng.

• 
  Quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng
  

Quản trị rủi ro trong cho vay tiêu dùng được hiểu là một chiến lược quản lý danh mục cho vay trong đó đảm bảo sự cân đối giữa bảo toàn vốn và tối ưu hóa việc sử dụng nguồn vốn. Hay nói cách khác, quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng là một quá trình liên tục nhận ra và nắm bắt những cơ hội cho vay thích hợp và tránh những rủi ro để tối đa hóa lợi nhuận cho ngân hàng. Trong quản trị rủi ro đối với hoạt động cho vay tiêu dùng, việc nắm bắt thông tin về khách hàng và quản lý thông tin một cách thống nhất là những yếu tố then chốt giúp cho việc quản lý danh mục cho vay đạt hiệu quả cao. Mặc dù đây là một nguyên tắc khá rõ ràng nhưng việc thực thi nguyên tắc đó còn gặp khá nhiều khó khăn.

Quản trị rủi ro cho vay tiêu dùng bao gồm những nội dung chủ yếu sau đây:

- Phân tích cho vay tiêu dùng:

Hầu hết các ngân hàng với số lượng lớn khách hàng xin vay tiêu dùng thường bổ sung cho việc phân tích tín dụng của họ bằng hệ thống cho điểm tín dụng thống kê. Hệ thống phân tích tự động này là phương tiện để đánh giá đề nghị vay sử dụng mẫu cho điểm liệt kê những đặc điểm của đề nghị vay như mức thu nhập, thời gian làm việc, quyền sở hữu nhà ở, và những hình thức cho vay đã có trước đây với những người bán lẻ hoặc những người cho vay khác. Đề nghị vay được cho điểm theo mỗi đặc điểm và tổng số điểm cho ta thấy liệu người đề nghị vay có đủ tiêu chuẩn vay hay không. Khả năng được chấp nhận sẽ được dự báo dựa trên cơ sở dữ liệu của ngân hàng về những khách hàng có những đặc điểm tương tự và về việc thanh toán các khoản vay trước đây đối với ngân hàng của người xin vay đó.

Cho điểm tín dụng thường ít được sử dụng như một tiêu chí duy nhất đẻ thực hiện các khoản cho vay tiêu dùng. Những yếu tố khác như khả năng thanh toán nợ, điều kiện kinh tế hiện tại và những yêu cầu về thế chấp, phải đáp ứng được những tiêu chuẩn về bảo đảm an toàn của ngân hàng. Những thông tin khách quan - như về cá nhân và hình thức bề ngoài của khách hàng, tiềm năng về một mối quan hệ có lợi trong tương lai, và những yếu tố không thể định lượng khác - sẽ giúp cho quá trình phân tích tín dụng có giá trị thực tế hơn. Phân tích tín dụng là một quá trình nhờ đó cả những yếu tố chủ quan như những yếu tố có thể định lượng được đánh giá đồng thời. Mục đích của quá trình này là giảm thiểu rủi ro, tổn thất cho vay và những khoản cho vay khó đòi.

Hoạt động cho vay tiêu dùng trực tiếp của ngân hàng liên quan đến một số lượng rất đông các khách hàng. Mỗi khách hàng thường vay một số tiền nhỏ hơn nhiều so với trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh. Muốn có một mức dư nợ lớn trong hoạt động cho vay tiêu dùng, các ngân hàng phải thực hiện một số lượng các hợp đồng cho vay gấp nhiều lần so với cho vay trong các lĩnh vực nói trên. Khi số lượng khách hàng lớn thì yêu cầu về một cơ chế kiểm soát an toàn và hiệu quả đối với việc ra quyết định cho vay là hết sức cần thiết. Trong những trường hợp như vậy ngân hàng thường sử dụng một phương pháp hỗ trợ rất đắc lực để ra quyết định cho vay, đó là hệ thống điểm số. Hệ thống điểm số là một tập hợp các tiêu thức khác nhau liên quan đến từng khách hàng vay tiêu dùng. Mỗi tiêu thức có một điểm số khác nhau tuỳ theo tình trạng của tiêu thức này và tầm quan trọng của nó trong hệ thống các tiêu thức, dựa trên cơ sở các kết quả thống kê trong lịch sử.

Điểm cao nhất có thể có đối với một khách hàng theo hệ thống điểm số này là 43 điểm. Còn điểm thấp nhất là 9 điểm.

Căn cứ vào số liệu thống kê trong quá khứ về khả năng rủi ro của các loại khách hàng có điểm số giống nhau, các ngân hàng thường đưa ra nhiều mức cho vay tối đa khác nhau đối với từng khách hàng có điểm số ở những nhóm điểm số khác nhau. Ví dụ trong bảng sau đây là các mức cho vay tối đa đối với từng khách hàng có điểm số khác nhau của ngân hàng Mỹ nói trên:

Bảng 1.3: Mức cho vay tối đa theo điểm số của Ngân hàng Mỹ

Hiện nay tại các nước có lĩnh vực cho vay tiêu dùng phát triển đã hình thành những trung tâm thông tin tín dụng trong đó lưu giữ thông tin về cả những khách hàng cũ và những khách hàng tiềm năng của các ngân hàng. Các thông tin về khách hàng được chia theo nhiều loại, nhóm khách hàng. Các ngân hàng có thể sử dụng thông tin từ các trung tâm này hoặc có thể kết hợp những thông tin này với những dữ liệu và kinh nghiệm của riêng của ngân hàng mình để đánh giá về độ tín nhiệm của khách hàng. Trên thị trường cũng sẵn có rất nhiều mô hình tính điểm tín dụng thường xuyên được cập nhật theo những thay đổi về đặc tính của người tiêu dùng. Các ngân hàng có thể lựa chọn mô hình phù hợp trong số những mô hình sẵn có này để áp dụng trong việc tính điểm tín dụng cho các khách hàng của mình. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay, ngay cả đối với những ngân hàng đi đầu tư trong lĩnh vực cho vay tiêu dùng, là lựa chọn và xây dựng những mô hình tính điểm tín dụng như thế nào để áp dụng đối với những nhóm khách hàng mới.

