C¬ së khoa häc cña viÖc lùa chän phÇn CSVC - CCDT ®Ó rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL

2.2. C¬ së khoa häc cña viÖc lùa chän phÇn CSVC - CCDT ®Ó rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL.

- Võa cã tÝnh thùc tiÔn, øng dông nh­ng l¹i cã tÝnh trõu t­îng cao. KiÕn thøc Di truyÒn häc cã ý nghÜa trong mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. Tuy nhiªn, l­îng kiÕn thøc vÒ c¸c c¬ chÕ vµ qu¸ tr×nh rÊt lín. C¸c c¬ chÕ vµ qu¸ tr×nh ®ã ta l¹i kh«ng ®­îc nh×n thÊy b»ng m¾t th­êng, cã nhiÒu c¬ chÕ xuÊt ph¸t ®iÓm lµ tõ gi¶ thuyÕt cña c¸c nhµ khoa häc, sau ®ã míi ®­îc kiÓm chøng vµ lµm râ b»ng thùc nghiÖm. Néi dung nh÷ng kiÕn thøc nµy l¹i ®ßi hái ë ng­êi häc t­ duy tæng hîp cao ®Æc biÖt lµ cÇn cã t­ duy cña c¸c bé m«n To¸n, LÝ, Ho¸ (nhËn ®Þnh nµy ®­îc 89,36% GV chuyªn Sinh ®­îc hái ®ång ý).

- C¸c néi dung vÒ CSVC - CCDT còng ®­îc bæ sung ®æi míi liªn tôc. Theo yªu cÇu cña ch­¬ng tr×nh chuyªn s©u l¹i lµ nh÷ng kiÕn thøc ®ßi hái ®i vµo “chi tiÕt” hoÆc “ cô thÓ” cña c¸c qu¸ tr×nh [3]. V× vËy, chóng l¹i cµng cÇn cã sù ®æi míi vµ cËp nhËt th­êng xuyªn. B¶n th©n SGK, SGV vµ tµi liÖu chuyªn kh«ng thÓ lµm ®­îc viÖc nµy. Cã 50% GV ®­îc hái cho r»ng SGK vµ tµi liÖu chuyªn ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ch­¬ng tr×nh, 11,7% cho r»ng qu¸ t¶i, 38,3% cho r»ng ®· ®¸p øng tèt vµ rÊt tèt yªu cÇu.V× vËy, trong thùc tÕ d¹y häc, ®a phÇn GV ®· yªu cÇu HS cña m×nh sö dông thªm b¸o, t¹p chÝ, internet hoÆc c¸c tµi liÖu chuyªn ngµnh cho viÖc häc tËp ngoµi SGK vµ tµi liÖu chuyªn.

- Víi yªu cÇu ®i chi tiÕt, cô thÓ vµo c¸c qóa tr×nh, CCDT ë c¸c nhãm sinh vËt kh¸c nhau th× râ rµng lµ l­îng kiÕn thøc cÇn ®­a vµo lµ khæng lå. §iÒu ®ã d­êng nh­ lµ bÊt kh¶ thi trong khi thêi l­îng trªn líp, tr×nh ®é cña GV vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu cña HS lµ cã h¹n….

Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cña phÇn CSVC - CCDT, chóng t«i nhËn thÊy, c¸ch lµm kh«n ngoan kh«ng ph¶i lµ GV truyÒn thô mét chiÒu cho HS kiÕn thøc mµ lµ h­íng dÉn c¸ch HS tù chiÕm lÜnh kiÕn thøc b»ng c¸ch d¹y c¸c em c¸ch thu thËp vµ xö lý th«ng tin tõ nguån tµi liÖu c¸c em cã. Mét trong nh÷ng c¸ch ®ã lµ h­íng dÉn c¸c em lµm c¸c bµi b¸o c¸o TL. C¸ch nµy còng h­íng tíi môc tiªu lµ rÌn kÜ n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu tµi liÖu vµ cao h¬n c¶ lµ kÜ n¨ng NCKH cho ng­êi häc nh­ ®Þnh h­íng cña ch­¬ng tr×nh chuyªn s©u nãi riªng vµ chuÈn ®µo t¹o cña c¸c tr­êng chuyªn nãi chung.

2.3. BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL khi d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh.

MÆt kh¸c theo kÕt qña ®iÒu tra thùc tiÔn cña chóng t«i vÒ ®¸nh gi¸ cña GV ®èi víi kÜ n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS khi míi b­íc vµo líp 10 chuyªn Sinh cßn ë møc trung b×nh vµ kÐm. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi bµi kh¶o s¸t kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS 10 Sinh tr­êng THPT chuyªn H­ng Yªn (2012 – 2013).

V× vËy chóng t«i x©y dùng quy tr×nh rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS 10 chuyªn Sinh lµm b¸o c¸o TL lµm hai giai ®o¹n. Hai giai ®o¹n nµy kh«ng t¸ch rêi mµ lu«n ®an xen, bæ trî cho nhau.

Giai ®o¹n 1: RÌn c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu c¬ b¶n

Cñng cè, n©ng cao, hoµn thiÖn

Trong ®ã: Giai ®o¹n 1 lµ rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu trang bÞ cho ng­êi häc nh÷ng kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu c¬ b¶n; Giai ®o¹n 2 lµ tæ chøc HS lµm b¸o c¸o TL. Thùc chÊt, ë giai ®o¹n 1, viÖc tæ chøc rÌn HS c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu, chóng t«I sö dông c¸c c©u hái ng¾n, thùc chÊt bµi tr¶ lêi cho c¸c c©u hái ®ã ®· lµ c¸c bµi tiÓu luËn rÊt ng¾n. ë giai ®o¹n 2, HS lµm c¸c bµi tiÓu luËn dµi h¬n nhê ®ã gióp cñng cè n©ng cao vµ hoµn thiÖn h¬n c¸c kÜ n¨ng ®· ®­îc trang bÞ tõ giai ®o¹n 1 tõ ®ã mµ thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých cña ®Ò tµi.

2.3.1. Giai ®o¹n 1: RÌn c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu c¬ b¶n

2.3.1.1. RÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu

§Ó rÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò nghiªn cøu cho HS, trong qu¸ tr×nh d¹y hai chuyªn ®Ò vÒ CSVC – CCDT, chóng t«i giao cho c¸c em c¸c c©u hái, bµi tËp dùa trªn c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò råi h­íng dÉn c¸c em c¸ch x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu cña c©u hái, bµi tËp (ph©n tÝch ®Ò).

VÝ dô1: Sau khi yªu cÇu HS ®äc néi dung vÒ c¬ chÕ thay thÕ ®o¹n måi b»ng c¸c tr×nh tù nuclª«tid t­¬ng øng trong nh©n ®«i ADN, chóng t«i ®Æt c©u hái tæng qu¸t: “C¸c em h·y ®äc néi dung SGK 12 n©ng cao, phÇn C¬ chÕ nh©n ®«i ADN vµ dù ®o¸n xem sù thay thÕ ®o¹n måi ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n chuÈn gièng vµ kh¸c nhau nh­ thÕ nµo?”. Sau ®ã, chóng t«i dÇn h­íng dÉn c¸c em x¸c ®Þnh vÊn ®Ò b»ng hÖ thèng c©u hái nh­ sau:

• 
  GV : C¸c em h·y g¹ch ch©n nh÷ng tõ vµ côm tõ mµ em cho lµ quan träng trong c©u hái nµy? (t¹m gäi lµ tõ ch×a kho¸) .
  
• 
  HS : Sù thay thÕ ®o¹n måi ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n chuÈn gièng vµ kh¸c nhau nh­ thÕ nµo?”
  
• 
  GV : §o¹n måi lµ g×? T¹i sao qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN cÇn cã sù xuÊt hiÖn cña ®o¹n måi?
  
• 
  HS : §ã lµ ®o¹n gåm 8-10 rib«nuclª«tid ®­îc tæng hîp d­íi t¸c dông cña ARNpolymerase. Do ADN polymerase I cÇn cã C3’OH tù do ®Ó khëi ®Çu m¹ch ADN con trªn khu«n ADN mÑ.
  
• 
  GV : VËy khi ADN polymerase I tiÕn hµnh c¾t bá c¸c rib«nuclª«tid cña ®o¹n måi vµ thay vµo ®ã lµ c¸c nuclª«tid t­¬ng øng cña m«i tr­êng néi bµo th× ®Çu C3’OH ®­îc cung cÊp tõ ®©u?
  
• 
  HS cã thÓ ®­a ra nhiÒu ý kiÕn nh­ng GV cã thÓ chèt ý kiÕn phï hîp nhÊt lµ lÊy tõ ®Çu 3’ cña ®o¹n ¤kazaki kÕ tr­íc hoÆc cña m¹ch liªn tôc thuéc ch¹c ba t¸i b¶n ®èi diÖn.
  
• 
  GV : ADN ë nh©n s¬ cã d¹ng m¹ch vßng cßn ë nh©n chuÈn lµ m¹ch th¼ng. §Æc ®iÓm nµy dÉn tíi kh¸c biÖt g× trong c¬ chÕ thay thÕ ®o¹n måi cña hai lo¹i ADN nµy?
  
• 
  HS : VÏ s¬ ®å cÊu tróc ADN m¹ch vßng vµ m¹ch th¼ng, kÕt hîp víi h­íng dÉn cña GV sÏ suy ra ®­îc:
  

• 
  GV : Th«ng b¸o vÒ sù tån t¹i cña tr×nh tù TEL trªn NST vµ enzym telomerase.
  

§Ó gîi ý HS x¸c ®inh vÊn ®Ò cÇn hái trong c©u nµy, chóng t«i còng nªu c¸c gîi ý sau:

• 
  GV : C¸c em h·y g¹ch ch©n nh÷ng tõ quan träng trong c©u hái trªn.
  
• 
  HS g¹ch ch©n: “Ph©n tÝch sù phï hîp gi÷a cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña ADN”.
  
• 
  GV ®­a gîi ý sau khi cho HS chót thêi gian suy nghÜ: “ §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, c¸c em h·y sö dông c¶ kªnh ch÷ vµ kªnh h×nh trong bµi ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
  

Víi c©u hái nµy, GV cã thÓ dïng ®Ó tæ chøc cho HS tù nghiªn cøu tµi liÖu vÒ phÇn ADN ë trªn líp hoÆc giao cho c¸c em so¹n bµi tr­íc khi lªn líp.

