Số liệu sử dụng trong nghiên cứu

3.1.1 Phân bố theo không gian

Hình 3.1: Chỉ số SPI theo năm tại các trạm thuộc khu vực Nam trung Bộ trong thời kỳ 1961-2012

Tại trạm Tuy Hòa của tỉnh Phú Yên ta có thể thấy giai đoạn 1961-2012 gần như năm nào hạn hán cũng xảy ra tại đây, tuy nhiên mức độ hạn hán trong các năm có sự dao động khác nhau. Các giá trị cực trị của SPI nhìn thấy như sau: đạt cực tiểu vào năm 2005 với giá trị SPI ≈ -2 (ngưỡng hạn rất nặng) trùng với thời kỳ hoạt động của El Nino; đạt cực đại vào năm 2009 với giá trị của SPI ≈ 3 thể hiện mức độ ẩm ướt khá cao, điều này đồng nghĩa với việc nguy cơ ngập lụt trong năm này là khá lớn. Bên cạnh những giá trị cực trị quan trắc thấy được trong thời kỳ quá khứ thì ta cũng thấy các thời kỳ đầu giai đoạn 1961-2012 hạn ở mức độ hạn nặng cũng thường xuyên xảy ra (SPI ≈ -1,5), có thể kể đến các năm đó như năm 1962, 1965, 1974, 1983. Hạn ở các năm này xảy ra với thời gian hạn kéo dài, mức độ hạn cũng là đáng kể, đều là hạn nặng. Càng về sau thì xu thế hạn lại có chiều hướng giảm (a₁= 0,0315), tuy nhiên khi hạn xảy ra lại đạt mức độ hạn nặng hay là rất nặng.

Tại trạm Sơn Hòa (tỉnh Phú Yên) trong giai đoạn 1961-2012 cũng giống như trạm Tuy Hòa thể hiện xu thế tuyến tính tăng của SPI (a₁=0,0112) đồng nghĩa với xu thế tuyến tính giảm của hạn hán. Ta xem xét mức độ hạn và thời gian xảy ra hạn hán tại đây như sau: trong cả giai đoạn quan trắc thấy các năm hạn hán thường xuyên xảy ra, mức độ hạn trong những năm xảy ra hạn cũng là khá nghiêm trọng, giá trị cực tiểu của SPI trong giai đoạn này đạt ≈ -1,5 vào năm 1983-năm xảy ra hiện tượng El Nino, các năm hạn nặng khác như 1997, 2005 cũng xảy ra trùng với thời kỳ El Nino hoạt động mạnh. Điều này là khá phù hợp vì trong những năm xảy ra hiện tượng El Nino lượng mưa tích lũy là khá thấp. Xen kẽ những năm xảy ra hạn hán lại có những năm SPI đạt giá trị cực đại là khá lớn (SPI > 2) thể hiện mức độ ẩm ướt tại nơi quan trắc là đặc biệt nghiêm trọng, đồng nghĩa với hiện tượng lũ lụt xảy ra, những năm có giá trị SPI ở mức ẩm ướt cao này như: 1981, 1993, 1999, 2008.

Tại Khánh Hòa (trạm Nha Trang, trạm Cam Ranh), vẫn là xu thế tuyến tính tăng của giá trị chỉ số SPI, điều này cho thấy xu thế tuyến tính giảm của hạn hán tại địa phương. Xu thế hạn hán là giảm, nhưng mức độ của những năm hạn lại là điều đáng lưu tâm, các năm xảy ra hạn đều ở mức độ hạn nặng với giá trị SPI < -1,5. Các năm hạn tại từng trạm như sau:

Tại trạm Nha Trang: năm 1967, 1983, 2002, 2004, 2005. SPI đạt cực tiểu vào năm 1967 (SPI ≈-1,8)

Tại trạm Cam Ranh: 1979, 1983, 1997, 2005, 2007. SPI đạt cực tiểu vào năm 2005 (SPI ≈ -1,5), đây là năm xảy ra hiện tượng El Nino- một trong những nguyên nhân ảnh hưởng tác động trực tiếp đến hạn hán tại khu vực.

Bên cạnh việc xem xét các cực tiểu của SPI gắn liền với hạn hán thì việc quan trắc các cực đại của SPI cũng rất quan trọng. Tại hai trạm Nha Trang và Cam Ranh, cực đại của SPI là rất lớn (SPI ≈ 3), với ngưỡng giá trị SPI cực đại như vậy tình trạng lũ lụt tại đây là hết sức nghiêm trọng.

Tại tỉnh Ninh Thuận (trạm Phan Rang) trong giai đoạn 1961-2012, giá trị của SPI thể hiện xu thế tuyến tính tăng-hạn hán có xu thế tuyến tính giảm trên địa bàn tỉnh (a₁=0,0567). Xu thế hạn hán giảm mạnh nhưng các năm xảy ra hạn lại ở mức độ hạn từ nặng đến rất nặng, cực tiểu SPI trong giai đoạn ứng với mức hạn rất nặng là năm 1988 với SPI ≈ -2,5. Thời kỳ xảy ra hạn kéo dài, hạn hán gần như kéo dài liên tục trong suốt thời kỳ 1983-1994. Các năm hạn khác với mức độ hạn nặng như : 1983, 1992. Năm có SPI đạt cực đại là năm 2010 (SPI ≈ 2,5), thể hiện mức độ ẩm ướt rất cao của địa phương.

