Chương ĐẤt và dinh dưỠng đẤt gs. Tskh: Đỗ Đình Sâm pgs. Ts: Ngô Đình Quế Ts: Nguyễn Tử Siêm ks: Nguyễn Ngọc Bình

Nguồn: Tôn Thất Chiểu (1989-1992); Vũ Cao Thái, Phạm Quang Khánh (1993-1995); Lê

Thái Bạt, Nguyễn Khang, 1995
Chú thích: Các căn cứ để đối chiếu
Bản đồ đất thế giới theo phương pháp định lượng của FAO – UNESCO tỷ lệ

1/5000.000 năm 1974
Phân loại đất Việt Nam theo phương pháp định lượng của FAO – UNESCO cho bản đồ

tỷ lệ 1/1000.000 (Hội KHĐVN – 1996)
_{Các loại đất Việt Nam đối chiếu với tên gọi của FAO – UNESCO (Caroline Sargent}

1991)

Với những kết quả nghiên cứu về đất rừng của chúng ta hiện nay, cũng nhận thấy có sự

35

song trùng giữa các loại đất rừng theo phân loại phát sinh, hoặc nhóm đất chính theo phân loại định lượng của FAO – UNESCO với các kiểu rừng tự nhiên theo phân loại của Trần Ngũ Phương (1970) và sự song trùng tương đối giữa các loại đất rừng phụ (theo phát sinh), hoặc đơn vị đất (theo phân loại định lượng của FAO – UNESCO) với các loại rừng nguyên sinh ở Việt Nam (loại rừng cao đỉnh khí hậu). Hiện tượng đó đã thể hiện theo đúng với kinh nghiệm của dân gian “Đất nào cây ấy” mà chúng ta cũng có thể hiểu “Đất nào rừng ấy !” (Bảng 9)

Bảng 9: Mối tương quan giữa các đơn vị phân loại đất theo phát sinh và theo định lượng với các kiểu rừng và các loại hình rừng tự nhiên ở Việt Nam

36

Đất phù sa phèn	Thionic Fluvisols	Kiểu rừng nhiệt đới lá cứng thường xanh, ngập phèn	Đất phèn tiềm tàng Đất phèn hoạt động	Protothionic gleysols Orthi Thionic Fluvisols	Rừng tràm
Đất Feralít đỏ vàng	Ferralsols	Kiểu rừng nhiệt đới mưa mùa lá rộng thường xanh	Đất Feralít nâu đỏ trên bazan Đất Feralít đỏ vàng trên đá mẹ chua Đất Feralít vàng nhạt trên đá cát Đất Feralít vàng đỏ giàu mùn	Rhodic Ferralsols (Andosols) Orthic Ferralsols (cambisols) Acric Ferralsols (Acrisols) Humic Ferralsols	Các loại rừng cây họ đậu chiếm ưu thế, như: Rừng gỗ đỏ Rừng gụ Rừng lim Các loại rừng cây họ Dầu chiếm ưu thế: Rừng dầu nước Rừng sao đen Rừng vên vên xen lẫn một số rừng cây gỗ họ Đậu Rừng sến mật Rừng thông nhựa Rừng táu mật Rừng táu muối

37

Đất nâu nhiệt đới bán khô hạn	Lixisols	Kiểu rừng thưa rụng lá nhiệt đới	Đất xám nâu nhiệt đới bán khô hạn Đất đỏ nhiệt đới bán khô hạn	Haplic Lixisols Rhodic Lixisols	Rừng dầu rụng lá Rừng săng lẻ
Đất vàng alit	Alisols	Kiểu rừng á nhiệt đới lá rộng thường xanh	Đất vàng alit trên núi Đất vàng alít nhiều mùn núi cao Đất vàng alít nhều mùn núi cao bị glây Đất mùn thô, than bùn trên núi cao	Haplic Alisols Humic Alisols Humic Gleyic Alisols Histosols Alisols	Rừng dẻ tribuloides Rừng dẻ fleuryi Rừng dẻ + re sinh trưởng xấu Rừng liễu sam, lãnh sam
Đất pốtzôn	Podzoluviso ls	Kiểu rừng á nhiệt đới lá kim	Đất vàng alít pốtzôn hoá trên núi cao Đất vàng alít pốtzôn hoá trên núi cao bị gley	Dystric Podzoluvisols Gleyic Podzoluvisols	Rừng pơmu + hồi núi Rừng pơmu + dẻ
Đất đỏ trên đá vôi	Luvisols (Rendzinas)	Kiểu rừng á nhiệt đới trên đá vôi	Đất đỏ giầu mùn trên đá vôi vùng cao Đất mùn thô, than bùn trên đá vôi vùng cao	Humic chromic Luvisols Histric Rendzinas	Rừng dẻ, re ưa calci Rừng dusam đá vôi

Nguồn: Nguyễn Ngọc Bình – Viện KHLN Việt Nam – 1996 trang 148 - 149

2000). Nhóm đất cát và cồn cát ven biển Việt Nam có xu hướng ngày càng được mở rộng thêm về diện tích theo thời gian.

tuyến 17 vĩ độ Bắc trở vào) để lập bản đồ cát tỷ lệ 1/1000.000.

đất, hạt cát chiếm tỷ lệ rất cao từ 95 – 98 %, trong đó chủ yếu là hạt cát mịn (có đường kính từ

0,25– 0,05) nhẹ, dễ di chuyển theo gió khi ở dạng cát khô, chiếm từ 70– 92 % theo trọng lượng đất. Trong khi đó hàm lượng sét (hạt có đường kính < 0,001mm) chỉ chiếm từ 1,2–

_1,6%.
Đồng thời, hàm lượng mùn trong đất cát lại rất thấp 0,01 – 0,06 %, nên các hạt cát luôn

ở trạng thái rời rạc, không có kết dính.

Trên đất cát thường không có các thảm thực vật tự nhiên phân bố, lại nằm ở miền khí hậu nhiệt đới, với nhiệt độ không khí cao 24 – 27,5 ºC, cho nên trong những ngày nắng, khi nhiệt độ không khí lên cao tới 37 – 38 ºC thì nhiệt độ của lớp đất cát trên mặt đã lên cao tới

64ºC hoặc cao hơn nữa, làm chết nhiều loại cây trồng.
Lượng bốc hơi nước từ đất cát vào khí quyển rất cao từ 1.300 – 1.800 mm/năm, do đó

đất cát trở nên khô rất nhanh và dễ dàng di động theo gió.

40

ẩm cây héo của đất cát. Ngay độ ẩm của đất cát vào mùa mưa, mới chỉ tăng lên từ 2 – 3,7 % ở độ sâu 50 – 70 cm (GS. Lâm Công Định, 1991).

Hàm lượng Ca⁺⁺, Mg⁺⁺ trao đổi không cao: 0,10 – 0,65 lđl/100 g đất, nhưng do khả năng trao đổi và hấp phụ cation của đất cát cũng thấp từ 0,40 – 0,90 lđl/100g đất, nên độ bão hoà bazơ của đất cát cũng không quá thấp.

Kiên Giang).

447.000 ha.

dụng chủ yếu trong ngành Lâm nghiệp

47.009 ha, do nhiều diện tích đất ngập mặn ven biển được chuyển sang diện tích các đầm nuôi tôm nước lợ ven biển có đê cống (Hội khoa học Đất Việt Nam – 2000).

2001, nếu tính cả các diện tích đầm nuôi tôm nước lợ ven biển vào diện tích đất ngập mặn ven biển (đất mặn thường xuyên do ảnh hưởng ngập của nước triều khi triều cường) thì diện tích sẽ là 606.792 ha (tăng hơn so với diện tích đất ngập mặn thống kê năm 1982 là 112.792 ha), trong đó:

Nguồn: Tổng cục Quản lý ruộng đất, 1982
Chú thích:* Không thống kê diện tích vì diện tích quá nhỏ và rất phân tán ở các tỉnh.
Số liệu ở biểu trên cho thấy có khoảng 73 % diện tích đất ngập mặn ở Việt Nam, với diện tích rừng ngập mặn chiếm khoảng 70 %. Diện tích rừng ngập mặn ở Việt Nam đều tập trung ở miền Nam Việt Nam (từ đèo Hải Vân vào đến mũi Cà Mau).
Còn ở miền Nam Việt Nam, thì diện tích đất ngập mặn lại tập trung ở đồng bằng sông Cửu Long với diện tích rộng tới 373.305 ha (chiếm 61,5 % diện tích đất ngập mặn cả nước), trong đó diện tích đất có rừng ngập mặn 82,387 ha (chiếm 53 % tổng diện tích rừng ngập mặn cả nước) và diện tích đầm nuôi tôm nước lợ: 179.045 ha (chiếm 78,7 % diện tích đầm nuôi tôm trong cả nước).
Trong phân loại hiện nay, loại đất ngập mặn phèn tiềm tàng (đất phèn tiềm tàng dưới rừng ngập mặn) vào nhóm đất khác: Đất phèn (Thionic Fluvisols).
Theo quan điểm của chúng tôi: Khi phân loại đất ngập mặn ven biển chúng ta không nên tách ra như vậy, bởi vì đất ngập mặn là nơi phân bố của các loại rừng ngập mặn và các đặc điểm của loại đất này liên quan chặt chẽ với việc sử dụng đất theo hướng lâm-ngư kết

_hợp.
43

Thậm chí, nếu xét về vấn đề sử dụng đất trong lâm nghiệp, liên quan đến quá trình phát sinh hình thành đất và phân loại đất theo định lượng của FAO – UNESCO, chúng ta nên tách riêng đất ngập mặn ven biển thành 1 loại đất theo phát sinh, hay nhóm đất chính theo FAO – UNESCO. Sau đó lại chia thành các loại đất phụ hay đơn vị đất, như sau:

tự nhiên của các loại rừng ngập mặn ven biển ở Việt Nam, như:

rừng đước, rừng đước vòi, rừng vẹt, rừng dà, rừng trang v.v…

đước và rừng đước vòi, phân bố tự nhiên chiếm ưu thế.

- Nếu độ mặn quá cao ≥ 8 % (80 ‰) rừng ngập mặn sinh trưởng rất xấu hoặc không có loại rừng ngập mặn nào có thể tồn tại được.

45

Bảng 11: Kết quả nghiên cứu quá trình diễn thế tự nhiên của các loại rừng ngập mặn tại bán đảo Cà Mau - tỉnh Cà Mau, liên quan đến độ thành thục của đất

Chú thích: Độ thành thục của đất n =

% nước

_{% đất}

(theo trọng lượng)