- Cortés tình cờ gặp sứ giả và chặn đường rút lui của quân sĩ mình

Trong lúc ấy, sứ giả mang tin cho Moctezuma biết về những người ngoại quốc da trắng, râu ria xồm xoàm, cưỡi những con thú to lớn và có vũ khí gây những tiếng vang như sấm. Dân Aztecs vốn có một câu chuyện huyền thoại về một vị thần ngày xưa cai trị xứ họ. Và hàng trăm năm trước đó vị thần ấy đã ra đi bằng một chiếc thuyền vĩ đại và hứa hẹn một ngày nào đó sẽ trở lại. Có thể lắm! Moctezuma tự nghĩ rằng có thể người cầm đầu của đám dân xa lạ này chẳng là vị thần ngày xưa hay sao? Moctezuma sợ mất cơ hội tốt, ông gửi sứ giả đến với những lời chào mừng và những tặng vật vô cùng quý giá. Trong số tặng vật này có hai cái đĩa to bằng cái bánh xe, một cái toàn là vàng, một cái toàn là bạc.

Hơn bao giờ hết, Cortés nôn nóng muốn gặp vị hoàng đế làm chủ cái kho tàng quý giá kia. Ông nảy ra một ý định táo bạo. Ông sẽ áp đảo vị hoàng đế này để chiếm đoạt hết của cải và vùng đất này luôn cho quốc gia Tây Ban Nha của ông, và dĩ nhiên cũng là cho chính ông và đoàn người của ông. Thay vì theo lệnh của viên thống đốc Cuba, thì bây giờ chính ông sẽ tự liệu lấy mọi công chuyện. Đồng thời ông đã khôn ngoan gửi một lá thơ lên hoàng đế Tây Ban Nha để nói rõ ý định của ông. Ông cũng nói cho đoàn người dưới quyền ông hay rằng ông đang thi hành quyết định thiết lập một thuộc địa mới.

Cortés là một vị chỉ huy biết khích lệ những người khác theo mình. Đoàn người dưới quyền ông đã hân hoan tán đồng kế hoạch táo bạo của ông. Sau đó, ông đốt hết tàu thuyền khiến cho những người dưới quyền ông không còn hy vọng đường rút lui. Và như vậy, họ sẽ chiến đấu can đảm hơn. Ông đã tìm hiểu và được biết rằng dân da đỏ thuộc các bộ lạc dọc vùng bờ biển này rất căm ghét chính quyền Moctezuma. Do đó, họ sẽ sẵn sàng hợp tác với ông để chống lại Moctezuma. Tháng 8 năm 1519, một nhóm ít người da trắng và đồng minh da đỏ của ông tiến tới Tenochtitlan, thủ đô của người Aztecs ở trong vùng núi miền Trung Mễ Tây Cơ.

Hai tháng sau khi khởi hành đoàn người Tây Ban Nha mệt mỏi đứng nhìn thành phố thủ đô Aztecs trong kinh ngạc. Thành phố được xây trên một hòn đảo nằm trong một cái hồ cạn to lớn và được nối với đất liền bằng ba con đường đất đắp cao. Nhiều con kinh chằng chịt trong thành phố, tàu thuyền sơn màu lòe loẹt tấp nập tới lui. Hai bên ven kinh lại có đường bộ chạy song hành. Các toà nhà sơn màu trắng chói chang dưới ánh nắng mặt trời. Ngôi đền thờ thần của người Aztecs cao vượt hẳn lên trong thành phố.

Đoàn người Tây Ban Nha được vị chúa tể Moctezuma của người Aztecs tiếp kiến. Moctezuma cao lớn, uy nghi, ngồi trong một chiếc ngai do một nhóm người khiêng. Khi ngừng lại, ông ta bước xuống thì có người ra trải thảm để đôi dép bằng vàng của ông khỏi chạm đất. Các quan chức cao cấp người Aztecs đứng hầu quanh bên ông ta mà không dám ngước mắt nhìn ông. Moctezuma và Cortés trao đổi tặng vật, sau đó thì đoàn người Tây Ban Nha tiến vào thành phố.

Mặc dầu e ngại những người lạ, nhưng Moctezuma cũng tiếp đãi những người Tây Ban Nha như những khách quý. Đoàn người lưu lại trong thành phố vài tháng, và nhờ buôn bán với người da đỏ nên họ tích lũy được một số vàng, bạc và của cải. Dân địa phương đã tỏ ra không thù nghịch đối với họ và Cortés nhận thấy rằng đoàn người của ông quả là quá ít so với con số đông đảo của dân Aztecs.

Sau đó, Cortés được tin thống đốc Cuba gửi một đoàn thám hiểm đi Mễ Tây Cơ để bắt ông bỏ tù. Cùng với một số ít người tùy tùng, Cortés trở về vùng bờ biển. Tại đây, ông bắt được người cầm đầu đoàn thám hiểm nói trên. Ông nói cho họ hay về cái kho tàng của dân Aztecs, và nếu ông cùng đoàn người cùng nhau chinh phục người Aztecs thì cái kho tàng quý báu kia sẽ thuộc về họ. Ông thuyết phục được những người này theo ông. Cùng với những người mới nhập cuộc này, Cortés trở lại Tenochtitlán. Khi trở lại, ông nhận ra rằng trong thời gian ông vắng mặt tại đây, đã có những cuộc đụng độ giữa người Tây Ban Nha và người Aztecs. Dân Aztecs đã biết rõ rằng những người da trắng này không phải là thần thánh cho nên họ đã nổi giận.

Sau nhiều ngày chiến đấu gian khổ, Cortés quyết định rời khỏi thành phố. Ngay cả đại bác, súng ống của ông cũng không thể địch được với hàng ngàn chiến sĩ Aztecs. Người Tây Ban Nha chất vàng và các đồ trang sức định chuồn khỏi thành phố trong đêm tối, nhưng họ đã bị lộ khi tháo chạy và hai bên ác chiến kịch liệt. Nhiều người Tây Ban Nha lao mình xuống hồ và bị chết đuối. Hàng trăm người khác bị người Aztecs đâm và bắn chết. Cortés và một số người thoát hiểm, nhưng đã phải chịu thất bại ê chề. Người ta nói sau đó Cortés ngồi bên gốc cây ở ngoài thành phố đã khóc sướt mướt, thương tiếc xót xa cho 450 chiến sĩ dũng cảm đã hy sinh trong trận đánh vừa qua.

- Cuối cùng Tenochtitlán đầu hàng Cortés

Cortés biết rằng ông còn phải cố gắng để khuất phục thành phố Tenochtitlán và quân Aztecs. Hoặc là ông phải thành công, hoặc là ông sẽ không bao giờ trở lại Cuba nữa- trừ khi ông muốn bị treo cổ vì phản bội. Nhưng cuối cùng mãi tới năm 1521 thành phố này phải đầu hàng. Cortés đã triệt hạ thủ đô của người Aztecs và xây lại một thành phố khác theo kiểu của người Tây Ban Nha ngay chỗ ấy. Ông gọi thành phố này là thành phố Mễ Tây Cơ. Không bao lâu, các nhà thờ Thiên Chúa giáo mọc lên như nấm thay thế các đền đài của người Aztecs.

Cortés không ngừng lại ở đây. Là Tư Lệnh quân lực Tây Ban Nha tại Mễ Tây Cơ, ông gửi nhiều đạo quân đi khắp các đế quốc Aztecs và tới tận Trung Mỹ. Chính ông cũng dẫn đầu một số đoàn quân thám hiểm viễn chinh này. Ông chiếm đoạt các mỏ vàng, mỏ bạc và của cải mà ông tìm gặp, và bắt dân da đỏ làm việc cho người Tây Ban Nha. Khi ông mất đi vào năm ông 62 tuổi thì chính quyền Tây Ban Nha đã kiểm soát được một vùng rộng lớn từ phía Bắc Trung Mỹ qua Mễ Tây Cơ tới tận vùng mà ngày nay gọi là Tây Nam Hoa Kỳ. Dù rằng chúng ta có thể không đồng ý về phương cách hoạt động của Cortés, nhưng ta phải khâm phục lòng quả cảm và sự kiên gan của nhà chinh phục Mễ Tây Cơ này.