Tại trạm Phan Thiết (tỉnh Bình Thuận), quan trắc trong giai đoạn 1961-2012 có thể thấy: trong cả giai đoạn SPI thể hiện xu thế tăng- xu thế giảm của hạn hán trong giai đoạn này. Mức độ biến đổi của SPI trong giai đoạn này tại trạm Phan Thiết là đáng kể, SPI dao động trong khoảng [-2;3]. SPI đạt cực tiểu vào năm 1977 (SPI =-2), tương ứng với mức hạn rất nặng vào năm này, các năm xảy ra hạn khác như năm 1968, 1986, 1993, 1997, 2005 đều ở ngưỡng hạn nặng. Bên cạnh đó phải kể đến các năm có giá trị SPI dương hay là các năm có mức độ ẩm ướt là rất cao như: 1978,1980, 1995, đáng kể là năm 1999 với giá trị của SPI lên đến 3, một mức ẩm ướt rất lớn – thể hiện tình hình xảy ra lũ lụt của năm này là đáng nghiêm trọng. Các năm hạn xảy ra trong quá khứ kéo dài và đều đạt mức hạn từ nặng đến rất nặng thể hiện tính chất khắc nghiệt của hạn hán tại địa phương.

Tại trạm Hàm Tân (tỉnh Bình Thuận), là trạm duy nhất trong số các trạm lựa chọn trong nghiên cứu này thể hiện xu thế giảm của giá trị chỉ số SPI trong giai đoạn 1961-2012, đồng nghĩa với xu thế tăng của hạn hán tại đây (a₁= -0,0181). Đây là một xu thế khá tiêu cực, thể hiện mức độ nghiêm trọng của hạn hán tại trạm này. Các cực trị quan trắc được như sau: đạt cực tiểu (SPI ≈-2,5) - mức hạn rất nặng vào năm 2005, năm xảy ra hiện tượng El Nino; đạt cực đại vào năm 2008 với giá trị của SPI ≈ 2, biểu hiện của lũ lụt nghiêm trọng. Mức độ dao động của giá trị SPI tại trạm này cũng là khá lớn [-2,5÷2], biểu hiện tính tiêu cực của thời tiết khí hậu nơi đây. Thời kỳ xảy ra hạn hán tại nơi đây cũng kéo dài, các năm hạn liên tiếp nhau như 1987-1990 với mức độ hạn đạt ngưỡng hạn nặng.

Nhìn chung, trên quy mô không gian toàn khu vực Nam Trung Bộ có thể thấy diễn biến hạn hán trong giai đoạn 1961-2012 dường như có xu thế giảm, 6/7 trạm có xu thế tuyến tính giảm của hạn hán (a₁>0). Tuy nhiên hạn khi xảy ra lại đều đạt mức độ hạn khắc nghiệt (hạn nặng và rất nặng) và thời gian hạn kéo dài lên đến hàng năm, cùng với tính tiêu cực của hạn hán tại khu vực thì tình hình xảy ra lũ lụt trong một số năm của giai đoạn 1961-2012 ở đây cũng là đáng báo động (SPI đạt ngưỡng ẩm ướt cao).

3.1.2 Phân bố theo thời gian

Hạn hán thể hiện rõ nhất trong thời kỳ từ tháng 1 đến tháng 8 với tần suất phổ biến từ mức hạn nặng đến rất nặng hoặc đạt 100%. Trong đó tần suất hạn đạt cao nhất trong các tháng 1-4. Trong các tháng này, hạn vẫn có chiều hướng tăng dần từ Bắc vào Nam. Tần suất hạn đều đạt ở ngưỡng đặc biệt cao hoặc đạt 100% từ Bình Thuận đến Ninh Thuận. Từ Khánh Hòa trở ra phía Bắc tần suất hạn giảm dần, từ đặc biệt cao đến cao.

Từ kết quả tính toán chỉ số SPI cho thấy, điều kiện khô/hạn bắt đầu xuất hiện từ tháng 2 đến tháng 6, một số trường hợp kéo dài đến tháng 7, sau đó đến các tháng ẩm ướt và tiếp tục là tháng 12 khô/hạn. Thực tế, lượng mưa tháng 1, tháng 7 - 8 và tháng 10-11/2010 trên khu vực Nam Trung Bộ ở mức từ cận đến lớn hơn trung bình nhiều năm và là các tháng ẩm ướt; từ tháng 2 đến tháng 6, tháng 9 và tháng 12/2010 là các tháng có lượng mưa thấp hơn trung bình nhiều năm và tồn tại điều kiện khô/hạn. Như vậy, có thể thấy chỉ số này đã mô tả khá tốt diễn biến của điều kiện khô hạn tại các trạm trên khu vực Nam Trung Bộ.

Qua kết quả quan trắc trong quá khứ giai đoạn 1961-2012 cũng cho thấy chỉ số SPI đã phản ánh chính xác các năm xảy ra hiện tượng hạn hán cũng như mức độ tính chất khắc nghiệt của hạn hán, các thời gian kéo dài của hạn hán tại khu vực Nam Trung Bộ.