VÝ dô 3: T­¬ng tù vÝ dô 2, khi d¹y vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña NST, GV còng cã thÓ ®Æt c©u hái ®Ó HS so¹n bµi tr­íc ë nhµ hoÆc sö dông trong d¹y bµi míi nh­ sau: “ §äc néi dung SGK Sinh häc 12 n©ng cao, vÒ cÊu tróc siªu hiÓn vi cña NST vµ ph©n tÝch ý nghÜa cña c¸c bËc cÊu tróc cuén xo¾n ®èi víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña NST”

Víi c©u hái nµy nÕu tæ chøc d¹y bµi míi ngay, GV cã thÓ gîi ý b»ng c¸c yªu cÇu sau:

• 
  H·y g¹ch ch©n c¸c tõ chèt trong c©u hái trªn.
  
• 
  HS g¹ch ch©n ®­îc: “ph©n tÝch ý nghÜa cña c¸c bËc cÊu tróc cuén xo¾n ®èi víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña NST”
  
• 
  GV: §Ó gi¶i ®¸p ®­îc c©u hái nµy, c¸c em h·y tr¶ lêi c¸c gîi ý sau: “NST cã nh÷ng chøc n¨ng nµo? C¸c bËc cÊu tróc cuén xo¾n ¶nh h­ëng g× tíi ph©n tö ADN trong NST. Sù ¶nh h­ëng ®ã gióp NST thùc hiÖn tõng chøc n¨ng ®ã ra sao?”
  

VÝ dô 4: Sau khi d¹y vÒ c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen chóng t«i cã thÓ ®­a ra nh÷ng c©u hái t­¬ng tù nhau, yªu cÇu c¸c em th¶o luËn råi tr¶ lêi tõ ®ã c¸c em thÊy ®­îc sù kh¸c biÖt trong c¸ch ®Æt c©u hái.

“C©u1: Quan s¸t s¬ ®å h×nh … SGK 12 n©ng cao, trang m« t¶ c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen cña ¤pªron l¾c trong m«i tr­êng cã vµ kh«ng cã l¾ct«se.

C©u 2: §iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu trong m«i tr­êng nu«i cÊy E.coli cã c¶ l¾ct«se vµ ®­êng gluc«se

C©u3: M«i tr­êng cã l¾ct«se nh­ng «pªron trªn kh«ng ho¹t ®éng. §iÒu g× ®· x¶y ra ?

C©u 4 : M«i tr­êng cã l¾ct«se nh­ng l¾ct«se kh«ng ®­îc ph©n gi¶i. §iÒu g× ®· x¶y ra?”

Trong 4 c©u hái trªn, c©u 1 cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen cña ¤pªr«n l¾c. ë c©u 2, GV cÇn gióp HS x¸c ®Þnh ®­îc: ho¹t ®éng cña «pªron l¾c lµ ph©n gi¶i l¾ct«se thµnh gluc«se vµ gal¾ct«se cung cÊp nguyªn liÖu dÔ sö dông cho ho¹t ®éng h« hÊp cña tÕ bµo vi khuÈn. Trong m«i tr­êng cã c¶ gluc«se vµ l¨ct«se th× tÊt yÕu vi khuÈn sÏ sö dông gluc«se tr­íc. Tøc lµ l¾ct«se kh«ng ®­îc ph©n gi¶i hay «pªron kh«ng ho¹t ®éng. GV còng cã thÓ cung cÊp thªm kiÕn thøc vÒ c¬ chÕ ®iÒu hoµ «pªron trªn trong ®iÒu kiÖn m«i tr­êng cã c¶ gluc«se vµ gal¾ct«se lµ theo m« h×nh L¾c⁺ vµ yªu cÇu HS vÒ ®äc thªm trong tµi liÖu.

C©u 3 còng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò «pªron kh«ng ho¹t ®éng do ®ã HS dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc mét nguyªn nh©n lµ sù tån t¹i cña ®­êng ®¬n trong m«i tr­êng cã l¾ct«se. Nh­ng HS còng cÇn lËt l¹i vÊn ®Ò r»ng nÕu kh«ng cã ®­êng ®¬n th× sao. Nh­ vËy cã kh¶ n¨ng ®ét biÕn ®· x¶y ra. Nh­ng lµ ®ét biÕn nµo? §Ò cho lµ ¤pªron kh«ng ho¹t ®éng, tøc lµ kh«ng cã phiªn m·. VËy c¸c d¹ng ®ét biÕn ®ã cã thÓ ®­îc dù ®o¸n lµ:

• 
  §ét biÕn gen trªn tr×nh tù ®iÒu hoµ lµm cho pr«tªin øc chÕ kh«ng nhËn diÖn ®­îc hoÆc kh«ng kÕt hîp ®­îc víi chÊt c¶m øng lµ l¾ct«se.
  
• 
  §ét biÕn trªn vïng P lµm ARN polymªraza kh«ng b¸m ®­îc vµo P nªn kh«ng cã ho¹t ®éng phiªn m·.
  

Sau khi HS ®· th¹o ®­îc kÜ n¨ng nµy qua c¸c c©u hái nhá nh­ trªn , chóng t«i cã thÓ rÌn c¸c em x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò lín h¬n, tæng qu¸t h¬n qua c¸c ®Ò tµi TL. Nhê kÜ n¨ng nµy, HS cã thÓ tù x¸c ®Þnh ®­îc tªn ®Ò tµi còng nh­ lËp dµn ý cho c©u tr¶ lêi hay ®Ò c­¬ng cho bµi TL.

2.3.1.2. RÌn kÜ n¨ng lùa chän tµi liÖu

Tr­íc vµ sau khi x¸c ®Þnh ®­îc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu, HS cÇn biÕt t×m nguån tµi liÖu phï hîp. Kh¶ n¨ng t×m kiÕm tµi liÖu sÏ gãp søc ®¾c lùc cho ng­êi häc trong c¶ qu¸ tr×nh viÕt bµi, lµm cho bµi viÕt cã c¶ chiÒu s©u vµ ®é réng. Nguån tµi liÖu phï hîp còng gióp HS kiÓm tra l¹i kh©u x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu cña m×nh xem m×nh x¸c ®Þnh vÊn ®Ò ®· ®óng vµ ®ñ ch­a.

Nguån tµi liÖu c¬ b¶n nhÊt cña HS lµ SGK vµ vë ghi. Tuy nhiªn, víi HS chuyªn, nguån ®ã nhiÒu khi lµ ch­a ®ñ, c¸c em cÇn biÕt lùa chän c¸c tµi liÖu bæ trî kh¸c. Nguån tµi liÖu bæ trî hay ®­îc dïng nhÊt ngoµi s¸ch tham kh¶o mµ c¸c em cã lµ c¸c s¸ch tham kh¶o cã trªn th­ viÖn. V× vËy, c¸c em cÇn biÕt c¸ch tra c¸c tªn s¸ch tõ c¸c môc lôc ph©n lo¹i trªn th­ viÖn. Ngoµi ra, c¸c em cã thÓ sö dông nguån th«ng tin tõ internet. §Ó c¸c em khai th¸c tèt Internet, GV cÇn h­íng dÉn c¸c em biÕt c¸ch sö dông c¸c c«ng cô t×m kiÕm, c¸c tõ khãa (®«i khi ph¶i dïng c¸c tõ khãa tiÕng Anh th× c¸c em cÇn biÕt c¸c sö dông tõ ®iÓn Anh ViÖt hoÆc ViÖt Anh, sö dông c¸c c«ng cô dÞch mét c¸ch hîp lÝ). Trong nhiÒu tr­êng hîp, GV cã thÓ ®­a ra mét sè trang web tin cËy lµm nguån chØ dÉn tµi liÖu tham kh¶o cho HS .

Trong c¸c vÝ dô ë môc 2.3.1.1 kÓ trªn, khi tæ chøc HS lµm viÖc trªn líp, chóng t«i sö dông nguån tµi liÖu lµ SGK v× thêi gian cho phÐp ng¾n. Tuy nhiªn, nÕu ®ã lµ c©u hái giao c¸c em vÒ nhµ so¹n bµi hoÆc lµ bµi tËp vÒ nhµ sau khi häc ë trªn líp th× chóng t«i cã thÓ yªu cÇu c¸c em ®äc thªm c¸c tµi liÖu bæ trî nh­ tµi liÖu chuyªn, tµi liÖu chuyªn s©u,… B­íc ®Çu chóng t«i cã thÓ chØ cho c¸c em tªn tµi liÖu, song khi c¸c em ®· th¹o, chóng t«i yªu cÇu c¸c em lªn t×m trªn th­ viÖn cña tr­êng.

Ch¼ng h¹n, víi c©u hái ®· nªu ë vÝ dô 1, môc 2.3.1.1, chóng t«i cã thÓ thay ®æi nh­ sau ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng t×m kiÕm tµi liÖu cho HS : “ VÒ nhµ, em h·y t×m hiÓu thªm trong c¸c tµi liÖu ngoµi SGK vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN vµ dù ®o¸n xem sù thay thÕ ®o¹n måi ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n chuÈn gièng vµ kh¸c nhau nh­ thÕ nµo?”. §Ó thuËn lîi cho HS khai th¸c tµi liÖu, chóng t«i cã thÓ cung cÊp mét sè tõ kho¸ quan träng sau: Cã chÕ nh©n ®«i ADN (c¬ chÕ tù sao, c¬ chÕ tù t¸i b¶n ADN), ®o¹n måi (primer), ADN polymerasa, nh©n s¬ (pr«caryota), nh©n chuÈn (eucaryota), telomer, telomerase.

Bªn c¹nh ®ã, chóng t«i còng ®Ò nghÞ c¸c em sö dông nguån tµi liÖu trªn Internet. VÝ dô, cïng vÊn ®Ò vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN, GV cã thÓ yªu cÇu HS: “ VÒ nhµ, c¸c em h·y t×m mét sè, tranh ¶nh, s¬ ®å hoÆc c¸c ®o¹n video, ¶nh ®éng minh ho¹ cho c¬ chÕ nh©n ®«i ADN”. T­¬ng tù, yªu cÇu nµy cã thÓ ®­îc linh ho¹t sö dông trong qu¸ tr×nh d¹y c¸c c¬ chÕ kh¸c nh­ phiªn m·, dÞch m· hoÆc nguyªn ph©n, gi¶m ph©n.

2.1.3.3. RÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh môc ®Ých ®äc tµi liÖu

Khi ®äc mét tµi liÖu nµo ®ã, ng­êi ®äc cÇn x¸c ®Þnh môc ®Ých ®äc cña m×nh. §Çu tiªn cÇn x¸c ®Þnh th«ng tin m×nh cÇn cã trong toµn bé tµi liÖu ®ã hay kh«ng hay chØ lµ mét ®o¹n nhá. Muèn vËy cÇn cã thãi quen ®äc phÇn më ®Çu vµ ®äc qua môc lôc, nÕu kh«ng cã môc lôc cÇn ®äc l­ít qua c¸c ý chÝnh. Sau khi t×m ®­îc néi dung cÇn ®äc ta h·y ®äc kÜ, võa ®äc võa nghiÒn ngÉm ®Ó cã thÓ hiÓu s©u s¾c.

Ch¼ng h¹n, vÉn c©u hái vÒ viÖc dù ®o¸n c¬ chÕ thay thÕ ®o¹n måi ë nh©n s¬ vµ nh©n chuÈn, chóng t«i cã thÓ kh«ng yªu cÇu HS vÒ nhµ ®äc, kh«ng ®­a c©u hái gîi ý mµ yªu cÇu c¸c em ®äc ngay t¹i líp víi víi chØ dÉn: “ C¬ chÕ nµy ®­îc tr×nh bµy trong Sinh häc 12 chuyªn s©u, phÇn Di truyÒn häc cña t¸c gi¶ Vò §øc L­u, c¸c em h·y sö dông cuèn tµi liÖu nµy ®Ó t×m néi dung cÇn thiÕt cho viÖc tr¶ lêi c©u hái trªn”. Sau ®ã chóng t«i sÏ h­íng dÉn c¸c em gië phÇn môc lôc cña cuèn s¸ch, t×m néi dung vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN, sau ®ã gië néi dung vÒ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN. TiÕp theo HS ®­îc yªu cÇu ®äc l­ít thËt nhanh ®Ó x¸c ®Þnh ®­îc néi dung nãi vÒ c¬ chÕ thay thÕ ®o¹n måi. Khi ®ã, c¸c em míi ®­îc yªu cÇu ®äc kÜ néi dung nµy ®Ó tr¶ lêi c©u hái.

ë c©u hái thuéc vÝ dô 2 vµ 3 ë môc 2.3.1.1, thùc ra HS còng cÇn cã kÜ n¨ng ®äc l­ít v× néi dung vÒ chøc n¨ng cña ADN vµ NST ®Òu ®­îc viÕt ë cuèi bµi trong khi kiÕn thøc nµy HS ®Òu cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc tr­íc tiªn míi tr¶ lêi ®­îc c©u hái.

2.3.1.4. RÌn kÜ n¨ng ghi chÐp th«ng tin

HS khi ®äc tµi liÖu còng nh­ khi nghe gi¶ng cÇn ph¶i ghi chÐp l¹i ®Ó ®ì tèn thêi gian ®äc l¹i còng nh­ sö dông th«ng tin tõ tµi liÖu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tèt h¬n, ghi nhí th«ng tin nhanh vµ l©u h¬n. Trong häc tËp, kÜ n¨ng ghi chÐp cña ng­êi häc ®ãng vai trß quan träng, nã thÓ hiÖn c¸ch thu nhËn, xö lý vµ ®Þnh h­íng qu¸ tr×nh ghi nhí vµ sö dông th«ng tin.

§Ó rÌn HS kÜ n¨ng nµy, ngay tõ ®Çu chóng t«i yªu cÇu HS chuyªn Sinh sö dông vë ghi cã khæ A4, chia vë thµnh 4 cét: mét cét (phÝa ngoµi cïng tay ph¶i) ghi néi dung chÝnh thÇy c« gi¸o d¹y trªn líp, cét ngay bªn c¹nh ghi c¸c c©u hái thÇy c« hái vµ nh÷ng h­íng dÉn cña thÇy c«, cét kÕ bªn ghi néi dung ®äc ®­îc trong s¸ch gi¸o khoa tµi tµi liÖu tham kh¶o, cét cuèi cïng ghi tæng hîp l¹i nh÷ng g× ®· häc vµ ®äc ®­îc. C¸c néi dung ghi trong vë còng nªn chó thÝch nguån ®Ó sau nµy kh«ng mÊt nhiÒu c«ng ®äc l¹i n÷a.

HS ®­îc rÌn thãi quen chñ ®éng n¾m b¾t vµ ghi nh÷ng vÊn ®Ò mµ GV gi¶ng, kh«ng thô ®éng ngåi chê GV ®äc cho chÐp. Do ®­îc yªu cÇu chuÈn bÞ bµi tr­íc ë nhµ nªn chóng t«i kÕt hîp rÌn cho HS kÜ n¨ng ghi nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thiÕt, nh÷ng vÊn ®Ò ch­a râ,… §Ó lµm ®­îc nh­ vËy,chóng t«i h­íng dÉn HS trong qu¸ tr×nh ®äc tr­íc ë nhµ, cÇn x¸c ®Þnh träng t©m cña bµi, x¸c ®Þnh néi dung nµo m×nh ®· hiÓu kÜ, néi dung nµo ch­a hiÓu ®Ó tËp trung l¾ng nghe vµ ghi bµi vµo néi dung ®ã.

Chóng t«i còng h­íng dÉn HS khi ®äc tµi liÖu cÇn x¸c ®Þnh ý chÝnh , ghi l¹i mét c¸ch ng¾n gän néi dung chÝnh còng nh­ thµnh b¶ng, s¬ ®å, b¶n ®å kh¸i niÖm.

VÝ dô 1: Sau khi häc xong bµi ®ét biÕn gen, chóng t«i yªu cÇu HS lµm bµi tËp vÒ nhµ: “Em h·y ph©n lo¹i ®ét biÕn gen theo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau”.

Khi ®ã c¸c em cÇn ph¶i ®äc néi dung phÇn ®ét biÕn gen trong vë ghi, SGK vµ tµi liÖu bæ trî ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i ®ét biÕn gen kh¸c nhau nh­:

• 
  C¨n cø vµo nguån gèc cña t¸c nh©n => §ét biÕn tù nhiªn vµ ®ét biÕn nh©n t¹o.
  
• 
  C¨n cø vµo ¶nh h­ëng tíi chuçi polynuclª«tid => §ét biÕn mÊt mét hoÆc mét vµi cÆp nuclª«tid, ®ét biÕn thªm mét hoÆc mét vµi cÆp nuclª«tid, ®ét biÕn thay thÕ cÆp nuclª«tid nµy b»ng cÆp nuclª«tid kh¸c, ®ét biÕn ®¶o vÞ trÝ c¸c cÆp nuclª«tid.
  
• 
  C¨n cø vµo ¶nh h­ëng cña ®ét biÕn gen tíi chuçi polypeptid => §ét biÕn v« nghÜa, ®ét biÕn ®ång nghÜa, ®ét biÕn nhÇm nghÜa, ®ét biÕn dÞch khung.
  
• 
  ………..
  

Còng yªu cÇu nµy, chóng t«i cã thÓ kÕt cÊu thµnh bµi TL nh­ sau: “Em h·y ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i ®ét biÕn gen theo c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i kh¸c nhau”.

Khi d¹y vÒ c¸c qu¸ tr×nh, c¸c c¬ chÕ nh­ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN, c¬ chÕ nguyªn ph©n, gi¶m ph©n, chóng t«i h­íng dÉn HS vÒ nhµ häc bµi theo c¸ch diÔn ®¹t néi dung kiÕn thøc b»ng s¬ ®å sau ®ã tõ s¬ ®å, diÔn ®¹t l¹i b»ng lêi. KÜ n¨ng nµy còng th­êng xuyªn ®­îc luyÖn tËp b»ng c¸c c©u hái, bµi tËp.

VÝ dô 2: Khi d¹y bµi §ét biÕn cÊu tróc NST, chóng t«i ®­a yªu cÇu sau ®Ó h­íng dÉn HS ®äc tµi liÖu ®Ó so¹n bµi: “ Em h·y ®äc néi dung SGK, tµi liÖu chuyªn vµ Sinh häc 12 chuyªn s©u, ph©n biÖt c¸c lo¹i ®ét biÕn cÊu tróc NST theo c¸c gîi ý sau:

• 
  Kh¸i niÖm.
  
• 
  C¬ chÕ h×nh thµnh.
  
• 
  HËu qu¶.
  
• 
  Vai trß ®èi víi tiÕn ho¸ vµ chän gièng”.
  

HS : VÒ nhµ ®äc tµi liÖu, lËp b¶ng so s¸nh theo c¸c néi dung ®· ®­îc gîi ý råi t×m th«ng tin ®iÒn vµo b¶ng.

VÝ dô 3: S¬ ®å d­íi m« t¶ c¬ chÕ nh©n ®«i ADN, em h·y ®iÒn tªn c¸c pr«tªin thay cho c¸c ch÷ sè.

VÝ dô 4: Khi d¹y vÒ mARN ®a xistron vµ ®¬n xistron, chóng t«i ®­a s¬ ®å sau ®Ó rÌn kÜ n¨ng cho HS víi c©u hái:

S¬ ®å sau m« t¶ cÊu tróc mét mARN. Hái ®ã lµ mARN ë nhãm sinh vËt nµo ? T¹i sao ? (ghi chó : stop – m· kÕt thóc, cistrons – c¸c ®o¹n xistron)



HS : x¸c ®Þnh ®­îc ®©y lµ 1 mARN mµ cã nhiÒu xistron, nh­ vËy ®ã ph¶i lµ mARN ë sinh vËt nh©n s¬.