 PIZARRO CHINH PHỤC XỨ PERU

Sau cái chết của Balboa, người Tây Ban Nha mới hiểu biết hơn về mảnh đất mà Balboa đã từng hy vọng chinh phục. Vùng đất này ngày nay chúng ta gọi là Peru, quê hương của những người da đỏ có trình độ văn minh khá cao. Dân địa phương ở đây sống dưới quyền cai trị của bộ tộc Inca. “Inca” nghĩa là con cái của mặt trời. Những người da đỏ này là những nông dân thông minh. Họ đã biết dẫn thủy nhập điền để trồng trọt, biết dệt những thứ vải tốt và làm các loại đồ gốm và kim khí khá xinh đẹp. Điều quan trọng hơn cả đối với người Tây Ban Nha đi tìm vàng là họ đã từng được nghe nói dân tộc Inca đi giày bằng vàng, ăn bát đĩa vàng. Quả thật như vậy thì nơi đây đúng là vùng đất mà họ đang đi tìm kiếm.

Người quyết định chinh phục xứ Peru chính là Francisco Pizarro. Là một tay lão luyện trong cuộc đời thám hiểm, Pizarro đã từng cùng với Balboa vượt eo đất Panama. Không như Cortés và Balboa xuất thân từ dòng dõi quý tộc, Pizarro vốn xuất thân từ giai cấp bình dân, và từ bé chưa bao giờ ông được gửi đến trường để học một bài học vỡ lòng. Ông quả là con người thô bạo, tàn nhẫn, nhưng lại là một nhà thám hiểm cừ khôi, vì rằng dù gian lao, cực khổ, thất vọng, đắng cay bao nhiêu đi nữa cũng không làm ông nản chí sờn lòng.

Ông hiểu rằng muốn chiến thắng được bộ tôc Inca, thì chính ông và đoàn người của ông phải khắc phục khó khăn, gian khổ, vì bộ tộc này sống trong vùng núi Andes cao chót vót. Biết rõ như vậy nên ông đã phải mất nhiều năm để chuẩn bị cho cuộc phiêu lưu này. Ông đổ bộ an toàn vào duyên hải xứ Peru và dừng lại đó một thời gian để điều nghiên và nắm vững tình hình. Sau cùng, với vỏn vẹn 180 người Tây Ban Nha dưới quyền, ông hạ lệnh cho họ tiến vào thành phố của người Inca vào năm 1532. Ông vững tin rằng với sự ưu thắng về vũ khí và đoàn chiến mã của ông, dù với một số ít quân, ông cũng sẽ chiến thắng được đoàn quân đông gấp bội của người Inca. Chính ông cùng quân sĩ và chiến mã phải leo trèo các dốc núi cao. Cuối cùng, quân đội của ông tiến được vào thành phố Caxamarca, nơi mà vị chúa tể của bộ tộc Inca đang ngạo mạn chờ đợi ông.

- Pizarro cầm tù nhà vua và chiếm được số lớn vàng chuộc Đế

Hàng ngàn quan quân xúm quanh mình, nhà vua Atahualpa chễm chệ ngồi trên chiếc ngai bằng vàng thiệt. Chúng ta có thể hình dung rằng ông ta không hề sợ hãi gì đối với đoàn người da trắng ít oi kể cả những vũ khí mà ông ta chưa hề nhìn thấy. Người Tây Ban Nha bèn nảy ra ý kiến chụp lấy cơ hội để biến cải Atahualpa thành một tín đồ Thiên Chúa giáo, quy phục hoàng đế Tây Ban Nha. Có thông ngôn dịch lại, một vị tu sĩ giảng thuyết cho Atahualpa về giáo lý Thiên Chúa giáo, và thôi thúc ông ta nên tin nhận Chúa. Atahualpa lắng nghe lời thuyết giảng, nhưng không mảy may xiêu lòng. Ông ta chỉ lên mặt trời và nói rằng “Thượng đế của ta còn đang ngự trị ở trên trời cao và đang thương mến nhìn xuống đàn con của ngài dưới thế gian này”. Rồi ông ta liệng cuốn Thánh kinh mà vị tu sĩ vừa đưa cho ông ta. Thật là quá đáng đối với người Tây Ban Nha mộ đạo, và Pizarro hạ lệnh khai hỏa. Nhà vua của bộ tộc Inca đứng trong ngai vàng kinh hoàng lặng nhìn người Tây Ban Nha tàn sát hàng ngàn quần thần và quân sĩ của ông ta. Ngay khi đó Pizarro bắt Atahualpa giam lại.

Thấy người Tây Ban Nha ham muốn vàng hết sức, ông vua bị cầm tù quay ra mặc cả với Pizarro để được tự do. Ông ta vươn tay lên bức tường của chiếc phòng giam cao bằng khoảng đầu người mà hứa rằng nếu Pizarro thả ông thì ông sẽ biếu Pizarro một số vàng có thể chứa đầy căn phòng này. Pizarro đồng ý. Những ngày kế tiếp, dân da đỏ lũ lượt khuân vác báu vật bằng vàng từ các lâu đài, miếu điện đến chất chứa cho đầy phòng. Đây là báu vật chuộc Đế. Căn phòng chứa đầy của cải, báu vật trị giá chừng 15 triệu Mỹ kim. Atahualpa đã thực hiện lời hứa, nhưng Pizarro đã không hề nghĩ tới việc giữ lời hứa này. Đối với ông, mặc cả chỉ là một cách đơn giản dễ dàng để thâu tóm được vàng của bộ tộc Inca. Sau đó, ông tìm cớ sát hại Atahualpa bằng cách hạ lệnh cho người của ông bóp cổ cho chết.

- Pizarro bị sát hại

Không bao lâu, Pizarro lại chinh phục các đô thị khác rồi ông nắm quyền kiểm soát toàn thể vương quốc Inca. Ông cho thành lập thành phố Lima kiểu Tây Ban Nha, và thành phố này đã trở nên một trong những thành phố quan trọng nhất ở Tân Thế Giới. Tuy nhiên, Pizarro lại không có cơ hội để an hưởng của cải và danh vọng mà ông đã dày công tạo dựng. Ông đối xử quá hà khắc đối với dân da đỏ khiến họ nổi loạn và chiến tranh kéo dài triền miên. Đồng thời cũng có nhiều ganh tỵ và mưu đồ ở ngay trong những người Tây Ban Nha. Pizarro chết một cách bất đắc kỳ tử, như khi ông còn sống, ông đã từng gieo những cái chết thương đau cho những người khác. Chính ông bị người đồng hương sát hại.

 TÂY BAN NHA NẮM TRỌN QUYỀN LỰC VÀ TÀI SẢN TẠI CÁC THUỘC ĐỊA Ở TÂN THẾ GIỚI

- Các nhà thám hiểm khác mở rộng vùng ảnh hưởng và quyền chiếm đất của Tây Ban Nha ở Tân Thế Giới

Qua các đoạn văn trên, các bạn đã biết rõ về Balboa, Cortés và Pizarro. Dĩ nhiên còn có nhiều nhà thám hiểm nổi tiếng cũng đòi cho Tây Ban Nha quyền chiếm hữu những miền đất mà họ đã khám phá được khi họ đi tìm các kho tàng và danh vọng. Các bạn cũng nên biết thêm vài người trong số này.

1. Ông Ponce de Leon khám phá ra Florida trong khi đi tìm “ Dòng suối trường sinh”. Mặc dù công cuộc thám hiểm của ông không mang lại được gì nhưng nhờ đó mà những người Tây Ban Nha khác thành lập được một làng định cư ở Saint Augustine, Florida vào năm 1565. Đây là thành phố kỳ cựu nhất ở Hoa Kỳ.

2. Một người Tây Ban Nha khác tên là Cabeza de Vaca đã đi lang thang suốt chín năm trường khắp Mễ Tây Cơ và các vùng đất mà nay là tiểu bang Texas.

3. Francisco Coronado đã lê gót hàng trăm dặm đường khắp cả miền rộng lớn, nơi mà ngày nay gọi là miền Tây Nam để đi tìm những thành phố mà người da đỏ nói là có vàng. Coronado kể lại rằng ông đã tới “một miền tuyệt đẹp rất tốt cho việc sản xuất những sản phẩm Tây Ban Nha vì đất đen màu mỡ, lại có những suối nước rất thuận lợi cho việc trồng trọt. Tôi đã tìm thấy giống mận như mận ở Tây Ban Nha và có rất nhiều nho và dâu ngọt nữa”. Nhưng Coronado không tìm được vàng. Những người da đỏ hướng dẫn ông thú nhận rằng những câu chuyện mà họ đồn đều sai sự thật. “Họ tin rằng con đường xuyên qua sa mạc hoang vu như vậy sẽ khiến cho chúng ta và lừa ngựa phải chết vì thiếu nước”.

4. Hernando de Soto là người da trắng đầu tiên khám phá sông Mississippi. Ông đi tới sông này vào khoảng 140 năm trước khi La Salle đặt chân tới. Nhưng lúc đó người Tây Ban Nha lại không làm gì để định cư hay chiếm vùng này để lập thuộc địa. Vì thế cho nên sau này La Salle đòi quyền chiếm vùng này cho nước Pháp.

Theo sau những người Tây Ban Nha đi chinh phục xâm chiếm là các tu sĩ, viên chức của chính quyền, thương gia và những người đi định cư lập nghiệp. Chỉ trong vòng trăm năm sau khi Columbus đặt chân lên Tân Thế Giới, Tây Ban Nha đã tạo dựng được một đế quốc vĩ đại ở Mỹ Châu bao gồm cả Nam Mỹ (ngoại trừ Ba Tây, nơi mà người Bồ Đào Nha đòi quyền chiếm hữu), toàn bộ Trung Mỹ và Mễ Tây Cơ. Đế quốc Tây Ban Nha còn bao gồm cả Florida, vùng duyên hải chung quanh vịnh Mễ Tây Cơ, một phần Tây Nam Hoa Kỳ ngày nay và quần đảo Tây Ấn (West Indies) nằm trong vùng biển Caribbean.

Đế quốc rộng lớn này chia làm hai phần:

1. Tân Tây Ban Nha bao gồm Mễ Tây Cơ và quần đảo West Indies trong vùng biển Caribbean.

2. Thuộc địa Peru ở Nam Mỹ, ngoại trừ Venezuela.

- Tây Ban Nha trở nên quốc gia giàu mạnh nhất Âu Châu

Người Tây Ban Nha chiếm đoạt biết bao nhiêu tài sản của hai vương quốc Aztecs và Inca. Họ còn cưỡng bách người da đỏ ra công đào bới tìm vàng bạc ở các vùng mỏ Mễ Tây Cơ và Peru. Suốt thế kỷ thứ 16, ngày đêm tàu bè tấp nập vượt Đại tây dương chở của cải từ Tân đế quốc ở Mỹ Châu về làm giàu cho chính quốc. Nhờ vậy, Tây Ban Nha trở nên quốc gia giàu nhất Âu Châu vào lúc bấy giờ.

Của cải có nghĩa là quyền lực. Những của cải vừa tìm kiếm được đã làm cho quốc gia Tây Ban Nha trở nên hùng mạnh nhất ở Âu Châu thời đó. Tây Ban Nha thiết lập được đế quốc hùng mạnh ở Tân Thế Giới, và có thể gửi quân lính đi đồn trú bảo vệ đế quốc này. Quốc gia này luôn luôn có một lực lượng hải quân vô cùng mạnh được phái đi bảo vệ các đội thương thuyền để chống lại mọi cuộc tấn công có thể xảy ra.

Vào hậu bán thế kỷ thứ 16, Tây Ban Nha đã đạt đến tuyệt đỉnh của quyền lực. Vua Phillip II, một tín đồ công giáo nhiệt thành, cai trị cả một đế quốc vô cùng rộng lớn ở Âu Châu và ở Tân Thế Giới. Quyền lực của ông còn được mở rộng hơn nữa, vì Đức giáo hoàng ở La Mã coi ông như người có công biến cải những người không công giáo thành công giáo trong đế quốc của ông, và coi ông như người bảo vệ chính nghĩa của giáo hội ở khắp mọi nơi. Lúc bấy giờ, khi nói đến đất đai, tiền của và quyền lực của vua Phillip, người ta thường nói “Khi Tây Ban Nha chuyển mình thì địa cầu phải rung rinh”.

*

* *

Thay vì tìm hiểu đời sống ở thuộc địa Tây Ban Nha một cách thông thường, chúng ta hãy đọc một vài lá thơ tưởng tượng do cậu Philip Andrew 15 tuổi viết. Chúng ta hãy giả thử rằng cậu Philip là con của một gia đình mà cha là người Anh, mẹ là người Tây Ban Nha, đi Tân Tây Ban Nha (tức thuộc địa Tây Ban Nha ở Mỹ Châu) vào đầu thế kỷ thứ 18 để thăm một người chú của cậu ta. Mặc dù sự thật không có cậu Philip Andrew, nhưng những lá thư này cũng cho ta thấy một hình ảnh sống động về đời sống ở thuộc địa Tây Ban Nha. Cứ tưởng tượng rằng người ta tìm thấy những lá thư này vào sau một thời gian khá lâu sau khi cậu Philip viết cho ba má cậu. Và người tìm thấy những lá thư này viết những tựa đề và ghi cách đọc. Chúng ta cũng nên nhớ rằng người con trai vào thế kỷ thứ 18, khi phải viết thư cho cha mẹ thì họ viết một cách trang trọng hơn các cô cậu ngày nay.

 CHÍNH PHỦ TÂY BAN NHA KIỂM SOÁT DÂN THUỘC ĐỊA TÂY BAN NHA

Trên tàu đi Tân Tây Ban Nha

Cha Mẹ kính mến,

Ngay từ đầu chuyến đi con đã gặp may mắn. Một trong những người cùng đi trên tàu với con là một viên chức trong chánh quyền Tây Ban Nha. Nói chuyện với ông ta, con được biết rất nhiều về thuộc địa Tây Ban Nha ngay cả trước khi con được đặt chân tới đó. Cho nên trong lá thư đầu tiên này, con có thể nói cho cha mẹ biết tổng quát về Tân Tây Ban Nha và tổ chức chính quyền ở đây, dù con chưa tới đó.

Điều rõ ràng nhất ở các thuộc địa Tây Ban Nha là chính quyền kiểm soát chặt chẽ mọi thứ. Thí dụ như chính quyền giới hạn những người đi đến thuộc địa Tây Ban Nha. Trừ những người công giáo sinh đẻ tại chính quốc, không một ai được đến lập nghiệp ở đây. Bất kỳ ai nhập cảnh Tân Tây Ban Nha đều phải có giấy phép.

Một điều khác nữa là chính quyền điều hành rất cẩn thận vấn đề giao thương giữa chính quốc và thuộc địa. Chỉ có những thương gia người Tây Ban Nha sử dụng những tàu thuyền của Tây Ban Nha mới được giao thương với Tân Tây Ban Nha. Hằng năm cứ đến mùa xuân, các thương thuyền có hạm đội võ trang hộ tống từ Tây Ban Nha vượt biển đi Veracruz. Những tàu này chứa đầy những hàng hóa kỹ nghệ như hàng vải tốt, giày dép và các dụng cụ. Những hàng hóa Tây Ban Nha được bán đi ở Tân Tây Ban Nha, và mua ở đây những sản phẩm như bắp, súc vật, da sống và các thứ khác.

Nhân dân ở các thuộc địa (Tây Ban Nha) không thích chính sách điều hành giao thương này của chính quốc. Ở Veracruz, họ phải mua tất cả những gì họ cần hoặc bán những gì họ sản xuất được cho cùng một thương gia. Người dân ở thuộc địa không có quyền gì để nói lên tiếng nói về giá cả hàng hóa mà họ bán hay mua. Họ không được phép trồng những gì mà ở chính quốc Tây Ban Nha sản xuất. Vì nếu họ được phép thì các thương gia Tây Ban Nha sẽ không bán được hàng hóa ở thuộc địa. Điều mà nhân dân thuộc địa muốn là họ mong được tự do giao thương với các quốc gia khác.

Một thí dụ khác về việc chính quyền kiểm soát chặt chẽ Tân Tây Ban Nha. Hoàng đế Tây Ban Nha bổ nhậm vị thống đốc thuộc địa gọi là Phó vương. Viên chức này có rất nhiều quyền hành, trong khi đó dân chúng không có tiếng nói gì với chính quyền cả. Vị Phó vương và các viên chức dưới quyền kiểm soát đời sống dân chúng, ban hành đủ mọi thứ luật lệ. Như cha mẹ đã thấy là dân chúng ở Tây Ban Nha không được tự do như họ hằng mong muốn.

Trân trọng kính thư,

Con trai yêu quý của Cha Mẹ.

Philip.

Viết trên tàu

Cha Mẹ kính mến,

Con lại nói chuyện với người bạn viên chức Tây Ban Nha của con. Con có hỏi ông ta về cách đối xử của người Tây Ban Nha đối với người da đỏ như thế nào? Ông ta nói rằng những người Tây Ban Nha khi đi chinh phục mới đặt chân đến Tân Thế Giới lần đầu họ không tôn trọng người da đỏ, mà thường hay đuổi họ ra khỏi nhà của họ. Tuy nhiên, chính quyền Tây Ban Nha không chấp nhận sự đối xử tàn ác đối với người da đỏ như vậy. Chính quyền cũng đã thiết lập một hệ thống mới nhưng cổ xưa như hồi thế kỷ thứ 16 để bảo vệ và giúp đỡ người da đỏ.

Mỗi khi một nhà hàng hải Tây Ban Nha chiếm được vùng đất nào thì đất đai và dân da đỏ ở vùng đó được phân chia cho chính người chiếm đất và những người đồng hành của ông ta. Người Tây Ban Nha cho rằng người da đỏ được đối xử tử tế, được biến cải theo Thiên Chúa giáo và được phép có một số đất đai để canh tác sinh nhai. Bù lại, người da đỏ phải làm việc trong các đồn điền hay nông trại hoặc ở các mỏ của ông chủ để lãnh một số lương khiêm nhường. Khi con hỏi người bạn con rằng đường lối hoạt động như vậy có tiến hành tốt đẹp không, thì ông ta lắc đầu mà bảo rằng các ông địa chủ Tây Ban Nha rất ít để tâm đến luật lệ ban hành ở mãi chính quốc Tây Ban Nha xa xôi hàng vạn dặm đường. Con có thể nói rằng người da đỏ ở các thuộc địa Tây Ban Nha không hơn gì bọn nông nô ở Âu Châu vào thời Trung cổ. Họ không được phép đi khỏi nơi họ ở, và buộc phải làm việc không lương cho các chủ nhân ông.

Họ thường lấy làm nhục vì phải làm việc quá sức, và đôi khi họ gần như phải chết đói. Người bạn của con nói rằng các tu sĩ Tây Ban Nha cố gắng giúp cho người da đỏ được thoải mái hơn, nhưng họ đã gặp phải nhiều khó khăn để thực hiện điều này. Tuy nhiên, người bạn con lại nhận xét rằng dầu sao thì sống dưới chế độ này, người da đỏ cũng không đến nỗi tệ hơn là sống dưới chế độ của người Aztecs.

- Người da đỏ được biến cải theo Thiên Chúa Giáo

Một tu sĩ cùng đi đến Tân Tây Ban Nha nói với con rằng người Tây Ban Nha cố gắng biến cải người da đỏ theo đạo Thiên Chúa. Các tu sĩ Tây Ban Nha cho xây cất nhiều nhà thờ ở rải rác khắp Tây Ban Nha, và cho thiết lập các hội truyền giáo ở các lãnh địa xa xôi. Các tu sĩ truyền giáo săn sóc việc học hành và dạy giáo lý công giáo cho dân da đỏ. Khi con tới Tân Tây Ban Nha, con sẽ cố gắng đi thăm một trong những hội truyền giáo này.

Con không còn ở cách xa Tân Tây Ban Nha bao nhiêu nữa và trong lá thư kế tiếp con mới có thể kể cho cha mẹ nghe những điều mà chính con trực tiếp chứng kiến. Chúng con hy vọng sẽ ghé bên ở Veracruz, và từ đó con sẽ đi tới thành phố Mễ Tây Cơ. Con mong ước được thấy những điều mới lạ thích thú khi tới đó.

Nay kính,

Con yêu quý của Cha Mẹ

Philip

Viết ở Mexico City

Cha Mẹ kính mến,

Sau khi viết lá thư vừa qua thì con tới Tân Tây Ban Nha. Trong thư này con sẽ kể cho Cha mẹ hay những điều con thấy ở Mexico City.

Mexico City là một đô thị giàu có và rộng lớn nhất ở Tân Tây Ban Nha, và cũng là một trong những thành phố mỹ lệ nhất. Một phần của thành phố được bao quanh bằng một cái hồ cạn, cho nên người ta có thể dùng đường bộ cũng như đường thủy để chuyển vận hàng hóa đến tận trung tâm thành phố. Thành phố được xây quanh công viên trung ương rộng lớn và cũng là nơi tọa lạc của nhà thờ chính tòa và dinh thự của vị Phó vương. Có những con đường trải đá chạy ngang dọc thành phố. Nếu xét ra ở chỗ nào cần thiết, người ta sẽ đổ đất và đá để lấp hố làm đường. Hầu hết nhà cửa ở đây là nhà hai tầng có hàng hiên song sắt ở trước cửa. Nhà được xây chung quanh một cái sân trống trải để những người trong gia đình có thể ngồi ở đó giải trí mà không sợ người láng giềng hay khách qua đường có thể nhìn thấy được.

- Mexico City là thủ đô của Tân Tây Ban Nha

Vì Mexico City là thủ đô nên thành phố này khác hẳn với những thành phố khác ở Tân Tây Ban Nha. Viên chức cao cấp nhất của Tân Tây Ban Nha là vị Phó vương sống ở đây. Là đại diện của hoàng đế Tây Ban Nha, ông cầm đầu chính quyền Tân Tây Ban Nha và ông có rất nhiều trách nhiệm và bổn phận. Những viên chức khác của chính phủ do vị Phó vương bổ nhậm cũng sống trong thành phố này. Thật ra Mexico City giống như thủ đô của chính quốc Tây Ban Nha nhưng ở một tầm mức nhỏ hẹp hơn, và vị Phó vương cùng những viên chức thân cận của ông cũng giống như nhà vua và các viên cận thần của nhà vua vậy.

Một dấu hiệu khác chứng tỏ Mexico City là thủ đô ở đây có nhà thờ chính tòa. Người ta nói nhà thờ tráng lệ này lớn nhất ở Tân Thế Giới. Đây là tòa Tổng Giám Mục ở Tân Tây Ban Nha, nơi cư ngụ của một chức sắc cao cấp nhất của giáo hội công giáo ở đây. Sự hiện diện của vị Tổng Giám Mục đã lôi cuốn nhiều chức sắc khác của giáo hội tới Mexico City cũng như vị Phó vương đã lôi cuốn các viên chức khác của chính phủ về đây. Ngoài ra, ở đây còn có đại học Mexico. Đại học này và đại học Lima (Peru) đều được thành lập vào năm 1551. Đây là hai đại học kỳ cựu nhất ở tân thế giới. Đồng thời cũng có nhiều nhà thờ và đại học khác nhưng ít quan trọng hơn.

Mexico City nổi tiếng về sự huy hoàng và nghi thức kiểu cách của nó. Người ta thường tổ chức những cuộc diễu hành vào các ngày có biến cố quan trọng như các buổi lễ tiếp rước hay tiễn đưa các vị tân hay cựu phó vương đến hay đi. Thường thường có những cuộc rước lễ long trọng. Nhà giàu có thường tổ chức các bữa tiệc liên hoan hay những đêm dạ hội trong những căn nhà sang trọng ở trong hay gần thành phố. Đàn ông, đàn bà mặc những áo lụa đẹp và đeo những đồ trang sức đắt tiền. Tuy nhiên hàng ngàn dân nghèo lại không được tham dự vào sự giàu có và huy hoàng của thành phố này. Họ là những người làm việc cực nhọc và sống cuộc đời khốn khổ trong căn nhà có một phòng ở ngoại ô thành phố.

­- Bốn giai cấp ở Tân Tây Ban Nha

Con nghĩ rằng cha mẹ sẽ chú ý đến những giai cấp ở đây. Con được biết ở Tân Tây Ban Nha có bốn giai cấp:

1. Những người Tây Ban Nha sinh đẻ ở chính quốc Tây Ban Nha. Họ thường nắm giữ những chức vụ quan trọng trong giáo hội cũng như chính quyền.

2. Người Creeles là những người Tây Ban Nha sinh đẻ ở Tân Tây Ban Nha. Nhiều người trong giai cấp này là địa chủ, thương gia và doanh nhân. Tuy vậy, người Tây Ban Nha sinh đẻ ở chính quốc thường khinh rẻ họ.

3. Giai cấp đông đảo nhất là người mestizes, là những người lai Tây Ban Nha và da đỏ. Họ là những công nhân, thợ thủ công nghiệp trong thành phố. Đa số đều nghèo và khổ cực.

4. Giai cấp thấp hèn nhất ở Mễ Tây Cơ là những người da đỏ. Như con đã kể trong thư trước, những người da đỏ làm việc ở các đồng ruộng và hầm mỏ.

Con hy vọng rằng trong một thời gian ngắn nữa, con sẽ đi thăm các nơi khác ở Tân Tây Ban Nha để xem đời sống ở những nơi đó có khác với đời sống ở thủ đô này không. Trong chuyến đi tới này, con định sẽ đi thăm chú Pedro.

Kính thư

Philip

Viết từ miền Bắc Tân Tây Ban Nha.

Cha Mẹ kính mến,

Con đã rời Mexico City được ít ngày rồi, và chuyến đi này con dùng ngựa đi về miền quê. Con đã quan sát xem đời sống dân cư ở nhiều nơi trong Tân Tây Ban Nha. Đặc biệt ở đây con muốn thưa chuyện với ba má về hai lối sống quan trọng của người dân ở đây để ba má có ý niệm rõ ràng về các thuộc địa của Tây Ban Nha.