Vũ Đình Thống1,*, Đỗ Thùy Dung

Tổng quan tình hình nghiên cứu dơi ở Cát Bà từ 1942 đến 2015

Vườn Quốc gia Cát Bà cũng là nới đầu tiên được nghiên cứu tiếng kêu siêu âm của loài Dơi mũi ống tiên sa (Murina harrisoni) và một số loài dơi khác [20, Error: Reference source not found] và là địa danh chuẩn của loài Dơi nếp mũi grip-phin (Hipposideros griffini) [26]. Vườn quốc gia này cũng là nơi sinh sống của loài dơi đặc hữu của Việt Nam (Hipposideros alongensis) [25]. Đáng chú ý, Abramov và Kruskop (2012) đã không tiếp cận được bài báo của Vũ Đình Thống và cộng sự (2012b) khi công bố thành phần loài thú hiện biết ở Cát Bà nên định loại những mẫu vật thuộc phân loài Dơi nếp mũi hạ long (Hipposideros alongensis alongensis) là Hipposideros turpis alongensis.

Khu Dự trữ Sinh quyển Cát Bà được đánh giá là một trong những nơi lý tưởng nhất cho nghiên cứu và bảo tồn dơi ở Việt Nam [20]. Số lượng loài dơi ghi nhận được ở Cát Bà không ngừng tăng lên qua các đợt điều tra thực địa. Mặt khác, Cát Bà cũng là nơi sinh sống của một loài dơi đặc hữu của Việt Nam và một số loài dơi quý hiếm nên cần được quan tâm nghiên cứu nhiều hơn trong thời gian tới.

Kết quả điều tra thực địa năm 2015

Kết quả điều tra thực địa năm 2015 ở Vườn Quốc gia Cát Bà ghi nhận được Thành phần loài dơi ghi nhận được ở Vườn Quốc gia Cát Bà qua thời gian điều tra thực địa trong năm 2015 bao gồm: 15 loài thuộc 8 giống, 4 họ. Thông tin chi tiết về thành phần loài được trình bày trong bảng 1 dưới đây:

Trước nghiên cứu này, Đặng Ngọc Cần và cộng sự (2008) có ghi nhận phạm vi phân bố của loài Dơi bao đuôi râu đen (Taphozous melanopogon) ở Vườn Quốc gia Cát Bà. Tuy nhiên, ghi nhận đó là do lỗi kỹ thuật trong quá trình biên soạn và các tác giả không có bằng chứng nào trước đây ghi nhận loài Dơi bao đuôi râu đen ở Vườn Quốc gia Cát Bà (Nguyễn Trường Sơn, thông tin qua liên lạc trực tiếp với chúng tôi). Do vậy, kết quả điều tra năm 2015 cung cấp ghi nhận đầu tiên về loài Dơi bao đuôi râu đen (Taphozous melanopogon) ở Vườn Quốc gia Cát Bà (hình 1).

Hình 1: Hình thái mặt và tai của Dơi bao đuôi râu đen (Taphozous melanopogon) thu ở Vườn Quốc gia Cát Ba năm 2015 [mẫu vật có mã số IEBR-T.260915.1]

Ghi nhận về một loài thuộc họ Dơi cánh dài (Miniopteridae) trong Abramov và Kruskop (2012) [1] được căn cứ trên cơ sở tham khảo hai tài liệu đã công bố trước đó (Vu Dinh Thong 2007 [18]; Vũ Đình Thống và Furrey 2008 [22]). Đáng chú ý, Kruskop (2013) nhận định: có thể những ghi nhận về Dơi cánh dài ghi nhận ở Vườn Quốc gia Cát Bà trước đây thuộc loài Miniopterus fuliginosus. Tuy nhiên, cá thể thu được ở Vườn Quốc gia Cát Bà trong năm 2015 có đặc điểm hình thái tương tự với loài Miniopterus magnater (hình 2). Do vậy, chúng tôi định loại những mẫu vật đã thu được là Miniopterus cf. magnater.

Hình 2: Hình thái mặt và tai của dơi cánh dài (Miniopterus cf. magnater) ghi nhận ở Vườn Quốc gia Cát Bà năm 2015 [mẫu vật có mã số IEBR-T.220915.1]

Thực tế, việc định loại các loài thuộc họ Dơi cánh dài (Miniopteridae) ở Việt Nam nói chung và những cá thể dơi cánh dài ở Vườn Quốc gia Cát Bà nói riêng đòi hỏi những kết quả nghiên cứu chuyên sâu với sự phối hợp cả hình thái, siêu âm và sinh học phân tử trong thời gian tới. Ở đây, chúng tôi định loại cá thể thu được ở Vườn Quốc gia Cát Bà là Miniopterus cf. magnater.

Kết luận

Các loài dơi ở Khu Dự trữ Sinh quyển Cát Bà đã được nghiên cứu từ năm 1942. Tuy nhiên, thành phần loài dơi ghi nhận được ở Cát Bà không ngừng tăng lên qua các đợt điều tra thực địa. Thực tế, thành phần loài dơi sinh sống ở Cát Bà có thể cao hơn nhiều so với tất cả những dẫn liệu hiện biết. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu về phân loại học của các loài dơi sinh sống ở Vườn quốc gia Cát Bà để khẳng định chính xác vị trí phân loại của một số loài.

1. 
   Abramov A. V., Kruskop S. V., 2012. “The mammal fauna of Cat Ba island, northern Vietnam”, Russian Journal of Theriology, 11(1): 57-72.
   
2. 
   Bates P.J.J., Harrison D.L., 1997. Bats of the Indian Subcontinent. Harrison Zoological Museum, Sevenoaks, Kent, United Kingdom, 297 pp.
   
3. 
   Borissenko A.V., Kruskop S.V., 2003. Bats of Vietnam and Adjacent Territories: an identification manual. Joint Russian-Vietnamese Science and Technological Tropical Centre, Moscow and Hanoi, Russia and Vietnam, 212 pp.
   
4. 
   Bourret R., 1942a. “Sur quelques petits Mammifères du Tonkin et du Laos”, Comptes rendus du Conseil de Recherches Scientifiques de l’Indochine 2^ème semestre: 27-30.
   
5. 
   Bourret R., 1942b. “Les mammifères de la collection du Laboratoire de Zoologie de l’École Supérieure des Sciences” , Université Indochinoise, Hanoi, Vietnam.
   
6. 
   Brunet-Rossinni A.K., Wilkinson G.S., 2009. Methods for age estimation and the study of senescence in bats. In: Kunz T.H., Parsons S. (eds.) Ecological and Behavioral Methods for the Study of Bats, 2nd edition, Johns Hopkins University Press, Baltimore, pp. 315–325.
   
7. 
   Corbet G.B., Hill J.E., 1992. The Mammals of the Indomalayan Region. Oxford University Press, Oxford, England, 496 pp.
   
8. 
   Csorba G., Ujhelyi P., Thomas N., 2003. Horseshoe Bats of the World (Chiroptera: Rhinolophidae). Alana Books, England, 160 pp.
   
9. 
   Đặng Ngọc Cần, Hideki Endo, Nguyễn Trường Sơn, Tatsuo Oshida, Lê Xuân Cảnh, Đặng Huy Phương, Darrin Peter Lunde, Shin-Ichiro Kawada, Akiko Hayashida, Motoki Sasaki (2008), Danh lục các loài thú hoang dã Việt Nam, Hà Nội, Việt Nam [trang 68-182].
   
10. 
    Frontier Vietnam, 2002. Cat Ba National Park: Biodiversity Survey 1999, Frontier Vietnam Environmental Research Report 20, Society for Environmental Exploration, UK and Institute of Ecology and Biological Resources, Hanoi.
    
11. 
    Hendrichsen D.K., Bates P.J.J., Hayes B.D., Walson J.L. (2001), “Recent records of bats (Mammalia: Chiroptera) from Vietnam with six species new to the country”, Myotis, 39, pp. 35–199.
    
12. 
    Kruskop S.V., 2013. Bats of Vietnam: Checklist and an identification manual. Moscow, Russia, 299 pp.
    
13. 
    Le Xuan Canh, Cao Van Sung, Lee S.D. (1997), “Mammal resources ò Cat Ba and surrounding areas in Vietnam”, Ecosystem and biodiversity of Cat Ba National Park and Ha Long Bay, 147-159.
    
14. 
    Racey P.A., 2009. Reproductive assessment in bats. In: Kunz T.H., Parsons S. (eds.) Ecological and Behavioral Methods for the Study of Bats, 2nd edition, Johns Hopkins University Press, Baltimore, pp. 249–264.
    
15. 
    Sikes R.S., W.L. Gannon, and the Animal Care and Use Committee of the American Society of Mammalogists, 2011. Guidelines of the American Society of Mammalogists for the use of wild mammals in research. Journal of Mammalogy 92: 235–253.
    
16. 
    Topál G., 1975. “Bacula of some Old World leaf-nosed bats (Rhinolophidae and Hipposideridae, Chiroptera: Mammalia)”, Vertebrata Hungarica, 16, pp. 21-53.
    
17. 
    Topál G., 1993. “Taxonomic status of Hipposideros larvatus alongensis Bourret, 1942 and the occurence of H. turpis Bangs, 1901 in Vietnam (Mammalia, Chiroptera)” Acta Zoologica Hungarica, 39, pp. 267-288.
    
18. 
    Vu Dinh Thong, 2007. Bat Conservation at Cat Ba Biosphere Reserve, North-east Vietnam. Conservation Leadership Programme. Unpublished report: 18pp.
    
19. 
    Vu Dinh Thong, 2011. Systematics and echolocation of rhinolophoid bats (Mammalia: Chiroptera) in Vietnam. PhD Thesis, University of Tuebingen, Tuebingen, Germany, 258 pp.
    
20. 
    Vu Dinh Thong, 2014. “Acoustic identification and taxonomic remarks of horseshoe bats (Chiroptera: rhinolophidae) in Cat Ba National Park, north-eastern Vietnam”, Proceedings of the first international VAST-BAS conference, pp. 323–328.
    
21. 
    Vũ Đình Thống, 2016. Đánh giá tính đa dạng và hiện trạng của các loài dơi ở khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm-Hội An. Tạp chí Sinh học, 38(1).
    
22. 
    Vũ Đình Thống, Neil M. Furey, 2008. “Thành phần loài dơi hiện biết ở Khu dự trữ Sinh quyển Cát Bà”, Tạp chí Sinh học, 30(3), pp. 73–77.
    
23. 
    Vu Dinh Thong, C. Dietz, H.-U. Schnitzler, A. Denzinger, N.M. Furey, A. Borissenko, and P.J.J. Bates, 2008. “First record of Hipposideros khaokhouayensis (Chiroptera: Hipposideridae) from Vietnam”, Journal of Science of HNUE, 53(5), pp. 138–143.
    
24. 
    Vu Dinh Thong, Dietz C., Denzinger A., Bates P. J. J., Puechmaille S. J., Callou C., Schnitzler H.-U., 2012a. Resolving a mammal mystery: the identity of Paracoelops megalotis (Chiroptera: Hipposideridae). Zootaxa, 3505, 75-85.
    
25. 
    Vu Dinh Thong, Puechmaille S.J., Denzinger A., Bates P.J.J., Dietz C., Csorba G., Soisook P., Teeling E.C., Matsumura S., Furey N., Schnitzler H.U., 2012b. Systematics of the Hipposideros turpis complex and a description of a new subspecies from Vietnam. Mammal Rev., 42: 166–192.
    
26. 
    Vu Dinh Thong, Puechmaille S.J., Denzinger A., Dietz C., Csorba G., Bates P.J.J., Teeling E.C., Schnitzler H.U., 2012c. A new species of Hipposideros (Chiroptera: Hipposideridae) from Vietnam. Journal of Mammalogy, 93: 1–11.
    
27. 
    Vũ Đình Thống, Vương Tân Tú, Phạm Đức Tiến, Chiao-Wen Chu, Juliana Senawi, Paul J.J. Bates, Neil M. Furey (2007), “Dẫn liệu về siêu âm của dơi lá dẻ quạt Rhinolophus marshalli ghi nhận được ở Vườn Quốc gia Cát Bà và hiện trạng của loài này ở Việt Nam”, Báo cáo khoa học về sinh thái và tài nguyên sinh vật, Hội nghị khoa học toàn quốc lần thứ 2, Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội, tr. 274-277.
    

Ca Ba Biosphere Reserve is an ideal locality in Vietnam for bat research and conservation. Between 1942 and 2015, the bat fauna of the reserve had received serious attention from international and Vietnamese scientists. It is a home to a species endemic to Vietnam and a number of precious bat species. In 2015, we conducted a series of bat surveys at the reserve. This paper provides an overview of bat research over the past 73 years and recent survey results with details of first record of Black-bearded Tomb Bat (Taphozous melanopogon) from the reserve.