1. LÍ Do chọN ĐỀ TÀi tổ chức lãnh thổ công nghiệp là một trong những hình thức tổ chức của nền Chương 1

3.2.4. Trung tâm công nghiệp Vinh

Với diện tích 104,9611 km² bằng 0,64% diện tích của tỉnh, dân số 301.520 người bằng 10,3% dân số cả tỉnh (năm 2010) [15]. Trung tâm công nghiệp Vinh đang ngày càng có xu hướng mở rộng qui mô diện tích và dân số cùng với đà phát triển kinh tế ngày càng nhanh của thành phố. Vinh là đầu mối giao thông quan trọng nhất tỉnh Nghệ An với vị trí giao điểm của các tuyến giao thông Bắc - Nam, Đông - Tây. Chạy qua thành phố có quốc lộ 1A, và đường sắt Bắc - Nam, cách thành phố Vinh 20 km về phía Tây có tuyến đường Hồ Chí Minh - trục đường bộ xuyên Việt thứ hai chạy qua. Vinh là đầu mối của các tuyến quốc lộ 46, 48, 7, 8 đi qua các huyện của tỉnh, ngoại tỉnh và đi Lào, Đông Bắc Thái Lan. Trên địa bàn thành phố có cảng Bến Thủy, sân bay Vinh và gần các cảng biển Cửa Lò (Nghệ An), Vũng Áng (Hà Tĩnh). Đây là điều kiện hết sức thuận lợi để thành phố Vinh phát triển tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội nói chung, tổ chức lãnh thổ công nghiệp nói riêng một cách hiệu quả nhất.

Với giá trị sản xuất công nghiệp tăng từ 1.352.426 triệu đồng năm 2005 lên 3.098.237 triệu đồng năm 2010 (theo giá so sánh 1994) chiếm 30,5% tỉ trọng công nghiệp của thành phố (ngành nông nghiệp chỉ chiếm 1,67%, dịch vụ 43,1%, còn lại là ngành xây dựng) và 36,4% giá trị sản xuất công nghiệp của toàn tỉnh (theo giá hiện hành). Qui mô công nghiệp của trung tâm công nghiệp Vinh đang có xu hướng ngày càng mở rộng thể hiện hiện vai trò chủ đạo của ngành công nghiệp trong phát triển kinh tế cũng như khẳng định những thành quả của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong đường lối phát triển kinh tế của tỉnh.

Tốc độ tăng trưởng công nghiệp trung bình giai đoạn 2005 - 2010 của trung tâm công nghiệp Vinh tương đối cao 19,97%. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng không ổn định qua các năm và có tương quan giống với biểu đồ tăng trưởng công nghiệp cả tỉnh. Tốc độ tăng trưởng công nghiệp của Vinh có độ dốc rõ nét từ 39,5% (2005) xuống 12,1% (2006). Sự xuống dốc đột biến này có nguyên nhân tương tự như ngành công nghiệp của tỉnh. Năm 2006 là một năm đầy biến động với sự sắp xếp lại của nhiều doanh nghiệp, sự khó khăn về thị trường tiêu thụ cũng như những bất cập trong hoạt động sản xuất. Và sau năm 2006, công nghiệp của trung tâm có những dấu hiệu phục hồi, tốc độ tăng trưởng có xu hướng tăng nhanh và vẫn liên tục giữ ở hai con số (17,4% - 2008, 21,6% - 2009, 13,8% - 2010) [16].

Tốc độ đầu tư cho phát triển công nghiệp tăng bình quân hàng năm là 28,6%; số lượng doanh nghiệp, tổ chức kinh tế ngoài quốc doanh tăng bình quân hàng năm 17%. Một số sản phẩm thuộc các nhóm ngành vật liệu xây dựng, chế biến lâm sản, sản xuất hàng tiêu dùng tăng khá, có thương hiệu và đang từng bước chiếm lĩnh thị trường (gạch granit Trung Đô, bia NaDa). Nhịp độ tăng trưởng bình quân hàng năm của ngành công nghiệp - xây dựng trong cả giai đoạn 16,5% [16].

Trong những năm qua cơ cấu ngành công nghiệp của trung tâm công nghiệp Vinh có sự chuyển dịch theo hướng ngày càng tăng tỉ trọng của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, giảm tỉ trọng của ngành khai thác. Trong đó, ngành sản xuất sản phẩm phi kim loại và công nghiệp chế biến thực phẩm, đồ uống là những ngành dẫn đầu về tỉ trọng với 31,3% và 29,6% giá trị sản xuất. Đây là hai ngành thể hiện hướng chuyên môn hóa rõ rệt trong sản xuất công nghiệp của trung tâm. Ngoài ra các ngành sản xuất hàng tiêu dùng cũng chiếm tỉ trọng đáng kể trong cơ cấu. Các ngành sản xuất khác như công nghiệp cơ khí, chế tạo, công nghiệp hóa chất có tỉ trọng còn rất khiêm tốn trong cơ cấu công nghiệp của trung tâm. Tỉ trọng của các ngành công nghiệp chế biến còn lại chỉ chiếm khoảng 10,5% giá trị sản xuất công nghiệp của trung tâm công nghiệp Vinh. Ngành công nghiệp điện, ga, nước chỉ đóng góp 0,3% giá trị sản xuất ngành công nghiệp.

Ngoài các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp đã có từ trước năm 2000 như: Dệt kim Hoàng thị Loan, cụm công nghiệp Bến Thuỷ, cụm công nghiệp Ga Vinh (là các khu vực tập trung công nghiệp)… Giai đoạn 2001-2005 công nghiệp trên địa bàn chỉ phát triển thêm một số khu, cụm công nghiệp như: Khu công nghiệp Bắc Vinh, CCN Đông Vĩnh, CCN Hưng Đông, CCN Nghi Phú, CCN Hưng Lộc; một số nhà máy lớn đang được đầu tư xây dựng nhưng ở ngoài địa bàn thành phố như: Nhà máy Bia Sài Gòn (Hưng Nguyên - Nam Đàn), Các nhà máy trong khu Công nghiệp Nam Cấm (Nghi Lộc).

Trung tâm công nghiệp Vinh hiện có 96 nhà máy, xí nghiệp và các cơ sở sản xuất công nghiệp bố trí tương đối độc lập trên địa bàn thành phố. Trong đó, số cơ sở thuộc ngành sản xuất công nghiệp nặng có 11 cơ sở (chiếm 11,5%), công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng có 40 cơ sở chiếm (41.5%), công nghiệp chế biến gỗ có 9 cơ sở (chiếm 9.2%), ngành sản xuất vật liệu xây dựng có 18 cơ sở (chiếm 18.9%), các ngành sản xuất công nghiệp khác có 18 cơ sở chiếm 18.9%. Trong số này có 23 doanh nghiệp tư nhân, 31 doanh nghiệp tư nhân và công ty TNHH, 6 hợp tác xã công nghiệp, 1 liên doanh với nước ngoài, 31 doanh nghiệp cổ phần, 10 doanh nghiệp quốc doanh địa phương và 8 doanh nghiệp quốc doanh trung ương. Sau đây là một số doanh nghiệp có tổng số vốn trên 20 tỉ đồng:

Các điểm công nghiệp trong trung tâm công nghiệp Vinh có một số những đặc điểm sau:

- Hầu hết các nhà máy, xí nghiệp đều phân bố tương đối độc lập và tập trung ở một số phường như Trường Thi, Trung Đô, Lê Lợi với qui mô trung bình và nhỏ. Mối liên kết giữa các cơ sở sản xuất khá lỏng lẻo. Chỉ trừ những xí nghiệp nhánh nằm trong một công ty, giữa các xí nghiệp này ít nhiều có sự phụ thuộc lẫn nhau về khoa học công nghệ.

- Mỗi điểm công nghiệp trên địa bàn đều do các Bộ ngành trực thuộc quản lý.

- Hầu hết các nhà máy, xí nghiệp độc lập trên trong trung tâm đều có năng lực sản xuất và phát huy được những lợi thế về thị trường tiêu thụ.

Tuy nhiên, hạn chế của các điểm công nghiệp trong trung tâm là thiếu sự linh hoạt, chậm đổi mới về công nghệ, kỹ thuật và thiếu tính liên kết chặt chẽ với nhau. Mặt khác, công tác quản lý thiếu sự thống nhất trong điều hành làm cho hoạt động sản xuất kinh doanh kém hiệu quả.

Trong thời gian tới, trung tâm công nghiệp Vinh cần có sự sắp xếp, điều chỉnh lại các điểm công nghiệp một cách hợp lý, tạo sự liên kết chặt chẽ giữa các nhà máy, xí nghiệp nhằm tận dụng được phụ phẩm và hạ tầng kỹ thuật giữa các cơ sở sản xuất với nhau, làm tăng hiệu quản sản xuất kinh doanh, tạo động lực cho trung tâm công nghiệp Vinh ngày càng lớn mạnh.

b. Các cụm công nghiệp

- Cụm công nghiệp Đông Vĩnh

Cụm công nghiệp này đã được đầu tư xây dựng hạ tầng hoàn chỉnh và đến nay đã có 10 doanh nghiệp được bố trí lấp đầy diện tích cho thuê với tổng vốn đầu tư 96 tỉ đồng, trong đó có 7 doanh nghiệp đã sản xuất ra sản phẩm, còn 3 doanh nghiệp đang được xây dựng.

Sau một thời gian tích cực triển khai các bước chuẩn bị đầu tư, UBND Tỉnh đã có quyết định số 3114/QĐ UB - CN ngày 28/8/2004 về việc phê duyệt dự án đầu tư: xây dựng hạ tầng kĩ thuật cụm công nghiệp Nghi Phú với tổng mức đầu tư 20 tỉ đồng trong đó nguồn vốn ngân sách là 12 tỉ đồng, vốn doanh nghiệp đóng góp là 8 tỉ đồng. Ban quản lý cũng đã tổ chức đấu thầu đầu tư xây dựng các hạng mục hạ tầng kĩ thuật.

Đến nay đã có 18 doanh nghiệp đăng kí diện tích 8,8 ha/tổng diện tích bố trí được là 8,7 ha, với tổng số vốn đăng kí đầu tư trên 85 tỉ đồng, chấp nhận góp đủ tiền xây dựng hạ tầng kĩ thuật tròng hàng rào theo suất đầu tư, nộp tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê đất, đảm bảo vệ sinh môi trường, có đầy đủ hồ sơ xin thuê đất và các cam kết khác.

- Cụm công nghiệp Hưng Lộc

Công ty tư vấn thiết kế qui hoạch xây dựng Nghệ An đã hoàn thành dự án đầu tư hạ tầng kĩ thuật cụm công nghiệp Hưng Lộc và được UBND Tỉnh phê duyệt tại quyết định số 2114/QDUB - CN ngày 8/11/2004 với tổng mức đầu tư 22,75 tỉ đồng. Hiện nay ban quản lý đang tiến hành lập thiết kế và tổng dự toán hạ tầng kĩ thuật cho các dự án đầu tư trong thời gian tới.

Cụm công nghiệp Hưng Đông với diện tích 39,1 ha hiện đã được UBND Tỉnh phê duyệt qui hoạch và cho chủ trương lập dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kĩ thuật.

Khu công nghiệp Bắc Vinh là một trong những điểm nhấn về thu hút đầu tư của trung tâm công nghiệp Vinh; với tổng diện tích 143,17 ha; địa điểm tại xã Hưng Đông - cách trung tâm Vinh 5km; cách quốc lộ 1A 1,2km; cách ga Vinh 2km; cách sân bay Vinh 2,5km; cách cảng Cửa Lò 13km nên các hoạt động giao thông của khu công nghiệp rất thuận lợi.

Đến nay khu công nghiệp Bắc Vinh đã đạt tỉ lệ lấp đầy 62% diện tích đất cho thuê; tính đến năm 2010 đã có 14 doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà máy trong khu công nghiệp với diện tích thuê đạt 32,66 ha; tổng số vốn đầu tư đạt 1343,05 tỷ đồng; thu hút 3861 lao động địa phương. Trong đó có một dự án 100% vốn nước ngoài của Trung Quốc, 2 dự án ngoại tỉnh, còn lại là các doanh nghiệp trong tỉnh.

Như vậy, với vai trò là hạt nhân của tổ chức lãnh thổ công nghiệp của tỉnh, trung tâm công nghiệp Vinh đã tạo ra điểm nhấn trong bức tranh phân bố không gian công nghiệp của Nghệ An ngày càng hợp lý và hiệu quả. Bên cạnh đó, trung tâm công nghiệp Vinh còn đem lại những chuyển biến to lớn về mặt xã hội như giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho người lao động thành phố Vinh cũng nhưng ở các khu vực lân cận, đồng thời đem lại sự thay đổi tác phong làm việc, tạo nên tác phong công nghiệp cho người dân. Trung tâm công nghiệp Vinh còn góp phần là thay đổi bộ mặt đô thị của Nghệ An, thực hiện tốt hơn quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa của tỉnh.

Về mặt xã hội, trung tâm công nghiệp Vinh sẽ thúc đẩy quá trình nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân xứ Nghệ, giải quyết việc làm cho một lực lượng lao động lớn, tăng thu nhập cho người lao động và văn minh đô thị sẽ làm thay đổi bộ mặt đời sống văn hóa xã hội của tỉnh.

Về mặt chính trị, TTCN Vinh không chỉ đóng vai trò là hạt nhân cho sự phát triển kinh tế của tỉnh mà còn củng cố vững chắc vai trò trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh Nghệ An nói riêng, khu vực Bắc Trung Bộ nói chung.

Trong giai đoạn tới, trung tâm công nghiệp Vinh sẽ tiếp tục mở rộng qui mô diện tích để trở thành trung tâm công nghiệp lớn trong khu vực và cả nước, tăng năng lực thu hút đầu tư vào các khu, cụm công nghiệp và hoàn thiện hạ tầng kĩ thuật với thiết bị kĩ thuật hiện đại.