Phương pháp hệ thống điểm số thường được sử dụng bổ sung với phương pháp phán đoán dưới đây:

- Phân tích tín dụng theo phương pháp phán đoán (Judgement Method): là một quá trình trong đó ngân hàng tiến hành phân tích và đánh giá tất cả các thông tin định tính và định lượng về khách hàng nhằm mục tiêu hạn chế các khoản cho vay có rủi ro cao. Do phương pháp hệ thống điểm số trong cho vay tiêu dùng không phải là phương pháp duy nhất được các ngân hàng sử dụng vì có rất nhiều vấn đề khác mà ngân hàng cũng rất quan tâm. Những vấn đề đó bao gồm khả năng trả nợ, điều kiện kinh tế hiện tại, bảo đảm nào cần phải có, phải tuân thủ nội dung của chính sách cho vay của ngân hàng. Các thông tin có tính chủ quan về khách hàng như thái độ, diện mạo của khách hàng, khả năng quan hệ với ngân hàng trong tương lai có tác dụng rất quan trọng trong việc ra quyết định của ngân hàng.

Tùy ngân hàng mà hệ thống các yếu tố được phân tích có thể khác nhau, phổ biến nhất là hệ thống 5C ( Character - tư cách của người đi vay; Capacity - khả năng vay mượn của người đi vay; Cash - khả năng tạo ra tiền để trả nợ ngân hàng; Collateral - bảo đảm tín dụng; Condition - điều kiện môi trường) và hệ thống CAMPARI (Character - tư cách của khách hàng; Ability - năng lực của người vay; Margin - lãi cho vay; Purpose - mục đích vay; Amount - số tiền; Repayment - sự hoàn trả; Insurance - bảo đảm).

Có rất nhiều phương pháp để quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng trong đó có một số phương pháp sau đây được nhiều ngân hàng sử dụng:

- Xác định giới hạn cho vay: việc xác định giới hạn cho vay sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ rủi ro của khoản vay sau này. Xác định giới hạn cho vay nhằm mục đích tránh để khách hàng rơi vào tình trạng vay nợ quá nhiều. Theo đánh giá của các định chế tài chính chuyên nghiệp, có 3 dấu hiệu để nhận biết khách hàng đang vay nợ quá nhiều:

+ Sử dụng 25% thu nhập của mình hoặc hơn để thanh toán cho các khoản cho vay tiêu dùng;

+ Sử dụng 50% thu nhập của mình hoặc hơn để thanh toán cho các khoản vay mua nhà trả chậm và các khoản cho vay tiêu dùng khác;

+ Có từ 4 hợp đồng cho vay tiêu dùng trở lên tại cùng một thời điểm.

- Quản lý danh mục cho vay:

Trong hoạt động cho vay tiêu dùng, danh mục các khách hàng thường là tập hợp những khoản vay tương đối đồng nhất (vì cùng một mục đích là tiêu dùng) vì vậy kỹ thật thống kê phân tích thường xuyên được áp dụng và đặc biệt hữu ích. Các kỹ thuật phân tích này được áp dụng trong tất cả các bước, từ phân tích trách nhiệm, xây dựng chiến lược giá cả, quyết định giá trị của khoản vay, dự kiến các khoản lỗ, chiến lược quản lý danh mục cho vay và chiến lược thu hồi vốn. Điều quan trọng nhất trong kỹ thuật phân tích là thu thập dữ liệu trong suốt quá trình cho vay là quản lý một cơ sở dữ liệu rủi ro chung.

Nhiệm vụ của việc quản lý danh mục cho vay trong quản trị rủi ro đối với cho vay tiêu dùng là tránh được hậu quả bất lợi do tập trung cho vay vào những khách hàng có độ rủi ro cao. Các kỹ thuật mô hình dự đoán thường được áp dụng ở đây.

Trong những năm gần đây, các công cụ để cải thiện việc quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng đã có những bước tiến bộ đáng kể nhờ các ngân hàng đi đầu tư rong lĩnh vực này đã tập trung vào việc phát triển những công cụ phân tích phức tạp. Những tiến bộ trong công nghệ lưu trữ dữ liệu và hiệu quả của việc sử dụng máy tính cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của các công cụ quản lý rủi ro trong cho vay tiêu dùng. Đồng thời cũng có rất nhiều công ty và nhiều công đoạn trong lĩnh vực cho vay tiêu dùng áp dụng những công nghệ mới này, đặc biệt là các công ty và các ngân hàng phát hành thẻ tín dụng. Nhìn chung, so với những năm đầu từ thập kỷ 90, việc quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng đã phát triển hơn nhiều và hoạt động cho vay tiêu dùng đã có một vị trí đáng kể trong hoạt động cho vay nói chung.