C©u hái nµy còng cã thÓ ®­îc dïng ®Ó chuÈn bÞ bµi, d¹y bµi míi, kiÓm tra bµi cò hoÆc cñng cè kiÕn thøc. Chóng t«i dïng ®Ó d¹y bµi míi ®Ó h­íng dÉn c¸c em ®äc néi dung SGK

2.3.1.5. RÌn kÜ n¨ng ®Æt c©u hái

Khi ®äc tµi liÖu, bªn c¹nh viÖc tr¶ lêi c¸c c©u hái cña thÇy c«, ng­êi häc còng cÇn lu«n tù ®Æt c¸c c©u hái t¹i sao, nh­ thÕ nµo, ®Ó lµm g×, lµ c¸i g×… C¸c c©u hái ®ã cã thÓ ®­îc ®Æt khi HS kh«ng hiÓu vÊn ®Ò mµ tµi liÖu tr×nh bµy nh­ng còng cã thÓ ®­îc ®Æt ra ®Ó tranh luËn víi b¹n, víi thÇy. C¸ch lµm nµy lµm cho vÊn ®Ò ®­îc ®µo s©u h¬n do nã ®­îc lËt ®i lËt l¹i nhiÒu lÇn theo nhiÒu h­íng kh¸c nhau. §ång thêi, trong qu¸ tr×nh tranh luËn, ng­êi häc ®­îc bæ sung thªm kiÕn thøc tõ b¹n, kÝch thÝch thªm tÝnh ham häc cña mçi ng­êi. Khi vÊn ®Ò khã ®i ®Õn thèng nhÊt cã thÓ hái thÇy. §Ó HS cã ®­îc kÜ n¨ng nµy, vai trß cña ng­êi thÇy trong qu¸ tr×nh tæ chøc d¹y häc v« cïng quan träng. Trong qu¸ tr×nh ®Æt c©u hái vµ tr¶ lêi c©u hái mµ m×nh ®Æt ra, HS còng tù rÌn ®­îc c¸ch x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu, kÜ n¨ng ®äc vµ tæng hîp tµi liÖu.

VÝ dô: ë bµi ®ét biÕn cÊu tróc NST, sau khi d¹y xong mét néi dung bÊt k× nµo ®ã, ®Æc biÖt lµ nh÷ng néi dung víi nhiÒu kh¸i niÖm khã, trõu t­îng nh­ ë bµi ®ét biÕn cÊu tróc NST ch¼ng h¹n, GV cã thÓ yªu cÇu häc sinh: “ C¸c em h·y xem l¹i xem, ë bµi nµy, cã chç nµo c¸c em ch­a râ th× hái l¹i thÇy, c« vµ c¸c b¹n”.

ThØnh tho¶ng, GV cã thÓ ra yªu cÇu: “ Em h·y ®Æt ra cho líp 1 c©u hái vÒ vÊn ®Ò nµy” hoÆc “ C¸c em h·y lÊy giÊy nh¸p ra, mçi ng­êi ®Æt hai c©u hái vÒ vÊn ®Ò nµy”. Trong qu¸ tr×nh nµy, GV cã thÓ lùa chän nh÷ng c©u hái hay vµ ®éc ®¸o ®Ó cho ®iÓm khuyÕn khÝch.

HoÆc trong qu¸ tr×nh d¹y häc, khi cho HS ®äc mét ®o¹n nµo ®ã, thay v× yªu cÇu HS nªu néi dung chÝnh cña ®o¹n võa ®äc, hoÆc tr¶ lêi mét c©u hái nµo ®ã, GV cã thÓ yªu cÇu HS ®Æt mét c©u hái vÒ vÊn ®Ò võa ®äc. GV còng cÇn lu«n khuyÕn khÝch HS ®Æt c©u hái ®Ó ®i ®Õn tËn cïng mét vÊn ®Ò nµo ®ã. Ch¼ng h¹n liªn tôc ®Æt c©u hái t¹i sao vÒ mét vÊn ®Ò.

Trong qu¸ tr×nh HS viÕt b¸o c¸o TL, GV cã thÓ khuyÕn khÝch c¸c em ®Æt c¸c c©u hái t×nh huèng ®Ó ®Æt vÊn ®Ò, chuyÓn ý hoÆc kh¾c s©u nhÊn m¹nh vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã trong bµi viÕt cña m×nh.

KÜ n¨ng nµy ®Æc biÖt ®­îc n©ng cao trong qu¸ tr×nh GV tæ chøc b¸o c¸o TL nÕu GV yªu cÇu c¸c nhãm chó ý nghe, nhËn xÐt ®¸nh gi¸ bµi tr×nh bµy cña b¹n vµ hái b¹n c¸c néi dung mµ em thÊy lµ cÇn thiÕt. Do tÝnh c¹nh tranh vµ t©m lÝ løa tuæi lµ muèn kh¼ng ®Þnh m×nh nªn viÖc lµm trªn ph¸t huy ®­îc sù tÝch cùc cña ng­êi hái vµ ng­êi ®­îc hái.

2.3.1.6. RÌn kÜ n¨ng diÔn ®¹t l¹i th«ng tin ®· thu ®­îc theo ý hiÓu cña b¶n th©n ng­êi häc

Th«ng tin thu ®­îc cã thÓ ®­îc ng­êi häc ghi l¹i mét c¸ch v¾n t¾t, lËp thµnh s¬ ®å, b¶ng biÓu,… C¸c s¬ ®å, b¶ng biÓu cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó gióp ng­êi häc ghi nhí nh­ng cã thÓ lµ ®Ó hiÓu, ®Ó cñng cè hoÆc më réng, n©ng cao vÒ mét néi dung cô thÓ hoÆc ®Ó hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc.

KÜ n¨ng diÔn ®¹t l¹i th«ng tin trong qu¸ tr×nh häc theo ý hiÓu cña ng­êi häc lµ mét kÜ n¨ng v« cïng quan träng, nã gióp ng­êi häc kh«ng chØ biÕt mµ cßn ph¶i hiÓu vµ vËn dông ®­îc kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch linh ho¹t.

§ã còng lµ kÜ n¨ng v« cïng quan träng trong viÕt luËn, nã quyÕt ®Þnh tÝnh thuyÕt phôc cña bµi luËn v× mét trong nh÷ng yªu cÇu cña bµi tiÓu luËn lµ “ ng­êi häc cÇn ph¶i diÔn ®¹t ®­îc kiÕn thøc theo ý hiÓu cña b¶n th©n m×nh”. Vµ do ®ã, tÊt yÕu lµ viÖc viÕt luËn th­êng xuyªn còng gãp phÇn rÌn luyÖn, n©ng cao vµ hoµn thiÖn kÜ n¨ng nµy cho ng­êi häc.

KÜ n¨ng nµy còng chØ ®­îc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn khi ng­êi häc ®­îc rÌn luyÖn mét c¸ch tØ mØ trong qu¸ tr×nh häc.

VÝ dô 1: Khi d¹y vÒ c¸c d¹ng ®ét biÕn lÖch béi, GV cã thÓ cho s¬ ®å bé NST cña ruåi giÊm råi yªu cÇu HS: “Dùa trªn h×nh vÏ bé NST ruåi giÊm, c¸c em h·y dùa thÓ hiÖn c¸c d¹ng ®ét biÕn lÖch béi mµ SGK ®Ò cËp ë phÇn ®ét biÕn lÖch béi, SGK Sinh häc 12 N©ng cao d­íi d¹ng s¬ ®å”. HoÆc “H·y viÕt kÝ hiÖu bé NST nh­ thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt c¸c d¹ng lÖch béi”.

VÝ dô 2: Khi d¹y vÒ c¸c qu¸ tr×nh, GV còng cã thÓ yªu cÇu HS thÓ hiÖn qu¸ tr×nh ®ã d­íi d¹ng s¬ ®å. VÝ dô, khi d¹y vÒ nguyªn t¾c b¸n b¶o toµn, sau khi cung cÊp cho HS néi dung cña ba nguyªn t¾c t¸i b¶n mµ ng­êi ta dù ®o¸n cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN lµ nguyªn t¾c b¶o toµn, b¸n b¶o toµn vµ ph©n t¸n, GV cã thÓ yªu cÇu HS thÓ hiÖn ba nguyªn t¾c ®ã b»ng s¬ ®å vµ tõ s¬ ®å x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn t¾c phï hîp cho nh©n ®«i ADN lµ nguyªn t¾c b¸n b¶o toµn.

VÝ dô 3: Khi d¹y vÒ c¬ chÕ ph¸t sinh c¸c lÖch béi, GV cã thÓ yªu cÇu HS vÏ s¬ ®å thÓ hiÖn c¬ chÕ ph¸t sinh c¸c lÖch béi hay gÆp ë ng­êi nh­ héi chøng §ao, héi chøng XO, XXX, XXY, XYY,…

VÝ dô 4: Khi d¹y vÒ sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do ngÉu nhiªn cña c¸c NST trong gi¶m ph©n, GV cã thÓ giao bµi tËp: “ ë mét tÕ bµo sinh trøng xÐt hai cÆp NST Aa vµ Bb, b»ng s¬ ®å, h·y chøng minh r»ng sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do cña c¸c NST ®· b¾t ®Çu tõ kÜ gi÷a I cña gi¶m ph©n chø kh«ng ph¶i ë k× sau I”. Víi bµi tËp nµy, b»ng hÖ thèng s¬ ®å, HS sÏ thÊy sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do ngÉu nhiªn cña c¸c NST trong gi¶m ph©n ®· b¾t ®Çu ngay tõ khi c¸c NST tËp hîp theo c¸c c¸ch kh¸c nhau thµnh hµng hai trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi t¬ v« s¾c. ChÝnh sù tËp hîp nµy sÏ quyÕt ®Þnh lo¹i giao tö ®­îc h×nh thµnh sau gi¶m ph©n lµ lo¹i nµo.

2.3.1.7.RÌn cho HS kÜ n¨ng t­ duy ®a chiÒu

§ã chÝnh lµ c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò theo nhiÒu chiÒu h­íng, nhiÒu mÆt kh¸c nhau, thËm chÝ lµ ®èi lËp nhau. Thùc tÕ cho thÊy, s¸ch kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®óng, còng ®ñ. T­¬ng tù nh­ vËy, kh«ng ph¶i mäi ®iÒu thÇy nãi ra ®Òu ®óng vµ ®Òu lµ “khu«n vµng th­íc ngäc”. §iÒu ®ã lµ tÊt yÕu v× ng­êi viÕt s¸ch, ng­êi thÇy dï cã tµi mÊy th× tr×nh ®é nhËn thøc còng chØ cã h¹n. Cã nh÷ng ®iÒu thÇy, ng­êi viÕt s¸ch nhËn thøc ®óng, nh­ng cã ®iÒu ch­a nhËn thøc ®­îc hoÆc nhËn thøc cßn ch­a ®óng. Thø n÷a, cã nh÷ng ®iÒu, víi tr×nh ®é nhËn thøc cña nh©n lo¹i lóc ®ã lµ ®óng nh­ng chØ cÇn mét thêi gian ng¾n sau, nã lµ sai hoÆc ch­a ®ñ. Nh­ B¸c Hå tõng kh¼ng ®Þnh: “ Khi ®äc s¸ch kh«ng ®­îc tin mï qu¸ng vµo tõng c©u, tõng ch÷ trong s¸ch”. Aristot khi ®­îc hái t¹i sao l¹i hay c·i thÇy m×nh, thËm chÝ lËp h¼n mét tr­êng ph¸i triÕt häc ®èi lËp víi thÇy ®· tr¶ lêi: “ T«i yªu thÇy Platon, nh­ng t«i cßn yªu ch©n lý h¬n”.

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, chóng t«i nhËn thÊy cã rÊt nhiÒu HS cña chóng ta qu¸ thô ®éng (kÓ c¶ HS chuyªn) . ThËm chÝ nhiÒu khi chóng t«i cè t×nh nãi sai ®i ®Ó thö ph¶n øng nh­ng cã nhiÒu em vÉn kh«ng tá th¸i ®é g×. HiÖn t­îng nµy cã nguyªn nh©n tõ c¸ch d¹y ¸p ®Æt cña nhiÒu thÇy c« gi¸o tõ THCS. Víi nhiÒu thÇy c«, häc trß ®i ng­îc l¹i hoÆc ®i theo h­íng kh¸c h­íng m×nh ®· chØ ra lµ häc trß h­. C¸ch häc, c¸ch d¹y nµy dÇn lµm thui chét t­ duy ®éc lËp, ãc ph¸n ®o¸n cña c¸c em vµ râ rµng nh÷ng HS nh­ vËy sÏ khã cã thÓ cã tè chÊt cña mét nhµ khoa häc.

Trong qu¸ tr×nh ®äc tµi liÖu ®Ó viÕt luËn, HS rÊt dÔ gÆp nhiÒu nguån th«ng tin kh¸c nhau thËm chÝ lµ tr¸i chiÒu nhau lµm cho c¸c em rÊt lóng tóng. §Æc biÖt, khi sö dông Internet, ®­¬ng nhiªn HS sÏ cã thÓ ®äc ®­îc nh÷ng nguån th«ng tin kh«ng chÝnh x¸c, nhiÒu khi lµ cã h¹i cho c¸c em. §©y còng lµ khã kh¨n mµ nhiÒu HS vÊp ph¶i khi ®äc tµi liÖu ®Ó viÕt TL.V× vËy, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i quyÕt ®Þnh ®­a thªm viÖc rÌn kÜ n¨ng t­ duy ®a chiÒu vµo qu¸ tr×nh rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu.

Trong qu¸ tr×nh rÌn kÜ n¨ng nµy, chóng t«i gióp c¸c em chØ ra nh÷ng chç mµ tµi liÖu viÕt ch­a chÝnh x¸c hoÆc cßn thiÕu. §«i chç, chóng t«i còng “gi¶ vê” nãi sai ®Ó thö ph¶n øng cña häc sinh. HoÆc ®­a ra mét t×nh huèng tr¸i ng­îc víi t×nh huèng ®­îc häc vµ ®Æt c©u hái “ §iÒu g× x¶y ra nÕu ….”. C¸ch lµm nµy kÝch thÝch ham muèn t×m tßi cña HS rÊt nhiÒu v× c¸c em ®­îc quyÒn ®­a ra chñ kiÕn cña m×nh, ®­îc gi¶i thÝch râ rµng t¹i sao ý kiÕn cña m×nh cßn ch­a ®óng, ch­a ®ñ vµ ®­îc tù hµo khi m×nh “th¾ng thÇy” m×nh. §Æc biÖt, nã gióp HS t¨ng c­êng kh¶ n¨ng lËp luËn, hïng biÖn tr­íc ®¸m ®«ng. Ngoµi ra, nã còng cã Ých cho cuéc sèng sau nµy cña HS do c¸c em lu«n t­ duy vÒ mét vÊn ®Ò theo nhiÒu chiÒu h­íng, dù ®o¸n ®­îc nhiÒu t×nh huèng cã thÓ x¶y ra ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt sím hoÆc chÝ Ýt lµ kh«ng qu¸ bÊt ngê. Nã còng kÝch thÝch thÇy lu«n tù ®äc, tù t×m tßi ®Ó t¨ng c­êng chuyªn m«n nghiÖp vô. §©y còng lµ viÖc lµm v« cïng khã, do thãi quen tin t­ëng tuyÖt ®èi vµo thÇy, vµo s¸ch ®· ¨n s©u vµo c¸c em tõ l©u. MÆt kh¸c, còng Ýt ng­êi thÇy chÊp nhËn thua hoÆc “gi¶ vê thua” häc trß v× sî “mÊt thiªng”.

V× vËy, theo kinh nghiÖm cña chóng t«i, c¸ch lµm h÷u hiÖu nhÊt lµ h­íng dÉn HS ®äc vÒ l­îc sö cña mét nghiªn cøu hoÆc cña mét nhµ khoa häc nµo ®ã. Khi thÊy ®­îc qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn ra mét sù kiÖn khoa häc lµ c¶ mét qu¸ tr×nh thö vµ sai, qu¸ tr×nh tranh luËn trong ®ã cã viÖc ph¶i lËt ®i lËt l¹i mét vÊn ®Ò ®· ®­îc ng­êi ®i tr­íc kh¼ng ®Þnh, thËm chÝ ®­îc xem lµ ®óng tuyÖt ®èi, HS còng sÏ dÇn h×nh thµnh kÜ n¨ng nµy.

VÝ dô1: Khi d¹y vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña ADN vµ pr«tªin, chóng t«i yªu cÇu HS lµm ®Ò tµi tiÓu luËn dùa trªn t×nh huèng sau: “ ¡ngghen tõng kh¼ng ®Þnh, ë ®©u cã pr«tªin, ë ®ã cã sù sèng. Sau ®ã, vµo nöa cuèi thÕ kØ 19 vµ ®Çu thÕ kØ 20, rÊt nhiÒu nhµ khoa häc cho r»ng pr«tªin lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn. B»ng hiÓu biÕt vÒ di truyÒn häc hiÖn ®¹i, em h·y bµy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò trªn”.

VÝ dô 2: Sau khi d¹y xong vÒ cÊu tróc cña gen ë c¸c nhãm sinh vËt, GV nªu c©u hái: “H·y cho biÕt quan ®iÓm cña m×nh vÒ mèi quan hÖ 1 gen -> 1pr«tªin -> 1 tÝnh tr¹ng”. NÕu HS chØ biÕt ®Þnh nghÜa gen trong SGK, sÏ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mèi quan hÖ hoµn toµn ®óng. Nh­ng nÕu cã t­ duy ®a chiÒu h¬n, HS sÏ kh¼ng ®Þnh, mèi quan hÖ nµy ®óng nh­ng ch­a ®ñ. §óng trong ®a sè tr­êng hîp lµ 1 gen quy ®Þnh cÊu tróc mét pr«tªin tõ ®ã quy ®Þnh mét tÝnh tr¹ng t­¬ng øng. Ch­a ®ñ lµ do c¸c tr­êng hîp sau:

• 
  1 tÝnh tr¹ng cã thÓ do nhiÒu gen cïng quy ®Þnh (tÝnh tr¹ng ®a gen):
  

+ 1 ph©n tö pr«tªin cã thÓ cÊu tróc gåm nhiÒu chuçi p«lypeptid.

+ Cã nhiÒu gen cïng ®iÒu hoµ chøc n¨ng cña 1 gen kh¸c.

• 
  1 gen cã thÓ quy ®Þnh nhiÒu tÝnh tr¹ng (gen ®a hiÖu):
  

+ Mét gen quy ®Þnh cÊu tróc 1 chuçi p«lypeptid tõ ®ã quy ®Þnh cÊu tróc 1 pr«tªin nh­ng pr«tªin ®ã t¸c ®éng cïng mét lóc ®Õn nhiÒu tÝnh tr¹ng.

Mét gen ë nh©n chuÈn tæng hîp 1 mARN s¬ khai nh­ng mARN qua qu¸ tr×nh c¾t bá Intron vµ nèi c¸c ®o¹n £xon cã thÓ t¹o nhiÒu lo¹i mARN tr­ëng thµnh tõ ®ã quy ®Þnh cÊu tróc nhiÒu chuçi p«lypeptid vµ ¶nh h­ëng tíi nhiÒu tÝnh tr¹ng.

Tr¶ lêi c©u hái trªn võa cã ý nghÜa gióp HS cã c¸ch nh×n kh¸c víi ®Þnh nghÜa gen trong s¸ch gi¸o khoa, võa cã kh¶ n¨ng hÖ thèng kiÕn thøc ®ång thêi còng t¹o nÒn t¶ng gióp HS lÜnh héi tèt h¬n néi dung phÇn c¸c quy luËt di truyÒn.

VÝ dô 3: Sau khi d¹y xong vÒ ®Æc ®iÓm cña m· di truyÒn, GV cã thÓ ®­a ra c©u hái sau: “ C¸c nhµ khoa häc ph¸t hiÖn mét sè tr­êng hîp ngo¹i lÖ vÒ m· di truyÒn nh­ sau :

Codon – Bé ba m· sao	Trong nh©n	ë ty thÓ ®éng vËt cã vó
AGA, AGG	Arginin	KÕt thóc
AUA, AUX, AUU	Isoleusin	Metionin
UGA	KÕt thóc	Triptophan

Dùa vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy nhiÒu nhµ khoa häc cho r»ng tÝnh phæ biÕn cña m· di truyÒn ®· bÞ vi ph¹m. Em h·y cho biÕt quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò trªn vµ biÖn luËn cho quan ®iÓm cña m×nh”.

MÆc dï b¶n th©n vÊn ®Ò trªn cßn ®ang g©y tranh c·i víi nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu nh­ng viÖc ®­a ra mét vÊn ®Ò cßn ch­a cã ®¸p ¸n ®óng sÏ cho HS thÊy nh÷ng ®iÒu bÝ Èn cña thÕ giíi lµ v« h¹n vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña con ng­êi míi chØ cã giíi h¹n, cßn cã nhiÒu chç ®Ó c¸c em t­ duy, kh¸m ph¸. Nã còng gióp HS tù tin vµ høng thó h¬n khi tù m×nh ®Ò xuÊt mét gi¶ thuyÕt nµo ®ã vµ tù m×nh gi¶i ®¸p nã.

2. Giai ®o¹n 2: Tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL khi d¹y phÇn CSVC - CCDT.

§Ó ph­¬ng ph¸p d¹y häc nµy cã hiÖu qu¶, chóng t«i ®­a ra quy tr×nh rÌn luyÖn HS lµm b¸o c¸o TL dùa trªn quy tr×nh rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu nh­ sau

2.3.2.1. Lùa chän ®Ò tµi.

Lùa chän ®Ò tµi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù thµnh c«ng cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc. Lùa chän ®Ò tµi vµ lËp ®Ò c­¬ng thùc chÊt lµ nh÷ng kh©u x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ®· tr×nh bµy ë môc 2.3.1.1. Tuy nhiªn, ë phÇn tr­íc, c¸c em míi ®­îc rÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò nghiªn cøu víi nh÷ng c©u hái nhá, lÎ th× ë ®©y c¸c em cÇn x¸c ®Þnh vÊn ®Ò víi nh÷ng t×nh huèng lín h¬n, cã tÝnh tæng qu¸t h¬n. V× vËy nã sÏ gióp hoµn thiÖn vµ n©ng cao h¬n kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu cña HS.

§Ò tµi nghiªn cøu cÇn ph¶i ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu cña thùc tiÔn vµ ph¸t triÓn khoa häc, kü thuËt, ph¶i cã tÝnh chÊt míi mÎ, ph¶i h­íng vµo nh÷ng vÊn ®Ò ch­a ®­îc gi¶i quyÕt.

ViÖc lùa chän ®Ò tµi (tù chän hoÆc do GV ®­a ra) th­êng phô thuéc vµo nh÷ng yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn sau :

+ Phï hîp víi yªu cÇu häc tËp vµ nghiªn cøu cña n¨m häc, m«n häc.

+ Phï hîp víi tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña ng­êi häc, nÕu cã thÓ lµ c¶ víi nh÷ng høng thó vµ së tr­êng cña ng­êi häc nhê ®ã mµ ph¸t huy ®­îc tÝnh ®éc lËp trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ®Ò tµi ®¹t ®­îc kÕt qu¶ mong muèn.

+ Phï hîp víi thêi gian cho phÐp vµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ®Ò tµi.

+ §Ò tµi cÇn cã gi¸ trÞ thùc tiÔn nhÊt ®Þnh, gãp phÇn gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô cô thÓ do cuéc sèng ®Æt ra.

Cã nhiÒu lo¹i ®Ò tµi kh¸c nhau, th«ng th­êng víi ng­êi häc, cã thÓ cã c¸c lo¹i ®Ò tµi nghiªn cøu sau :

+ Lo¹i ®Ò tµi vËn dông lý luËn chung vµo viÖc ph©n tÝch mét vÊn ®Ò cô thÓ.

+ Lo¹i ®Ò tµi ®iÒu tra ph¸t hiÖn t×nh h×nh, ph©n tÝch nguyªn nh©n, ®Ò xuÊt ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt.

+ Lo¹i ®Ò tµi nh»m c¶i tiÕn c¸i cò vµ s¸ng t¹o c¸i míi.

§Ò tµi nghiªn cøu cña ng­êi häc cã thÓ ph¸t triÓn theo møc ®é tõ thÊp ®Õn cao.

Trong thùc tÕ d¹y häc ë líp 10 chuyªn Sinh, chóng t«i th­êng h­íng HS ®i s©u vµo lo¹i ®Ò tµi thø nhÊt v× nã gióp HS vËn dông kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch tèt h¬n vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thùc hµnh mµ chØ cÇn lµm viÖc trªn nguån tµi liÖu tham kh¶o. Lo¹i ®Ò tµi nµy phï hîp víi thùc tÕ lµ ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ cho thùc hµnh cña chóng ta cßn yÕu (cho c¶ líp thùc hµnh chung chø ch­a nãi ®Õn cho tõng c¸ nh©n hoÆc nhãm HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®éc lËp), kÜ n¨ng lµm thùc hµnh cña GV vµ HS cña chóng ta cßn yÕu.

§Ó gióp HS lùa chän ®Ò tµi, chóng t«i cã thÓ ®­a cho c¸c em mét danh s¸ch c¸c tªn ®Ò tµi. Trong nhiÒu tr­êng hîp, ®Ó g©y høng thó ®ång thêi gîi ý cho c¸c em, cã thÓ chóng t«i kh«ng ®­a cho c¸c em tªn ®Ò tµi cô thÓ mµ th­êng ®­a ra nh÷ng c©u hái t×nh huèng, c©u hái nªu vÊn ®Ò vµ th­êng nh÷ng c©u hái nµy cã tÝnh kh¸i qu¸t cao (c©u hái kh¸i qu¸t hoÆc c©u hái bµi häc) ®ång thêi chøa ®ùng nh÷ng m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc ë mét chñ ®Ò nµo ®ã liªn quan tíi néi dung bµi häc hoÆc hoÆc ch­¬ng. Dùa trªn c©u hái cña gi¸o viªn, HS hoÆc nhãm HS sÏ ph©n tÝch ®Ó lùa chän mét ®Ò tµi phï hîp. NÕu c©u hái ®Ò cËp mét vÊn ®Ò qu¸ réng th× HS cã thÓ lùa chän lo¹i ®Ò tµi gi¶i ®¸p mét phÇn cña c©u hái nh­ng cÇn biÖn luËn ®­îc lÝ do cho sù lùa chän ®ã.

VÝ dô 1: Sau khi d¹y xong vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña ADN, ARN vµ pr«tªin, chóng t«i ®Æt c©u hái t×nh huèng nh­ sau: “ ë cuèi thÕ kØ 19, c¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh ®­îc vai trß to lín cña protein víi sù sèng. F.¡ngghen tõng nãi “ë ®©u cã pr«tªin, ë ®ã cã sù sèng”. Còng trong thêi gian nµy, giíi khoa häc còng cho r»ng chÝnh pr«tªin lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö. B»ng nh÷ng hiÓu biÕt vÒ di truyÒn häc cña m×nh, em h·y bµy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò võa nªu vµ chøng minh cho quan ®iÓm ®ã.”

Dùa vµo c©u hái nµy, HS cã thÓ lùa chän nhiÒu tªn ®Ò tµi kh¸c nhau nh­: “Pr«tªin cã ph¶i lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö?” hay “ADN hay protein lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö?”, hay “ADN – vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö”, ….

VÝ dô 2: §Ó chuÈn bÞ cho phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö, chóng t«i yªu cÇu HS viÕt TL dùa trªn yªu cÇu: “Ph©n tÝch sù gièng vµ kh¸c nhau trong cÊu tróc vµ c¬ chÕ di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö ë hai nhãm sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n thùc”. Yªu cÇu nµy còng cã thÓ ®­îc sö dông víi môc ®Ých cñng cè, më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho HS nÕu ®­îc ®Æt ra khi häc xong c¸c néi dung kiÕn thøc trªn. Dùa trªn yªu cÇu nµy, HS dÔ dµng ®­a ra ®­îc tªn ®Ò tµi lµ: “Sù gièng vµ kh¸c nhau trong cÊu tróc vµ c¬ chÕ di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö ë sinh vËt nh©n s¬ vµ nh©n thùc”. V× vËy, víi nh÷ng tr­êng hîp nµy, ng­êi d¹y kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®­a c©u hái mµ cã thÓ giao ngay cho HS tªn ®Ò tµi.

2.3.2.2. X©y dùng ®Ò c­¬ng nghiªn cøu - lËp dµn ý - cho tiÓu luËn

§Ò c­¬ng nghiªn cøu (dµn ý) cã vai trß v« cïng quan träng, gióp cho ng­êi häc cã ®­îc thÕ chñ ®éng trong qua tr×nh nghiªn cøu, ®Þnh h­íng cho c¶ qu¸ tr×nh lµm viÖc. §ã lµ mét c«ng viÖc hÕt søc khã kh¨n, phøc t¹p nh»m t¹o mét b¶n kÕ ho¹ch tØ mØ cho toµn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu. V× vËy, mét ®Ò c­¬ng ®­îc chuÈn bÞ kÜ l­ìng , ®óng ®¾n lµ sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho kÕt qu¶ cña c«ng tr×nh. Th«ng th­êng mét b¶n ®Ò c­¬ng gåm mét sè phÇn c¬ b¶n sau:

+ X¸c ®Þnh lÝ do chän ®Ò tµi.

+ X¸c ®Þnh kh¸ch thÓ vµ ®èi t­îng nghiªn cøu, ®Ò xuÊt gi¶ thiÕt khoa häc.

+ X¸c ®Þnh ®èi t­îng vµ c¬ së nghiªn cøu.

+ Lùa chän ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.

+ V¹ch dµn ý hay néi dung cña c«ng tr×nh nghiªn cøu.

+ V¹ch kÕ ho¹ch vµ thêi gian nghiªn cøu

B¶n ®Ò c­¬ng trªn ®­îc ng­êi h­íng dÉn söa ch÷a vµ th«ng qua tr­íc khi tiÕn hµnh nghiªn cøu. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, ng­êi thùc hiÖn cã thÓ thay ®æi mét sè néi dung cña ®Ò c­¬ng nÕu cÇn thiÕt[].

§Ó HS cã thÓ x©y dùng mét ®Ò c­¬ng tèt, tõ c©u hái ®Ó x¸c ®Þnh tªn ®Ò tµi, chóng t«i ®­a ra nh÷ng c©u hái nhá h¬n nh»m gîi ý cho c¸c em tr¶ lêi c©u hái tæng qu¸t. Qu¸ tr×nh c¸c em tù ®i t×m lêi gi¶i cho c¸c c©u hái nhá chÝnh lµ qu¸ tr×nh x©y dùng ®Ò c­¬ng (dµn ý) cho TL cña c¸c em.

VÝ dô 1 : §Ó HS cã thÓ x©y dùng ®Ò c­¬ng theo c©u hái tæng qu¸t ë vÝ dô 1 ®­îc nªu ë môc 2.3.2.1 kÓ trªn, chóng t«i ®­a ra nh÷ng c©u hái gîi ý nh­ sau:

• 
  Vai trß to lín cña protein ®èi víi sù sèng ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo?
  
• 
  Th«ng tin di truyÒn lµ g×? Mét vËt chÊt ®­îc gäi lµ vËt chÊt mang th«ng ti di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö th× ph¶i tho¶ m·n nh÷ng tiªu chuÈn g×?
  
• 
  Theo em, vËt chÊt nµo tho¶ m·n ®Çy ®ñ nh÷ng tiªu chuÈn ®ã? H·y ph©n tÝch ®Ó chøng minh cho sù lùa chän cña m×nh b»ng c¸ch lËp luËn dùa trªn cÊu tróc cña ph©n tö ®­îc chän vµ nh÷ng b»ng ch÷ng thùc nghiÖm mµ em cho lµ thuyÕt phôc nhÊt.
  

Dùa vµo nh÷ng c©u hái nµy, HS cã thÓ lËp ®­îc ®Ò c­¬ng cho phÇn néi dung chÝnh cña TL lµ:

• 
  Vai trß cña protein víi sù sèng.
  
• 
  Kh¸i niÖm th«ng tin di truyÒn vµ c¸c tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang TTDT ë cÊp ph©n tö.
  
• 
  §Æc ®iÓm cÊu tróc cña ADN tho¶ m·n tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö.
  
• 
  C¸c b»ng chøng thùc nghiÖm chøng minh ADN lµ vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö.
  

VÝ dô 2: Sau khi d¹y xong hai chuyªn ®Ò vÒ CSVC - CCDT, chóng t«i cã thÓ ®­a ra ®Ò tµi TL sau: “ Sù phï hîp gi÷a cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn”. Râ rµng lµ ®Ò tµi nµy yªu cÇu HS cÇn cã ãc tæng hîp rÊt cao so víi ®Ò tµi ë vÝ dô 1. Tuy nhiªn, nÕu HS ®· tõng lµm quen víi ®Ò tµi ë vÝ dô 1 th× sÏ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc ®Ò c­¬ng cho phÇn néi ®ung chÝnh cña ®Ò tµi lµ :

• 
  Kh¸i niÖm th«ng tin di truyÒn vµ tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn.
  
• 
  §Æc ®iÓm cÊu tróc ADN phï hîp víi tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö.
  
• 
  §Æc ®iÓm cÊu tróc NST phï hîp víi tiªu chuÈn vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn ë cÊp ®é tÕ bµo.
  

VÝ dô 3: Sau khi d¹y xong hai chuyªn ®Ò vÒ c¬ së vËt chÊt vµ c¬ chÕ di truyÒn, chóng t«i còng cã thÓ ®­a ra ®Ò tµi TL sau: “§ét biÕn vµ tiÕn ho¸”. §Ò tµi nµy tho¹t nh×n t­ëng rÊt khã vµ còng kh«ng cã gîi ý, nh­ng nÕu HS cã ®­îc c¸c kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu th× c¸c em sÏ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc dµn ý:

• 
  Kh¸i niÖm ®ét biÕn, c¸c d¹ng ®ét biÕn.
  
• 
  Kh¸i niÖm tiÕn ho¸ vµ c¸c nh©n tè tiÕn ho¸.
  
• 
  Vai trß cña tõng d¹ng ®ét biÕn ®èi víi tiÕn ho¸. (HS ®· ®­îc ph©n tÝch kh¸ kÜ khi häc tõng d¹ng ®ét biÕn nªn c¸c em dÔ dµng tæng hîp ®­îc).
  

§Ò tµi nµy mét mÆt gióp HS hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc nh­ng còng t¹o nÒn t¶ng nhËn thøc kh¸ v÷ng ch¾c cho c¸c em khi häc tiÕn ho¸.

C¨n cø vµo dµn ý, HS còng cã thÓ tù x©y dùng phÇn ®Æt vÊn ®Ò (lÝ do chän ®Ò tµi) b»ng c¸ch t×m xem vÊn ®Ò nµo lµ ch×a kho¸, kh©u nèi ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò võa nªu. Trong chñ ®Ò ë vÝ dô 1, ch×a kho¸ chÝnh lµ kh¸i niÖm th«ng tin di truyÒn vµ c¸c tiªu chuÈn cña vËt chÊt mang th«ng tin di truyÒn.

Sau khi lËp ®­îc ®Ò c­¬ng d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn, HS trong nhãm sÏ ph©n c«ng nhau c«ng viÖc. Th«ng th­êng, HS sÏ ph©n c«ng nhau theo tõng néi dung sau ®ã tËp hîp l¹i. Còng cã nhãm sÏ yªu cÇu tÊt c¶ cïng lµm sau ®ã míi tËp hîp l¹i. ViÖc nµy sÏ do b¶n th©n nhãm tù quyÕt vµ GV kh«ng can thiÖp mµ chØ yªu cÇu nép kÌm theo TL lµ b¶n ph©n c«ng c«ng viÖc cña nhãm. Sau mét hai bµi ®Çu tiªn, c¸c em sÏ tù rót ra c¸ch lµm hiÖu qu¶ nhÊt. Víi nh÷ng ®Ò tµi nhá, GV cã thÓ giao cho tõng HS lµm viÖc mét c¸ch ®éc lËp. §Ó HS kh«ng qu¸ lóng tóng, GV cã thÓ ®­a kÌm hÖ thèng c©u hái, ®Ò tµi mét danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o gîi ý vµ l­u ý c¸c em kh«ng b¾t buéc ph¶i sö dông nguån tµi liÖu nµy mµ cã thÓ khai th¸c c¸c nguån kh¸c. GV cã thÓ cung cÊp cho HS mét sè tõ kho¸ quan träng ®Ó c¸c em cã thÓ t×m kiÕm th«ng tin trªn m¹ng.

Khi HS cã kÜ n¨ng x©y dùng ®Ò c­¬ng tèt víi c¸c ®Ò tµi TL th× râ rµng lµ khi gÆp mét c©u hái nhá h¬n, viÖc lËp dµn ý cho c©u hái ®ã còng kh«ng qu¸ khã kh¨n.

MÆt kh¸c, kÜ n¨ng x©y dùng ®Ò c­¬ng còng rÌn cho HS kÜ n¨ng lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, cã tÝnh khoa häc, mét phÈm chÊt rÊt cÇn kh«ng chØ cho c«ng t¸c NCKH sau nµy mµ cßn cho c¶ cuéc sèng cña c¸c em.

2.3.2.3. TiÕn hµnh nghiªn cøu dùa trªn b¶n ®Ò c­¬ng ®· ®­îc duyÖt vµ xö lý tµi liÖu.

Qu¸ tr×nh nµy gåm c¸c b­íc sau ®©y: TËp hîp vµ tr×nh bµy tµi liÖu, gi¶i thÝch tµi liÖu ®· tr×nh bµy, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c tµi liÖu ®ã. §©y còng lµ kh©u rÌn luyÖn vµ hoµn thiÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cao nhÊt trong d¹y häc b»ng tæ chøc cho HS viÕt TL. §Ó HS lµm ®­îc viÖc nµy, GV cÇn thiÕt ph¶i trang bÞ tr­íc cho c¸c em c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu tõ lµm viÖc trªn th­ viÖn, t×m tµi liÖu trªn Internet, thu thËp vµ xö lý th«ng tin,… ViÖc thu thËp th«ng tin ®Ó viÕt TL chÝnh lµ mét giai ®o¹n thùc hµnh c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ®· ®­îc trang bÞ tõ tr­íc, nhê ®ã mµ c¸c kÜ n¨ng nµy sÏ ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch v÷ng ch¾c, ®­îc n©ng cao vµ hoµn thiÖn h¬n.

2.3.2.4. ViÕt c«ng tr×nh nghiªn cøu.

Sau khi tËp hîp vµ xö lý tµi liÖu, HS b¾t tay vµo viÕt TL. Kh©u nµy ®ãng vai trß v« cïng quan träng, thÓ hiÖn thµnh qu¶ lao ®éng cña HS trong kh©u tr­íc. GV cÇn l­u ý HS cÇn viÕt c¸c th«ng tin thu ®­îc b»ng ý hiÓu cña riªng m×nh, tæng hîp th«ng tin tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau chø kh«ng ®­îc chÐp nguyªn xi tõ mét tµi liÖu nµo vµ cÇn cã trÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o. Th«ng tin ®ã cã thÓ ®­îc tr×nh bµy, hÖ thèng ho¸, cô thÓ ho¸ d­íi d¹ng s¬ ®å, b¶ng biÓu. §Ó cã mét bµi viÕt tèt, c¸c em cÇn viÕt ®i viÕt l¹i nhiÒu lÇn nªn tèt nhÊt lµ sö dông m¸y tÝnh ®Ó tr×nh bµy.

2.3.2.5. B¶o vÖ.

ë kh©u nµy, tuú thuéc vµo thêi gian cho phÐp, GV cã thÓ lùa chän c¸c ph­¬ng ¸n d­íi ®©y

- Ph­¬ng ¸n 1: GV chÊm bµi, ®¸nh gi¸ vµ lùa chän bµi tèt nhÊt ®Ó ®äc tr­íc líp. ViÖc nµy sÏ tèn Ýt thêi gian h¬n vµ phï hîp víi c¸ch bè trÝ thêi kho¸ biÓu trong nhµ tr­êng cña chóng ta lµ theo tõng tiÕt riªng lÎ, ®Æc biÖt víi bé m«n Sinh häc cã sè tiÕt Ýt (3 tiÕt chÝnh kho¸ trong mét tuÇn ë líp 10 chuyªn Sinh). Nh­ng ph­¬ng ¸n nµy Ýt g©y ®­îc høng thó cho HS vµ kh«ng ph¸t huy ®­îc vai trß ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸ cña c¸c em ®ång thêi nã còng kh«ng ph¸t huy ®­îc kÜ n¨ng diÔn ®¹t tr­íc ®¸m ®«ng, kh¶ n¨ng lËp luËn vµ b¶o vÖ ý kiÕn cña riªng m×nh.

- Ph­¬ng ¸n 2: GV tæ chøc cho c¸c nhãm b¸o c¸o. NÕu kh«ng cã nhiÒu thêi gian cã thÓ lÊy tinh thÇn xung phong hoÆc bèc th¨m. GV còng cÇn ®­a ra tiªu chÝ, h­íng dÉn chÊm ®iÓm vµ tæ chøc cho HS tù ®¸nh gi¸ vµ ®¸nh gi¸ chÐo. C¸ch nµy sÏ t¹o ®­îc høng thó cho häc sinh, t¹o quyÒn tù chñ cho c¸c em, kÝch thÝch høng thó häc tËp vµ t¨ng kh¶ n¨ng diÔn ®¹t, tranh luËn tr­íc ®¸m ®«ng còng nh­ kh¶ n¨ng nghe vµ ghi chÐp. Víi c¸ch nµy, GV còng kh«ng cßn lµ ng­êi gi÷ ®éc quyÒn trong ®¸nh gi¸ mµ chØ lµ träng tµi, cè vÊn mµ th«i. Tuy nhiªn ph­¬ng ¸n nµy ®ßi hái thêi l­îng nhiÒu kh«ng phï hîp trong mét tiÕt häc. Song, nã cã thÓ ®­îc vËn dông tèt ë tr­êng chuyªn v× ë hÇu hÕt c¸c tr­êng chuyªn ®Òu häc hai chiÒu trong ®ã cã mét ®Õn hai buæi chiÒu (3 tiÕt/ 1 buæi) dµnh cho m«n chuyªn ngoµi ba tiÕt häc chÝnh thøc theo quy ®Þnh cña ch­¬ng tr×nh. §Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña ph­¬ng ph¸p nµy ®ång thêi tr¸nh mÊt qu¸ nhiÒu thêi gian, GV cã thÓ yªu cÇu mçi nhãm nép thªm mét sè b¶n phot« ®Ó ®­a cho c¸c nhãm kh¸c ®äc vµ ®¸nh gi¸ tr­íc khi lªn líp. GV còng cÇn ®­a ra tiªu chÝ ®¸nh gi¸ cho HS ngay tõ tr­íc khi thùc hiÖn tiÓu luËn.

2.3.3. KiÓm tra - §¸nh gi¸

KiÓm tra ®µnh gi¸ lµ kh©u quan träng trong qu¸ tr×nh d¹y häc, võa cã vai trß cung cÊp th«ng tin liªn hÖ ng­îc trong ®Ó ng­êi häc tù ®iÒu chØnh viÖc häc, võa cung cÊp th«ng tin liªn hÖ ng­îc ngoµi gióp ng­êi d¹y ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y. Víi ng­êi nghiªn cøu, kiÓm tra ®¸nh gi¸ cung cÊp th«ng tin ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña biÖn ph¸p ®· ®Ò ra. Víi ®Ò tµi nµy, chóng t«i cÇn ®¸nh gi¸ ®­îc c¶ hai kÜ n¨ng cña häc trß. KÜ n¨ng thø nhÊt lÇ kÜ n¨ng viÕt TL, kÜ n¨ng thø hai lµ kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu. Tuy nhiªn, kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ®­îc h×nh thµnh, hoµn thiÖn vµ n©ng cao trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn tiÓu luËn. V× vËy, chóng t«i x©y dùng quy tr×nh kiÓm tra ®¸nh gi¸ gåm hai giai ®o¹n:

- Giai ®o¹n 1: §¸nh gi¸ trùc tiÕp s¶n phÈm cña ng­êi häc lµ c¸c bµi tiÓu luËn. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, chóng t«i cÇn x©y dùng c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ nh»m ®¶m b¶o ®é khoa häc, ®é chÝnh x¸c cao. Dùa trªn c¸c tiªu chÝ nµy, bªn c¹nh viÖc GV ®¸nh gi¸, ng­êi häc còng cã thÓ tù ®¸nh gi¸ s¶n phÈm cña m×nh, vµ ®¸nh gi¸ s¶n phÈm cña b¹n. Nh­ vËy, x©y dùng ®­îc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ phï hîp sÏ ®¶m b¶o ®­îc tÝnh kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, lµm cho ng­êi thÇy kh«ng cßn gi÷ ®éc quyÒn trong ®¸nh gi¸ n÷a. Dùa vµo c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ mét bµi b¸o c¸o dù ¸n, chóng t«i ®­a ra c¸c tiªu chÝ sau ®Ó ®¸nh gi¸ mét bµi b¸o c¸o TL. C¸c tiªu chÝ nµy h­íng vµo môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cho HS.

B¶ng 2.2. C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ bµi b¸o c¸o TL cña HS

XÕp lo¹i Tiªu chÝ	Tèt (9-10)	Kh¸ (7-8)	Trung b×nh (5-6)	YÕu (0-4)
Néi dung	- HiÓu râ yªu cÇu cña GV, tù lùa chän ®Ò tµi, tªn ®Ò tµi cã tÝnh hÊp dÉn.	- HiÓu yªu cÇu cña GV, t×m ®­îc tªn ®Ò tµi.	- BiÕt ®­îc yªu cÇu cña GV, dùa vµo gîi ý ®Ó ®Æt tªn ®Ò tµi.	- Ch­a râ yªu cÇu cña GV, lóng tóng khi ®Æt tªn ®Ò tµi.
	-X¸c ®Þnh ®­îc c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra, gi¶i quyÕt tèt tõng vÊn ®Ò. §­a ra ®­îc h­íng gi¶i quyÕt nh÷ng khÝa c¹nh khã cña vÊn ®Ò mét c¸ch cã s¸ng t¹o. - BiÕt tæng hîp th«ng tin tõ nhiÒu nguån, cã ®é chÝnh x¸c cao, diÔn ®¹t ®­îc b»ng ng«n ng÷ riªng. - TrÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o mét c¸ch hîp lÝ. - Xö lý th«ng tin thu ®­îc mét c¸ch th«ng minh, linh ho¹t.	-X¸c ®Þnh ®­îc c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra, gi¶i quyÕt ®­îc tõng vÊn ®Ò. B­íc ®Çu ®· ®i vµo nh÷ng khÝa c¹nh khã cña vÊn ®Ò. - Nguån th«ng tin tá ra ®a d¹ng, b­íc ®Çu biÕt c¸ch diÔn ®¹t b»ng ng«n ng÷ cña b¶n th©n. - BiÕt c¸ch trÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o. - §· xö lý ®­îc th«ng tin thu ®­îc.	-X¸c ®Þnh ®­îc vÊn ®Ò nh­ng ®­a ra ph­¬ng h­íng cßn lóng tóng. - Nguån th«ng tin kÐm ®a d¹ng, ch­a diÔn ®¹t ®­îc b»ng ng«n ng÷ riªng. - Cã trÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o nh­ng ch­a hîp lÝ. - Xö lý th«ng tin cßn nhiÒu chç lóng tóng	- Ch­a x¸c ®Þnh ®­îc vÊn ®Ò vµ c¸c ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - Th«ng tin ®¬n ®iÖu. DiÔn ®¹t kÐm hoÆc sao chÐp nguyªn xi tõ tµi liÖu. - Kh«ng trÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o. - Ch­a biÕt c¸ch xö lý th«ng tin thu ®­îc.
H×nh thøc	-§óng bè côc cña 1 bµi TL. Tr×nh bµy logic, chÆt chÏ, c©u v¨n râ rµng, xóc tÝch, ®óng ng÷ ph¸p. - Dïng h×nh ¶nh minh ho¹ cã chän läc, hîp lÝ. - Bµi viÕt râ, ®Ñp, cã tÝnh thÈm mÜ cao	- §óng bè côc. Tr×nh bµy logic, hîp lÝ, c©u v¨n râ rµng, ®óng ng÷ ph¸p. - Dïng h×nh ¶nh minh ho¹ cã chän läc. - Bµi viÕt râ, ®Ñp, cã tÝnh thÈm mÜ.	- Néi dung c¸c phÇn ®­îc tr×nh bµy hîp lÝ, c©u v¨n ®óng ng÷ ph¸p. - Cã dïng h×nh ¶nh minh ho¹. - Bµi viÕt cã ®é thÈm mÜ ch­a tèt	- Néi dung tr×nh bµy ch­a hîp lÝ C©u v¨n cßn lñng cñng, ch­a ®óng ng÷ ph¸p. - Kh«ng dïng h×nh ¶nh minh ho¹. - Bµi viÕt kh«ng ®Ñp vµ kh«ng cã tÝnh thÈm mÜ
B¸o c¸o	- Ng­êi nghe, xem hiÓu vÊn ®Ò mét c¸ch dÔ dµng, kÝch thÝch t­ duy, suy nghÜ.	- Ng­êi nghe, xem hiÓu vÊn ®Ò ®­îc tr×nh bµy, l«i cuèn sù chó ý.	- Ng­êi nghe, xem ch­a hiÓu râ vÊn ®Ò, ch­a l«i cuèn	- Ng­êi nghe, xem ch­a hiÓu vÊn ®Ò.

Dùa trªn c¸c tiªu chÝ ®· x©y dùng, tuú vµo tõng bµi TL, chóng t«i sÏ giao cho HS mét b¶n “H­íng dÉn cho ®iÓm b¸o c¸o” cïng víi lóc giao ®Ò tµi. Néi dung cña b¶n ®ã cÇn phï hîp víi c¸ch thøc tæ chøc vµ ®Ò tµi TL nh­ng sÏ cã c¶ ®¸nh gi¸ cña GV , HS tù ®¸nh gi¸ vµ ®¸nh gi¸ cña nhãm b¹n. §¸nh gi¸ cña GV vµ cña b¹n sÏ ®­îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh b¸o c¸o.

• 
  Giai ®o¹n 2: §¸nh gi¸ chÊt l­îng lÜnh héi tri thøc phÇn c¬ së vËt chÊt vµ c¬ chÕ di truyÒn ®ång thêi ®¸nh gi¸ møc ®é hoµn thiÖn c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS qua c¸c bµi kiÓm tra sau mét bµi hoÆc mét chuyªn ®Ò. Néi dung bµi kiÓm tra võa nh»m kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®­îc c¸c møc ®é vÒ kiÕn thøc nh­ng còng ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu vµo gi¶i quyÕt mét tÝnh huèng cô thÓ trong ho¹t ®éng nhËn thøc.
  

Каталог: admin -> FileStore -> file -> SKKN%202013
admin -> CỤC ĐIỀu tiếT ĐIỆn lựC
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> A. MỞ ĐẦu I. ĐẶt vấN ĐỀ. Thực trạng vấn đề
SKKN%202013 -> MỤc lục mục lục
file -> SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt nguyễn siêU
file -> Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> Tr­êng SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt phù CỪ 

tải về 1.88 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: