Ch­¬ng II: BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho Häc sinh VIÕT TIÓU LUËN TRONG D¹Y HäC PHÇN C¥ Së VËT CHÊT Vµ C¥ CHÕ DI TRUYÒn ë LíP 10 CHUY£N SINH

Ch­¬ng II: BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho Häc sinh VIÕT TIÓU LUËN TRONG D¹Y HäC PHÇN C¥ Së VËT CHÊT Vµ C¥ CHÕ DI TRUYÒn ë LíP 10 CHUY£N SINH

1. C¬ së khoa häc vµ biÖn ph¸p ®­a kiÕn thøc vÒ CSVC - CCDT vµo líp 10 chuyªn Sinh

   1. CÊu tróc néi dung ch­¬ng tr×nh Sinh häc 10 chuyªn s©u – phÇn Sinh häc tÕ bµo.

• 
  PhÇn I: Giíi thiÖu chung vÒ thÕ giíi sèng.
  
• 
  PhÇn II: Sinh häc tÕ bµo.
  
• 
  PhÇn III: Sinh häc Vi Sinh vËt (lµ phÇn ®Çu tiªn cña Sinh häc c¬ thÓ – hai phÇn cßn l¹i lµ Sinh häc c¬ thÓ thùc vËt vµ c¬ thÓ ®éng vËt sÏ ®­îc ®Ò cËp ë líp 11).
  

Ch­¬ng I: Thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo: Néi dung ch­¬ng nµy nghiªn cøu vÒ c¸c thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo (c¸c nguyªn tè ®a l­îng, vi l­îng vµ nguyªn tè ph¸t sinh h÷u c¬); cÊu tróc vµ ®Æc tÝnh lÝ ho¸ còng nh­ chøc n¨ng sinh häc cña n­íc; CÊu tróc - chøc n¨ng – c¸ch nhËn biÕt c¸c ph©n tö, c¸c ®¹i ph©n tö h÷u c¬ nh­ c¸cbonhidrat, lipÝt, pr«tªin vµ axÝt nuclªic; B¶n chÊt ho¸ häc vµ chøc n¨ng sinh häc cña mét sè lo¹i liªn kÕt.

Ch­¬ng II: CÊu tróc cña tÕ bµo: Néi dung ch­¬ng nµy ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò chÝnh sau: CÊu tróc tÕ bµo nh©n s¬, nh©n chuÈn; Ph©n biÖt cÊu tróc tÕ bµo nh©n s¬, nh©n chuÈn; CÊu tróc – chøc n¨ng cña mµng sinh chÊt, thµnh tÕ bµo, c¸c bµo quan, c¸c d¹ng kÕt nèi gi÷a hai tÕ bµo,…

Ch­¬ng III: ChuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng l­îng trong tÕ bµo.

Ch­¬ng IV: Sù truyÒn tin gi÷a c¸c tÕ bµo.

Ch­¬ng IV: Ph©n bµo: Néi dung cña ch­¬ng ®Ò cËp ®Õn c¸c c¬ chÕ ph©n bµo ë sinh vËt nh©n s¬ (trùc ph©n) vµ nh©n chuÈn (nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n) vµ ý nghÜa sinh häc cña chóng.

2. CÊu tróc néi dung phÇn CSVC - CCDT theo ch­¬ng tr×nh Sinh häc 10 vµ 12 chuyªn s©u.

• 
  Víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö:
  

+ §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña ADN, ARN vµ pr«tªin.

+ Nh÷ng b»ng chøng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp chøng minh ADN lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ph©n tö.

+ C¬ chÕ t¸i b¶n ADN ë mét sè virus ( X174, TMV, HIV vµ lambda), ë sinh vËt nh©n s¬ vµ sinh vËt nh©n chuÈn.

+ Kh¸i niÖm gen, ph©n lo¹i vµ cÊu tróc cña gen ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n chuÈn.

+ Kh¸i niÖm m· di truyÒn, b»ng chøng thùc nghiÖm vµ lËp luËn lÝ thuyÕt chøng minh r»ng m· di truyÒn lµ m· bé ba, c¸c ®Æc ®iÓm cña m· bé ba (thªm ®Æc ®iÓm m· linh ho¹t), ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm x¸c ®Þnh c¸c bé ba m· ho¸.

+ C¬ chÕ cô thÓ, chi tiÕt cña phiªn m· vµ dÞch m· ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n thùc.

+ C¸c c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen ë sinh vËt nh©n s¬ (®iÒu hoµ ©m tÝnh vµ d­¬ng tÝnh), sinh vËt nh©n chuÈn (tr­íc phiªn m·, phiªn m·, sau phiªn m·, dÞch m· vµ sau dÞch m·) còng nh­ c¸c nguyªn nh©n dÉn tíi nh÷ng kh¸c biÖt trong c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen ë Sinh vËt nh©n s¬ vµ Sinh vËt nh©n chuÈn.

+ Nguyªn nh©n, c¬ chÕ ph¸t sinh, ®Æc ®iÓm c¬ chÕ biÓu hiÖn vµ vai trß cña c¸c d¹ng ®ét biÕn gen.

+ C¸c c¬ chÕ söa sai nh÷ng biÕn ®æi cña ADN trong sao chÐp.

• 
  Víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo:
  

+ C¬ chÕ ph©n bµo ë sinh vËt nh©n s¬ (trùc ph©n) vµ nh©n thùc (nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n).

