1.2. Jismoniy rivojlanish ustidan tibbiy-pedagogik nazorat olib
borish.
Mamlakatimizda jismoniy tarbiya ustidan amalga oshiriladigan shifokor
nazorati tibbiy xizmati yagona sistemasining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi.
Shifokor nazorati - bu jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchi turli yoshdagi
kishilarning sog'ligi jismoniy rivojlanishini o'rganadigan tibbiy bilimlarining
maxsus sohasidir. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi
jarayonida shifokor nazoratining asosiy vazifasi ularning sog'ligini mustahkamlash,
jismoniy va nerv-psixik rivojlanishini takomillashtirishga ko'maklashishdan
iboratdir.
Maktabgacha tarbiya tashkilotlaridagi tibbiy nazorati quyidagilarni:
1) jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish jarayonida bolalaming sog'ligi,
jismoniy rivojlanishi va funksional imkoniyatlarini shifokor tomonidan tekshirilishi
va baholanishini;
2) jismoniy tarbiyaning turli xil shakllarini o'tkazish tibbiy-pedagogik kuzatish,
jismoniy mashqlarning mazmuni, o'tkazish metodikasini bola yoshi va funksional
imkoniyatlariga muvofiqligi va organizmiga ta'sirini nazorat qilishni;
3) jismoniy mashqlar, ertalabki gimnastika, harakatli o'yinlar, sport mashqlari,
chiniqtiruvchi tadbirlar o'tkaziladigan joylarni, jismoniy tarbiya jihozlari,
inventarlari, shuningdek, shug'ullanuvchilarning kostyum va oyoq kiyimlarining
gigiyenik holati ustidan sanitariya nazorati o'rnatishni;
4) maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlari, ota-onalar va bolalar o'rtasida
sanitariya-maorif ishlari uyushtirishni o'z ichiga oladi.
Tadqiqot maqsadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy mashqlar bilan
shug'ullanish jarayonida sog'ligi, jismoniy rivojlanishi va funksional imkoniyatlarini
shifokor tomonidan tekshirilishi va baholanishini nazorat qilib borish.
Tadqiqot vazifalari:
- jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish jarayonida bolalarning sog'ligini
aniqlash;
- jismoniy tarbiyaning turli xil shakllarini o'tkazish jarayonida tibbiy-pedagogik
nazorat tashkil etish.
Tadqiqot usullari: Nazariy tahlil va umumlashtirish, pedagogik nazorat.
Tadqiqotni
tashkillashtirish:
tajriba
maktabgacha
ta'lim
tashkiloti
tarbiyalanuvchilari katta guruh (6 yoshli) bolalar bilan o'tkazildi.
Tadqiqot natijasi va muhokamasi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida tibbiy
nazoratini tashkil etish shifokor, tibbiyot hamshirasi, mudira va tarbiyachilarning
hamkorlikda ishlashini taqozo etadi. Ishning bu qismi maktabgacha tarbiya
tashkiloti tarbiyalanuvchilarning salomatligi yoki bolalar shifoxonasining har yilgi
jismoniy rivojlanishi tibbiy ko'riklarida shifokor tomonidan chuqur tekshirish va
funksional o'rganilayotganda amalga oshiriladi. Aniq belgilangan muddatda,
shuningdek, tekshirilishi va zarur bo'lganida bolalar shifoxonasining shifokor -
mutaxassislari tomonidan ko'rib chiqiladi. Sog'liqni baholash kompleks tarzda:
tibbiy ko'rigi ma'lumotlari, nerv-psixik va jismoniy rivojlanish xususiyatlarini
aniqlash, bola kasallanishini hisobga olish asosida o'tkaziladi. Tekshirishda, avvalo
bolaning jismoniy rivojlanishi aniqlanadi. Buning uchun antropometrik
ko'rsatkichlar: gavda uzunligi, gavda og'irligi, ko'krak qafasi aylanasi, bir yoshgacha
bo'lgan bolalarda esa boshni ham hisobga oladi.
Jismoniy rivojlanishni baholash ana shu asosiy ko'rsatkichlar dinamikasiga
asoslanadi. Amalda bolaning jismoniy rivojlanishi tekshirish chog'ida baholanadi.
Bu baho jismoniy rivojlanish xarakteristikasini mahalliy standartlar orqali
gavdaning
total o'lchoviga nisbatan o'z ichiga oladi. Bolaning nerv-psixik rivojlanishining
umumiy darajasi ayrim psixik funksiyalarning rivojlanishi darajasi bilan
xarakterlanadi. Bu esa markaziy nerv tizimining yetilish darajasini aks ettiradi. Bola
hayotining birinchi yilida rivojlanishning barcha belgilarini shifokor aniqlaydi.
Hayotining ikkinchi, uchinchi va keyingi yosh davrlarida nerv-psixik rivojlani
shining darajasini baholashda shifokor bilan birgalikda maktabgacha tarbiya
tashkilotining tarbiyachisi, tibbiyot hamshirasi va ota-onalar ham ishtirok etadilar.
Ular kun davomida bolani kuzatishlari, uning oiladagi, tengdoshlari jamoadagi xulq-
atvori haqida xabar beradilar va boshqalar. Nerv-psixik rivojlanish darajasini
tekshirish paytida erishilgan to'g'ri va yetarli darajada mukammal bahoni shifokor
bajaradi. Bunday baho nerv-psixik jarayonining har xil tomonlarini xarakterlab
beradigan qator ko'rsatkichlarni aniqlash asosida berilishi mumkin. Bolaning nerv-
psixik rivojlanishini baholash uch: "Yoshiga muvofiq", "Yoshiga nisbatan orqada",
"Yoshiga nisbatan ilgari ketgan" mezonlariga qarab amalga oshiriladi. Bolani
ko'rishda teri va ko'rinadigan shilliq pardalarning holati, ularning rangi,
shamollaganligi, terining quruqligi yoki yuqori namliligi qayd qilinadi. Semirish
normada, ortiqcha yoki yetarli emas, deb belgilanadi. Yumshoq mushak
to'qimalarining to'g'ri normal yoki pasaygan deb belgilanadi. Muskul sistemasi
muskullarining rivojlanish darajasi, muskul tonusi va kuchi bilan xarakterlanadi.
Muskul tizimining rivojlanishi yelka kamari, gavda, oyoq muskullari chegarasi
tashqaridan ko'rib aniqlanadi va yaxshi, o'rtacha hamda bo'sh, deb baholanadi.
Ilk yoshdagi bolalarning muskul kuchi faqat bola harakatiga qarshi turgan
kuchni, shuningdek, ushlab ko'rishdagi mushak to'qimasi konsistensiya
(qayishqoqligi, egiluvchanligi, yumshoqligi, bo'shashganligi) ni taxminan aniqlash
orqali o'lchanadi. 2,5-3 yoshli bolalarda muskul kuchini maxsus dinamometr
yordami bilan o'lchash mumkin bo'lib qoladi: bola uni strelkasi bilan qo'l kaftiga
oladi, qo'lini bir tomonga cho'zib, bor kuchi bilan qisadi. Gavdaning rostlovchi-
to'g'rilovchi muskul kuchlarini o'lchash 3-4 yoshli bolalarda o'tkaziladi. Biroq, uning
ko'rsatkichlari past bo'ladi, chunki bu kichik yoshdagi bolalarning kuchini ishlata
bilmasligi bilan bog'liqdir. 5-6 yoshdan boshlab yildan-yilga o'tgan sayin
ko'rsatkichlarning bir tekis o'sib borishi qayd qilinadi. Dinamometrda o'lchashni 2-
3 marta takrorlab, eng yuqori natijalarni yozib olish kerak bo'ladi.
3-4 yoshli bolalar tibbiy ko'rigidan o'tayotganda o'pkaning tiriklik sig'imi
spirometriya metodi bilan aniqlanadi. Aniq ma'lumotlarga ega bo'lish uchun
bolalarni dastlab chuqur nafas olish va yetarli darajada nafas chiqarishga o'rgatish
zarur. Bola bunda uch marta harakat qiladi va eng yaxshisi yozib olinadi,
o'lchamning aniqligi ± 200
𝑠𝑚
2
dir. O'pkaning hayotiy sig'imi, ko'krak qafasi,
diafragma, qorin devori muskullari kuchini aks ettiradi. Uning dinamikada
aniqlanadigan ko'rsatkichlari rivojlanishining yosh darajasi va jismoniy tarbiya
vositalari ta'sirini aniqlashga yordam beradi. Bolalarning jismoniy rivojlanishini
yanada aniqroq baholash va jismoniy mashqlarni to'g'ri tanlash uchun shifokor har
bir bola harakatlarining rivojlanish xarakteristikasiga ega bo'lishi zarur. Bir yoshli
bola harakatlari rivojlanishini tekshirishni har oyda, imkoniyati boricha kalendar
bo'yicha bola tug'ilgan kunida o'tkazgan ma'qul. Harakatlarni tekshirish va ularning
rivojlanish darajasini baholashda ma'lum yoshdagi bolalar uchun xarakterli bo'lgan
ko'rsatkichlardan boshlashga to'g'ri keladi. Agar bola harakatlari rivojlanishi yosh
normalaridan ortib ketsa, unda keyingi yosh guruh ko'rsatkichlariga o'tishi kerak
bo'ladi. Bola harakatlari normaga yetmagan vaziyatlarda unga qo'yiladigan
talablarni kamaytirish va avvalgi yosh guruh ko'rsatkichlarini belgilashga to'g'ri
keladi. Bolalarni tekshirishda reflekslar holati va harakatlar rivojlanishini bir xil
metodika bilan belgilash juda muhimdir. Bu eng aniq ma'lumotlar olish va ularni
dinamikada taqqoslash imkonini beradi. Bolalar hayotining birinchi yilida harakatlar
rivojini shifokorning o'zi tekshiradi. Tekshirish chog'ida bolalar to'liq yechintirilgan
bo'lishi lozim. Bunda bola faol va tetik holatda bo'lishi muhimdir. Agar u yig'lab
turgan bo'lsa, tegishli harakatlarni bajarishdan bosh tortadi. Bunday vaziyatda
tekshirishni to'xtatish va bolada ijobiy emotsional holat paydo bo'lgandagina
tekshirishni takrorlash mumkin.
Bolada mavjud u yoki bu malakani hamma vaqt yuzaga chiqarib bo'lmasligini
esdan chiqarmaslik kerak: bu ko'p sabablarga - harakatni bajarishni xohlamaslik, u
yoki bu gapga chalib turish va boshqalarga bog'liqdir. Shuning uchun guruh
tarbiyachilari kundalik ishlarida bolalarda paydo bo'layotgan yangi harakatlar yoki
ularni bajarishga urinishlarni yozib borishlari, har bir bolaga muayyan harakatlarni
rivojlantirish uchun individual sharoitlar yaratishlari, shifokorga bu harakatni
gimnastika mashg'ulotlari va uqalashlar majmuasiga kiritish zarurligi haqida
maslahat berishlari lozim. Bola hayotining ikkinchi va uchinchi yillarida harakatlar
rivojlanishi shifokor - pedagog hamkorligida tekshiriladi.
3-7 yoshli bolalardagi harakatlar rivoji, hayotining har bir yilidagi jismoniy
tayyorgarlik darajasini xarakterlaydi. Harakat malakalari va sifatlari rivojlanishini
baholash natijalari, shuningdek, fiziometrik ko'rsatkichlarning (muskul kuchi va
o'pkaning hayotiy hajmi) jismoniy rivojlanish darajasini belgilashda, albatta hisobga
olinadi.
Gavdaning o'tirish, turishi, yurishdagi odatiy holati qomat deb tushuniladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning qomati ularning anatomik-fiziologik
xususiyatlariga bog'liq xarakterli belgilarga ega bo'ladi. L.P.Afrikanova
ma'lumotlariga ko'ra maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning boshi katta
kishilarnikiga qaraganda oldinga engashganroq bo'ladi, yelka kamari ko'krak qafasi
darajasiga turtib chiqmagani polda ozgina oldinga siljigan bo'ladi, qorin yo'liga 1-2
sm o'tadi, umurtqa pog'onasining egilganligi aniq ko'zga tashlanmaydi, tos
suyagining qiya burchagi uncha katta emas. Qomat tug'ma bo'lmaydi: u
maktabgacha tarbiya yoshi davomida shakllanadi va maktab yoshida
mustahkamlanadi. Bunda qomatga turli omillar - sog'liq, qaddi-qomat, nerv-psixika
holati, tarbiya sharoitlari ta'sir ko'rsatadi. Qomatning shakllanishiga bolada uni
to'g'ri tuta bilish malakalarini tarbiyalashning qomatni muayyan holatda tutib tura
bilish zarurligiga ongli psixik tayyorgarlikning juda katta tarbiyaviy ahamiyati bor.
Bolalar sog'lig'ini himoya qilish va saqlashni, ularning har tomonlama (jismoniy,
kognitiv-nutq, badiiy-estetik, ijtimoiy-shaxsiy) rivojlanishini bolalarning har xil
turlari va havaskorlarning chiqishlarini tashkil etish orqali ta'minlash, ularning
etakchisi o'yin hisoblanadi;
Bolaning maktabga psixologik va jismoniy tayyorligini ta'minlaydigan
rivojlanish darajasiga erishishga ko'maklashish;
Bolalarni tarbiyalash, rivojlantirish va o'qitish uchun teng sharoitlar yaratish;
Bolaning har tomonlama rivojlanishini amalga oshirish uchun oila bilan o'zaro
munosabatda bo'lishga e'tiboringizni qarating;
Boshlang'ich umumiy ta'limning asosiy umumiy ta'lim dasturlariga mos keling.
Maktabgacha ta'limning o'zgaruvchan shakllarida ishlash yo'nalishi bolalarning
yoshi va ijtimoiy xususiyatlariga bog'liq.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |