§èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu. 4.1. §èi tîng nghiªn cøu.
BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu th«ng qua tæ chøc HS viÕt b¸o c¸o TL cho HS 10 chuyªn Sinh khi d¹y häc, phÇn “C¬ së vËt chÊt vµ c¬ chÕ di truyÒn’’.
4.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu.
D¹y häc Sinh häc 10 ë trêng THPT Chuyªn.
NhiÖm vô nghiªn cøu. Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.
C¸c kh¸i niÖm vÒ kÜ n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS, vÒ kÜ n¨ng NCKH, TL, ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña HS THPT ®Æc biÖt lµ HS THPT Chuyªn,…
Kh¶o s¸t thùc tr¹ng.
C¸c biÖn ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cña HS chuyªn Sinh hiÖn nay cña GV .
KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu, kÜ n¨ng viÕt TL vµ møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö vµ cÊp ®é tÕ bµo cña häc sinh líp 10 chuyªn Sinh khi míi bíc vµo líp 10.
Ph©n tÝch kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu ch¬ng tr×nh chuyªn s©u cña SGK Sinh häc 10 hiÖn hµnh. Tõ ®ã ®Ò xuÊt c¬ së khoa häc cña viÖc lång ghÐp phÇn CSVC – CCDT ë cÊp ®é ph©n tö vµ cÊp ®é tÕ bµo vµo Sinh häc 10 (chuyªn).
X©y dùng quy tr×nh rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu vµ kÜ n¨ng viÕt TL cho HS. Ph©n tÝch mèi qua hÖ qua l¹i cña viÖc rÌn kÜ n¨ng viÕt TL víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng tù häc vµ tù nghiªn cøu tµi liÖu cho ngêi häc tõ ®ã ®Ò xuÊt ®îc quy tr×nh rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu th«ng qua tæ chøc HS viÕt TL.
Thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó kh¼ng ®Þnh gi¶ thuyÕt khoa häc cña ®Ò tµi.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt: Thu thËp, nghiªn cøu c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Ó lµm c¬ së lÝ luËn cho ®Ò tµi; X©y dùng mét sè gi¸o ¸n trong ®ã cã sö dông biÖn ph¸p rÌn HS kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu vµ kÜ n¨ng viÕt TL.
Ph¬ng ph¸p t×m hiÓu thùc tr¹ng: Sö dông phiÕu ®iÒu tra vµ trùc tiÕp cho HS lµm bµi.
Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m.
+ §èi tîng: HS líp 10 Sinh cña trêng THPT Chuyªn Hng Yªn.
+ Bè trÝ thÝ nghiÖm: ThÝ nghiÖm ®îc bè trÝ t¹i 1 líp lµ líp 10 chuyªn Sinh cña THPT Chuyªn Hng Yªn. HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p ®îc ®¸nh gi¸ b»ng sù tiÕn bé vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu, kÜ n¨ng viÕt b¸o c¸o TL cña HS so víi tríc thùc nghiÖm.
+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸:
So¹n mét sè ®Ò kiÓm tra trong ®ã ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tù häc vµ tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS.
X©y dùng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kÜ n¨ng viÕt TL cña HS tõ ®ã ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé cña HS trong kÜ n¨ng nµy qua tõng giai ®o¹n.
+ Xö lÝ sè liÖu: Sö dông to¸n thèng kª ®Ó xö lÝ kÕt qu¶ thu ®îc. C¸c sè liÖu ®îc xö lÝ trªn Exel.
Dù kiÕn ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi.
§Ò xuÊt thªm ®îc mét biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS líp 10 chuyªn Sinh viÕt b¸o c¸o TL khi d¹y phÇn c¬ së vËt chÊt vµ c¬ chÕ di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö vµ cÊp ®é tÕ bµo.
§Ò xuÊt c¶i tiÕn cÊu tróc SGK Sinh häc 10 hiÖn hµnh nh»m ®¸p øng tèt h¬n yªu cÇu cña ch¬ng tr×nh chuyªn m«n Sinh häc THPT.
CÊu tróc cña bµi viÕt.
CÊu tróc bµi viÕt gåm c¸c phÇn:
PhÇn I: Më ®Çu.
PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu.
PhÇn III: KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ.
Tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc.
PhÇn KÕt qu¶ nghiªn cøu bao gåm ba ch¬ng:
+ Ch¬ng I: C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi.
+ Ch¬ng II: RÌn luyÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho häc sinh viÕt TL khi d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh.
+ Ch¬ng III: Thùc nghiÖm s ph¹m.
PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu Ch¬ng I: c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµI Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu Quèc tÕ
Tù häc vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lµ mét vÊn ®Ò ®îc ®Ò cËp nhiÒu trong vµi chôc n¨m gÇn ®©y nh lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu cña xu thÕ toµn cÇu hãa, nÒn kinh tÕ tri thøc. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò nµy ®· ®îc h×nh thµnh tõ rÊt l©u trong lÞch sö x· héi loµi ngêi.
ë thêi kú phong kiÕn, sè lîng HS trong mét líp häc Ýt, l¹i kh«ng cã sù ®ång ®Òu vÒ løa tuæi, t©m lý, tr×nh ®é häc vÊn,…nªn viÖc thÇy gi¸o ph¶i quan t©m tíi n¨ng lùc cña tõng ngêi häc lµ ®¬ng nhiªn.
Khæng Tö (551 – 479 TCN), ngêi lu«n ®îc coi lµ “v¹n thÕ s biÓu” ®· ®Ò xuÊt hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc kh¸ chÆt chÏ víi nh÷ng kiÕn gi¶i s©u s¾c, trong ®ã «ng lu«n ®Ò cao tù häc, ph¬ng ph¸p d¹y häc theo kiÓu ®µm tho¹i, phï hîp víi tõng ®èi tîng ngêi häc. ¤ng còng rÊt quan t©m vµ coi träng mÆt tÝch cùc vµ suy nghÜ cña ngêi häc. ¤ng coi träng gi¶ng d¹y b»ng c¸ch trao ®æi gi÷a thÇy vµ trß, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ kh¶ n¨ng t duy cña ngêi häc. ¤ng tõng nãi: “ KÎ nµo ch¼ng phÊn ph¸t lªn ®Ó hiÓu th«ng, th× ta ch¼ng gióp cho hiÓu th«ng ®îc. KÎ nµo ch¼ng r¸ng lªn ®Ó tá ý kiÕn m×nh, th× ta ch¼ng khai ph¸t cho ®îc”; “VËt cã bèn gãc, kÎ nµo ®· biÕt râ mét gãc, nhng ch¼ng chÞu c¨n cø vµo ®ã ®Ó biÕt lu«n ba gãc kia, th× ta ch¼ng d¹y cho kÎ Êy n÷a” [31,32,33].
Trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, do nhu cÇu cao vÒ lùc lîng lao ®éng nªn sè lîng häc sinh trong mét líp häc t¨ng, thÇy kh«ng cßn quan t©m hÕt ®îc ®Õn n¨ng lùc häc tËp cña tõng c¸ nh©n häc sinh, tõ ®ã xuÊt hiÖn kiÓu truyÒn thô mang tÝnh gi¸o ®iÒu, mét chiÒu, lµm cho ngêi häc trë nªn thô ®éng.
Nhµ s ph¹m J.A. Comensky (1529 - 1670), «ng tæ cña nÒn gi¸o dôc cËn ®¹i, ngêi ®Æt nÒn mãng cho sù ra ®êi cña nhµ trêng hiÖn nay ®· ®Æt vÊn ®Ò: “H·y t×m ra ph¬ng ph¸p cho GV d¹y Ýt h¬n, HS häc nhiÒu h¬n”. ¤ng còng lµ ngêi ®Ò xíng c¸c thuËt ng÷ “ tù gi¸o dôc’’, “ ngêi tù gi¸o dôc” [16].
Theo Dixtecvec (1790 - 1866): NghÖ thuËt s ph¹m cña ngêi thÇy gi¸o kh«ng ph¶i chØ: “ D¹y cho hä c¸ch t×m ra ch©n lý” mµ ph¶i biÕt “ biÕn qu¸ tr×nh d¹y häc thµnh qu¸ tr×nh tù häc” [15].
N¨m 1938, J. Dewey vµ C, Rogers ®· ®Ò cao nhu cÇu, lîi Ých cña ngêi häc, ®Ò xuÊt ngêi häc lùa chän néi dung häc, tù lùc t×m tßi nghiªn cøu, tõ ®ã ®Æt c¬ së cho d¹y häc lÊy HS lµm trung t©m [14].
Theo c¸c nhµ t©m lý häc, “nh©n c¸ch cña trÎ ®îc h×nh thµnh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o, th«ng qua c¸c hµnh ®éng cã ý thøc”. A.Binet xem trÝ th«ng minh lµ hµnh ®éng cã chñ ®Þnh ®îc ®iÒu khiÓn tõ néi t©m, b»ng c¸ch x¸c lËp mèi liªn hÖ gi÷a chñ thÓ víi hµnh ®éng.J.Piaget quan niÖm trÝ th«ng minh cña trÎ ph¸t triÓn vµ më réng trêng ho¹t ®éng cña nã nhê ®èi tho¹i gi÷a chñ thÓ ho¹t ®éng víi ®èi tîng vµ m«i trêng. Kant “ C¸ch tèt nhÊt ®Ó hiÓu lµ lµm” [14].
N¨m 1968, Jean Vial ®a ra ba tiªu chuÈn cña ph¬ng ph¸p tÝch cùc lµ: Ho¹t ®éng, tù do, tù gi¸o dôc. Trong ®ã, ngêi häc quan s¸t, thao t¸c trªn ®èi tîng, ®îc tù do ph¸t huy s¸ng kiÕn, lùa chän con ®êng ®i tíi kiÕn thøc. Ph¬ng ph¸p tÝch cùc híng tíi ®¸p øng vµ thóc ®Èy nhu cÇu cña trÎ, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, t¨ng cêng tù chñ vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch cña trÎ, GV trë thµnh ngêi khëi xíng, ®éng viªn, xóc t¸c, trî gióp, híng dÉn, cè vÊn [14].
G.D. Sharmo vµ S.R. Ahmed nhËn ®Þnh: H×nh thøc híng dÉn sinh viªn tù häc lµ mét h×nh thøc tæ chøc häc cã hiÖu qu¶. §ång thêi, «ng còng chØ ra r»ng: “Cèt lâi cña h×nh thøc nµy lµ qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp cña gi¶ng viªn ®èi víi qu¸ tr×nh tù häc cña sinh viªn th«ng qua viÖc giao nhiÖm vô nhËn thøc ®· ®îc thiÕt kÕ thµnh d¹ng phï hîp, nh»m thùc hiÖn môc ®Ých vµ nhiÖm vô häc tËp ®· ®îc kh¼ng ®Þnh [16].
F.P.Abbatt ®· nghiªn cøu vÒ vai trß, vÞ trÝ cña viÖc tù häc trong häc tËp, ph¬ng ph¸p tæ chøc tù häc vµ nh÷ng nguyªn t¾c, ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh tù häc cã hiÖu qu¶.
ë Mü, trong nh÷ng n¨m 1970, ý tëng d¹y häc “c¸ nh©n hãa” ®îc thö nghiÖm trªn gÇn 200 trêng trong ®ã GV x¸c ®Þnh môc tiªu, cung cÊp c¸c phiÕu híng dÉn ®Ó HS tiÕn hµnh c«ng viÖc ®éc lËp theo nhÞp ®é phï hîp víi n¨ng lùc. Sau ®ã ph¬ng ph¸p nµy ®îc ph¸t triÓn thµnh “ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc theo môc tiªu” víi ch¬ng tr×nh phï hîp víi tõng ngêi häc, chó träng ®µo t¹o ph¬ng ph¸p. HS ®îc trang bÞ nh÷ng kh¶ n¨ng vµ nh÷ng c«ng cô trÝ tuÖ cho phÐp gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng vÊn ®Ò vµ hoµn thµnh môc tiªu ®Ò ra [14] .
Nghiªn cøu c¸c nhµ khoa häc tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÝ thuyÕt n¨ng lîng ë thÕ kØ XIX, ¤txt¬van®¬ thÊy r»ng hä ®Òu vµo trêng ®¹i häc ë tuæi 16 – 17, tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh khoa häc cña häc ®Òu ®îc c«ng bè tríc tuæi 28 vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao nhÊt ë tuæi 25. Tõ ®ã «ng ®· kÕt luËn “ph¸t triÓn sím lµ mét ®Æc ®iÓm cña tµi n¨ng”. Sau ®ã P. V©ym¸cn¬ vµ L.Infen®¬ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh “tuæi trÎ lµ tuæi s¸ng t¹o cña c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn” [38] . Nh÷ng nghiªn cøu nªu trªn ®· ®Æt chóng ta tríc vÊn ®Ò vÒ sù cÇn thiÕt rÌn luyÖn cho ngêi häc kÜ n¨ng NCKH vµ tËp dît NCKH ngay tõ khi cßn ngåi trªn ghÕ nhµ trêng phæ th«ng vµ thËm chÝ cã thÓ sím h¬n n÷a.
N¨m 1979, trong cuèn “Gi¸o dôc cña trÎ vÒ mÆt x· héi”, ngêi ta ®· chØ ra r»ng: “ trong gi¸o dôc, qu¸ tr×nh x· héi hãa ph¶i ®i song song víi qu¸ tr×nh c¸ nh©n hãa”. Sau ®ã ngêi ta ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n “gi¸o dôc theo dù ¸n” víi nh÷ng t×nh huèng thùc tÕ, dµi ngµy, cÇn sö dông c¸c kiÕn thøc liªn m«n vµ liªn néi m«n [14]. Ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy sau ®ã ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong trêng häc ë c¸c níc tiªn tiÕn. §Çu thÕ kØ XIX, trong kÕ ho¹ch triÓn khai dù ¸n ®a c«ng nghÖ th«ng tin vµo trêng häc ë c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam, TËp ®oµn Intel ®· ®a ra mét sè gîi ý vÒ c¸ch ®Æt c©u hái, c¸ch híng dÉn tæ chøc, c¸ch ®¸nh gi¸,…[6].
Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã híng dÉn häc sinh lµm b¸o c¸o TL còng ®îc triÓn khai kh¸ réng r·i trong trêng phæ th«ng ë nhiÒu níc nh lµ mét ph¬ng ph¸p gióp HS tham gia NCKH còng nh ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng t duy ph©n tÝch, tæng hîp,… cña ngêi häc. NÕu chóng ta sö dông tõ khãa “scientific essay” hoÆc “essay” ®Ó t×m kiÕm trªn Google, ta sÏ thu ®îc rÊt nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau vÒ TL tõ ®Þnh nghÜa, ph©n lo¹i, c¸ch thøc thùc hiÖn,… Ngêi ta còng ®a ra nh÷ng ®Þnh d¹ng kh¸c nhau cho mét bµi TL nh ®Þnh d¹ng MLA, APA, Havard, Chicago,… Trong ®ã ®Þnh d¹ng ®îc sö dông phæ biÕn lµ APA [43]. ë c¸c níc ph¸t triÓn, cßn h×nh thµnh dÞch vô viÕt thuª TL vµ v× vËy trong ngµnh gi¸o dôc cña häc còng cã nh÷ng chÕ tµi rÊt nghiªm kh¾c ®Ó ph¸t hiÖn vµ xö lý c¸c trêng hîp häc sinh, sinh viªn ®¹o v¨n khi viÕt TL.
Trong níc.
Cha «ng ta tõ xa xa ®· cã truyÒn thèng tù häc, tù v¬n lªn kh«ng mÖt mái. Trong c«ng cuéc dùng vµ gi÷ níc ®Çy gian khæ, tinh thÇn Êy l¹i cµng ®îc ph¸t huy m¹nh mÏ. Trong chóng ta, kh«ng ai kh«ng biÕt ®Õn chuyÖn An D¬ng V¬ng x©y Loa thµnh, ®Õn chuyÖn Ng« QuyÒn dïng b·i cäc lîi dông thñy triÒu chèng giÆc. §ã lµ nh÷ng thµnh qu¶ cña cha «ng ta trong qu¸ tr×nh tù häc hái, rót kinh nghiÖm tõ thùc tÕ. Trong lÞch sö d©n téc , vÉn cßn ghi tªn nhiÒu nhµ v¨n hãa, nhµ khoa häc thµnh tµi nhê tù häc nh M¹c §Ünh Chi, NguyÔn HiÒn, L¬ng ThÕ Vinh, Lª Quý §«n, Cao B¸ Qu¸t, NguyÔn Siªu,…
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, còng lµ mét trong nh÷ng tÊm g¬ng tù häc kh«ng biÕt mÖt mái. Sinh thêi, B¸c Hå cã “ Bót ký ®äc s¸ch”. B¸c ®· chØ ra c¸ch ®äc s¸ch vµ còng tõng nhÊn m¹nh vai trß cña tù häc ®èi víi b¶n th©n ngêi “ t«i n¨m nay 71 tuæi, ngµy nµo còng ph¶i häc … Kh«ng häc th× kh«ng theo kÞp, c«ng viÖc nã sÏ g¹t m×nh l¹i phÝa sau” [25].
Phong trµo tù häc trong nhµ trêng ë níc ta ®îc khëi xíng n¨m 1960 ë c¸c trêng s ph¹m víi khÈu hiÖu: “BiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o”. [14]
N¨m 1977, ë trêng ®¹i häc s ph¹m, GS NguyÔn C¶nh Toµn ®Ò xuÊt vµ chñ tr× ®Ò ¸n ®µo t¹o GV t¹i chÝnh c¸c trêng THPT, gäi lµ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o võa häc võa lµm GV . Nh÷ng sinh viªn thuéc hÖ ®µo t¹o nµy lµ nh÷ng ngêi ®· trît ®¹i häc nhng vÉn ë møc “ cã thÓ häc ®îc”, hä ®îc ®µo t¹o ®Ó lµm GV trùc tiÕp t¹i c¸c trêng THPT, trong hoµn c¶nh “xa thÇy” vµ chñ yÕu häc theo h×nh thøc tù häc cã híng dÉn nhng l¹i tham gia thi chung víi sinh viªn hÖ chÝnh quy (®îc häc t¹i trêng s ph¹m), trong ®iÒu kiÖn gÇn thÇy. KÕt qu¶ nghiªn cøu tõ n¨m 1977 ®Õn 1984 cho thÊy kÕt qu¶ häc tËp cña nh÷ng sinh viªn thuéc ch¬ng tr×nh nµy lu«n cã xÊp xØ (h¬n hoÆc kÐm mét chót tïy n¨m) so víi sinh viªn chÝnh quy. Ch¬ng tr×nh ®· gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®îc vai trß cao cña tù häc ®èi víi sinh viªn s ph¹m [34, 35].
N¨m 2002, c¸c t¸c gi¶ cuèn “Häc vµ d¹y c¸ch häc” ®· chØ ra r»ng : Häc vÒ c¬ b¶n lµ tù häc, ®ã lµ phÇn néi lùc tøc lµ phÇn nç lùc, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña b¶n th©n ngêi häc. Tù häc “kh«ng ph¶i lµ viÖc riªng cña nh÷ng ngêi th«ng minh ®Æc biÖt mµ lµ viÖc phæ biÕn cña nh÷ng con ngêi b×nh thêng cã ®ñ tr×nh ®é ®Ó häc c¸i s¾p häc”.
N¨m 2003, GS Phan Cù Nh©n biªn so¹n cuèn “ Híng dÉn tù ®äc s¸ch Di truyÒn häc” ®· nhÊn m¹nh vai trß cña tù häc ®èi víi sinh viªn nãi chung vµ sinh viªn s ph¹m nãi riªng. §ång thêi, GS còng ®· bíc ®Çu ®a ra nh÷ng gîi ý ®Ó sinh viªn cã thÓ tù häc phÇn Di truyÒn häc trong ®iÒu kiÖn cã lªn líp hoÆc kh«ng [26].
N¨m 2010, t¸c gi¶ Lª ThÞ Thu HuyÒn, trong luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh ®· x©y dùng quy tr×nh d¹y sinh viªn tù häc häc phÇn Sinh lÝ vËt nu«i t¹i trêng Cao ®¼ng S ph¹m S¬n La. Trong luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ ®· x©y dùng ®îc quy tr×nh d¹y tù häc cho sinh viªn, trong ®ã cã híng dÉn sinh viªn tù häc hoµn b»ng c¸ch ®a ra c¸c c©u hái, c¸c bµi tËp, c¸c ®Ò tµi [16].
HiÖn nay, rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p häc cho ngêi häc ®· ®îc LuËt gi¸o dôc cña chóng ta coi lµ môc tiªu gi¸o dôc vµ ®iÒu ®ã ®· ®îc cô thÓ hãa trong ch¬ng tr×nh. Trong SGK hiÖn nay, bíc ®Çu ®· cã hÖ thèng nh÷ng c©u hái nªu vÊn ®Ò gióp GV thuËn lîi h¬n trong tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kh¸m ph¸ cña häc sinh. Tuy nhiªn, tÝnh nªu vÊn ®Ò cña hÖ thèng c©u hái cßn mê nh¹t, ®Æc biÖt lµ cha ph¸t huy ®îc hÕt tÝnh ®éc lËp, tù lùc cña HS.
T¸c gi¶ Lª Kh¸nh B»ng ®· ph©n biÖt hai kh¸i niÖm “ nghiªn cøu khoa häc” vµ “tËp dît nghiªn cøu khoa häc”. Theo t¸c gi¶, NCKH víi yªu cÇu cao ë níc ta chØ thùc sù ®îc ®Æt ra víi bËc ®µo t¹o nghiªn cøu sinh. Tuy nhiªn, víi t¸c dông gi¸o dôc cao cña nã mµ cÇn ®îc ®a vµo sím h¬n víi nghÜa lµ “tËp dît NCKH” vµ v× vËy cÇn gi¶m nhÑ c¸c yªu cÇu cña nã nh “kh«ng yªu cÇu kÕt qu¶ ph¶i lµ míi víi nh©n lo¹i” mµ chØ cÇn “míi víi b¶n th©n ngêi nghiªn cøu”. T¸c gi¶ còng ®· chØ ra c¸c lo¹i bµi tËp NCKH, yªu cÇu cña chóng, ý nghÜa gi¸o dôc còng nh c¸ch thøc tiÕn hµnh. Tuy nhiªn, viÖc vËn dông c¸c bµi tËp NCKH nµy ë níc ta thêng míi chØ ¸p dông ë bËc häc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc, cßn ë phæ th«ng viÖc vËn dông ®iÒu nµy míi chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t [34].
Trong cuèn “LuËn bµn vµ kinh nghiÖm vÒ tù häc” ®îc viÕt n¨m 1994, t¸c gi¶ Vò V¨n T¶o ®· “®Ò nghÞ lµm thö ®Ó ®a dÇn viÖc tËp dît NCKH vµo trong häc sinh phæ th«ng”. ¤ng ®· chØ ra nh÷ng trêng hîp thö tËp cho häc sinh cÊp 2, cÊp 3 vµ thËm chÝ lµ cÊp 1 NCKH. Tuy nhiªn, theo t¸c gi¶, c¸c ho¹t ®éng trªn míi chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t, cha ®îc thiÕt kÕ thµnh ho¹t ®éng võa søc víi ngêi häc mµ míi chØ lµ “ ¨n theo” c¸c dù ¸n cña c¸c trêng ®¹i häc. [34]
Trong chuyªn ®Ò : “ C©u hái, bµi tËp trong d¹y häc sinh häc”, PGS Lª §×nh Trung ®· xÕp TL, luËn v¨n vµo c©u hái, bµi tËp tr¾c nghiÖm tù luËn. Còng trong chuyªn ®Ò nµy, PGS ®· ®a ra kh¸i niÖm vµ quy tr×nh sö dông c©u hái tù lùc vµo trong d¹y häc Sinh häc nh mét d¹ng cña bµi to¸n nhËn thøc. PGS còng ®· híng dÉn nhiÒu luËn v¨n th¹c sÜ vµ luËn ¸n tiÕn sÜ vÒ sö dông c©u hái tù lùc trong nghiªn cøu tµi liÖu míi, trong viÖc chuyÓn t¶i bµi to¸n nhËn thøc, trong viÖc thiÕt kÕ bµi gi¶ng Sinh häc theo híng tÝch cùc hãa ho¹t ®éng häc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong d¹y häc kh¸m ph¸ ®¸p øng víi c¸ch chuyÓn híng d¹y häc tÝch cùc hiÖn nay [37].
N¨m 2003, trong qu¸ tr×nh triÓn khai dù ¸n ®a c«ng nghÖ th«ng tin vµo trêng häc ë ViÖt Nam, tËp ®oµn Intel ®· ®a ra nh÷ng híng dÉn kh¸ cô thÓ cho ph¬ng ph¸p d¹y häc theo dù ¸n mµ c¸c bíc kh¸ gièng víi viÖc thùc hiÖn mét bµi TL nh x¸c ®Þnh tªn ®Ò tµi, triÓn khai néi dung, khi tr×nh bµy cÇn cã danh môc tµi liÖu tham kh¶o,… Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p nµy khi ¸p dông l¹i khã triÓn khai trong ®iÒu kiÖn cña níc ta do: Néi dung ®Ò tµi ph¶i cã tÝnh thùc tiÔn vµ mang tÝnh liªn m«n ®ßi hái kinh phÝ, trang thiÕt bÞ lín vµ nhiÒu lùc lîng cïng tham gia, s¶n phÈm cÇn ®îc häc sinh b¸o c¸o b»ng Powerpoint, Microsoft Publisher, trang Web b»ng Microsoft Publisher. §iÒu nµy lµ rÊt khã v× tr×nh ®é tin häc vµ ph¬ng tiÖn cña ®a sè GV vµ häc sinh kh«ng cho phÐp, ®Æc biÖt ®èi víi häc sinh vïng n«ng th«n [6, 33].
Thø trëng Bé gi¸o dôc, TS.NguyÔn Vinh HiÓn khi tr¶ lêi pháng vÊn cña b¸o chÝ vÒ híng ®æi míi kiÓm tra, ®¸nh gi¸ trong gi¸o dôc phæ th«ng ®· kh¼ng ®Þnh: “Thø nhÊt lµ n©ng cao n¨ng lùc ®¸nh gi¸ häc sinh trªn líp häc trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, ®a d¹ng c¸c h×nh thøc ®¸nh gi¸ häc sinh nh cã thÓ giao cho c¸c em c¸c dù ¸n nhá råi cho ®¸nh gi¸ hoÆc ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé dÇn dÇn th«ng qua tµi liÖu häc tËp cña c¸c em” .
Theo GS §inh Quang B¸o (Héi th¶o quèc gia vÒ gi¶ng d¹y Sinh häc ë trêng phæ th«ng ViÖt Nam th¸ng 4 n¨m 2012) khi bµn vÒ SGK th× SGK nªn cã cÊu tróc gåm hai phÇn lµ phÇn “bµi viÕt” vµ phÇn “c¬ chÕ s ph¹m”. Còng theo GS, phÇn “c¬ chÕ s ph¹m” gåm “c¸c c©u hái, bµi tËp, c¸c kªnh h×nh, bµi ®äc thªm, tµi liÖu tham kh¶o, c¸c t liÖu, sè liÖu, sù kiÖn, minh chøng,…C¸c t×nh huèng s ph¹m, c¸c bµi tËp ®îc diÔn ®¹t díi d¹ng c¸c ®Ò ¸n, c¸c chñ ®Ò tiÓu luËn”.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |