I.BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI
JISMONIY RIVOJLANISHI
1.1. Jismoniy rivojlanish haqida tushuncha.
Jismoniy rivojlanish- bu kishi organizmi shakl va funksiyalarining uzgarish
jarayonidir. “Jismoniy rivojlanish” termini tor ma’noda kullaniladi,
bunda u
antropometrik va biometrik kursatkichlarni anglatadi, chunonchi: buy, gavda,
ogirligi, kukrak qafasi aylanasi, upkalarning tiriklik sirimi, umurtqa pogonasi
egikligining darajasi, qadi-qomatning jismoniy xolati, kurak uchlari orayeidagi
masofa, tovon gumbazi ulchovining kursatkichi, ung
va chap panja mushaklari
kuchi, tik tura olish kuchi va boishalar. «Jismoniy rivojlanish» terminini keng
ma’noda kullaganda unga jismoniy sifatlar (tezkorlik, epchillik, egiluvchanlik,
muvozanat sakday olish, kuz bilan chamalash, kuch, chidamlilik) xam kiritiladi.
Jismoniy tayyorlik - bu xarakat kunikmalari, malakalari, jismoniy sifatlarni
bajarishga xamda «Alpomish» va «Barchinoy» test meyorlariga tayyor,
yagona
sport klassifikatsiyasi (sport razryadlari va unvon) talablari va meyorlari bilan
belgilanadigan rivojlanish darajasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun barcha
asosiy jismoniy mashk, turlari buyicha meyoriy kursatkichlar va ularni bajarish
sifatiga kuyiladigan talablar ishlab chik,ilgan. Ular «Maktabgacha tarbiya
muassasasida ta’lim va tarbiya dasturi»da kursatib berilgan.
Jismoniy kamolot - bu jismoniy rivojlanishning tarixan shakllangan darajasi va
sogliqning, xayotga, mexnatga va Vatan ximoyasiga xar tomonlama jismoniy
tayyorlanganlikning eng yuqori bosqchidir. Davlatimizning muxim xujjatlarida
jismoniy kamolotga insonning xar tomonlama rivojlanganlik
belgilaridan biri
sifatida qaraladi. Darxaqiqat, ma’naviy barkamol jamiyat kuruvchilari xar
tomonlama mukammal bulishi va shunga intilishi darkor. «Jismoniy kamolot»
tushunchasi belgilari usib boradigan ijtimoiy edtiyojlar - ishlab chsharish,
shuningdek, kishilar edtiyojining usishiga qarab uzgarib turadi. Xar bir tarixiy davr
uzining jismoniy kamolot darajasi bilan xarakterlanadi. Jamiyatning barcha a’zolari
jismoniy kamolotining eng kshori darajasiga erkin va ozod, farovon
mamlakatlardagina erishish mumkin. Mamlakatimiz va bolsha qator davlatlarda
insoniyatning shaxsning intellektual, ma’naviy va jismoniy jidatdan kamolotga
erishuvi dakdaagi orzusi ruyobga chiqmoqda.
Jismoniy tarbiya - demokratik tarbiyaning tarkibiy kqsmidir. Bu jismoniy
kamolotga erishishga yunaltirilgan pedagogik jarayondir.
Jismoniy tarbiya
jarayonida aqliy, axloqiy, estetik va mednat tarbiyasi amalga oshiriladi.
Jismoniy tayyorgarlik - bu jismoniy tarbiyaning kasbiy-mutaxassislik (aktyor,
uchuvchi, kosmonavt va boshqalarning jismoniy tayyorgarligi) yunalganligidir. U
aniq kasb xususiyatiga kura utkaziladigan jismoniy maqshlarning vazifalari
vositalari, utkazish metodikasining uziga xosligi bilan xarakterlanadi.
Jismoniy ta’lim - jismoniy tarbiyaning maxsus bilimlar, darakat kunikma va
malakalarini egallashdan iborat bir turi.
Jismoniy madaniyat - umumiy madaniyatning bir kdsmi bulib, jamiyatning
ijtimoiy-tarixiy jarayonida tuplangan, inson jismoniy kamoloti soxasidagi moddiy
va ma’naviy boyliklari majmuasidir.
Moddiy boyliklarga: sport inshootlari (stadionlar, sport zallari, suv xavzalari va
xokazo), jismoniy tarbiya jshozlari, maxsus kiyim, poyafzal, shuningdek,
kishilarning jismoniy kamolot darajasi (bunga ularning sport soxasida erishgan
yutukdari xam) kiradi. Ma’naviy boyliklarga esa jismoniy tarbiya xakddagi fan va
san’at asarlari (adabiyot, xaykaltaroshlik, rang-tasvir, grafika, musik;a va
botsshalar) mansub.
Jismoniy tarbiya xarakati - ijtimoiy xarakatning uz oldiga axoli jismoniy
tarbiyasi darajasini oshirish va sportni rivojlantirishga yordam berishni mak;sad
kdshb kuygan maxsus turidir. U davlat, jamoat tashkilotlari va xalk; ommasining
jismoniy tarbiya xamda sportni rivojlantirish soxasidagi makqsadga yunaltirilgan
faoliyatini kuzda tutadi.
Bugungi kunda jismoniy rivojlanishning umume'tirof etilgan ta'rifi
quyidagicha ko'rib chiqilishi kerak: "Jismoniy rivojlanish
- bu har qanday vaqtda
tananing etukligi va faoliyati jarayonini tavsiflovchi, ularning o'zaro bog'liqligi va
atrof-muhit sharoitlariga bog'liqligidagi morfologik va funktsional xususiyatlar
to'plami. vaqt." Bunday ta'rif "jismoniy rivojlanish" tushunchasining ikkala
ma'nosini ham qamrab oladi: bir tomondan, u rivojlanish jarayonini, uning biologik
yoshga mos kelishini, ikkinchi tomondan, har bir vaqt davri uchun morfo-
funktsional holatni tavsiflaydi. Bolaning jismoniy rivojlanish darajasini aniqlash
uchun baholash ma'lumotlarini o'z ichiga olgan etakchi antropometrik xususiyatlar
dam olish holatida bo'yi, vazni va ko'krak qafasi atrofi hisoblanadi. Antropometrik
tekshiruv dasturiga kiritilgan ko'rsatkichlarga kelsak, masalan, bosh atrofi (3
yoshgacha bo'lgan bolalarda) va nafas olish va nafas olishda ko'krak qafasi perimetri
(maktab o'quvchilarida), ular terapevtik ma'lumotni o'z
ichiga oladi va ularning
darajasi va uyg'unligini baholaydi.