+ §Æc ®iÓm cÊu tróc hiÓn vi vµ siªu hiÓn vi cña NST. Sù biÕn ®æi h×nh th¸i NST qua c¸c k× ph©n bµo vµ cÊu tróc NST ®­îc duy tr× liªn tôc qua c¸c chu k× tÕ bµo

Nguyªn nh©n, c¬ chÕ ph¸t sinh, ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña c¸c d¹ng ®ét biÕn cÊu tróc vµ sè l­îng NST.

3. C¬ së khoa häc cña viÖc d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh.

2.1.3.1. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm x©y dùng ch­¬ng tr×nh Sinh häc THPT vµ THPT chuyªn s©u.

Ch­¬ng tr×nh Sinh häc phæ th«ng cña ta ®­îc x©y dùng chñ yÕu dùa trªn quan ®iÓm thø hai vµ thø ba. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ nh­ sau:

Theo quan ®iÓm ®ång t©m: C¸c néi dung c¬ b¶n cña Sinh häc ®· ®­îc giíi thiÖu s¬ l­îc ë cÊp THCS. Néi dung ch­¬ng tr×nh Sinh häc THPT nh»m ®i s©u h¬n so víi cÊp THCS nh­ng dùa trªn nÒn t¶ng lµ nh÷ng tri thøc ®· cã ë THCS.

VÝ dô: PhÇn Di truyÒn häc, HS ®· ®­îc häc ë líp 9 víi ®Çy ®ñ c¸c néi dung c¬ b¶n: CSVC - CCDT, biÕn dÞ; C¸c quy luËt di truyÒn; Di truyÒn häc ng­êi; øng dông di truyÒn häc vµo chän gièng. ë cÊp THPT, ch­¬ng tr×nh phÇn di truyÒn häc còng ®Òu cã nh÷ng néi dung t­¬ng tù (thªm phÇn Di truyÒn quÇn thÓ). Tuy nhiªn, h­íng tiÕp cËn lµ kh¸c nhau phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña HS thuéc c¸c cÊp häc kh¸c nhau. ë líp 9, phÇn Di truyÒn häc ®­îc cÊu s¾p xÕp theo logic vÒ lÞch sö nghiªn cøu cña Di truyÒn häc (tõ thÝ nghiÖm cña Men®en tíi häc thuyÕt di truyÒn NST cña Morgan råi míi tíi ADN vµ c¸c c¬ chÕ di truyÒn biÕn dÞ). Néi dung chñ yÕu mang tÝnh chÊt giíi thiÖu. §Õn cÊp THPT, cÊu tróc néi dung phÇn nµy ®­îc s¾p xÕp theo c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng tõ nhá ®Õn lín (cÊp ®é ph©n tö -> cÊp ®é tÕ bµo -> cÊp ®é c¸ thÓ -> cÊp ®é quÇn thÓ). C¸ch viÕt theo h­íng t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tù häc tù nghiªn cøu cña ng­êi häc b»ng c¸ch th­êng xuyªn ®Æt ng­êi häc vµo t©m thÕ cña c¸c nhµ khoa häc víi c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò, c¸c bµi to¸n nhËn thøc,…

Theo quan ®iÓm tiÕp cËn cÊu tróc - hÖ thèng: Quan ®iÓm tiÕp cËn cÊu tróc hÖ thèng trong Sinh häc thÓ hiÖn trong viÖc x©y dùng ch­¬ng tr×nh theo h­íng tiÕp cËn c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng. ë ®ã, hÖ thèng sèng ®­îc tæ chøc thµnh nhiÒu cÊp, mçi cÊp lµ mét hÖ thèng sèng phøc t¹p, ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c cÊp tæ chøc thÊp h¬n. Mçi cÊp ®é tæ chøc cao kÕ thõa c¸c ®Æc ®iÓm cña tæ chøc cÊu thµnh nã. §ång thêi cã nhiÒu ®Æc ®iÓm næi tréi h¬n do sù t­¬ng t¸c qua l¹i cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh tæ chøc ®ã .

Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ sù ph©n chia c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng. Ch­¬ng tr×nh vµ SGK cña ta x©y dùng theo h­íng tiÕp cËn c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng c¬ b¶n nhÊt, tõ thÊp ®Õn cao lµ:

TÕ bµo -> C¬ thÓ -> QuÇn thÓ – loµi -> QuÇn x· - HÖ sinh th¸i -> Sinh quyÓn.

Theo h­íng nµy, néi dung kiÕn thøc trong SGK vµ ch­¬ng tr×nh Sinh häc THPT cña chóng ta ®­îc ph©n thµnh c¸c phÇn sau:

- PhÇn 1: Giíi thiÖu chung vÒ c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng. PhÇn nµy cho thÊy c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng, c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i sinh giíi ®Æc biÖt lµ hÖ thèng ph©n lo¹i 5 giíi vµ ba l·nh giíi. §ång thêi còng ®­a ra c¸ch nh×n kh¸i qu¸t nhÊt vÒ chiÒu h­íng tiÕn ho¸ cña sinh giíi, tõng giíi, l·nh giíi còng nh­ c¸c vÊn ®Ò vÒ ®a d¹ng sinh häc.

- PhÇn 2: Sinh häc tÕ bµo. §Ò cËp tíi cÊu tróc, chøc n¨ng cña c¸c thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo, cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu tróc lªn tÕ bµo, c¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng cña tÕ bµo (chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng l­îng, sinh s¶n,…).

- PhÇn 3: Sinh häc c¬ thÓ. §Ò cËp tíi c¸c ®Æc tr­ng sèng c¬ b¶n cña c¬ thÓ sèng ë vi sinh vËt, c¬ thÓ thùc vËt vµ c¬ thÓ ®éng vËt (chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng l­îng, c¶m øng – vËn ®éng, sinh tr­ëng – ph¸t triÓn vµ sinh s¶n).

PhÇn I, II vµ Sinh häc Vi sinh vËt ®­îc ®Ò cËp trong Sinh häc 10 cßn Sinh häc c¬ thÓ §éng vËt vµ Sinh häc c¬ thÓ Thùc vËt.

- Sinh häc 12 bao gåm ba phÇn: Di truyÒn häc, TiÕn ho¸ vµ Sinh th¸i ®­îc viÕt trong SGK. Sinh häc c¸c cÊp ®é trªn c¬ thÓ ®­îc ®Ò cËp ë Sinh häc 12

Ch­¬ng tr×nh Sinh häc chuyªn s©u ®­îc x©y dùng bao trïm néi dung ch­¬ng tr×nh Sinh häc c¬ b¶n vµ n©ng cao, cã ®i s©u, më réng vÇ cËp nhËt h¬n [3].

Tõ cÊu tróc trªn, chóng ta cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa cña ta ch­a qu¸n triÖt ®­îc mét c¸ch triÖt ®Ó quan ®iÓm chØ ®¹o khi x©y dùng ch­¬ng tr×nh lµ tiÕp cËn c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng. Tuy nhiªn, hiÓn nhiªn chóng ta ®Òu nhËn thÊy kh«ng ph¶i mäi kiÕn thøc thuéc ba phÇn nµy ®Òu thuéc cÊp ®é trªn c¬ thÓ. V× vËy néi dung d¹y häc Sinh häc 12 kh«ng ph¶i lµ d¹y häc cÊp ®é tæ chøc trªn c¬ thÓ mµ lµ d¹y Di truyÒn häc, Sinh th¸i häc vµ TiÕn ho¸. VËy lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc ®­îc h¹n chÕ trªn?

§Ó gãp phÇn gi¶i ®¸p bµi to¸n khã ®ã, chóng t«i ®i theo h­íng chia kiÕn thøc Di truyÒn häc thµnh c¸c m¶ng nhá (CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö, CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo, quy luËt di truyÒn, di truyÒn quÇn thÓ,…) sau ®ã lång ghÐp vµo néi dung vÒ c¸c cÊp ®é tæ chøc sèng. Tuy nhiªn, trong giíi h¹n cña ®Ò tµi, chung t«i chØ ®Ò cËp tíi h­íng lång ghÐp néi dung vÒ CSVC – CCDT vµo Sinh häc cÊp ®é tÕ bµo.

2.1.3.2. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu båi d­ìng HS giái m«n Sinh häc cña ch­¬ng tr×nh n©ng cao vµ chuyªn s©u.

- Trong thùc tÕ d¹y chuyªn Sinh vµ båi d­ìng HS giái quèc gia m«n Sinh th× kiÕn thøc Di truyÒn häc lµ kiÕn thøc ®ãng vai trß nÒn t¶ng quan träng ®Ó HS lÜnh héi mét c¸ch s©u s¾c c¸c lÜnh vùc kiÕn thøc kh¸c.

Ch¼ng h¹n, trong phÇn Sinh häc tÕ bµo, khi ph©n biÖt ba l·nh giíi: Vi khuÈn, Sinh vËt cæ vµ Sinh vËt nh©n thùc, HS ph¶i cã kiÕn thøc nÒn vÒ Di truyÒn häc kh¸ v÷ng míi cã thÓ hiÓu ®­îc sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a ba nhãm sinh vËt nµy nh­ sù liªn kÕt cña ADN víi pr«tªin hist«n, cÊu tróc gen (tr×nh tù exon vµ intron), tØ lÖ A+T/G+X,… Tõ ®ã míi hiÓu ®­îc s©u s¾c quan hÖ vÒ nguån gèc gi÷a c¸c nhãm sinh vËt vµ c¬ chÕ gióp chóng thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng kh¸c nhau.

§Ó HS cã thÓ ph©n tÝch ®­îc vai trß cña sinh s¶n v« tÝnh vµ sinh s¶n h÷u tÝnh ®èi víi kh¶ n¨ng thÝch nghi cña quÇn thÓ sinh vËt còng nh­ ®a d¹ng sinh häc, HS còng cÇn cã nÒn kiÕn thøc kh¸ v÷ng vÒ CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo ®Ó thÊy ®­îc c¬ chÕ h×nh thµnh vµ di truyÒn c¸c lo¹i biÕn dÞ.

Khi d¹y phÇn ¶nh h­ëng cña c¸c phytohormon ®Õn sù sinh tr­ëng – ph¸t triÓn ë thùc vËt cã néi dung vÒ c¬ chÕ t¸c ®éng cña gibberelin vµ xytokinin. Trong ®ã c¬ chÕ ph¸ tr¹ng th¸i ngñ nghØ cña tÕ bµo cña gibberlin lµ lo¹i bá protein histon khái nhiÔm s¾c thÓ tõ ®ã c¸c gen quy ®Þnh tæng hîp c¸c enzym thuû ph©n ®­îc gi¶i øc chÕ. §©y thùc tÕ lµ c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen ë cÊp ®é phiªn m·. C¬ chÕ lµm trÎ ho¸ tÕ bµo cña xytokinin lµ chÊt nµy xen vµo tARN vµ tr¸nh hiÖn t­îng b¾t cÆp nhÇm trong dÞch m·, tõ ®ã h¹n chÕ sù xuÊt hiÖn c¸c pr«tªin sai háng. Râ rµng, chóng ta cã thÓ thÊy nÕu cã kiÕn thøc tèt vÒ c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen, HS cã thÓ dÔ dµng lÜnh héi nh÷ng kiÕn thøc kh¸ khã nµy.

- Theo cÊu tróc ®Ò thi HS giái quèc gia m«n Sinh häc, néi dung phÇn Di truyÒn – TiÕn ho¸ chiÕm 35% trong b¶y ph©n m«n cña Sinh häc (TÕ Bµo, Sinh lý thùc vËt, Sinh lý ng­êi - ®éng vËt, Vi sinh vËt, Di truyÒn, TiÕn ho¸, Sinh th¸i). Nh­ vËy, cã thÓ nãi sù v÷ng ch¾c trong kiÕn thøc Di truyÒn häc gãp phÇn quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña HS trong k× thi quan träng nµy. Néi dung nµy l¹i ®ßi hái møc t­ duy cao vÒ c¶ To¸n häc, VËt lÝ, Ho¸ häc vµ Sinh häc cña HS. V× vËy, trong thùc tÕ d¹y HS chuyªn, chóng t«i th­êng ­u tiªn lùa chän HS cã n¨ng lùc tèt vÒ phÇn nµy. ViÖc d¹y ph©n m«n nµy sím còng sÏ gãp phÇn quan träng gióp chóng t«i ®¸nh gi¸, ph©n ho¸ vµ lùa chän HS giái sím h¬n, ®Þnh h­íng sím cho c¸c em.

- MÆt kh¸c, c¸c ®éi tuyÓn dù thi HS giái quèc gia cña H­ng Yªn nãi riªng vµ cña c¸c tØnh nãi chung ®­îc thµnh lËp tõ rÊt sím (th­êng tõ ®Çu th¸ng 10 hµng n¨m). Trong thµnh phÇn cña ®éi tuyÓn cã thÓ cã c¶ HS líp 11. K× thi HS giái quèc gia còng diÔn ra rÊt sím (kho¶ng th¸ng 1 hµng n¨m). MÆc dï yªu cÇu víi HS giái lµ ph¶i cã kh¶ n¨ng tù häc cao. Nh­ng kh¶ n¨ng ®ã cã cao ®Õn ®©u th× c¸c em còng cÇn cã sù h­íng dÉn ®Ó cã mét nÒn kiÕn thøc kh¸ v÷ng ch¾c. V× vËy, chóng t«i kh«ng thÓ ®îi ®Õn ®óng ph©n phèi ch­¬ng tr×nh míi d¹y ph©n m«n nµy. Theo kh¶o s¸t cña chóng t«i khi tiÕp xóc víi GV chuyªn Sinh thuéc c¸c tr­êng chuyªn t¹i khu vùc ®ång b»ng s«ng Hång th× 100% tr­êng ®Òu d¹y Di truyÒn häc ë líp 10 (hÕt líp 10 Ýt nhÊt lµ ph¶i xong CSVC - CCDT, Quy luËt di truyÒn vµ Di truyÒn quÇn thÓ) d­íi h×nh thøc nµy hoÆc h×nh thøc kh¸c. Víi mét sè tr­êng trong tèp ®Çu nh­ khèi phæ th«ng chuyªn cña §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi, §¹i häc khoa häc Tù nhiªn Hµ Néi th× d¹y hÕt toµn bé ch­¬ng tr×nh THPT chuyªn s©u trong n¨m líp 10.

- Ch­¬ng tr×nh Sinh häc chuyªn s©u ®­îc ban hµnh n¨m 2009 (ch­a ph¶i lµ ch­¬ng tr×nh chÝnh thøc) còng chØ nh»m thèng nhÊt néi dung vµ ®Þnh h­íng viÖc d¹y Sinh häc ë c¸c líp chuyªn Sinh. MÆc dï cã ph©n néi dung nµo lµ thuéc líp 10, 11,12 nh­ng kh«ng mang tÝnh chÊt g­îng Ðp, mµ cã tÝnh lÝnh ho¹t rÊt cao.

2.1.3.3. XuÊt ph¸t tõ n¨ng lùc nhËn thøc cña HS 10 chuyªn Sinh.

Theo c«ng tr×nh nghiªn cøu cña TiÕn sÜ NguyÔn ThÞ Kim Dung – phã viÖn tr­ëng ViÖn Nghiªn cøu gi¸o dôc - §¹i häc S­ ph¹m thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy chØ sè IQ cña HS c¸c tr­êng chuyªn cao h¬n so víi HS c¸c tr­êng THPT kh¸c.

H¬n n÷a, tõ ph©n tÝch ë môc 2.1.1, ch­¬ng tr×nh Sinh häc THCS vµ THPT ®­îc x©y dùng theo quan ®iÓm ®ång t©m, trong ®ã, Sinh häc THCS lµ nÒn t¶ng cho Sinh häc THPT. Néi dung phÇn CSVC - CCDT còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. ë líp 9, HS ®· ®­îc giíi thiÖu vÒ ADN, ARN, gen, pr«tªin, c¬ chÕ tù nh©n ®«i ADN, phiªn m·, dÞch m·, ®ét biÕn gen, NST, nguyªn ph©n, gi¶m ph©n, ®ét biÕn cÊu tróc vµ sè l­îng NST. Nh÷ng néi dung nµy ®­îc ®i s©u h¬n trong phÇn CSVC - CCDT ë THPT.

HS 10 chuyªn Sinh tr­íc khi vµo tr­êng ®· ph¶i tr¶i qua k× thi tuyÓn (víi 3 m«n To¸n, V¨n, Ngo¹i Ng÷ vµ m«n Sinh häc, Sinh häc nh©n hÖ sè 2). §Ò thi Sinh häc cã néi dung c¬ b¶n lµ vÒ Di truyÒn häc (c¸c em ph¶i ®¹t tèi thiÓu 6 ®iÓm trªn thang ®iÓm 10). §a phÇn c¸c em khi ë líp 9 ®Òu lµ nßng cèt cña ®éi tuyÓn HS giái m«n Sinh häc cña c¸c tr­êng THCS, c¸c huyÖn thÞ vµ nhiÒu em cã thµnh tÝch cao trong c¸c k× thi nµy. Tøc lµ c¸c em ®· cã mét nÒn kh¸ v÷ng vÒ Di truyÒn häc, t¹o tiÒn ®Ò tèt ®Ó c¸c em cã thÓ häc s©u c¸c kiÕn thøc nµy ngay ë líp 10. Nh­ vËy HS chuyªn Sinh cã ®ñ nÒn mãng vÒ tr×nh ®é nhËn thøc nãi chung vµ kiÕn thøc di truyÒn häc nãi riªng ®Ó häc s©u h¬n phÇn CSVC - CCDT ë líp 10.

- MÆt kh¸c, kiÕn thøc vÒ cÊu tróc ADN, ARN vµ pr«tªin, vÒ NST vµ c¸c CCDT cã ë líp 10, nh­ vËy HS cã thÓ lÜnh héi ngay ®­îc kiÕn thøc vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN, phiªn m·, ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen, ®ét biÕn. Vµ thùc chÊt, kiÕn thøc vÒ CCDT xÐt vÒ nhiÒu khÝa c¹nh chÝnh lµ kiÕn thøc vÒ chøc n¨ng cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn (ADN, NST). Sù s¾p xÕp nµy theo chóng t«i lµ sÏ phï hîp h¬n so víi SGK vµ ch­¬ng tr×nh do ®¶m b¶o tèt ®­îc mèi quan hÖ vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña vËt chÊt di truyÒn. TÝnh hÖ thèng còng thÓ hiÖn tèt h¬n do ®ã sÏ thuËn lîi cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS h¬n.

H¬n n÷a, nÕu ®Ó tíi tËn líp 12 míi d¹y th× HS kh«ng nh÷ng ®· quªn kiÕn thøc líp 9 mµ cßn quªn lu«n c¶ kiÕn thøc líp 10. V× vËy sÏ v« cïng khã cho ho¹t ®éng nhËn thøc cña c¸c em. VÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn trong thùc tÕ lµ cã rÊt nhiÒu HS líp 12 khi b¾t ®Çu häc ch­¬ng I cña Di truyÒn häc ë líp 12 c¶m thÊy rÊt lóng tóng. Cã nhiÒu em kªu kh«ng hiÓu bµi v× kh«ng ®­îc «n l¹i kiÕn thøc vÒ cÊu tróc ADN vµ ARN. T­¬ng tù, c¸c em còng rÊt khã kh¨n ®Ó hiÓu vÒ c¸c c¬ chÕ ph¸t sinh vµ di truyÒn c¸c d¹ng ®ét biÕn gen vµ ®ét biÕn cÊu tróc NST do ®· quªn c¸c kiÕn thøc vÒ nguyªn ph©n, gi¶m ph©n. VÊn ®Ò nµy còng kÐo theo sù nÆng nÒ trong toµn bé ch­¬ng tr×nh 12. V× vËy d¹y Sinh häc 12 ®­îc lµ rÊt khã, khã c¶ víi GV giái chø kh«ng nãi GV b×nh th­êng (chóng t«i nãi d¹y ®­îc chø ch­a nãi d¹y hay vµ d¹y tèt).

2.1.3.4. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm t©m lý häc sinh

§a phÇn HS khi b­íc vµo tr­êng chuyªn ®Òu x¸c ®Þnh môc ®Ých cuèi cïng lµ ®ç ®­îc vµo mét tr­êng ®¹i häc nµo ®ã. Víi HS chuyªn Sinh th­êng lµ khèi c¸c tr­êng y d­îc hoÆc c¸c líp cö nh©n tµi n¨ng cña c¸c tr­êng ®¹i häc thuéc tèp cao (theo TS Ph¹m V¨n LËp). KÕt qu¶ ®iÒu tra thùc tiÔn cña chóng t«i trªn HS thuéc c¸c tr­êng Chuyªn NguyÔn HuÖ Hµ Néi, Chuyªn H­ng Yªn, Chuyªn §¹i häc S­ ph¹m còng chøng minh cho nhËn ®Þnh nµy. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau :

B¶ng 2.1. LÝ do HS lùa chän häc c¸c líp chuyªn Sinh

STT	LÝ do	HS 10 Sinh Chuyªn H­ng Yªn		HS 10 Sinh cña ba tr­êng		Tæng HS tham gia ®iÒu tra
		SL	TØ lÖ (%)	SL	TØ lÖ (%)	SL	TØ lÖ (%)
1.	Yªu thÝch bé m«n	16	51,61	66	62,86	124	61,69
2.	§©y lµ mét trong ba m«n thi vµo tr­êng ®¹i häc mµ em yªu thÝch.	26	83,87	64	60,95	114	56,72
3.	Em muèn häc ë tr­êng chuyªn nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thi m«n kh¸c nªn ph¶i chän chuyªn Sinh.	1	3,23	16	15,24	31	15,42
4.	Gia ®×nh em Ðp ph¶i häc chuyªn Sinh.	1	3,23	2	1,90	4	1,99

B¶ng trªn cho thÊy, lÝ do yªu thÝch bé m«n vµ v× Sinh häc lµ mét trong ba m«n thi vµo tr­êng ®¹i häc yªu thÝch cña HS lµ gÇn ngang nhau khi tÝnh trªn HS 10 Sinh cña c¶ ba tr­êng còng nh­ häc sinh thuéc ba khèi líp. Víi HS 10 Sinh cña Chuyªn H­ng Yªn th× nguyªn nh©n thø nhÊt kh¸ cao nh­ng næi tréi h¬n vÉn lµ nguyªn nh©n thø hai.

Râ rµng lµ nÕu HS cã ®éng lùc häc tËp tèt th× sÏ lÜnh héi kiÕn thøc tèt h¬n nhiÒu so víi kh«ng cã ®éng lùc. Do ®ã, nÕu ®­îc häc ngay kiÕn thøc chiÕm phÇn lín trong ch­¬ng tr×nh thi ®¹i häc th× c¸c em sÏ hµo høng vµ tËp trung cao h¬n vµo viÖc häc. ViÖc lµm nµy cßn tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng mét sè HS v× ch¸n häc do néi dung häc kh«ng cã ý nghÜa ®èi víi môc tiªu cña c¸c em nªn ®i ch¬i ®iÖn tö vµ chat qua Internet.

2.1.3.5. XuÊt ph¸t tõ thêi l­îng dµnh cho m«n Sinh häc ë c¸c líp chuyªn Sinh

Thêi gian dµnh cho m«n Sinh theo ch­¬ng tr×nh c¬ b¶n vµ n©ng cao lµ 1,5 tiÕt/ 1tuÇn. Nh­ng theo ch­¬ng tr×nh chuyªn s©u lµ 3 tiÕt/ tuÇn. Ngoµi ra, trong hÖ thèng tr­êng chuyªn th× m«n chuyªn vµ m«n cËn chuyªn còng ®ång thêi lµ m«n häc tù chän cña häc sinh. V× vËy, th«ng th­êng HS cã thªm Ýt nhÊt 1 buæi (t­¬ng ®­¬ng 3 tiÕt)/ tuÇn. ë mét sè tr­êng nh­ Chuyªn H­ng Yªn cßn cã mét buæi/ tuÇn dµnh cho båi d­ìng HS giái do nhµ tr­êng chi tr¶. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy thêi l­îng dµnh cho m«n Sinh ë líp chuyªn Sinh gÊp Ýt nhÊt 4 lÇn so víi ch­¬ng tr×nh th­êng. ë chuyªn H­ng Yªn lµ gÊp 6 lÇn.

2.1.3.6. XuÊt ph¸t tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra ý kiÕn c¸c GV chuyªn vÒ kh¶ n¨ng d¹y kiÕn thøc CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh.

Tõ nh÷ng lËp luËn kÓ trªn, chóng t«i ®­a ra gi¶ thuyÕt: “hÇu hÕt GV d¹y chuyªn Sinh ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu d¹y líp chuyªn cña m×nh sÏ ph¶i t×m c¸ch ®­a kiÕn thøc Di truyÒn häc trong ®ã cã kiÕn thøc phÇn CSVC - CCDT xuèng d¹y ë líp 10 chuyªn Sinh”.

§Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt cña m×nh, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra trªn c¸c GV trùc tiÕp d¹y chuyªn Sinh (3GV - kh«ng tÝnh ng­êi trùc tiÕp thùc hiÖn ®Ò tµi) cña tr­êng THPT Chuyªn H­ng Yªn vµ h¬n 94 GV d¹y Sinh t¹i c¸c tr­êng chuyªn trong c¶ n­íc (trong ®ît tËp huÊn GV chuyªn Sinh do Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o tæ chøc tõ 13 ®Õn 18 th¸ng 8 n¨m 2012).

§Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, chóng t«i sö dông cïng mét c©u hái: “Theo thÇy c«, nÕu ®­îc phÐp, cã nªn ®­a phÇn CSVC - CCDT vµo d¹y ë líp 10 chuyªn Sinh hay kh«ng? Xin thÇy c« vui lßng cho biÕt lÝ do.” (mÉu phiÕu 2 – phÇn phô lôc)

KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy: 100% GV ®­îc hái ë THPT Chuyªn H­ng Yªn tr¶ lêi lµ cã ®ång ý, hÇu hÕt GV chuyªn Sinh ®­îc hái trªn c¶ n­íc còng x¸c nhËn lµ cã (95,7%). Cã nhiÒu GV thuéc c¸c tr­êng chuyªn tèp ®Çu ®Òu kh¼ng ®Þnh “§iÒu ®ã rÊt cÇn thiÕt”. ChØ cã rÊt Ýt GV cho r»ng kh«ng nªn (3,2%), hoÆc kh«ng cho ý kiÕn (1,1%). Nh­ng khi kÕt hîp ®iÒu tra vÒ sè n¨m trùc tiÕp d¹y chuyªn Sinh th× nh÷ng ng­êi tr¶ lêi kh«ng ®ång ý ®Òu ch­a d¹y hoÆc chØ d¹y chuyªn ®Ò cho ®éi tuyÓn HS giái quèc gia mµ th«i. Nh÷ng ng­êi nµy còng kh«ng ®­a ra ®­îc lÝ do thuyÕt phôc t¹i sao l¹i kh«ng d¹y ë líp 10. Trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc th× chóng t«i nhËn thÊy nhiÒu GV ®· d¹y phÇn nµy víi møc kh¸ s©u ë líp 10 chuyªn Sinh d­íi d¹ng chuyªn ®Ò. §a phÇn GV ®­îc hái trong cuéc ®iÒu tra còng ®­a ra ph­¬ng ¸n lµ d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh d­íi d¹ng c¸c chuyªn ®Ò ( víi 100% GV lùa chän d¹y phÇn nµy ë líp 10). LÝ do hä ®­a ra rÊt ®a d¹ng song ®Òu tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò sau:

• 
  ë líp 10 cã néi dung vÒ axÝt nuclªic, pr«tªin, cÊu tróc nh©n tÕ bµo (trong ®ã cã kiÕn thøc vÒ NST )vµ c¸c c¬ chÕ ph©n bµo, do ®ã d¹y phÇn CSVC - CCDT ë ngay líp 10 sÏ ®¶m b¶o tÝnh logic vµ tÝnh hÖ thèng cña ch­¬ng tr×nh.
  
• 
  HS ®· ®­îc häc Di truyÒn häc ë líp 9 nªn cã ®ñ nÒn t¶ng vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc ®Ó häc tiÕp phÇn nµy ë líp 10. NÕu d¹y ngay ë líp 10 th× HS ch­a quªn kiÕn thøc ®· häc ë líp 9 nªn dÔ tiÕp thu h¬n so víi d¹y ë líp 12. NÕu d¹y ë líp 12, HS kh«ng nh÷ng quªn kiÕn thøc ®· häc ë líp 9 mµ cßn c¶ kiÕn thøc líp 10 lµ kiÕn thøc vÒ cÊu tróc vËt chÊt di truyÒn mµ ch­¬ng tr×nh 12 kh«ng cã thêi l­îng ®Ó «n tËp nªn HS sÏ khã tiÕp thu h¬n rÊt nhiÒu.
  
• 
  Di truyÒn häc lµ lo¹i kiÕn thøc trõu t­îng. Víi ch­¬ng tr×nh chuyªn l¹i cã khèi l­îng qu¸ nhiÒu vµ th­êng xuyªn ph¶i cËp nhËt. NÕu d¹y cïng víi Sinh th¸i häc vµ TiÕn ho¸ còng ®Òu lµ kiÕn thøc cã tÝnh trõu t­îng cao th× ch­¬ng tr×nh 12 sÏ rÊt nÆng.
  
• 
  §ã lµ m¶ng kiÕn thøc chiÕm phÇn lín trong néi dung ®Ò thi ®¹i häc (kho¶ng 80%) vµ ®Ò thi HS giái quèc gia (kho¶ng 35%) nªn HS cÇn ®­îc trang bÞ sím ®Ó cã thêi gian nghiÒn ngÉm, ®µo s©u vµ rÌn c¸c kÜ n¨ng kh¸c nh­ lµm bµi tËp, tr¶ lêi c¸c c©u hái,…
  

Nh­ vËy, cã thÓ nãi nh÷ng ®Ò xuÊt cña chóng t«i phï hîp víi ý kiÕn cña ®a phÇn GV chuyªn Sinh ®­îc hái.

2.1.3.7. XuÊt ph¸t tõ ý kiÕn chuyªn gia

§Ó nh÷ng kÕt luËn cña m×nh ch¾c ch¾n vµ cã tÝnh thuyÕt phôc cao h¬n, chóng t«i tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia.

Khi ®­îc hái vÒ vÊn ®Ò nµy, PGS.TS Vò §­c L­u ®· ®ång t×nh víi ý kiÕn cña chóng t«i vµ cña hÇu hÕt GV chuyªn Sinh. PGS.TS còng kh¼ng ®Þnh lµ viÖc lµm trªn lµ ®­îc phÐp do tÝnh linh ho¹t cña ch­¬ng tr×nh Chuyªn s©u vµ tÝnh chñ ®éng trong lùa chän kiÕn thøc vµo gi¶ng d¹y chuyªn cña GV chuyªn Sinh (v× chóng ta chØ míi cã ch­¬ng tr×nh chuyªn s©u tõ n¨m 2009 vµ ch­¬ng tr×nh nµy chØ mang tÝnh chÊt lµ ch­¬ng tr×nh khung, ®©y còng ch­a ph¶i lµ ch­¬ng tr×nh chÝnh thøc). MÆt kh¸c khi biªn so¹n SGK vµ ch­¬ng tr×nh sinh häc 10, c¸c t¸c gi¶ còng muån ®­a toµn bé phÇn CSVC vµ CCDT vµo nh­ng bÞ h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian nªn chØ ®­a ®­îc mét phÇn CSVC.

Theo TS Ph¹m V¨n LËp, tõ rÊt l©u, trong c«ng t¸c båi d­ìng häc sinh giái, khèi phæ th«ng chuyªn Sinh cña tr­êng §¹i häc khoa häc Tù nhiªn ®· d¹y xong hÕt ch­¬ng tr×nh THPT vµo cuèi líp 10.

Theo GS §inh Quang B¸o, viÖc d¹y CSVC vµ CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh lµ cÇn thiÕt vµ c¸c líp chuyªn Sinh cã thÓ lµm ®­îc do n¨ng lùc nhËn thøc cña häc sinh vµ thêi l­îng d¹y häc ®ñ lín.

2.1.4. BiÖn ph¸p ®­a phÇn CSVC - CCDT vµo d¹y ë líp 10 chuyªn Sinh

Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÊu tróc néi dung phÇn Sinh häc tÕ bµo vµ CSVC - CCDT ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng t«i nhËn thÊy, néi dung phÇn CSVC - CCDT bao gåm hai néi dung c¬ b¶n lµ CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö vµ CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo.

Theo

2.1.4.1. §èi víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö

Trong néi dung ch­¬ng I phÇn Sinh häc tÕ bµo ®Ò cËp tíi c¬ së ho¸ häc cña sù sèng trong ®ã cã c¸c néi dung vÒ: C¸c nguyªn tè ho¸ häc, n­íc vµ vai trß cña n­íc, c¸c ®¹i ph©n tö vµ chøc n¨ng cña chóng,…

ë néi dung vÒ ®¹i ph©n tö, cã 4 lo¹i ®¹i ph©n tö lµ C¸cbonhidrat, lipit, pr«tªin, axÝt nuclªic (ADN vµ ARN). Khi xÐt tíi chøc n¨ng cña axÝt nuclªic, ®Æc biÖt lµ ADN, theo ch­¬ng tr×nh chuyªn s©u, chóng t«i dùa vµo c¸c tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö.

- Mang vµ b¶o qu¶n th«ng tin di truyÒn: Néi dung nµy liªn quan tíi ®Æc ®iÓm cÊu tróc ADN, m· di truyÒn, gen,…

- TruyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn: Sù truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn ®­îc thùc hiÖn theo hai h­íng: qua c¸c thÕ hÖ vµ tõ nh©n ra tÕ bµo chÊt. Qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn qua c¸c thÕ hÖ ë cÊp ®é ph©n tö ®­îc thùc hiÖn bëi sù nh©n ®«i ADN. Sù truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn tõ nh©n ra tÕ bµo chÊt ®­îc thùc hiÖn nhê qu¸ tr×nh phiªn m·, dÞch m· vµ c¸c c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen.

- ADN cã kh¶ n¨ng bÞ biÕn ®æi cÊu tróc (®ét biÕn) vµ cã tiÒm n¨ng tù söa sai. Khi xÐt vÒ chøc n¨ng nµy, ta hoµn toµn cã thÓ d¹y §ét biÕn gen vµ c¸c c¬ chÕ söa sai cña ADN vµo phÇn chøc n¨ng cña ADN.

Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ d¹y CSVC - CCDT vµo ch­¬ng I cña Sinh häc tÕ bµo.

Tuy nhiªn ®Ó cã thÓ ®i s©u h¬n vÒ nhiÒu néi dung, ch¼ng h¹n nh­ c¸c néi dung vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN ë virus, c¸c c¬ chÕ thay thÕ ®o¹n måi,…., chóng t«i quyÕt ®Þnh t¸ch phÇn nµy thµnh mét chuyªn ®Ò riªng, d¹y sau chuyªn ®Ò Thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo lµ chuyªn ®Ò CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö.

2.1.4.2. §èi víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo

T­¬ng tù theo h­íng ph©n tÝch nh­ víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö, chóng t«i còng tiÕp tôc ®i ph©n tÝch cÊu tróc phÇn Sinh häc tÕ bµo vµ CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo.

Néi dung phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo gåm: kh¸i niÖm NST vµ bé NST, cÊu tróc hiÓn vi vµ siªu hiÓn vi cña NST, c¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng cña NST còng bao gåm c¸c c¬ chÕ ph©n bµo, c¬ chÕ h×nh thµnh giao tö, c¬ chÕ thô tinh còng nh­ c¸c d¹ng ®ét biÕn cÊu tróc vµ sè l­îng cña NST. C¸c néi dung nµy trõ néi dung vÒ ®ét biÕn NST ®Òu ®­îc ®Ò cËp tíi mét c¸ch kh¸ s©u s¾c trong ch­¬ng ph©n bµo vµ phÇn cÊu tróc nh©n tÕ bµo cña ch­¬ng cÊu tróc tÕ bµo ë sinh häc 10.

V× vËy, ®Ó thuËn tiÖn cho qu¸ tr×nh d¹y häc vµ cã ®iÒu kiÖn cñng cè, n©ng cao h¬n cho HS chuyªn Sinh, chóng t«i còng t¸ch c¸c néi dung trªn thµnh chuyªn ®Ò: CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo. Chuyªn ®Ò nµy ®­îc bè trÝ sau chuyªn ®Ò vÒ cÊu tróc tÕ bµo.

C¸ch t¸ch hai m¶ng kiÕn thøc vÒ CSVC - CCDT ngoµi viÖc ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc cñng cè, n©ng cao vµ më réng kiÕn thøc cho HS giái còng phï hîp víi thùc tÕ ë líp 10 chuyªn Sinh tr­êng THPT Chuyªn H­ng Yªn, n¬i chóng t«i lµm thùc nghiÖm lµ cã hai GV ®ång thêi d¹y m«n Sinh. QuyÕt ®Þnh nµy còng phï hîp víi ph­¬ng ¸n mµ hÇu hÕt GV d¹y chuyªn Sinh trªn toµn quèc còng nh­ GV d¹y chuyªn Sinh cña THPT chuyªn H­ng Yªn khi ®­îc hái vÒ ph­¬ng ¸n ®­a phÇn CSVC - CCDT vµo líp 10 chuyªn Sinh ®· lùa chän (100%) – mÉu phiÕu ®iÒu tra sè 2 – phÇn phô lôc.

Каталог: admin -> FileStore -> file -> SKKN%202013
admin -> CỤC ĐIỀu tiếT ĐIỆn lựC
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> A. MỞ ĐẦu I. ĐẶt vấN ĐỀ. Thực trạng vấn đề
SKKN%202013 -> MỤc lục mục lục
file -> SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt nguyễn siêU
file -> Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> Tr­êng SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt phù CỪ 

tải về 1.88 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: