Trong lÇn c«ng bè thø nhÊt luËn ¸n cña M¸c - K.Marx, F.Engels und Ferdinand Lassalle. "Aus dem literarischen Nachlaβ". Bd. 1, Stuttgart, 1902 - ®· bá sãt hÇu nh toµn bé chó thÝch cña t¸c gi¶, trõ mét sè ®o¹n trÝch vµ ®o¹n ®· ®îc nh¾c tíi. Nã ®îc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X« (tríc ®©y) c«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu tiªn n¨m 1927 khi xuÊt b¶n tËp thø nhÊt MEGA (Karl Marx - Friedrich Engels, "Historisch - Kritische Gesamtausgabe". Erste Abteilung, Bd, 1. e Erster Halbband, S. 1-81). - 269.
47. Dù ®Þnh cña M¸c muèn viÕt mét cuèn s¸ch lín h¬n vÒ lÞch sö triÕt häc £-pi-quya, chñ nghÜa kh¾c kû vµ chñ nghÜa hoµi nghi ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc.- 276.
48. C.F. Köppen. "Friedrich der Grosse und seine Widersacher" Leipzig 1840, S.39. Cuèn s¸ch nµy ®Ò tÆng C¸c M¸c.- 276.
49. ë ®©y M¸c trÝch dÉn cuèn s¸ch cña §a-vÝt Hi-um: "A treatise of human nature" ("LuËn v¨n vÒ b¶n chÊt cña con ngêi") c¨n cø vµo b¶n dÞch tiÕng §øc " Über die menschliche Natur", Erster Band, Halle, 1790, S. 485-277.
50. M¸c trÝch dÉn mét ®o¹n trong bøc th cña £-pi-quya göi Me-n«i-c©y vÒ cuèn s¸ch thø mêi cña §i-«-gien La-Ðc-x¬, môc 123; ®o¹n trÝch nµy còng nh c¸c ®o¹n trÝch kh¸c cña £-si-l¬, do M¸c dÉn ra b»ng tiÕng Hy L¹p (so s¸nh víi tËp nµy, tr: 42-44).- 277.
51. MÆc dï t¸c phÈm "De placitis philosophorum" ("VÒ nh÷ng ý kiÕn cña c¸c nhµ triÕt häc") ®îc ®øng tªn Plu-t¸c-x¬, nhng trong thùc tÕ ch¾c ch¾n «ng ta kh«ng ph¶i lµ t¸c gi¶ cña nã.- 286.
52. Ngêi Hy L¹p gäi c¸c nhµ triÕt häc Ên §é, nh÷ng ngêi cÊm dôc nghiªm ngÆt lµ nh÷ng ngêi him-n«-x«-phÝt.- 293.
53. Kh«ng t×m thÊy b¶n th¶o nh÷ng ®o¹n ®îc nh¾c ®Õn trong néi dung (Xem tr. 42-43) phÇn ®Çu cña luËn ¸n " Sù kh¸c biÖt chung vÒ nguyªn t¾c gi÷a triÕt häc tù nhiªn cña §ª-m«-crÝt vµ triÕt häc tù nhiªn cña £-pi-quya" vµ "KÕt qu¶".- 301.
54. BiÓn GhiÕc -can - tªn gäi thêi cæ ®¹i cña biÓn Ca-xpiªn. Cã lÏ ë ®©y nãi ®Õn kh«ng ph¶i lµ "nh÷ng con c¸ GhiÕc-can", mµ lµ "nh÷ng ngêi GhiÕc-can " hoÆc lµ nh÷ng ngêi ¨n c¸". - 311, 385.
55. Cã lÏ ë ®©y muèn nãi ®Õn lêi b×nh chó cña gi¸o s triÕt häc §øc Nuy-ren-bÐc-g¬ vµ nhµ ng÷ v¨n häc §øc Snai-®¬ vÒ c¸c xuÊt b¶n phÈm sau: "Dieoges Laertius. De vitis, dogmatibus et apophthegmatibus liber decimus graece et latine separatim editus... a Carolo Nürnbergero". Norimbergae, 1791 ("§i-«-gien La-Ðc-x¬. VÒ ®êi sèng, kiÕn gi¶i vµ danh ng«n, cuèn s¸ch thø mêi do C¸c-l¬ Nuy-ren-bÐc-g¬ xuÊt b¶n thµnh tõng tËp b»ng tiÕng Hy L¹p vµ La-tinh", Nuy-ren-bÐc-g¬, 1791) vµ "Epicuri physica et meteorologica duabus epistolis eiusdem comprehensa. Graeca ad fidem librorum scriptorum et editorum, emendavit atque interpretatus est 10. Gottl. Schneider", Lipsiae, 1813 ("Nh÷ng kiÕn gi¶i vËt lý vµ khÝ tîng häc cña £-pi-quya, hµm chøa trong hai bøc th cña «ng. I-«-g¬ söa vµ thuyÕt minh b¶n tiÕng Hy L¹p trªn c¬ së b¶n th¶o vµ s¸ch ®· in. Gèt-l¬. Snai-®¬". Lai-pxÝch, 1813).- 315.
56. ë ®©y kh«ng nãi ®Õn Me-t¬-r«-®oãc, häc trß cña £-pi-quya ë Lam-px¸c, mµ nãi ®Õn Me-t¬-r«-®oãc, m«n ®å cña §ª-m«-crÝt ë Khi-èt, mµ trong mét ®o¹n trÝch dÉn t¬ng øng cña Xt«-b©y, ®îc dÉn ra trong chó thÝch cña t¸c gi¶, ®· gäi sai lµ thÇy gi¸o cña £-pi-quya. TrÝch dÉn nµy ®îc dÉn ra trong bót ký thø s¸u vÒ triÕt häc £-pi-quya (xem tËp nµy, tr. 235-237 vµ 396-398).- 328.
57. Phô lôc cho t¸c phÈm, mµ c¨n cø vµo néi dung, ph¶i gåm hai phÇn (xem tr.279-280), lu gi÷ ®îc díi d¹ng hai ®o¹n: më ®Çu ®o¹n thø nhÊt cña môc hai vµ nh÷ng chó thÝch cña t¸c gi¶ cho tÊt c¶ ba ®o¹n cña môc mét. Nhan ®Ò chung cña phô lôc, kh«ng cã trong ®o¹n thø nhÊt, ë ®©y ®îc dùng l¹i c¨n cø vµo néi dung. V¨n b¶n cña ®o¹n ®ã hÇu nh trïng tõng ch÷ mét víi v¨n b¶n tËp ghi chÐp thø ba vÒ lÞch sö triÕt häc £-pi-quya (xem tËp nµy, tr.128-132) vµ do mét ngêi nµo ®ã chÐp l¹i trªn mét khæ giÊy còng gièng nh v¨n b¶n trong tËp ghi chÐp. Trªn c¬ së ®ã n¶y ra ý kiÕn cho r»ng ®o¹n nµy kh«ng cã trong luËn ¸n tiÕn sÜ mµ lµ mét phÇn cña t¸c phÈm kh«ng cßn lu gi÷ ®îc ®Õn h«m nay viÕt vÒ triÕt häc cæ ®¹i, nã râ rµng mang tÝnh chÊt lµ mét b¶n nh¸p, mét b¶n chuÈn bÞ. Trong khi ®ã néi dung ®o¹n v¨n vµ nh÷ng trÝch dÉn dÉn ra trong ®ã lÊy tõ t¸c phÈm cña Plu-t¸c-x¬ liªn quan chÆt chÏ víi v¨n b¶n cßn lu gi÷ ®îc cña nh÷ng chó thÝch cña t¸c gi¶ cho phÇn phô lôc (xem tËp nµy, tr.409-415). Trªn c¬ së dÉn chøng ®· cã hiÖn vÉn cha thÓ quyÕt ®Þnh døt kho¸t vÊn ®Ò ®o¹n v¨n thuéc t¸c phÈm nµy hay t¸c phÈm kh¸c, do ®ã trong tËp nµy nã vÉn ®îc ®¨ng trong phÇn luËn ¸n tiÕn sÜ. - 351.
58. Trong b¶n viÕt tay cña c¸c chó thÝch cña t¸c gi¶, tÊt c¶ c¸c trÝch dÉn ®Òu ®îc dÉn b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n - tiÕng La-tinh vµ tiÕng Hy L¹p. C¸c trÝch dÉn lÊy tõ cuèn s¸ch "Cuéc ®êi vµ häc thuyÕt cña nh÷ng ngêi næi danh trong triÕt häc" cña §i-«-gien La-Ðc-x¬ do M¸c dÉn ra kh¸c víi trong "Nh÷ng ghi chÐp vÒ triÕt häc £-pi-quya", trong ®ã chóng ®îc lÊy tõ b¶n b×nh chó cña G¸t-x¨ng-®i (Li-«ng, 1649), dùa theo b¶n in xuÊt b¶n n¨m 1833 ë Lai-pxÝch cña nhµ xuÊt b¶n Tao-khnÝt-x¬, b¶n in nµy ë mét ®«i chç kh¸c nhiÒu so víi b¶n in cña G¸t-x¨ng-®i. Së dÜ nh vËy lµ v× trong nhiÒu trêng hîp cã sù kh¸c nhau trong chÝnh nh÷ng trÝch dÉn do M¸c ®a ra trong chó gi¶i cho luËn ¸n vµ trong "Nh÷ng ghi chÐp vÒ triÕt häc £-pi-quya".
Trong c¸c chó thÝch cña M¸c, trong mét sè trêng hîp cÇn thiÕt ban biªn tËp ®· ®a thªm nh÷ng gi¶i thÝch bæ sung ®Æt trong ngoÆc vu«ng.- 355.
59. Ngêi Ma-xa-li -d©n c thµnh phè Ma-xa-li (sau nµy lµ M¸c-x©y), do nh÷ng di d©n tõ Ph«-c©y TiÓu ¸ ®Õn lËp ra vµo kho¶ng n¨m 600 tríc c«ng nguyªn víi t c¸ch lµ thuéc ®Þa cña Hy L¹p.
TrËn ®¸nh mµ M¸c nh¾c tíi cña thèng lÜnh La M· Ma-ri-ót chèng l¹i c¸c bé téc ngêi Kim-v¬-r¬ §øc x©m nhËp Ga-lia vµ B¾c I-ta-li-a, diÔn ra vµo n¨m 101 tríc c«ng nguyªn díi thêi VÐc-xª-l¾c. - 370.
60 ë ®©y muèn nãi ®Õn cuéc ®Êu tranh gi÷a hai khuynh híng trong triÕt häc. §øc cuèi nh÷ng n¨m 30 - ®Çu nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX.
ë ®©y M¸c gäi ph¸i Hª-ghen trÎ lµ "®¶ng tù do" trong triÕt häc. Cuèi nh÷ng n¨m 30 "nh÷ng phÇn tö cÊp tiÕn nhÊt trong sè hä (B. Bau-¬, L.Phoi-¬-b¾c, A.Ru-g¬ v.v..) ®· chuyÓn sang lËp trêng chñ nghÜa v« thÇn, phª ph¸n triÕt häc Hª-ghen tõ phÝa t¶ vµ ®a ra nh÷ng yªu s¸ch tù do t s¶n. Ph¶n øng l¹i sù tiÕn triÓn ®ã cña ph¸i Hª-ghen trÎ c¸i gäi lµ "triÕt häc thùc chøng" ®· h×nh thµnh.
"TriÕt häc thùc chøng"- khuynh híng t«n gi¸o - thÇn bÝ trong triÕt häc, lªn tiÕng phª ph¸n triÕt häc Hª-ghen tõ phÝa h÷u (Kh.G. V©y xe, I.G. Phi-xt¬ em, A.Guyn-xte-r¬, Ph.Ba-a-®Ðc, sau nµy lµ Sª-linh). "C¸c nhµ triÕt häc thùc chøng" muèn cho triÕt häc phôc tïng t«n gi¸o ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi nhËn thøc duy lý vµ cho r»ng linh c¶m cña thÇn linh lµ nguån duy nhÊt cña tri thøc "thùc chøng". BÊt cø thø triÕt häc nµo tuyªn bè nguån gèc cña nã lµ nhËn thøc duy lý, hä ®Òu cho lµ "tiªu cùc".- 374.
61 M¸c dÉn ®o¹n trÝch (trong b¶n th¶o lµ tiÕng Ph¸p) tõ cuèn s¸ch "SystÌme de la Nature ou Des Loix du Monde Physique et du Monde Moral". Par M. Morabaud, SecrÐtaire PerpÐtuel et l'un des Qua rante de l' AcadÐmie Franςaise. Londres, 1770 ("HÖ thèng cña tù nhiªn, hay lµ vÒ nh÷ng quy luËt cña thÕ giíi thÓ x¸c vµ thÕ giíi t©m hån". T¸c phÈm cña ngµi Mi-ra-b«, th ký thêng trùc vµ lµ mét trong bèn uû viªn cña ViÖn hµn l©m khoa häc Ph¸p, Lu©n §«n, 1770). T¸c gi¶ thùc sù cña cuèn s¸ch nµy lµ nhµ duy vËt Ph¸p P.A. H«n-b¸ch, ngêi mµ ®Ó gi÷ bÝ mËt, ®· ghi trong cuèn s¸ch cña m×nh hä tªn cña viªn th ký ViÖn hµn l©m khoa häc Ph¸p Gi.B. Mi-ra-b« ®· mÊt n¨m 1760.- 409.
62 Hai t¸c phÈm do M¸c trÝch dÉn cña Sª-linh: "Philosophische Briefe über Dogmatismus und Kriticismus" vµ "Vom ich als Princip der Philosophie, oder uber das ünbedingte im menschlichen Wissen" ("VÒ "c¸i t«i" víi tÝnh c¸ch lµ nguyªn t¾c cña triÕt häc, hay lµ vÒ c¸i tuyÖt ®èi trong tri thøc cña con ngêi") xuÊt b¶n n¨m 1795. VÒ sau Sª-linh ®· tõ bá nh÷ng quan ®iÓm tiÕn bé vµ chuyÓn sang lËp trêng chñ nghÜa thÇn bÝ t«n gi¸o. N¨m 1841 Sª-linh ®îc c¸c nhµ chøc tr¸ch Phæ mêi vµo trêng §¹i häc tæng hîp BÐc-lin ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i ¶nh hëng cña c¸c ®¹i biÓu thuéc trêng ph¸i Hª-ghen, ®Æc biÖt lµ ph¸i Hª-ghen trÎ .- 412.
63 M¸c cã lÏ viÖn dÉn bµi thuyÕt tr×nh thø 13 vÒ triÕt häc t«n gi¸o, do Hª-ghen ®äc trong häc kú mïa hÌ n¨m 1829 ("Vorlessungen über die Philosophie der Religion").- 412.
64 ë ®©y nãi ®Õn viÖc phª ph¸n c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau nh»m chøng minh sù hiÖn h÷u cña thîng ®Õ, hµm chøa trong t¸c phÈm "Phª ph¸n lý trÝ thuÇn tuý" cña Can-t¬ -413.
65 M¸c muèn nãi ®Õn nhËn xÐt sau ®©y cña Can-t¬ rót tõ t¸c phÈm cña «ng "Phª ph¸n lý trÝ thuÇn tuý ®a ra nh©n th¶o luËn vÒ ý nghÜa l«-gÝch cña c¸c yÕu tè xÐt ®o¸n (chñ ng÷, vÞ ng÷, tiÕp ng÷ "lµ")" "Mét tr¨m ®ång ta-le ch¼ng bao hµm mét chót xÝu nµo nhiÒu h¬n so víi mét tr¨m ®ång ta-le cã thÓ cã. Qu¶ thËt v× nh÷ng ®ång ta-le cã thÓ cã nghÜa lµ kh¸i niÖm, cßn nh÷ng ®ång ta-le thùc sù - lµ kh¸ch thÓ vµ tù nã lµ gi¶ ®Þnh, nªn trong trêng hîp nÕu nh kh¸ch thÓ chøa ®ùng mét c¸i g× ®ã h¬n c¶ kh¸i niÖm, th× kh¸i niÖm cña t«i kh«ng thÓ hiÖn ®îc toµn bé kh¸ch thÓ, vµ v× vËy kh«ng t¬ng xøng víi nã. Nhng tµi s¶n cña t«i khi cã 100 ta-le thËt sù th× lín h¬n lµ khi chØ cã kh¸i niÖm vÒ chóng (tøc lµ kh¶ n¨ng cã thÓ cã chóng). Qu¶ thËt trong trêng hîp thùc tÕ, chñ thÓ kh«ng chØ chøa ®ùng theo phÐp ph©n tÝch trong kh¸i niÖm cña t«i, mµ cßn t¨ng thªm theo phÐp tæng hîp vµo kh¸i niÖm cña t«i (®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh tµi s¶n cña t«i), kh«ng hÒ lµm t¨ng thªm 100 ta-le cã thÓ ®îc ®ã b»ng sù tån t¹i ®ã ë bªn ngoµi kh¸i niÖm cña t«i" (xem I-ma-nu-en Can-t¬. Toµn tËp gåm 6 tËp, tËp 3, M¸t-xc¬-va, tr. 522).- 413.
66 Ven-®i - tªn gäi nh÷ng ngêi Xla-v¬ cæ xa.- 413.
67 Cuèi n¨m 1841 - ®Çu n¨m 1842 M¸c mét lÇn n÷a ®Þnh c«ng bè b¶n luËn ¸n cña m×nh. Nh©n ®ã «ng ®· ph¸c th¶o phÇn ®Çu lêi tùa míi. Ph¸c th¶o mang tÝnh chÊt lµ b¶n nh¸p vµ cã nhiÒu chç söa ch÷a vµ bá ®i.- 415.
68 Ngµy 13 th¸ng T 1891 luËn ¸n tiÕn sÜ cña M¸c cïng víi ®¬n xin tr×nh luËn ¸n ®Ó ®¹t häc vÞ b»ng tiÕng §øc vµ tiÕng La-tinh ®· ®îc chÝnh thøc ®a vµo sæ ghi chÐp cña trêng §¹i häc tæng hîp Giª-na mang sè 26.
Cïng ngµy h«m ®ã chñ nhiÖm khoa triÕt B¸c-man vµ nhãm c¸c gi¸o s ®· ký vµo lêi nhËn xÐt phª chuÈn b¶n luËn ¸n (xem tËp nµy, tr.1097-1099). Ngµy 15 th¸ng T M¸c ®îc phong v¾ng mÆt häc vÞ tiÕn sÜ triÕt häc vµ v¨n b»ng tèt nghiÖp. - 416, 1098.
69 T¸c phÈm nµy lµ phÇn më ®Çu bµi phª ph¸n, mµ M¸c dù ®Þnh viÕt nh»m chèng l¹i c¸ch gi¶i thÝch trõu tîng, h v« chñ nghÜa ®èi víi vÊn ®Ò chÕ ®é nhµ níc tËp quyÒn ë trong bµi "Deutschland und Frankreich in bezug auf die Zentralisationsfrage" cña M«-dÐt HÐt-x¬, bµi nµy ®¨ng trong phÇn phô lôc cña tê "Rheinische Zeitung" ngµy 17 th¸ng N¨m 1842 vµ ®îc ký b»ng ký hiÖu phãng viªn cña HÐt-x¬ ÷ ÷. Bµi b¸o cña M¸c cã lÏ cha ®îc hoµn thµnh. PhÇn ®· viÕt xong cßn lu gi÷ ®îc ®Õn h«m nay díi d¹ng b¶n th¶o .- 419.
70 Bµi b¸o nµy cña M¸c ®îc viÕt nh©n cã sù c«ng kÝch cña nhµ triÕt häc §øc Grup-p¬ ®èi víi cuèn s¸ch "Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker". Bd. 1-2. Leipzig, 1841 ("Phª ph¸n lÞch sö Phóc ©m cña c¸c cuèn phóc ©m t¬ng ®ång". TËp 1-2. Lai-pxÝch, 1841) cña B. Bau-¬. Lªn tiÕng chèng l¹i thñ lÜnh cña ph¸i Hª-ghen trÎ trong bµi v¨n ®¶ kÝch cña m×nh "Bruno Bauer und die aka demische Lehrfreiheit" nÊp díi ngän cê phi ®¶ng ph¸i vµ trung lËp trong triÕt häc (trong bµi b¸o M¸c dÉn ra lêi tuyªn bè díi d¹ng ®«i chót pháng theo Grup-p¬: "Ngêi viÕt nh÷ng dßng nµy kh«ng bao giê phôc vô mét ®¶ng nµo vµ kh«ng chÞu ¶nh hëng cña bÊt cø ai"), Grup-p¬ t×m c¸ch lµm mÊt uy tÝn cña Bau-¬, víi t c¸ch lµ nhµ phª ph¸n nguån gèc Phóc ©m. T¹p chÝ cña nh÷ng ngêi theo ph¸i Hª-ghen trÎ "Deustsche Jahrbücher"cßn dµnh mét lo¹t bµi viÕt vÒ bµi v¨n ®¶ kÝch cña Grup-p¬, trong ®ã ®· lªn tiÕng b¶o vÖ Bau-¬. 420.
71 ë ®©y M¸c tr×nh bµy ý kiÕn, ®îc dÉn ra trong cuèn s¸ch cña B.Bau-¬: "Kritik der evangelische Geschichte der Synoptiker" (tËp 2, tr. 296), cña nhµ thÇn häc theo ®¹o Tin lµnh A.Ne-van-®Ðc trÝch tõ cuèn s¸ch cña «ng ta: "Das Leben Jasu Christi in seinem geschichtlichen Zusammenhange und siner geschichtlichen Entwicklung dargestellt". Hamburg, 1837, S.265 (A. Ne-an-®Ðc. "Cuéc ®êi cña chóa Giª-su ®îc tr×nh bµy trong mèi liªn hÖ lÞch sö vµ sù ph¸t triÓn lÞch sö cña nã". H¨m-buèc, 1837, tr 265).- 426.
72 Díi ®©y M¸c dÉn nh÷ng ®o¹n trÝch tõ T©n íc dùa theo cuèn "Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker" (tËp 2, tr. 297, 299 vµ 296) cña B.Bau-¬.- 426.
73 Lêi tuyªn bè nµy cña ban biªn tËp liªn quan chÆt chÏ víi bµi b¸o "Chñ nghÜa céng s¶n vµ tê "Allgemeine Zeitung" ë Au-xbuèc, (xem toµn tËp, t.1, 1995, tr.168) cña M¸c, trong ®ã «ng ®Ëp l¹i bµi ph¸t biÓu cña tê “Allgemeine Zeitung” ë Au-xbuèc chèng l¹i chñ nghÜa céng s¶n vµ nh÷ng sù c«ng kÝch cña nã ®èi víi tê "Rheinische Zeitung". Trong bµi b¸o cña m×nh còng nh trong lêi tuyªn bè cña ban biªn tËp M¸c ®· tranh luËn víi bµi ®¨ng trªn tê "Allgemeine Zeitung" ë Au-xbuèc, sè 284, ra ngµy 11 th¸ng Mêi 1842 díi ®Çu ®Ò "Die Kommunistenlehren" ("Nh÷ng häc thuyÕt cña chñ nghÜa céng s¶n"). Trong tuyªn bè cña ban biªn tËp, M¸c v¹ch mÆt t¸c gi¶ bµi "Nh÷ng häc thuyÕt cña chñ nghÜa céng s¶n" ë chç «ng ta ®· tr×nh bµy xuyªn t¹c bµi "Kommunisten in Preuβen" ("Nh÷ng ngêi céng s¶n ë Phæ") ®¨ng trªn tê "Stadt - Aachener Zeitung" sè 277, ra ngµy 6 th¸ng Mêi 1842. - 430.
74 Chó thÝch nµy cña ban biªn tËp ®îc viÕt cho bµi tin "Vom Rhein" còng ®¨ng trong sè nµy. Bµi b¸o nµy chÝnh lµ sù ®¸p l¹i bµi "Fehlgriffe der liberalen Opposition in Hannover" ®¨ng tríc ®©y trong c¸c phô lôc cña tê "Rheinische Zeitung" sè 265, 268, 275 vµ 277, ra ngµy 22 vµ 25 th¸ng ChÝn, ngµy 2 vµ 4 th¸ng Mêi 1842. - 433.
75 Sau khi chÕ ®é qu©n chñ Buèc-b«ng ®îc kh«i phôc ë Ph¸p, hiÕn ch¬ng lËp hiÕn ®· ®îc tuyªn bè ë ®ã ngµy 4 th¸ng S¸u 1814. Nã thiÕt lËp chÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn, nhng c¸c tÇng líp d©n c réng r·i vÉn hoµn toµn t¸ch khái ®êi sèng chÝnh trÞ. Ngµy 26 th¸ng B¶y 1830 vua S¸c-l¬ X ®· ban bè s¸u s¾c lÖnh (S¾c lÖnh th¸ng B¶y), ®©y lµ sù vi ph¹m th« b¹o HiÕn ch¬ng lËp hiÕn n¨m 1814 (gi¶i t¸n viÖn d©n biÓu míi ®îc bÇu l¹i, tíc quyÒn bÇu cö cña giai cÊp t s¶n c«ng th¬ng, sù h¹n chÕ míi ®èi víi quyÒn tù do b¸o chÝ v.v.) vµ nãi lªn mu toan cña c¸c giíi trong triÒu ®×nh, tÇng líp quý téc bªn trªn vµ t¨ng l÷ muèn lµm mét cuéc chÝnh biÕn. S¾c lÖnh lµ nguyªn cí trùc tiÕp dÉn ®Õn cuéc c¸ch m¹ng n¨m 1830 vµ lËt ®æ triÒu ®¹i Buèc-b«ng ë Ph¸p.-433.
76 N¨m 1837 vua Ec-ne-xt¬ -¤-guyt-xt¬ vµ nh÷ng ngêi ñng hé «ng ta ®· lµm mét cuéc chÝnh biÕn ë Han-n«-v¬. B·i bá hiÕn ph¸p n¨m 1833 mang tÝnh chÊt tù do «n hoµ (theo hiÕn ph¸p, vua bæ nhiÖm c¸c thîng th, nhng hä l¹i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc quèc héi); nhµ vua ®· kh«i phôc hiÖu lùc cña hiÕn ph¸p n¨m 1819, b¶n hiÕn ph¸p vÉn duy tr× nguyªn t¾c ®¹i diÖn mang tÝnh chÊt ®¼ng cÊp vµ hÕt søc h¹n chÕ quyÒn cña quèc héi. C¸c giíi tù do chñ nghÜa ë Han-n«-v¬ ®· ®Êu tranh ®ßi phôc håi hiÕn ph¸p n¨m 1833; yªu s¸ch ®ã ®îc diÔn ®¹t trong kh¸ng nghÞ cña b¶y gi¸o s Trêng ®¹i häc tæng hîp GuyÕt-tin-ghen (anh em Grim, §an-man, Ghec-vi-nót. E-van-®¬, An-brÕch-t¬ vµ Vª-bÐc), v× viÖc ®ã hä ®· bÞ c¸ch chøc; mét vµi ngêi trong sè hä bÞ trôc xuÊt. Nh÷ng sù kiÖn ë Han-n«-v¬ cã mét tiÕng vang réng r·i trong toµn níc §øc.-433.
77 Lo¹t bµi b¸o "C¶i c¸ch thÞ chÝnh vµ tê "Kölnische Zeitung" "(ba bµi), còng nh bµi ®i kÌm "Th«ng tÝn viªn" Kölnische Zeitung" vµ lËp trêng cña "Rheinische Zeitung""do M¸c viÕt nh©n cuéc tranh luËn gay g¾t vÒ c¶i c¸ch c¬ quan ®iÒu hµnh ®Þa ph¬ng mµ ChÝnh phñ Phæ dù ®Þnh tiÕn hµnh ë tØnh Ranh. Cïng víi viÖc qu©n ®éi Ph¸p chiÕm ®ãng c¸c tØnh cña §øc ë t¶ ng¹n s«ng Ranh, c¸c thiÕt chÕ phong kiÕn ë ®ã vÒ c¬ b¶n ®· bÞ xo¸ bá vµ vµo nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XVIII t¹i tØnh Ranh sau nµy cña Phæ ®· thiÕt lËp thiÕt chÕ c«ng x· míi. Trong quan hÖ ph¸p quyÒn c¸c c«ng x· n«ng th«n vµ thµnh thÞ ®îc ®Æt trong nh÷ng quan hÖ b×nh ®¼ng, cßn ®Æc quyÒn së h÷u ruéng ®Êt phong kiÕn trong c¸c c«ng x· n«ng th«n th× bÞ c¾t xÐn ®i nhiÒu. Víi sù thiÕt lËp ¸ch ®« hé cña Phæ n¨m 1815 chÝnh phñ vµ giíi quý téc phong kiÕn toan tÝnh xo¸ bá côc diÖn ®ã, tíc quyÒn b×nh ®¼ng cña c¸c c«ng x· thµnh thÞ vµ n«ng th«n. C¸c nhµ chøc tr¸ch Phæ buéc thµnh phè tØnh Ranh ph¶i chÊp nhËn quy chÕ ph¶n ®éng cña Phæ vÒ tæ chøc thµnh phè n¨m 1808, cßn ®èi víi c¸c c«ng x· n«ng th«n th× mét quy chÕ míi dù kiÕn sÏ ®îc ¸p dông. B»ng c¸ch ®ã c¸c giíi cÇm quyÒn hy väng sÏ tr¶ l¹i ®Æc quyÒn cho quý téc vïng Ranh.
Giai cÊp t s¶n tiÕn bé vïng Ranh vµ giíi trÝ thøc cã tinh thÇn d©n chñ ®· lªn tiÕng chèng l¹i nh÷ng ý nguyÖn ®ã cña c¸c nhµ chøc tr¸ch Phæ vµ nhiÖt thµnh b¶o vÖ sù b×nh ®¼ng vÒ ph¸p quyÒn cña c¸c c«ng x· n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Tê "Rheinische Zeitung" kiªn quyÕt ñng hé ®êng lèi ®ã vµ ®Êu tranh ®Ó cñng cè h¬n n÷a nh÷ng thµnh tùu d©n chñ cña cuéc c¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p. Tõ th¸ng T¸m ®Õn th¸ng Ch¹p 1842 nã c«ng bè mét lo¹t bµi b¸o b¶o vÖ sù b×nh quyÒn cña thµnh phè vµ n«ng th«n, ph¶n ®èi viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ®¼ng cÊp cña Phæ vµ viÖc níi réng ®Æc quyÒn cña quý téc phong kiÕn. Khi tê b¸o "Kölnische Zeitung", ®Ó ®¸nh l¹c híng ®éc gi¶, ®· th«ng b¸o r»ng c d©n tØnh Ranh tuång nh t¸n thµnh viÖc chia t¸ch c«ng x· n«ng th«n vµ thµnh thÞ, vµ thªm vµo ®ã ®· gi¶i thÝch sai c¶ nh÷ng quan ®iÓm vµ luËn cø trong c¸c bµi cña tê "Rheinische Zeitung", M¸c ®· lªn tiÕng b¸c l¹i, mµ sù ph¶n b¸c ®ã - sau khi tê” "Kölnische Zeitung" ®¸p l¹i- cßn ®îc tiÕp tôc trong ba bµi n÷a. Trong ®ã M¸c kh«ng nh÷ng chØ ®ång t×nh víi c¸c yªu s¸ch cña giai cÊp t s¶n cÊp tiÕn vµo ®ªm tríc cuéc c¸ch m¹ng th¸ng Ba 1848, mµ víi t c¸ch mét nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng «ng ®· nh×n nhËn c¸c yªu s¸ch ®ã víi mét lËp trêng kiªn quyÕt vµ triÖt ®Ó h¬n. Trªn b¸o chÝ bÞ kiÓm duyÖt M¸c ®· ph¶i nguþ trang sù phª ph¸n gay g¾t cña m×nh ®èi víi lËp trêng ph¶n ®éng vµ ®ång thêi mþ d©n cña chÝnh phñ vµ vua Phæ trong vÊn ®Ò vÒ c¶i c¸ch, b»ng c¸ch diÔn ®¹t bÒ ngoµi tá ra trung thµnh. ¤ng lµm viÖc ®ã rÊt nghÖ thuËt, v¹ch trÇn mu toan cña nh÷ng kÎ ph¶n ®èi m×nh trong tê "Kölnische Zeitung" hßng lµm cho ngêi ta chó ý ®Õn tÝnh chÊt ®èi lËp cña nh÷ng ph¸t biÓu trªn tê "Rheinische Zeitung", nh÷ng mu toan mµ «ng hoµn toµn cã c¨n cø ®Ó coi nh sù tè c¸o chÝnh trÞ. ¤ng còng b¸c bá nh÷ng ®iÒu vu khèng kh¸c cña b¸o chÝ b¶o thñ, ®ã chÝnh lµ m¬ tëng cña nã muèn b»ng mäi c¸ch b«i nhä tê "Rheinische Zeitung" trong con m¾t cña ngêi tiÓu thÞ d©n lóc bÊy giê .- 435.
78 Tõ gi÷a th¸ng Mêi 1842 trªn tê "Kölnische Zeitung" ®· xuÊt hiÖn mét sè bµi b¸o, mµ t¸c gi¶ cña chóng ®· kiªn quyÕt ®¶ kÝch sù b×nh ®¼ng gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Phãng viªn "Kölnische Zeitung" ®· ký díi bµi b¸o cña m×nh b»ng ký hiÖu- -hoÆc lµ -.- vµ cã lÏ «ng ta lµ mét c«ng chøng viªn ë Khuªn cã tªn lµ §u-bi-en. ¤ng ta ®ßi hái ph¶i cã c¶i c¸ch thÞ chÝnh riªng cho thµnh phè vµ n«ng th«n, b»ng c¸ch lËp luËn r»ng sù l¹c hËu cña n«ng th«n tuång nh kh«ng cho phÐp trao cho c¸c c«ng x· n«ng th«n nh÷ng quyÒn nh víi thµnh phè. Bªn c¹nh ®ã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng tuång nh nh÷ng ngêi b¶o vÖ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tiÕn bé gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n nãi chung muèn c¶n trë viÖc tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÞ chÝnh. Trong bµi "Tãm lîc" ®îc ký b»ng ký hiÖu -.- vµ ®¨ng trong phô lôc cña tê "Kölnische Zeitung" sè 309 ra ngµy 5 th¸ng Mêi mét 1842 ngêi ta ®· tËp hîp vµo mét bµi tÊt c¶ c¸c luËn cø chñ yÕu rót tõ c¸c bµi tríc ®©y vµ, bÊt chÊp sù thËt, ®· qu¶ quyÕt r»ng ®a sè d©n c vïng Ranh hÇu nh ®Òu t¸n thµnh sù ph©n chia gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. MÆc dï ban biªn tËp tê "Kölnische Zeitung" ®· c«ng bè c¶ nh÷ng tµi liÖu ph¶n ¸nh quan ®iÓm ®èi lËp, nhng vÒ thùc chÊt nã vÉn ®ång t×nh víi nh÷ng quan ®iÓm cña t¸c gi¶ bµi "Tãm lîc".- 435.
79 Héi ®ång d©n biÓu (héi nghÞ ®¼ng cÊp cña c¸c tØnh) ®îc thµnh lËp ë Phæ n¨m 1823. Chóng bao gåm: 1) ®¹i biÓu cña ®¼ng cÊp c«ng tíc tøc lµ nh÷ng gia ®×nh quyÒn quý tríc ®©y ë §Õ chÕ §øc; 2) ®¹i biÓu cña ®¼ng cÊp hiÖp sÜ, tøc lµ quý téc; 3) ®¹i biÓu cña c¸c thµnh phè; 4) ®¹i biÓu cña c¸c c«ng x· n«ng th«n. V× ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó tham dù c¸c cuéc bÇu cö vµo héi ®ång d©n biÓu lµ së h÷u tµi s¶n ruéng ®Êt, do ®ã phÇn lín d©n c nãi chung bÞ lo¹i khái c¸c cuéc bÇu cö. T c¸ch cö tri vµ toµn bé c¬ cÊu phøc t¹p cña c¸c cuéc bÇu cö ®· ®¶m b¶o cho giíi quý téc chiÕm ®a sè trong héi ®ång d©n biÓu. Héi ®ång d©n biÓu do nhµ vua triÖu tËp, quyÒn h¹n cña chóng giíi h¹n ë nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ qu¶n lý ®Þa ph¬ng. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, héi ®ång d©n biÓu cã nh÷ng chøc n¨ng t vÊn hÕt søc h¹n chÕ - chóng cã quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ dù luËt nµy hoÆc dù luËt nä do chÝnh phñ ®a ra th¶o luËn. Héi ®ång d©n biÓu thø nhÊt cña tØnh Ranh häp tõ ngµy 29 th¸ng Mêi 1862 ®Õn ngµy 7 th¸ng Giªng 1827, cßn Héi ®ång d©n biÓu thø t häp tõ ngµy 10 th¸ng Mêi mét ®Õn 31 th¸ng Ch¹p 1833.
Trªn c¸c trang cña tê "Rheinische Zeitung" (xem sè 307, ra ngµy 3 th¸ng Mêi mét 1842) cã nãi ®Õn hai quyÕt ®Þnh tr¸i ngîc nhau cña héi ®ång d©n biÓu thø nhÊt vµ thø t vÒ vÊn ®Ò c¶i c¸ch c¬ quan qu¶n lý ®Þa ph¬ng vµ nhÊn m¹nh r»ng quyÒn ®¹i diÖn theo ®¼ng cÊp ®· lçi thêi vµ thùc chÊt ®· trë thµnh phi lý. Tê b¸o chØ râ r»ng, kh«ng phô thuéc vµo hai quyÕt ®Þnh ®èi lËp nhau ®ã, nãi chung kh«ng thÓ coi héi ®ång d©n biÓu lµ ngêi ®¹i diÖn cho ý kiÕn cña nh©n d©n tØnh Ranh.- 436.
80 Trong ®¬n thØnh nguyÖn cña thµnh phè C«-blen-x¬ ngµy 16 th¸ng ChÝn 1842 cã nªu lªn lêi thØnh cÇu "®Êng tèi cao h·y ban tÆng cho thµnh phè C«-blen-x¬ mét thiÕt chÕ thÞ chÝnh ®îc thiÕt lËp theo cuéc bÇu cö riªng". Trong ®¬n thØnh cÇu cña thµnh phè A-khen, ®Ò ngµy 16 th¸ng ChÝn 1842 còng nh trong thØnh cÇu cña thµnh phè Khuªn vµo th¸ng ChÝn 1842 còng cã nh÷ng lêi thØnh cÇu t¬ng tù. H¬n n÷a thµnh phè Khuªn vµ C«-blen-x¬ ®· viÖn dÉn nh÷ng ®Æc quyÒn mµ hä cã ®îc trong thêi kú trung thÕ kû vµ bÞ mÊt hiÖu lùc do viÖc thi hµnh quyÒn c«ng x· cña Ph¸p .- 436.
81 Nh÷ng nh©n vËt thay mÆt c d©n thµnh phè T¬-ria ký tªn vµo ®¬n thØnh cÇu ngµy 31 th¸ng Mêi 1842 cÇu xin nhµ vua "ban ph¸t mét thiÕt chÕ thÞ chÝnh cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c c«ng x· tØnh Ranh thuéc v¬ng quèc Phæ vµ dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c tù do lùa chän c¸c ®¹i biÓu cña m×nh, c«ng khai ho¸ c¸c cuéc th¶o luËn trong c¸c c¬ quan cña c«ng x· vµ sù tù chñ réng r·i h¬n tríc ®©y".- 437.
82 Cã lÏ M¸c ¸m chØ bµi x· luËn cña tæng biªn tËp b¸o "Kölnische Zeitung" C¸c HÐc-mÐt, ®¨ng trªn b¸o ®ã, sè 305, ra ngµy 1 th¸ng Mêi mét 1842. Trong ®ã, trong khi nãi chung ®ång t×nh víi s¾c chØ cña néi c¸c ban hµnh ngµy 4 th¸ng Mêi 1842, theo ®ã chØ cã c¸c cuèn s¸ch dµy trªn 20 tê in míi kh«ng bÞ kiÓm duyÖt, t¸c gi¶ bµi b¸o vÉn buéc ph¶i thõa nhËn: "Trong t×nh h×nh nh thÕ nµy ch¾c g× nhiÒu ngêi cã thÓ ®ñ kiªn nhÉn khi mµ hä muèn cho ®¨ng mét s¬ th¶o ng¾n th× l¹i ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ viÕt thµnh mét t¸c phÈm trµng giang ®¹i h¶i".- 438.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |