PHẦN VII. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

PHỤ LỤC 1. PHẦN CHÚ GIẢI VỀ GIỚI BAO GỒM KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG

Khoảng cách giữa nam giới và phụ nữ trong vùng dự án và liên quan đến các hoạt động dự án vẫn còn lớn trong tiếp cận các cơ hội kinh tế và ra quyết định trong quản lý tài nguyên thiên nhiên. Sự khác biệt này không dễ nhận ra trong bối cảnh mà phụ nữ tham gia tích cực vào các công việc nông nghiệp và trong các cuộc họp cộng đồng và phụ nữ trẻ có trình độ giáo dục khá tốt.

Đánh giá xã hội đưa ra một phân tích dựa vào công tác hiện trường tại các cộng đồng ven biển là mục tiêu của dự án. Phụ nữ được tham gia đầy đủ trong phân tích này: phụ nữ chiếm 49% trong số 325 người trả lời trong điều tra hộ gia đình. Thảo luận nhóm trọng tâm được thực hiện với các nhóm cả nam và nữ và phụ nữ đơn thân cũng được đặc biệt mời đến tham gia.

Dự án sẽ được thực hiện trong một môi trường với sự khác biệt đáng kể về thể hệ. Trình độ giáo dục tại vùng dự án về tổng thể tương đối cao. Phần trăm phụ nữ làm cán bộ nhà nước khá cao. Hầu hết họ tốt nghiệp cao đẳng và đại học.

Tuy nhiên, trình độ học vấn tại các xã nông thôn ven biển chỉ ở mức trung bình so với các khu vực khá giả. Phụ nữ tuổi trung niên ít có cơ hội tiếp cận với giáo dục chính thống. Phụ nữ chiếm tỷ trọng lớn trong lực lượng lao động nông nghiệp và thủy sản, đây là hai nguồn thu nhập chính tại địa phương của các hộ gia đình.

So với trước kia, vai trò của phụ nữ trong các quyết định của gia đình và trong quá trình ra quyết định sản xuất nông nghiệp đã tăng lên. Với sự hỗ trợ từ Hội Phụ nữ, sự tham gia của phụ nữ trong các cuộc họp cộng đồng đang tăng lên theo như quan sát trong đánh giá xã hội. Tuy nhiên, một phân tích về vai trò giới cho thấy phụ nữ không có trách nhiệm đối với những quyết định lớn hơn trong cả lĩnh vực kinh tế và chính trị. Những vị trí như Chủ tịch hay Phó Chủ tịch UBND xã đều do nam giới nắm giữ. Các cán bộ nhà nước là nữ giới có thể giữ những vị trí chức vụ thấp khi chỉ làm công việc kiêm nhiệm. Thiếu thông tin về vị thế của phụ nữ tại các lâm trường nhà nước nhưng có thể tương tự như trên.

Kết quả là thu nhập cá nhân của phụ nữ nói chung thấp hơn nam giới. Phụ nữ cũng thường làm rất nhiều việc trong cả công việc nông nghiệp và gia đình. Họ tiêu tốn khoảng từ 9 đến 11 tiếng/ngày cho các hoạt động sản xuất, so với từ 7-8 tiếng/ngày của nam giới.

Trong vùng dự án, sự khác biệt đáng kể dự kiến là giữa các tỉnh và xã phát triển hơn và kém phát triển hơn. Việc sử dụng nhà vệ sinh hợp vệ sinh là 99,9% tại Hải Phòng và chỉ 41,9% ở tỉnh Hà Tĩnh, đây là một chỉ số của những khác biệt này. Các xã ven biển gần với các trung tâm đô thị cũng sẽ khác với các xã nông thôn vùng sâu xa.

Các cuộc phỏng vấn tại hầu hết các xã đều cho thấy những khó khăn cụ thể mà nhiều phụ nữ đơn thân hoặc đã ly dị (có người phụ thuộc, hoặc khóa phụ) đang phải đối mặt. Những gia đình do phụ nữ làm chủ có ít lực lượng lao động hơn trong khi đất đai tại nhiều địa phương được giao dựa trên số lao động của hộ gia đình.

Phụ nữ trong lâm nghiệp, nông nghiệp và thủy sản

Phụ nữ trong vùng dự án chủ yếu chỉ tiếp cận được với những cơ hội không việc không cần tay nghề, ví dụ như trong nông nghiệp, hay tự làm chủ trong nông nghiệp quy mô nhỏ. Tại các cộng đồng có rừng ngập mặn, những hộ gia đình nghèo hơn và phụ nữ có cuộc sống lênh đênh trên các đầm phá và sông, đang phải đối mặt với nhiều khó khăn. Phụ nữ ở đây thường khai thác các nguồn thủy sản hoặc lâm sản ngoài gỗ để kiếm sống. Tại các thôn ven biển, khai thác nguồn thủy sản ven biển làm một hoạt động quan trọng đối với phụ nữ, trong khi nam giới thường đánh bắt xa bờ.

Trồng rừng ngập mặn và rừng ven biển trên đất liên hiện là nhiệm vụ chính của phụ nữ tại vùng dự án. Phụ nữ chiếm tới khoảng 80% lao động trồng cây.

Ngược lại với vai trò của họ trong nông nghiệp và lâm nghiệp, ít phụ nữ nông thôn có thể tiếp cận với đào tạo nghề và dịch vụ khuyến nông. Đào tạo nghề cho phụ nữ chỉ là các khóa ngắn hạn và tập trung vào các kỹ năng “truyền thống” của phụ nữ.

Mặc dù đánh giá xã hội không phát hiện được những đặc điểm cụ thể của vùng dự án liên quan đến sở hữu tài sản, có vẻ như cũng giống như các nơi khác ở Việt Nam, việc sở hữu tài sản có giá trị như đất và nhà ở của phụ nữ ít được đảm bảo hơn so với nam giới. Đất rừng trong rừng ngập mặn và rừng ven biển trên cạn chủ yếu dưới sự quản lý của các BQL rừng và lâm trường quốc doanh, sau đó giao khoán cho các hộ dân hoặc nhóm hộ, chỉ ghi chủ hộ trong những hợp đồng dạng này. Quyền hạn yếu hơn đối với nguồn lợi, phụ nữ cũng ít được tiếp cận với tín dụng chính thống, bởi vì ngân hàng nói chung thường yêu cầu chứng nhận quyền sử dụng đất làm vật thế chấp.

A1 2.3. Những đặc điểm liên quan trong bối cảnh dự án

Khung thể chế và các cơ quan chính phủ

Chính phủ Việt Nam đã thiết lập một khung thể chế và pháp lý toàn diện tăng cường bình đẳng giới. Quyền bình đẳng giữa phụ nữ và nam giới được công nhận trong hiến pháp năm 1992. Luật về bình đẳng giới (số 73/2006/QH11) được thông qua cách đây 10 năm. Bộ Lao động, Thương bình và Xã hội có Vụ Bình đẳng Giới từ năm 2008. Bộ NN và PTNT tham gia vào một số khung và Hiệp ước toàn cầu tất cả đếu có nội dung thúc đẩy quan điểm về giới, đặc biẹt là trong mối quan hệ với biến đổi khí hậu và giảm rủi ro thiên tai. Những yếu tố trong khung pháp lý liên quan trực tiếp đến dự án gồm:

• 
  Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới (2011-2020) có mục tiêu rõ ràng về sự tham gia của phụ nữ trong các vị trí quản lý và lãnh đạo, trong doanh nghiệp, và trong đào tạo nghề cho phụ nữ trẻ.
  
• 
  Bộ NN và PTNT có chiến lược giới riêng của bộ mình, nêu rõ vai trò lãnh đạo của các tiểu ngành bao gồm ngành lâm nghiệp (Pham 2016).
  
• 
  Luật đất đai sửa đổi (2013) yêu cầu ghi tên của các người vợ và người chồng trong giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất đối với tất cả các loại đất, gồm cả đất lâm nghiệp.
  
• 
  Chiến lược lâm nghiệp quốc gia (2006-2020) đã thành lập một đơn vị đầu mối chuyên trách về giới. Nhu cầu phát triển năng lực cho các cán bộ ngành lâm nghiệp được nêu trong chiến lược này (Pham 2016).
  

