Science and innovation
TADQIQOT MATERIALLRI VA METODOLOGIYASI
tải về 0.76 Mb. Chế độ xem pdf
|
| TADQIQOT MATERIALLRI VA METODOLOGIYASI
Ta’limni tashkil etish tajribasida munosabatlarning ikki turi mavjud: 1) «Sub’ekt-ob’ekt» munosabati, ya’ni ta’lim oluvchining o‘quv materialiga munosabati; 2) «Sub’ekt-sub’ekt» munosabati, ya’ni tinglovchining ta’lim jarayoni tashkilotchilari bilan munosabati. Bu munosabatlarning ikki turi «sub’ekt-ob’ekt» munosabatlarini tashkil etib, birgalikda o‘quv jarayoni tuzilishini belgilaydi. Munosabatlarning birinchi turi ta’lim jarayoni ishtirokchilari faoliyatining yo‘nalishini tashkil etadi. Munosabatlarning ikkinchi turi ta’lim jarayoni ishtirokchilarining rolini (o‘rnini) shu ijtimoiy birlikda belgilaydi. O‘qish ma’lum faoliyat shakli sifatida ta’lim jarayoni ishtirokchilarining munosabatlaridagi o‘rinlarini hisobga olmay tashkil qilishini mumkin emas. Bu qonuniyat ta’limning ob’ektiv tabiatidan, uning ikkiyoqlama, ko‘pqirrali jarayon ekanligidan kelib chiqadi. Agar ta’limning ikkiyoqlamaligi ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchining munosabatlarida namoyon bo‘lsa, ko‘pyoqlamaligi ta’lim beruvchilarning o‘zaro va o‘quv jarayonining boshqa ishtirokchilari munosabatlarida namoyon bo‘ladi. Taniqli psixolog olim S.L. Rubinshteyn ta’kidlaganidek, kishi faoliyati haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish uchun sub’ektning boshqa UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 437 kishilarga munosabatini, uning asosini tashkil etuvchi o‘zaro aloqa va muloqoti haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lmoq lozim [1]. Shaxslararo munosabatlarning bu jihatlarini inobatga olish yana shuning uchun ham zarurki, katta yoshdagi kishilarning o‘z hamkasblari va o‘qituvchilar oldida «uyalish» va «o‘zini tiyish», ya’ni biron narsani bilmasdan uyatda qolish, o‘z obro‘lari haqida tashvish chekishlari ham bor. SHuni istihola qilib, tinglovchi o‘qituvchilar ma’lum mavzuda o‘z fikrlarini ochiq bayon qilishlari so‘ralganda, xato qilib, guruh oldida o‘z obro‘sining pasayishidan qo‘rqadilar. Bunday «tortinchoqlik» tinglovchi-larni o‘zaro va o‘qituvchi bilan faol muloqotga kirishishlariga xalaqit beradi. Shuning uchun malakasini oshirish muassasasining professor-o‘qituvchilari hamda ma’muriyati tinglovchilar bilan ta’lim jarayonida shunday sub’ekt-ob’ekt munosabatlarini tanlashlari lozimki, uning oqibatida har bir tinglovchi o‘z fikrlarini erkin bayon eta olsin. Yuqorida ta’kidlanganidek, o‘quv faoliyati boshqa faoliyat turlaridan maqsad va vositalari bilan farq qiladi. O‘qishning maqsadi – uning kutilgan natijasi, sub’ekt faoliyatidagi o‘zgarish va rivojlanishda hamda tajribasining oshishida namoyon bo‘ladi. Ma’lumki, kishining yoshi o‘tishi bilan unda murakkab ijtimoiy, ruhiy, biologik, fiziologik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar inson faoliyatining barcha jabhalarini qamrab oladi. O‘z navbatida ular katta kishi o‘quv faoliyatiga ham ta’sirini o‘tkazadi. Bu o‘zgarish uning tinglovchi sifatida egallagan pozitsiyasi va maqomiga, shuningdek, asosiy faoliyati – o‘qituvchiligi, jamoadagi mavqei, ma’lumoti, hayot tajribasiga ham ta’sir ko‘rsatadi. Buning oqibatida katta kishining ijtimoiy mavqei, uning hayoti turli davrlarida o‘qishga munosabatini belgilaydi. O‘quv muassasasi o‘qituvchisining malakasini oshirish ta’limi jarayonidagi ishtiroki, uning mavqeini o‘zgartiradi. Ammo bu o‘zgarish silliq, ruhiy qiyinchiliklarsiz o‘tmaydi. O‘qituvchining o‘quvchi sifatidagi yangi roli o‘zgacha munosabatlarga asoslanadi – muloqot usulining o‘zgarishi hamda o‘qituvchining tashkilotchilikdan o‘quvchilikka o‘tishi bilan xarakterlanadi. Dars berayotgan o‘qituvchining tinglovchilik roli, uning o‘z bilimi va tajribasi hamda o‘quv materialini asosiy faoliyatiga kerakliligi jihatdan baholashiga xalaqit bermaydi. Aksincha, bu uning intilishni kuchaytiradi. SHuning uchun o‘qituvchi harakati va munosabati hamda o‘quv materialining mazmuni uning kasbiy talablariga javob bermasa, o‘qishga nisbatan unda salbiy munosabat paydo bo‘ladi. Uning bunday munosabatining yana bir sababi hozirgi o‘qish uning uchun asosiy emas, balki asosiy faoliyatiga tayyorlash vazifasini o‘taydi hamda bu o‘qish katta kishi uchun yordamchi bo‘lib, asosiy mehnatini muvaffaqiyatli amalga oshirish zaruriyatidir, – deb yozadi YU.N. Kulyutkin [2]. Bu esa katta kishilarning bolalarga nisbatan o‘qishga ruhiy munosabatini keskin o‘zgartiradi. Bundan kelib chiqadigan xulosa, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida tinglovchilarning ijtimoiy o‘rni hamda ijtimoiy-psixologik, psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olish zarur. SHuning uchun ta’lim jarayonini shunday tashkil qilish kerakki, unda o‘rganilayotgan muammo tinglovchining asosiy faoliyatiga bog‘liq hamda o‘quv muassasasi o‘quv jarayoni, shuningdek, o‘quvchi faoliyatini qayta qurish zaruriyati sifatida qaralsin. Qayta tayyorlash va malakasini oshirish jarayonidagi yana bir o‘ziga xos xususiyat – tinglovchi saviyasi, tajribasi, tafakkurining yuqoriligi va o‘qish motivining anglaganligidadir. SHuning uchun malakasini oshirishni tashkil qilish bilish faoliyati sifatida ta’lim sub’ektining faol ishtirokida olib borilishi kerak. UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL tải về 0.76 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|