PHỤ LỤC Về Ngân hàng phát triển quốc tế của nhóm BRICS

+ Tôi nghĩ là trong lĩnh vực kinh tế cũng có chuyện thần tiên! Chuyện là vào năm 2001, một kinh tế gia gốc Anh thuộc một tổ hợp đầu tư của Mỹ đề xướng ý tưởng ngộ nghĩnh có lẽ với dụng ý quảng cáo cho việc đầu tư của họ. Ý tưởng đó là sự xuất hiện của các nền kinh tế “đang lên” hoặc đang tiến lên trình độ công nghiệp hóa. Ông ta nêu tên 4 nền kinh tế lớn thuộc loại này là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc, viết tắt theo Anh ngữ là BRIC. Sau đó, 4 nước tưởng thật, họp nhau lại với ước mơ lập ra một trật tự kinh tế mới cho thế giới sau đó mời thêm một nước khác tại lục địa châu Phi là Cộng hòa Nam Phi, từ đó mới có tên chính thức là BRICS. Tôi gọi ý tưởng ấy là ngộ nghĩnh với mục tiêu quảng cáo vì nghĩ rằng các nền kinh tế đang lên có thể tách rời khỏi các nước công nghiệp hóa để trở thành đầu máy kinh tế mới cho thế giới và là mấy trung tâm đầu tư hấp dẫn.

Điều kỳ diệu là 10 năm sau, các nền kinh tế ấy vẫn lệ thuộc vào đà tăng trưởng của khối công nghiệp hóa Âu-Mỹ-Nhật và đều bị suy thoái, thậm chí còn gặp nguy cơ khủng hoảng như trường hợp của Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và cả Brazil. Nhưng dù sao mặc lòng, khi có người thổi lên bong bóng, các quốc gia này vẫn chạy theo với ảo tưởng cạnh tranh và dần thay thế trật tự kinh tế do Hoa Kỳ và các nước châu Âu lập ra từ sau Thế chiến thứ Hai. Dự án về một ngân hàng phát triển và quỹ dự trữ khẩn cấp nằm trong bối cảnh đó.

- Chỉ trong lĩnh vực kinh tế, ông đánh giá thế nào về sáng kiến này?

+ Từ cả tháng nay, các chuyên gia kinh tế thiên tả đều ngợi ca sáng kiến đó, điển hình là Giáo sư Joseph Stiglitz, người được giải Nobel Kinh tế và trước đây là Kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới. Tôi cũng cho rằng đó là điều hay vì ba lý do.

Thứ nhất, nếu các nước nghèo có thêm một ngân hàng tài trợ dự án phát triển ngoài các ngân hàng phát triển sẵn có thì họ sẽ có thêm chọn lựa.

Thứ hai, sáng kiến này là hồi chuông cảnh báo cho hai định chế được hình thành từ Thế chiến thứ Hai là Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) về những chuyển động mới của nền kinh tế thế giới và họ phải quan niệm lại vai trò và phương thức hoạt động của mình, đây là điều được nêu ra từ lâu, nhất là sau khi khối Euro của châu Âu lâm vào khủng hoảng từ năm 2010 và cần IMF cấp cứu.

Thứ ba là lồng trong sáng kiến này ta thấy một nỗ lực thay thế vị trí của đồng USD trong luồng giao dịch toàn cầu và đấy là điều cần thiết để đánh thức nước Mỹ rằng trật tự kinh tế do Hoa Kỳ đặt ra phải cải tiến thì mới tồn tại được. Trong lúc dư luận Hoa Kỳ chỉ chú tâm vào vấn đề nội bộ như hiện nay thì sáng kiến đó của các nước đang lên là một sự đánh thức có ích cho người dân Mỹ.

- Thưa ông, đi vào cụ thể, nội dung của sáng kiến này gồm có những gì?

+ Thứ nhất là việc lập ra một ngân hàng phát triển mới, với số vốn sơ khởi là 50 tỷ USD do mỗi nước góp 10 tỷ, và với tiêu chí là sẽ tăng vốn gấp đôi trong năm năm tới. Ngân hàng phát triển là loại hình ngân hàng đặc biệt, lập ra để tài trợ cho các dự án dài hạn theo điều kiện dễ dàng hơn thị trường về lãi suất, thời gian ân hạn và thời hạn hoàn vốn nhằm giúp các nước nghèo hay các quốc gia bị chiến tranh tàn phá có được nền móng phát triển lành mạnh về lâu dài. Thế giới hiện có 8 ngân hàng thuộc loại này, kể cả WB hay Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), nhóm BRICS muốn lập thêm một ngân hàng nữa và cuối cùng thì chọn tên là Ngân hàng Phát triển mới và đặt trụ sở tại thành phố Thượng Hải.

Sáng kiến thứ hai là một tiếp nối của nhiều nỗ lực trước đây tại Đông Á nhằm lập ra quỹ cứu trợ các quốc gia nhất thời bị thiếu ngoại tệ trong ngắn hạn mà không bị ràng buộc nhiều như khi được IMF cứu giúp. Quỹ dự trữ khẩn cấp này sẽ có số vốn hoạt động là 100 tỷ USD, do 5 nước đóng góp theo sức nặng kinh tế của mình. Bước đầu, mỗi nước bỏ ra 2 tỷ trong vòng 7 năm tới với lời cam kết sẽ góp thêm 40 tỷ nếu được yêu cầu. Theo sức nặng kinh tế, Trung Quốc góp 41 tỷ, tức là 41%, kế tiếp là ba nước Nga, Ấn Độ và Brazil góp 18 tỷ, còn lại Nam Phi góp vào 5 tỷ.

Nhóm BRICS trù tính rằng Quỹ dự trữ khẩn cấp này sẽ bắt đầu cho vay từ năm 2016. Chi tiết ngộ nghĩnh khác là họ nêu sáng kiến do kịch bản là Hoa Kỳ sẽ “vuốt nhọn” chính sách bơm tiền kích thích kinh tế, tức là sẽ thu hồi lượng tiền đã bơm ra và tăng lãi suất khiến nhiều nước có thể thiếu ngoại tệ và bị khủng hoảng về ngoại hối. Nôm na là họ lập ra một quỹ khẩn cấp để đối phó với một vấn đề ngắn hạn, nhưng thực chất là tạo cơ hội cho Trung Quốc, với 41% phần vốn, có thể lập ra một đối lực với IMF hiện vẫn do Hoa Kỳ chi phối với gần 18% số vốn và với gần 17% số phiếu.

- Như vậy, ta thấy là ngoài khía cạnh thuần túy kinh tế cũng có ý đồ chính trị của các nước và hai khía cạnh kinh tế chính trị thật ra lại gắn bó với nhau. Nhưng còn về sự khả thi của hai sáng kiến này, liệu các quốc gia hội viên có thành công được chăng?

+ Tôi sẽ đi vào điều kỳ diệu về kinh tế.

Ngân hàng Phát triển mới của nhóm BRICS này có 50 tỷ USD để giúp các nước nghèo thực hiện loại dự án hạ tầng và có giá trị bền vững cho phát triển thật ra chỉ là một ngân hàng nhỏ xíu. Thế giới đang có Ngân hàng Đầu tư châu Âu với số vốn 331 tỷ, WB với 223 tỷ, ADB với 163 tỷ, Ngân hàng Phát triển Trung Nam Mỹ với 129 tỷ, Ngân hàng Phát triển châu Phi với 103 tỷ và nay mai sẽ có Ngân hàng đầu tư hạ tầng châu Á với số vốn 100 tỷ USD. Các nước nghèo cần 1.000 tỷ USD một năm để thực hiện dự án phát triển, nếu có thêm 50 tỷ cũng tốt, nhưng chẳng vì điều đó mà nhóm BRICS sẽ làm ra phép lạ.

Huống hồ, ta nói đến vấn đề khả thi về chuyên môn, nhóm BRICS không nổi tiếng ở khả năng thẩm định và thực hiện dự án có giá trị bền vững, không gây ô nhiễm môi sinh và dẫn tới hậu quả bất lường. Thí dụ điển hình là các dự án về thủy lợi, thủy điện, xây xa lộ hay đường xe hỏa cao tốc của Trung Quốc, chưa nói đến nạn tham nhũng như đã thấy tại Nga, Ấn Độ và Brazil, chỉ thua Trung Quốc. Các nước thành viên không chỉ có mục tiêu là nhìn ra những hướng phát triển khác nhau mà thực tế còn có mâu thuẫn về quyền lợi khi là các nước láng giềng.

- Xin ông cho biết một vài thí dụ cụ thể.

+ ADB là ngân hàng phát triển cấp khu vực, với số vốn hoạt động là 163 tỷ và gần nửa thế kỷ kinh nghiệm dưới ảnh hưởng của Nhật Bản nhưng vẫn bó tay trước một dự án lọc nước của Ấn Độ bị Trung Quốc ngăn chặn vì thực hiện trong một khu vực có tranh chấp về chủ quyền giữa hai nước Trung-Ấn. Trong tương lai gần, chưa chắc Ấn Độ đã chấp thuận một dự án hạ tầng của ngân hàng BRICS do Trung Quốc đề nghị cho Pakistan chẳng hạn vì mâu thuẫn Ấn-Hồi trong khu vực Kashmir. Cũng vậy, thế giới nghĩ sao về một dự án thủy điện cho nước Lào trên đầu nguồn của sông Mekong với hậu quả tai hại cho các nước dưới hạ nguồn như Campuchia và Việt Nam?

- Chúng ta chuyển sang sáng kiến dự trữ ngoại hối. Thưa ông, điều ấy có khả thi không?

+ Ngay sau Thế vận hội mùa Đông tại Sochi của Liên bang Nga, Tổng thống Vladimir Putin đã gây ra cuộc khủng hoảng Ukraine. Rồi ngay sau cuộc họp thượng đỉnh của nhóm BRICS tại Brazil khi Giải Bóng đá Thế giới FIFA vừa kết thúc cũng là lúc nước Nga gây ra một vụ khủng hoảng nữa khi chuyến bay MH17 của Hàng không Malaysia bị bắn hạ ngày 17/7. Trong lúc đó, bạo động tiếp tục lan rộng tại Trung Quốc với nạn thảm sát dân Hồi giáo thuộc tộc người Duy Ngô Nhĩ.

Mấy sự kiện đó cho thấy rằng 2 trong số 5 nước của nhóm BRICS này thật ra vẫn độc tài và thiếu tinh thần trách nhiệm đối với thế giới. Cách hành xử của Trung Quốc với các láng giềng Đông Á càng phản ánh bản chất không đáng tin của lãnh đạo nước này. Hai nước Nga-Trung chỉ muốn thách đố trật tự tài chính và chính trị của khối Âu-Mỹ-Nhật hơn là giúp các nước đang lâm vào khủng hoảng. Dù sao, với số vốn được cho là 100 tỷ USD thì khả năng vẫn có hạn nếu như họ có thực tâm. Trong khi đó, ta nhận thấy những khó khăn kinh tế hiện nay của Ấn Độ và Brazil cùng với nguy cơ khủng hoảng kinh tế tại Nga và Trung Quốc trong những năm tới.

- Sau chương trình phát thanh tuần trước về những khó khăn của Trung Quốc khi phải cải cách để chuyển hướng, đã có thính giả nêu câu hỏi về khối dự trữ ngoại tệ lên tới 4.000 tỷ USD của Trung Quốc. Thưa ông, với sức nặng như vậy, liệu Trung Quốc có thể vượt qua cơn khủng hoảng và tăng cường vai trò của mình với các nước nghèo hay không?

+ Ngoài dự trữ ngoại tệ trị giá 4.000 tỷ USD, Bắc Kinh còn có lượng dự trữ vàng được ước tính khoảng 4.500 tấn, trị giá khoảng 190 tỷ USD. Nhưng nền kinh tế có sản lượng hàng năm là 9.000 tỷ USD hiện đang mắc nợ gấp đôi sản lượng đó và thực tế cả tư nhân lẫn nhà nước đều có thể mắc nợ gấp 4 lần. Khủng hoảng tài chính có thể bùng nổ tại Trung Quốc vì núi nợ quá lớn này, bên trong là nhiều khoản nợ xấu sẽ mất, mà xấu đến chừng nào thì chưa ai rõ. Chỉ cần mất 25% của khối nợ này là Trung Quốc sẽ mất 9.000 tỷ, tức là gấp đôi lượng dự trữ ngoại tệ của họ. Ta nên nhớ là từ sau Thế chiến thứ Hai, thế giới có hơn ba chục vụ khủng hoảng tài chính, nhưng chưa nước nào lại gặp điều kiện nguy ngập như Trung Quốc hiện nay.

Sau cùng, điều cũng cần nói đến là nếu các nước muốn thay thế vị trí đặc biệt của đồng USD thì trước hết họ phải nâng cao khả năng giao hoán của đồng nội tệ, như đồng nhân dân tệ hay đồng rúp, và chấp nhận quyền tự do trao đổi, là điều họ chưa thể làm được. Kết luận của tôi là chống Mỹ thì dễ, nhưng là dễ nói chứ rất khó thống nhất trong hành động với mục đích rất tiêu cực đó.