Hộp 2. Chiến lược hành động quốc gia về bình đẳng giới của Việt Nam (2016-2020): các yếu tố liên quan đến dự án Mục tiêu 1: Tăng cường sự tham gia của phụ nữ vào các vị trí quản lý và lãnh đạo - Đến năm 2015, 80% và đến năm 2020, trên 95% (/…) UBND ở các cấp sẽ có lãnh đạo là nữ giới. - Đến năm 2015, 70% và đến năm 2020, 100% các tổ chức sẽ có từ 30% trở lên các vị trí lãnh đạo chủ chốt là phụ nữ. Các giải pháp: - Nhằm loại bỏ những thành kiến của các phương tiện thông tin đại chúng và nhận thức không đúng về vai trò của nam giới và phụ nữ trong gia đình và xã hội. Nhằm đa dạng hóa hình ảnh của người phụ nữ với những vai trò và nghề nghiệp khác nhau. - Để hỗ trợ cải thiện năng lực của các lãnh đạo nữ trẻ thông qua các chương trình và dự án xây dựng năng lực. Mục tiêu 2: Thu hẹp khoảng cách giới ở các lĩnh vực kinh tế, lao động và việc làm - Tỷ lệ doanh nhân nữ đạt 30% vào năm 2015 và 35% trở lên vào năm 2020. - Tỷ lệ lao động nông thôn nữ tuổi dưới 45 và được đào tạo nghề đạt 25% vào năm 2015 và 50% vào năm 2020. Các giải pháp: - Đảm bảo các điều kiện cho phụ nữ được tiếp cận một cách đầy đủ và công bằng với đất canh tác, nguồn tín dụng, thông tin thị trường, thông tin pháp luật và chính sách; - Thiết kế chính sách để hỗ trợ các tổ chức cung cấp dịch vụ đào tạo nghề cho lao động nông thôn, đặc biệt những khóa học thu hút sự quan tâm của nhiều lao động nữ. - Để đảm bảo rằng các hoạt động khuyến nông, lâm và thủy sản do nhà nước chi trả hấp dẫn được học viên nữ giới.

Các khu vực nông thôn của Việt nam có nhiều lực lượng lao động kỹ năng kém và trung tuổi không có bằng cấp, và một tỷ lệ phụ nữ không cân đối trong đó. Chỉ có 3% phụ nữ được coi là các công nhân được đào tạo vào năm 2015 trong ngành nông nghiệp, thủy sản và lâm nghiệp trên cả nước. Khoảng cách giới về tiền công cũng đáng kể đối với việc làm không được đào tạo tại Việt Nam: phụ nữ được bằng 75% số tiền công tháng của nam giới vào năm 2009. Tình hình đã kém hơn so với năm 2009, lúc đó tỷ lệ là 80%. Khoảng cách này được ghi nhận nhiều nhất đối với các công nhân lành nghề trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản trong đó tiền công hàng tháng của phụ nữ chỉ được 65% so với đồng nghiệp nam của mình, điều này phản ánh sự thiên vị rất lớn về tổng thể trong những ngành này (World Bank 2011).

Tại các tỉnh đồng bằng sông Hồng, lao động nông nghiệp chủ yếu là nữ, với 40% phụ nữ tham gia vào nông nghiệp so với con số chỉ 28% nam giới. Tại các vùng Bắc Trung bộ và ven biển Trung bộ, việc làm nông nghiệp đóng vai trò quan trọng hơn và cân đối hơn giữa nam giới và phụ nữ (UN Women tại Việt Nam vào năm 2016). Phụ nữ tham gia vào tất cả các giai đoạn sản xuất chăn nuôi, đặc biệt là lợn và gia cầm (UNIFEM 2008).

Hiện có sự giảm đi đáng kể khoảng cách giới trong giáo dục đối với các thế hệ trẻ hơn. Trẻ em gái có cơ hội bình đẳng trong tiếp cận giáo dục trung học và có vẻ như khả năng tiếp cận của các em với các trường đại học đang tăng nhanh (UN Women và MOLISA 2016).

Sau gần 15 năm thực hiện Luật Đất đai năm 2003, số nông dân là nữ giới được chính thức có quyền đối với đất nông nghiệp còn ít ỏi. Năm 2013, tỷ lệ phụ nữ nông thôn được ghi là người chủ duy nhất (17%) hay đồng sở hữu với người chồng của mình (14%) trên chứng nhận quyền sử dụng đất vẫn còn thấp hơn so với tỷ lệ nam giới nông thôn được ghi là chủ sở hữu duy nhất (59%).

Những hộ gia đình mà chủ hộ là nữ tại Việt Nam có ít cơ hội tiếp cận với đất nông nghiệp và lâm nghiệp (Bộ NN và PTNT 2016). Các hộ gia đình này thường không được đưa vào các chương trình quản lý rừng do họ bị đánh giá là không có đủ lao động (Bộ NN và PTNT 2016). Tuy nhiên, tại các tỉnh dự án, các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ có ít bất lợi hơn so với các gia đình có nam giới làm chủ ở các vùng khác (UN Women, 2016).

Nông nghiệp là một ngành kinh tế với sự phân biệt rất rõ ràng vai trò giới mặc dù những thông tin chia tách theo giới tính còn hạn chế. Nói chung, các đầu tư và nguồn lực thủy sản chủ yếu do nam giới kiểm soát. Lao động thuê ngoài chủ yếu là phụ nữ. Phụ nữ tích cực trong các hoạt động khai thác và bán các sản phẩm thủy sản giá trị thấp (UNIFEM 2008).

Có những khuôn mẫu rõ nét trong xã hội Việt Nam liên quan đến quá trình ra quyết định. Ví dụ, liên quan đến chuẩn bị cho thiên tai và thích ứng biến đổi khí hậu, những nhà nghiên cứu đã chỉ ra cách ra quyết định của nam giới trong các đầu tư lớn trong khi phụ nữ tham gia vào các thảo luẩn trong gia đình và đưa ra quyết định về những công việc có giá trị thấp (UNIFEM 2008).

Hội Phụ nữ Việt Nam có mặt ở tất các cấp hành chính, từ trung ương tới xã. Tổ chức này hoạt động hiệu quả trong việc thúc đẩy phụ nữ thực hiện các chính sách quốc gia hoặc địa phương, nhưng kém hiệu quả hơn trong việc thể hiện và bảo vệ lợi ích của phụ nữ. Hội Phụ nữ thường được tham vấn về các vấn đề ảnh hưởng đến phụ nữ hoặc trẻ em, và đôi khi có cả những vấn đề chính sách phát triển kinh tế-xã hội.

Trong những quá trình yêu cầu tham vấn cộng đồng như REDD+, hai yếu tố thực tế cản trở sự tham gia của phụ nữ đã được xác định. Yếu tố thứ nhất, chiếm yếu thế hơn đó là các thành viên nam của cộng đồng có xu hướng chi phối các cuộc thảo luận. Yếu tố thứ hai là, thời gian và vị trí của các cuộc họp có thể không thuận tiện cho phụ nữ (UN REDD Vietnam 2013).

Tóm lại, dự án là một cơ hội đem lại lợi ích tích cực cho phụ nữ, họ có cơ hội bình đẳng trong việc tiếp cận với một số hoạt động của dự án. Việc này cần có hành động cụ thể. Cần có hành động nhằm tránh hoặc giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn xảy ra tác động tiêu cực tại một số địa phương hay đối với một số nhóm mục tiêu và tăng cường sự quan tâm đến các mức chi trả tiền công công bằng.

Không giống như lâm nghiệp thương mại ở vùng núi cao xa xôi, phục hồi rừng ven biển, là để hỗ trợ sự tham gia tích cực của những phụ nữ sống gần rừng tại các cộng đồng địa phương. Dự án có tiềm năng tăng cường quyền lợi thực tế và chiến lược của phụ nữ. Ngược lại, nếu không tiến hành các bước đi cụ thể trong quá trình thực hiện dự án, phụ nữ có thể chỉ được hưởng lợi chủ yếu từ những cơ hội việc làm không được đào tạo với tiền công thấp, và vị thế của họ trong cộng đồng có thể vẫn dậm chân tại chỗ hoặc thậm chí kém đi.

Chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản và chăn nuôi. Dự án dự kiến sẽ khuyến khích việc ký hợp đồng giữa các cộng đồng và hợp tác với các bên liên quan trong nuôi trồng thủy sản. Việc này có thể củng cố tình hình hiện tại mà phụ nữ hiện đang có xu hướng chỉ có vai trò rất hạn chế trong quản lý các nguồn lực nuôi trồng thủy sản. Trong ngành chăn nuôi như nuôi lợn, dự án có thể thúc đẩy việc chuyển đổi từ chăn nuôi gia đình quy mô nhỏ sang các hoạt động quy mô lớn hơn sử dụng lao động trả công, có tác động đến vị thế của người phụ nữ trong những hoạt động này.

Chiến lược giới của NHTG khuyến nghị xây dựng một hiểu biết tốt hơn và dựa trên những gì hoạt động tốt, trong mối quan hệ đối tác với nhiều tổ chức. Thông tin trong phần này dựa trên nhiều dự án do NHTG tài trợ tại Việt Nam cũng như từ dự án Phát triển ngành lâm nghiệp của Việt Nam vừa hoàn thành.

Dự án Hiện đại hóa ngành lâm nghiệp và tăng cường tính chống chịu vùng ven biển là một dự án sáng tạo thực hiện ở những vùng tương đối dễ tiếp cận với tiềm năng phát triển kinh tế từ nhiều ngành.

Không khuyến nghị một chiến lược lồng ghép giới mà trong đó tất cả các hoạt động dự án phải chú trọng việc tiếp cận với cả nam giới và phụ nữ và phải đạt được các mục tiêu tham gia tối thiểu dành cho phụ nữ.

Thay vào đó, một chiến lược được thiết kế cho các điểm đặc trưng của dự án được khuyến nghị. Chiến lược này sẽ dưới dạng một bộ ba nguyên tắc:

• 
  Nguyên tắc 1: phụ nữ nhân tố của quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng tại các khu vực ven biển.
  
• 
  Nguyên tắc 2: doanh nhân siêu nhỏ là nữ giới và những đối tượng phụ nữ dễ bị tổn thương cần được quan tâm đặc biệt trong quá trình thực hiện dự án
  
• 
  Nguyên tắc 3: các doanh nghiệp tiếp cận với mối quan hệ đối tác trong dự án sẽ phải đảm bảo phụ nữ được tiếp cận công bằng với lợi ích dự án.
  

Chiến lược cấp dự án nhất quán với khung quốc gia của NHTG.

Thực hiện các nguyên tắc của dự án về giới cần thực hiện các hành động chủ chốt sau đây:

• 
  Đối với nguyên tắc 1:
  

• 
  Thúc đẩy việc đưa phụ nữ vào các ban quản lý đồng quản lý cộng đồng gồm trong các vị trí lãnh đạo và xây dựng năng lực lãnh đạo
  
• 
  Xác định các phương án đồng quản lý xây dựng trên cơ sở những ưu tiên của phụ nữ đã đề cập ở trên.
  

• 
  Đối với nguyên tắc 2:
  

• 
  Tích cực hỗ trợ phụ nữ thành các doanh nhân siêu nhỏ
  
• 
  Giám sát mức tiền công và tiếp cận công bằng trong đào tạo cho lực lượng lao động nữ trong trồng cây
  
• 
  Tài trợ cho các giải pháp thay thế vật liệu và trang thiết bị đun nấu cho những đối tượng hộ gia đình dễ bị tổn thương.
  
• 
  Nguyên tắc 3: chịu trách nhiệm xã hội của các nhà điều hành kinh tế. Dự án sẽ:
  
  • 
    Đưa các tiêu chí liên quan vào các tiến trình lựa chọn cạnh tranh
    
  • 
    Mời cam kết chính thức của các nhà kinh tế chính.
    

BQL các dự án lâm nghiệp, thông qua BQL dự án trung ương, và nhóm chuyên trách của NHTG cùng chịu trách nhiệm thực hiện, giám sát và đánh giá kế hoạch hành động giới. BQL dự án tỉnh và nhóm chuyên trách, nếu phù hợp, sẽ mời Hội Phụ nữ tỉnh hỗ trợ các chiến dịch truyền thông và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nhân nữ quy mô siêu nhỏ, những đứng đầu cộng đồng là nữ giới và những đối tượng phụ nữ dễ bị tổn thương. Nếu không thể huy động được Hội Phụ nữ, việc tạo điều kiện thuận lợi sẽ được thực hiện nội bộ hóa trong phạm vi các BQL dự án tỉnh.