Ban biên tập chương I chức năNG, nhiệm vụ, quyền hạn ngành lao đỘng- thưƠng binh và XÃ HỘI

Theo HiÖp héi CTXH thÕ giíi : CTXH lµ ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp nh»m t¹o ra sù thay ®æi (ph¸t triÓn) cña x· héi. B»ng sù tham gia vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi (vÊn ®Ò n¶y sinh trong mèi quan hÖ x· héi), vµo qu¸ tr×nh t¨ng c­êng n¨ng lùc vµ gi¶i phãng tiÒm n¨ng cña mçi c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång, c«ng t¸c x· héi ®· gióp cho con ng­êi ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vµ hµi hßa h¬n vµ ®em l¹i cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n cho mäi ng­êi d©n.

Trªn 60 n¨m qua, thÕ giíi ®· chøng minh ®­îc vai trß vµ hiÖu qu¶ to lín cña c«ng t¸c x· héi, nã kh«ng nh÷ng trùc tiÕp gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò x· héi kh«ng mong muèn nÈy sinh ®èi víi c¸c c¸ nh©n, gia ®×nh, nhãm x· héi, cång ®ång d©n c­, gi¶m bít sù bÊt b×nh ®¼ng vµ ph©n tÇng x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc mµ cßn gãp phÇn gi÷ v÷ng æn ®Þnh x· héi, t¹o sù ®ång thuËn, c«ng b»ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng v× h¹nh phóc cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi.

Qua viÖc t×m hiÓu mét sè m« h×nh vµ mét sè ®Æc tr­ng cña c«ng t¸c x· héi cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi chóng ta cã thÓ ®­a ra mét sè nhËn ®Þnh sau:

§èi t­îng c«ng t¸c x· héi: TÝnh ®Õn n¨m 2010, n­íc ta cã kho¶ng 7,5 triÖu ng­êi cao tuæi, trong ®ã cã kho¶ng 200 ngh×n ng­êi giµ c« ®¬n; 5,3 triÖu ng­êi tµn tËt trong ®ã cã kho¶ng 300 ngh×n ng­êi tµn tËt nÆng kh«ng cßn kh¶ n¨ng tù phôc vô vµ kh¶ n¨ng lao ®éng; trªn 1,5 triÖu trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt. Trong sè c¸c ®èi t­îng x· héi nªu trªn cã kho¶ng 2 triÖu ng­êi thuéc diÖn khã kh¨n cÇn trî cÊp x· héi; hµng v¹n x· ®Æc biÖt khã kh¨n, trªn 2 triÖu hé nghÌo vµ hé cã vÊn ®Ò x· héi ( tÖ n¹n x· héi, m«i tr­êng sèng « nhiÔm, nghÌo khæ…); hµng triÖu trÎ em, c¸ nh©n, gia ®×nh, nhãm x· héi nÈy sinh c¸c vÊn ®Ò x· héi ( ly th©n, ly h«n, b¹o lùc trong gia ®×nh, sao nh·ng con c¸i, c¨ng th¼ng v× nghÌo khæ, bÞ x©m h¹i h×nh dôc, bá nhµ ®i lang thang, tÖ cê b¹c, nghiÖn hót, trém c¾p, téi ph¹m, HIV/AAIDs bÞ céng ®ång xa l¸nh…). Tuy vËy, tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng cã vÊn ®Ò x· héi nªu trªn chØ nhËn ®­îc sù trî gióp cña ®éi ngò c¸n bé (nh©n viªn) c«ng t¸c x· héi b¸n chuyªn nghiÖp, nh÷ng ng­êi lµm viÖc theo b¶n n¨ng vµ trùc gi¸c cña hä, thiÕu hiÓu biÕt vµ nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt vÒ c«ng t¸c x· héi, do vËy hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi cña c¸ nh©n (trong ®ã cã trÎ em), gia ®×nh, nhãm x· héi vµ céng ®ång d©n c­ kh«ng cao vµ thiÕu sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

VÒ c¸n bé c«ng t¸c x· héi: HiÖn nay c¶ n­íc cã kho¶ng 20 ngµn c¸n bé tham gia lµm c«ng t¸c x· héi ë c¸c c¬ së trî gióp x· héi, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc, c¸c tæ chøc x· héi, ®oµn thÓ vµ mét sè c¸n bé lµ gi¶ng viªn vÒ c«ng t¸c x· héi c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng. Sè c¸n bé (nh©n viªn c«ng t¸c x· héi ®­îc ®µo t¹o chuyªn nghiÖp trong 32 tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng trong nÊy n¨n gÇn ®©y l¹i ch­a ®­îc bè trÝ lµm viÖc ®óng víi ngµnh nghÒ ®µo t¹o, g©y ra sù l·ng phÝ vÒ nguån nh©n lùc nµy. Sè c¸n bé ®ang lµm viÖc t¹i c¸c c¬ së x· héi vµ cÊp x· ph­êng, quËn huyÖn, thËm chÝ lµ cÊp tØnh thµnh phè vµ trung ­¬ng, ®a phÇn ch­a ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ c«ng t¸c x· héi, hä lµm viÖc b»ng kinh nghiªm vµ häc hái qua thùc tiÔn c«ng t¸c lµ chñ yÕu;

N¨m 2010, Thñ T­íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt ®Ò ¸n ph¸t triÓn nghÒ c«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam (QuyÕt ®Þnh 32/2010/Q§-TTg); theo quyÕt ®Þnh nµy, ®Õn n¨m 2020, kho¶ng 50 ngh×n ng­êi sÏ ®­îc ®µo t¹o vÒ c«ng t¸c x· héi víi c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau, trong ®ã ®a phÇn lµ tr×nh ®é cö nh©n c«ng t¸c x· héi. C«ng t¸c x· héi ®­îc c«ng nhËn lµ mét nghÒ nh­ c¸c nghÒ kh¸c trong x· héi, nã cã m· ngµnh ®µo t¹o vµ m· nghÒ, cã vÞ trÝ lµm viÖc cô thÓ râ rµng.

Th¸ng 6/2011, §­îc sù ®ång ý cña Bé L§TB&XH vµ sù hç trî cña UNICEF ViÖt Nam, Héi d¹y nghÒ ViÖt Nam ®· thµnh lËp chi héi c«ng t¸c x· héi, ®©y lµ b­íc khëi ®Çu ®Ó tiÕn tíi thµnh lËp HiÖp héi c«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi.

NhËn xÐt mét c¸ch tæng qu¸t: C«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh, do vËy chØ ®­­îc xÕp vµo giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, mÆc dï hµng tr¨m n¨m tr­íc ®©y ®· cã c¸c ho¹t ®éng trî gióp x· héi mang d¸ng dÊp cña c«ng t¸c x· héi. NÕu ®em so s¸nh tÝnh chuyªn nghiÖp cña c«ng t¸c x· héi ë n­íc ta víi c¸c n­­íc ph¸t triÓn vµ ngay c¶ nh÷ng n­íc trong khu vùc, th× n­íc ta cßn mét kho¶ng c¸ch kh¸ lín, sù thiÕu hôt nµy thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: VÒ nhËn thøc ch­a thÊu ®¸o; VÒ thÓ chÕ chÝnh s¸ch ch­a ®­îc h×nh thµnh ®ång bé; m¹ng l­íi tæ chøc ho¹t ®éng vµ m¹ng l­íi nh©n viªn CTXH cßn qu¸ máng; VÒ viÖc ®µo t¹o c¸n bé c«ng t¸c x· héi míi chØ cã ë mét sè tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng, c¸c tr­êng nghÒ ch­a triÓn khai ®µo t¹o; VÒ chiÕn l­­îc ph¸t triÓn CTXH ch­a râ rµng cô thÓ;

C«ng t¸c x· héi víi trÎ em lµ mét chuyªn ngµnh hay mét bé phËn cña c«ng t¸c x· héi nãi chung, nã còng cã ®èi t­îng cô thÓ, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn thùc hµnh c«ng t¸c x· héi cô thÓ vµ nã còng sö dông nghiÖp vô chung cña c«ng t¸c x· héi, song nã còng ®ßi hái mét sè kü n¨ng thùc hµnh riªng khi lµm viÖc víi trÎ em;

- §èi t­îng c«ng t¸c x· héi víi trÎ em: §èi t­îng c«ng t¸c x· héi trÎ em tr­íc hÕt lµ (i) trÎ em nãi chung, trong ®ã ®èi t­îng ­u tiªn hµng ®Çu lµ trÎ em cã nguy c¬ bÞ tæn h¹i, trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt; (ii) Nhãm trÎ em cã chung vÊn ®Ò x· héi nh­ trÎ em lang thang, trÎ em lao ®éng, trÎ em nhiÔm HIV/AIDs, trÎ em nghiÖn ma tóy... (iii) Gia ®×nh trÎ em cã vÊn ®Ò x· héi ( cã b¹o lùc trÎ em, x©m h¹i t×nh dôc trÎ em, sao nh·ng trÎ em, nghiÖn ma tóy , cã ng­êi nhiÔm HIV/AIDs , cã ng­êi vi ph¹m ph¸p luËt (ph¹m téi ph¶i xö lý h×nh sù) nghiÖn r­îi, ly h«n, ly th©n, gia ®×nh nghÌo khæ; (iv) Céng ®ång nghÌo khæ, céng ®ång cã vÊn ®Ò x· héi liªn quan ®Õn cuéc sèng cña trÎ em nh­ « xãm chµi, xãm nghÜa ®Þa, xãm b·i r¸c, xãm gÇm cÇu...ë nh÷ng céng ®ång nµy trÎ em Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn víi tr­êng häc, bÖnh viÖn, nhµ ë cã chÊt l­îng vµ n­íc s¹ch, vÖ sinh m«i tr­êng vµ c¸c phóc lîi x· héi kh¸c

- Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn c«ng t¸c x· héi ®èi víi trÎ em: Còng gièng nh­ c«ng t¸c x· héi nãi chung, c«ng t¸c x· héi trÎ em cã thÓ tiÕp cËn vµ lµm viÖc trùc tiÕp víi trÎ em th«ng qua c¸c ho¹t ®éng t­ vÊn, tham vÊn, gióp trÎ em cã n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc vµ hµnh ®éng phï hîp ®Ó tù m×nh v­ît qua khã kh¨n cña hoµn c¶nh hoÆc cïng víi sù hç trî cña céng ®ång trÎ em sÏ ®­îc b¶o vÖ an toµn vµ v­ît qua khã kh¨n cña hoµn c¶nh, lµm viÖc trùc tiÕp víi trÎ em cßn ®­îc gäi lµ qu¶n lý ca lµ mét ho¹t ®éng quan träng nhÊt cña c«ng t¸c x· héi ®èi víi trÎ em .

C«ng t¸c x· héi ®èi víi trÎ em cßn tiÕp cËn lµm viÖc víi tõng nhãm trÎ em, ®Ó gióp c¸c em v­ît qua nh÷ng khã kh¨n, c¸c rµo c¶n, ®­îc tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi vµ cã c¬ héi ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt, ®¹o ®øc vµ trÝ thøc. C«ng t¸c x· héi còng lµm viÖc trùc tiÕp víi c¸c gia ®×nh trÎ em cã vÊn ®Ò x· héi ®Ó gióp c¸c gia ®×nh tù m×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ®ã theo h­íng v× lîi Ých tèt nhÊt cho trÎ em; C«ng t¸c x· héi còng trùc tiÕp lµm viÖc víi c¸c céng ®ång yÕu kÐm, vµ hç trî c¸c céng ®ång nµy tù m×nh v­¬n lªn thµnh nh÷ng céng ®ång v÷ng m¹nh vµ ph¸t triÓn th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn céng ®ång v× lîi Ých tèt nhÊt cho trÎ em.

- Sù kh¸c biÖt gi÷a c«ng t¸c x· héi nãi chung vµ c«ng t¸c x· héi ®èi víi trÎ em nãi riªng chÝnh lµ mét sè kü n¨ng thùc hµnh c«ng t¸c x· héi víi trÎ em, do ®Æc ®iÓm vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, n¨ng lùc, t©m, sinh lý cña trÎ em kh¸c c¸c ®èi t­îng x· héi kh¸c; thËm chÝ ®èi víi c¸c nhãm trÎ kh¸c nhau vÝ dô nh­ trÎ em vi ph¹m ph¸p luËt, trÎ em lang thang... còng ®ßi hái c¸c kü n¨ng thùc hµnh c«ng t¸c x· héi riªng.

Có rất nhiều kỹ năng làm việc với trẻ em. Các kỹ năng này được trau dồi, tích luỹ dần cùng quá trình làm việc cụ thể. Do vậy mỗi cán bộ làm việc với trẻ em có thể tự rèn luyện cho mình qua công tác, lại có những bí quyết riêng và kinh nghiệm, xử lý thực tiễn riêng. dưới đây chúng tôi chỉ xin trình bày một số kỹ năng chung làm cẩm nang trong việc xử lý những trường hợp cơ bản cần thiết mà thôi.

Việc tiếp cận trẻ tốt có thể được coi là một nửa của những thành công trong công tác chăm sóc giáo dục trẻ em. Do vậy các kỹ năng trong việc tiếp cận trẻ bao giờ cũng được nhấn mạnh trong các tài liệu dành cho cán bộ làm việc với trẻ em. Để làm tốt việc tiếp xúc và gần gũi với trẻ, các cán bộ xã hội phải nắm được những kỹ năng sau:

Thái độ hoà nhã thân thiện sẽ xoá đi những ngăn cách giữa bạn và trẻ. Bất cứ trẻ ở nhóm nào cũng cần đến sự cảm thông thực sự. Trẻ em rất nhạy cảm, chúng cảm nhận rõ nét nhất tình cảm của người lớn dành cho chúng qua những hành động bên ngoài như ôm hôn, vuốt vê, chăm sóc, quan tâm.. chứ không chỉ là những lời nói. Chúng quan sát nét mặt cử chỉ của bạn và sẽ quyết định hợp tác với bạn hay không. Nếu bạn thật sự quan tâm đến trẻ thì bạn sẽ có những ứng xử thích hợp với từng hoàn cảnh cụ thể, thái độ của bạn cùng với sự kiên nhẫn sẽ giúp bạn thành công.

Đối với trẻ em, phong thái lịch sự và nụ cười khéo léo nhưng xa cách của nhà ngoại giao là hoàn toàn không phù hợp. Cũng như vậy, nếu bạn đến với trẻ chỉ bằng cặp mắt phê bình thì bạn sẽ nhận được ở trẻ sự đối phó, thậm chí lì lợm, hoặc các hành vi khiêu khích khác.

Nếu không có sự hoà nhã, thân thiện, bình dị xuất phát từ lòng yêu thương thực sự với trẻ thì ta không bao giờ có thể tiếp cận được với trẻ.

- Làm việc với trẻ ở nơi yên tĩnh không bị các yếu tố bên ngoài chi phối.

Một đặc điểm rất nổi bật ở trẻ em đó là chúng thích trò chuyện với bạn bè của chúng hơn là trò chuyện với người lớn vì các em cho rằng người lớn không thể hiểu được những điều chúng nghĩ, không lắng nghe và tôn trọng cảm xúc của chúng. Vì vậy, chúng không thích nói chuyên, tâm sự với người lớn. Vậy làm thế nào để chúng ta có thể trò chuyện được với trẻ?

Bạn cần sắp xếp một chỗ yên tĩnh để trò chuyện với trẻ; Sự yên tĩnh giúp cho trẻ tập trung, thoái mái để hồi tưởng tốt hơn và có thể tham gia tích cực vào cuộc nói chuyện. Yên tĩnh cũng là tín hiệu để cho trẻ thấy bạn sẵn sàng trò chuyện, lắng nghe chúng và đặc biệt là bạn không muốn đem chuyện của chúng để nói với mọi người, trẻ sẽ cảm thấy tin tưởng hơn.

Bạn có thể nói chuyện với trẻ ở những chỗ yên tĩnh như: gốc cây, ghế đá ven hồ, trong phòng… hay bất cứ nơi nào mà bạn đảm bảo rằng những chuyện của bạn với trẻ sẽ không có người thứ ba nghe được.

Cã rÊt nhiÒu ph­¬ng thøc thu thËp th«ng tin. Ph­¬ng thøc c¬ b¶n nhÊt trong qu¸ tr×nh lµm viÖc víi trÎ ®ã lµ: thu thËp th«ng tin b»ng c¸ch pháng vÊn trÎ (trùc tiÕp). Thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng ng­êi xung quanh trÎ (gi¸n tiÕp). Thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng b¸o c¸o, tµi liÖu, s¸ch, b¸o…

- Pháng vÊn trùc tiÕp: lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc thu thËp th«ng tin th«ng dông nhÊt cña c¸n bé x· héi. Pháng vÊn, trªn thùc tÕ kh«ng chØ mang tÝnh kü thuËt mà cßn lµ mét nghÖ thuËt nh»m môc ®Ých khai th¸c ®­îc nhiÒu th«ng tin chÝnh x¸c vµ bæ Ých cho c«ng viÖc.

C«ng viÖc pháng vÊn ®ßi hái nh÷ng kü n¨ng chuyªn m«n thËt nghiªm ngÆt. Nã kh«ng chØ lµ nh÷ng cuéc trao ®æi, nãi chuyÖn ®¬n thuÇn. Chóng ta cÇn ph¶i ®­îc chuÈn bÞ tõ tr­íc vÒ môc ®Ých, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p pháng vÊn. CÇn chuÈn bÞ kü l­ìng c¸c b¶ng pháng vÊn, tËp huÊn cho c¸n bé lµm viÖc trùc tiÕp víi trÎ em vµ trÎ em ®­îc pháng vÊn.

Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh phãng vÊn còng cÇn ph¶i ®­îc chuÈn bÞ tèt tõ m«i tr­êng pháng vÊn ®Õn viÖc xö lý c¸c t×nh huèng bÊt ngê cã thÓ x¶y ra. CÇn chó ý ®Õn nh÷ng kü n¨ng cô thÓ, tõ c¸ch ®Æt c©u hái ®Õn th¸i ®é, phãng th¸i, nÐt mÆt cña ng­êi hái. Ph¶i lµm sao ®Ó c¸c c©u hái dÔ hiÓu, gÇn gòi víi trÎ, kh«ng hái qu¸ dån dËp, cÇn t¹o cho trÎ c¶m gi¸c tho¸i m¸i khi chuyÖn trß víi chóng ta.

Nªn ghi nhí mét ®iÒu hÕt søc quan träng lµ kh«ng nªn ®Ó trÎ cã c¶m gi¸c lµ ®ang bÞ hái cung vµ chóng ta lµ kiÓm s¸t viªn cña toµ ¸n. Khi pháng vÊn lÇn sau b¹n nªn chó ý ®Õn th«ng tin lÇm tr­íc, nh÷ng g× cßn m¬ hå cÇn lµm râ, nh÷ng nhÇm lÉm cÇn ®­îc söa ch÷a, dù kiÕn t×m kiÕm th«ng tin míi mÎ, kiÓm tra l¹i c¸c gi¶ thiÕt, ®¸nh gi¸ c¸c sù kiÖn

Thu thập th«ng tin về trẻ việc làm rất cÇn thiết, là cơ sở để đề ra c¸c chương tr×nh và nội dung cụ thể cho hoạt động chăm sãc và bảo vệ trẻ em. Trong kỹ năng này, chóng ta sẽ tập trung vào c¸c kỹ năng chÝnh.

- Thu thËp th«ng tin gi¸n tiÕp: ViÖc thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng ng­êi th©n cña trÎ nh­ cha mÑ, anh chÞ em, b¹n bÌ.. lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt ®Ó hiÓu râ nguyªn nh©n t×nh tr¹ng trÎ hiÖn nay.

Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lóc nµo chóng ta còng lµm ®­îc ®iÒu nµy v× nhiÒu tr­êng hîp gia ®×nh trÎ ë xa, nhiÒu gia ®×nh dÊu diÕm sù thùc. Chóng ta cã thÓ t×m hiÓu trÎ qua c¶ nh÷ng ng­êi sèng xung quanh trÎ nh­ hµng xãm, b¹n bÌ, ng­êi chñ nhµ trä…

Nh×n chung thu nhËp th«ng tin gi¸n tiÕp lµ mét c«ng viÖc ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµ sù kiªn nhÉn. Bëi trong nhiÒu tr­êng hîp c¸c th«ng tin th­êng bÞ nhiÔu; Cïng trong mét gia ®×nh nh­ng nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ trÎ l¹i cã thÓ kh¸c nhau. Tr­êng hîp t­¬ng tù cã thÓ x¶y ra nÕu chóng ta pháng vÊn c¶ mét tËp thÓ céng ®ång, ®Þa ph­¬ng, nhµ tr­êng, ®oµn thÓ vÒ trÎ.

Do vËy, ®Ó n¾m ®­îc nh÷ng th«ng tin gi¸n tiÕp vÒ trÎ chóng ta ph¶i ®i l¹i nhiÒu lÇn, th­êng xuyªn theo dâi vµ kiÓm tra c¸c th«ng tin, so s¸nh ®èi chiÕu c¸c nguån th«ng tin kh¸c nhau ®Ó t×m ra nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c.

Thu thËp th«ng tin tõ t¹p chÝ, s¸ch, b¸o… Nh÷ng tµi liÖu cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc sÏ gióp chóng ta nh×n vÊn ®Ò mét c¸ch toµn diÖn h¬n vµ gîi cho chóng ta nh÷ng ý t­ëng míi soi s¸ng cho c«ng viÖc cña chóng ta. Chóng ta nªn t×m ®äc nh÷ng tµi liÖu nµy tr­íc khi tham gia lµm c«ng viÖc cho ®ì khái bì ngì. Khi ®ang lµm viÖc víi trÎ, b¹n vÉn cÇn ph¶i t×m ®äc tµi liÖu vµ th¸o gì c¸c khã kh¨n. Khi viÕt b¸o c¸o cuèi cïng, b¹n còng rÊt cÇn tµi liÖu tham kh¶o nµy.

CÇn ph¶i cã sù ghi chÐp, s¾p xÕp vµ ph©n lo¹i c¸c nguån th«ng tin ®Ó khi cÇn thiÕt cã thÓ tra cøu. C¸c th«ng tin thø cÊp cã thÓ ®­îc chän läc, ph©n tÝch, ®èi chiÕu ®Ó cã ®­îc ®é tin cËy khoa häc cao.

Thu thËp th«ng tin lµ yÕu tè cÇn thiÕt, lµ c¬ së ®Ó ®Ò ra c¸c ch­¬ng tr×nh vµ néi dung cô thÓ cho ho¹t ®éng ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em nãi chung vµ trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt nãi riªng.

§Ó pháng vÊn tèt cÇn cã:

* Kü n¨ng ®Æt c©u hái: c©u hái cÇn thiÕt trong suèt c¸c qu¸ tr×nh lµm viÖc cña ng­êi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em, nã gióp khai th¸c th«ng tin tõ kh©u l­îng gi¸ ®Õn kh©u kÕt thóc tr­êng hîp.

Cã c¸c lo¹i c©u hái sau:

- C©u hái më: lµ c©u hái ®­a ra cã thÓ cã nhiÒu ph­¬ng ¸n tr¶ lêi kh¸c nhau. Ng­êi ®­îc hái cã thÓ diÔn gi¶i, gi¶i thÝch dµi dßng vÒ vÊn ®Ò m×nh muèn nãi ®Ó lµm cho ng­êi hái hiÓu râ vÊn ®Ò, b¶n th©n ng­êi ®­îc hái. VÝ dô, Ch¸u cã thÓ nãi cho c« biÕt ch¸u ®· suy nghÜ g× khi ë trong t×nh huãng ®ã?...

- C©u hái ®ãng: dïng trong tr­êng hîp cÇn cã th«ng tin ng¾n gän, râ rµng. C©u hái nµy cã ­u ®iÓm h­íng ng­êi ®­îc hái ®i vµo träng t©m, ®­a ra th«ng tin ng¾n, gän. C©u tr¶ lêi chØ cã thÓ lµ kh«ng hoÆc cã. VÝ dô, Ch¸u cã muèn c« nãi chuyÖn nµy víi mÑ ch¸u kh«ng?..

DiÔn ®¹t l¹i lµ nãi l¹i nh÷ng ý chÝnh mµ trÎ ®· ®­a ra hoÆc nãi tíi trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. Môc ®Ých lµ ®Ó nh»m cho trÎ thÊy r»ng chóng ta nghe va hiÓu nh÷ng g× mµ trÎ nãi. §iÒu nµy lµm cho trÎ thÊy tin t­ëng vµo chóng ta v× chóng thÊy chóng ta quan t©m vµ l¾ng nghe chóng. Ng­îc l¹i, nÕu chóng ta diÔn ®¹t l¹i kh«ng ®óng th× trÎ sÏ thiÕu tin t­ëng v× trÎ cho rµng chóng ta kh«ng thùc sù quan t©m ®Õn chóng.

Ph¶n ¸nh c¶m xóc chÝnh lµ sù diÔn ®¹t l¹i chÝnh x¸c c¶m xóc cña trÎ tr­íc nh÷ng t¸c ®éng. Khi chóng ta cã kh¶ n»ng diÔn ®¹t chÝnh x¸c th× chóng cã t¸c ®éng rÊt tèt, lµm cho trÎ tin t­ëng, cëi më nãi vÒ vÊn ®Ò cña trÎ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn h¬n.

§Ó ph¶n ¸nh c¶n xóc mét c¸ch chÝnh x¸c, chóng ta cµn chó ý ®Õn nh÷ng lêi c¸c em nãi vÒ quan hÖ, t×nh c¶m cña m×nh, ®ång thêi víi viÖc kÕt hîp c¶ nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng b»ng lêi.

CÇn chó ý nh÷ng m©u thuÉn trong ph¶n ¸nh c¶m xóc cña th©n chñ, cã thÓ sù bÊt cÇn l¹i thÓ hiÖn c¸i cÇn ®­îc quan t©m, yªu th­¬ng...

Trong qu¸ tr×nh tãm t¾t, cÇn s¾p xÕp l¹i néi dung th«ng tin, vÊn ®Ò cho logic, dÔ hiÓu, râ rµng vµ ®Çy ®ñ.

L¾ng nghe ®ãng vai trß quan träng trong giao tiÕp, chóng ta kh«ng chØ l¾ng nghe b»ng tai mµ c¶ b»ng m¾t, chóng ta muèn nghe vµ hiÓu ®iÒu ng­êi kh¸c nãi víi chóng ta. L¾ng nghe tÝch cùc, chó t©m lµ kü n¨ng mµ cán bộ làm việc với trẻ em ph¶i quan t©m, thËm chÝ ph¶i rÌn luyÖn. Môc ®Ých cña l¾ng nghe lµ kh«ng chØ hiÓu lêi nãi cu¶ trÎ mµ cßn ph¶i hiÓu nh÷ng c¶m xóc, t×nh c¶m cña trÎ, v× vËy viÖc tËp trung tinh thÇn ®Ó l¾ng nghe lµ cÇn thiÕt. Chóng ta ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng g× ®­îc trÎ nãi ra vµ thËm chÝ c¶ nh÷ng g× kh«ng ®­îc trÎ nãi ra, nh÷ng mong muèn cña chóng. V× vËy, l¾ng nghe trë thµnh mét ho¹t ®éng ®­îc thùc thi mét c¸ch cã ý thøc ®èi víi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em.

Nghe tÝch cùc bao hµm nghe ®­îc lêi nãi , tiÕp nhËn nh÷ng th«ng tin kh«ng b»ng lêi vµ ®¸p øng tho¶ ®¸ng cho c¶ hai víi môc ®Ých:

- Giao tiÕp víi trÎ víi sù nång nhiÖt, tiÕp nhËn nh÷ng th«ng tin kh«ng chØ b»ng lêi vµ chóng ta hiÓu, s½n sµng gióp ®ì ng­êi ®ã

- Lµm cho trÎ tù hiÓu m×nh h¬n

Sö dông thÝch ®¸ng nghe tÝch cùc lµ mét c«ng cô trong khi giao tiÕp, t­ vÊn cho trÎ, sÏ mang l¹i kÕt qu¶ rÊt tèt, sù tin t­ëng cña trÎ víi ng­êi lín.

§Ó l¾ng nghe mét c¸ch ®Çy ®ñ, c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em kh«ng chØ thô ®éng nhËn th«ng tin, mµ ph¶i lµ ng­êi chñ ®éng tham gia trong qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin, tËp trung hoµn toµn sù chó ý cña m×nh vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp , nghe b»ng c¶ trùc gi¸c còng nh­ b»ng c¶ kh¶ n¨ng suy nghÜ cña m×nh ®Ó khuyÕn khÝch ®èi t­îng bÇy tá nh÷ng suy nghÜ vµ c¶m xóc cña hä.

VËy c¸n bé lµm viÖc vëi trÎ em sö dông l¾ng nghe tÝch cùc khi nµo?

- Khi trÎ em nãi lµ chóng muèn gÆp chóng ta.

- Khi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em thËt sù chÊp nhËn, muèn gióp ®ì vµ kh¸ch quan víi trÎ

- Khi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em kh«ng bÞ bøc b¸ch vÒ thêi gian, kh«ng véi vµng, s½n sµng chê ®îi

- Khi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em tin lµ trÎ em cã thÓ hiÓu viÖc chóng ®ang gÆp ph¶i vµ c¸ch ph¶n håi khi nghe tÝch cùc lµ:

- Ch¸u cã quyÒn c¶m thÊy...vÒ c« hoÆc chó...

- C« hoÆc chó t«n träng ch¸u vµ coi ch¸u lµ mét ng­êi b¹n

- C« hoÆc chó thËt sù muèn nghe suy nghÜ cña ch¸u

- C« hoÆc chó kh«ng ph¸n xÐt ch¸u...

KÕt qu¶ cña nghe tÝch cùc lµ:

- Gióp c¸c em x¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ cña chÝnh m×nh.

- §éng viªn c¸c em tiÕp tôc giao tiÕp, chia sÎ c¶m gi¸c cña c¸c em.

- Lµm dÔ dµng cho viÖc tù ®Þnh h­íng, tù cã tr¸ch nhiÖm.

- Gióp c¸c em gi¶i to¶ vµ gi¶i phãng ®­îc m×nh khái sù kiÒm to¶ cña ng­êi kh¸c

- Ph¸t triÓn mèi quan hÖ vµ gÇn gòi.

* Mét sè h­íng dÉn cÇn thiÕt trong l¾ng nghe

- B¾t ®Çu b»ng "khªu chuyÖn" .

- Nghe nhiÒu h¬n nãi, ®Ó cho c¸c em nãi vµ g©y Ên t­îng. §õng ®o¸n tr­íc hay tá ra biÕt vÒ vÊn ®Ò tr­íc khi c¸c em nãi ra

- Dïng c¸ch tiÕp nhËn gi¶n ®¬n vµ gi÷ im lÆng thÝch hîp.

- BiÓu lé sù quan t©m, m¾t nh×n m¾t víi c¸c em trong khi nãi chuyÖn

- Tr¶ lêi hoÆc ph¶n øng b»ng nh÷ng tõ mµ c¸c em dïng

- Tá ra th©n thiÖn cëi më

- T¹o ra bÇu kh«ng khÝ dÔ chÞu, yªn t©m

- Ph¶i xo¸ bá nh÷ng thµnh kiÕn (nÕu cã) bªn trong cña m×nh vÒ c¸c em

- Kh«ng bá qua nh÷ng chi tiÕt nhá

- Nghe cã ph¶n håi. Trong qu¸ tr×nh l¾ng nghe, ph¶n håi lµ mét ho¹t ®éng rÊt quan träng, ®Ó c¸c em biÕt m×nh ®ang nghe, nghe ®óng nh÷ng th«ng tin vµ hiÓu ®óng t©m tr¹ng ng­êi nãi

- KÕt thóc cuéc trao ®æi khi c¸c em ®· nãi xong hoÆc khi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em thÊy cã nh÷ng sù cÇn thiÕt nµo ®ã sÏ g©y trë ng¹i cho kh¶ n¨ng cña m×nh trong giao tiÕp víi trÎ em.

- Sù xao nh·ng lµm ng­êi nghe kh«ng cßn l¾ng nghe tÝch cùc n÷a. Cã nh÷ng sù xao nh·ng tõ bªn ngoµi d­íi h×nh thøc tiÕng ån µo trong m«i tr­êng xung quanh vµ ng­êi kh¸c nãi chuyÖn. Cã nh÷ng xao nh·ng néi t©m lµ nh÷ng ý nghÜ riªng cña ng­êi nghe, cã dÝnh d¸ng hoÆc kh«ng dÝnh d¸ng víi c¸c em hoÆc chñ ®Ò cña c¸c em. Còng cã thÓ thØnh tho¶ng, nh÷ng ph¸t biÓu cña ®èi t­îng ®­a c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em håi t­ëng l¹i nh÷ng kinh nghiÖm t­¬ng tù, ®Ó trÝ ãc bay tËn ®©u ®©u kh«ng cßn chó ý n÷a.

Cã nhiÒu tr­êng hîp, nh÷ng thµnh kiÕn vÒ ®èi t­îng hay vÒ c©u chuyÖn mµ hä nãi tíi x©m chiÕm trung t©m chó ý trong trÝ ãc ng­êi nghe, v× thÕ lµm háng viÖc l¾ng nghe. §iÒu nµy th­êng hay x¶y ra trong nh÷ng cuéc vÊn ®µm khi c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em ®· cã nh÷ng lÇn tiÕp xóc tr­íc ®ã víi trÎ em.

- Sù lo ©u cña c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em còng lµ trë ng¹i cho viÖc l¾ng nghe tèt, ch¼ng h¹n nh­, khi ng­êi nghe qu¸ lo l¾ng lµm sao ®Ó ®¸p øng cho thÝch hîp víi ng­êi nãi th× trÝ ãc cña hä bÞ bËn t©m víi c¸ch ®èi phã ®ã. §©y lµ trë ng¹i th­êng x¶y ra trong cuéc gÆp gì gi÷a c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em vµ trÎ em, khi mµ c¸n bé lµm viÖc víi trÎ em lo r»ng hä ph¶i lÊy ®­îc lßng tin cña trÎ em.

- Nghe cã chän läc lµ mét trë ng¹i n÷a cña l¾ng nghe tÝch cùc. §ã lµ khuynh h­íng chØ nghe nh÷ng g× mµ ng­êi ta thÝch nghe hoÆc ng­êi ta cÇn nghe theo ý chñ quan cña m×nh. Trong cuéc nãi chuyÖn b×nh th­êng, mét l­îng ®¸ng kÓ nh÷ng th«ng tin ®­îc nãi ®Õn bÞ ®Ó ngoµi tai còng v× nghe chän läc.

4. Kü n¨ng quan s¸t vµ sù nh¹y c¶m

Quan s¸t lµ sù chó ý ®Õn nhòng ®Æc ®iÓm cña trÎ, tr¹ng th¸i tinh thÇn, t×nh c¶m, quan hÖ giao tiÕp... môc ®Ých cña chóng ta lµ dïng nh÷ng d÷ kiÖn quan s¸t ®Ó hiÓu ®­îc trÎ vµ hoµn c¶nh cña chóng.

C¸n bé lµm viÖc víi trÎ em quan s¸t tÊt c¶ nh÷ng g× liªn quan ®Õn cuéc sèng cña trÎ, quan s¸t n¬i ¨n chèn ë cña trÎ ®Ó biÕt tÝnh t×nh, thu nhËp vµ nh÷ng khã kh¨n mµ trÎ ®ang gÆp ph¶i.

NÕu sö dông kü n¨ng giao tiÕp mét c¸ch phï hîp th× sÏ khuyÕn khÝch trÎ em giao tiÕp víi chóng ta dÔ dµng h¬n. V× vËy, chóng ta ph¶i cã sù quan s¸t, nhËn thøc vÒ nh÷ng ®iÒu sau ®©y liªn quan ®Õn trÎ em:

- VÒ tæng thÓ bÒ ngoµi

- VÎ mÆt, cö chØ, d¸ng ®iÖu

- Nh÷ng ®Æc ®iÓm, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t­¬ng t¸c mang s¾c th¸i t×nh c¶m xÈy ra gi÷a trÎ em vµ nh÷ng ng­êi kh¸c, kÓ c¶ nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh.