Ph­¬ng ph¸p th¨m quan hiÖn tr­êng

Nghiªn cøu chuyªn ®Ò sè 18 : x©m nhËp mÆn ë ®ång b»ng s«ng cöu long

Môc ®Ých

VÊn ®Ò

1. 
   C¸c m©u thuÉn trong viÖc sö dông tµi nguyªn cã liªn quan tíi sù ­u tiªn cña c¸c sö dông kh¸c nhau vµ c¸c chiÕn l­îc qu¶n lý thay thÕ phï hîp
   
2. 
   Nhu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi qu¶n lý kÞp thêi vµ c¸c ph¶n håi vÒ chÝnh s¸ch ngay c¶ trong ®iÒu kiÖn cßn thiÕu ch¾c ch¾n vÒ mÆt khoa häc vµ kü thuËt.
   
3. 
   TÇm quan träng cña chÝnh s¸ch mÒm dÎo vµ qu¶n lý thÝch nghi ®Ó ®¸p øng t×nh h×nh thay ®æi vµ ph¶n håi vÒ hiÖu qu¶ cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý (vÝ dô: trång lóa ®èi nghÞch víi nu«i t«m).
   
4. 
   Sù cÇn thiÕt cã sù tham gia réng r·i cña c¸c bªn tham gia vµ ph­¬ng thøc tiÕp cËn qu¶n lý tæng hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p.
   

Môc tiªu kho¸ häc

• 
  §­a ra c¸c vÝ dô cho thÊy ®é phøc t¹p cña hÖ sinh th¸i cã thÓ g©y r¾c rèi nh­ thÕ nµo ®Õn viÖc qu¶n lý m«i tr­êng vµ lËp chÝnh s¸ch ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long.
  
• 
  Gi¶i thÝch ®­îc t¹i sao ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn qu¶n lý tæng hîp lµ cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt sù x©m nhËp mÆn ë vïng Ch©u thæ.
  
• 
  NhËn d¹ng c¸c lç hæng vÒ kiÕn thøc liªn quan ®Õn x©m nhËp mÆn vµ hiÖu qu¶ mong ®îi cña dù ¸n cèng ng¨n mÆn.
  
• 
  Nªu chi tiÕt c¸c lîi Ých kinh tÕ mong ®îi cña dù ¸n cèng ng¨n mÆn.
  
• 
  Th¶o luËn c¸c h¹n chÕ cña dù ¸n cèng ng¨n mÆn vÒ sù phï hîp víi trång lóa th©m canh trong c¸c khu vùc kh¸c nhau cña vïng Ch©u thæ.
  
• 
  LiÖt kª c¸c bªn tham gia trong sö dông vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng Ch©u thæ.
  
• 
  §­a ra c¸c vÝ dô vÒ c¸c rµo c¶n tíi sù hîp t¸c cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong qu¶n lý tµi nguyªn vïng Ch©u thæ.
  
• 
  Ph¸c th¶o c¸c ph­¬ng ¸n qu¶n lý ë vïng Ch©u thæ Mª K«ng.
  

Tãm t¾t dù ¸n

Giíi thiÖu vµ xuÊt xø

§iÒu c¶n trë cho viÖc ph¸t triÓn th©m canh n«ng nghiÖp vïng Ch©u thæ lµ gÇn 2 triÖu hÐc ta hay kho¶ng 50% diÖn tÝch cña vïng bÞ ¶nh h­ëng bëi x©m nhËp mÆn (h×nh 1). Trong mïa kh«, khi l­u l­îng s«ng Mª K«ng xuèng thÊp nhÊt, n­íc mÆn x©m nhËp s©u ®Õn 30 km vµo Ch©u thæ g©y ra t×nh tr¹ng mÆn trong c¸c khu vùc réng lín cña vïng ®Êt sö dông cho trång trät. Sù x©m nhËp cña n­íc mÆn trë nªn xÊu h¬n khi gia t¨ng hót n­íc tõ s«ng Mª K«ng cho c¸c môc ®Ých t­¬i tiªu ë th­îng l­u ®Ó hç trî sù ph¸t triÓn nhanh chãng n«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. X©m nhËp mÆn x¶y ra lín nhÊt tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 5 vµ thÊp nhÊt lµ th¸ng 10. Vµo mïa m­a, n­íc ngät tõ s«ng Mª K«ng vµ n­íc m­a t¹i chç ®Èy n­íc mÆn lïi ra phÝa biÓn cho phÐp trång cÊy n«ng nghiÖp trong thêi gian kho¶ng 6 th¸ng.

Ngoµi c¸c ¶nh h­ëng bÊt lîi do x©m nhËp mÆn tíi n«ng nghiÖp, hÖ sinh th¸i ®ang bÞ gia t¨ng t¸c ®éng bëi mÆn x©m nhËp trªn diÖn réng h¬n vµo ®Êt. TÝnh ®a d¹ng sinh häc trong vïng Ch©u thæ Mª K«ng bÞ suy gi¶m ë vïng ven biÓn trong vµi n¨m gÇn ®©y. Trong 150 loµi vµ líp c¸ vµ loµi kh«ng x­¬ng sèng ®­îc liÖt kª trong S¸ch ®á vÒ c¸c loµi cã nguy c¬ diÖt chñng ë ViÖt Nam, cã 40 loµi c¸ n­íc ngät vµ n­íc lî cã ë vïng Ch©u thæ.

C¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long

• 
  Vô lóa t­íi b»ng n­íc m­a hµng n¨m n¨ng suÊt kho¶ng 2,0 ®Õn 2,5 tÊn/ha
  
• 
  Rõng ngËp mÆn
  
• 
  NghÒ c¸
  

Lóa t­íi nhê m­a

ChÝnh Phñ ViÖt Nam ®· øng phã víi n¨ng suÊt lóa thÊp trong vïng ChÈu thæ b»ng viÖc ®­a ra c¸c chÝnh s¸ch míi vÒ qu¶n lý sö dông n­íc ®Ó ®¶m b¶o ®¸p øng ®­îc nhu cÇu gia t¨ng vÒ l­¬ng thùc. H¹ tÇng c¬ së më réng ®· ®­îc x©y dùng trong h¬n 20 n¨m qua ®Ó ng¨n ngõa x©m nhËp mÆn, cÊp n­íc t­íi vµ c¶i thiÖn hÖ thèng tiªu n­íc ®Ó gi¶m thiÓu c¸c vÊn ®Ò lò lôt. N¨ng suÊt lóa ®· t¨ng mét c¸ch c¬ b¶n do kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng, cho phÐp ng­êi n«ng d©n gieo trång tíi 3 vô mçi n¨m so víi 1 vô tr­íc ®©y.

Rõng ngËp mÆn

Tæng diÖn tÝch rõng ngËp mÆn trong vïng Ch©u thæ Mª K«ng kho¶ng 120.000 ha, bao gåm rõng ngËp mÆn tù nhiªn (40.000 ha), rõng trång (20.000 ha) vµ rõng hçn giao (65.000 ha). Rõng trµm còng ®­îc ph©n bæ réng r·i trong vïng Ch©u thæ, trong lÞch sö ngù trÞ trong c¸c khu vùc ngËp lò. Rõng trµm ®· gi¶m ®¸ng kÓ trong c¸c thËp niªn gÇn ®©y víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn vµ rõng trång chØ cßn 100.000 ha. Sù gia t¨ng d©n sè vµ ph¸t triÓn ®o thÞ vïng duyªn h¶i, cïng víi nu«i trång thuû s¶n vµ c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp ®i kÌm dÉn ®Õn ph¸ huû nhanh chãng c¸c rõng ngËp mÆn vµ rõng ven biÓn trong vïng Ch©u thæ.

NghÒ c¸

• 
  Vïng cöa s«ng thuËn lîi cho c¶ loµi th­êng tró vµ loµi sèng gi÷a vïng n­íc ngät vµ n­íc mÆn th­êng di tró lªn th­îng l­u theo mïa ®Ó ®Î trøng ë m«i tr­êng n­íc lî hoÆc n­íc ngät.
  
• 
  C¸c vïng n­íc trªn th­îng nguån s«ng Mª c«ng thuËn lîi cho rÊt nhiÒu loµi n­íc ngät.
  

ThiÕu c¸c sè liÖu vÒ l­îng c¸ ë Ch©u thæ Mª K«ng g©y khã kh¨n cho viÖc ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña ¸p lùc ®¸nh b¾t c¸ hay ph¸ huû vµ lµm suy tho¸i m«i tr­êng sèng. MÆc dï sè liÖu vÒ nghÒ c¸ th­êng lµ kh«ng ®¸ng tin cËy, nh­ng c¸c sè liÖu s½n cã chØ ra r»ng tØ lÖ bÞ ®¸nh b¾t kh«ng bÒn v÷ng mét sè loµi ®· g©y ¸p lùc nghiªm träng tíi quÇn thÓ c¸ t¹i ®©y. C¸c ¸p lùc kh¸c bao gåm sù tæn thÊt vµ suy tho¸i m«i tr­êng sèng do hËu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®· g©y ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn quÇn thÓ c¸ th­êng tró vµ gi¸n tiÕp ®Õn c¸c loµi di c­, nhwngx loµi sö dông m«i tr­êng nµy cho sinh ®Î vµ tr­ëng thµnh. Mét ¸p lùc kh¸c ®Õn quÇn thÓ c¸ lµ chÊt l­îng kÐm cña n­íc v× « nhiÔm g©y ra bëi c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ gi¶m dßng ch¶y lµ hËu qu¶ cña viÖc dÉn n­íc phôc vô t­íi.

HiÖn tr¹ng m«i tr­êng vïng Ch©u thæ.

Tµi nguyªn sinh th¸i cña Ch©u thæ Mª K«ng rÊt quan träng ®èi víi d©n c­ cña vïng. Tµi nguyªn sinh th¸i ®­îc chÈn ®o¸n lµ “kh¸ tèt” ®Õn “nghÌo” do viÖc t¸i thiÕt sau chiÕn tranh, bao gåm sù më réng nhanh chãng c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn trong ch©u thæ vµ ®¸p øng víi c¸c t¸c ®éng m«i tr­êng bÊt lîi kh«ng ®Þnh tr­íc. Cã hai nh©n tè chÝnh dÉn ®Õn suy tho¸i tµi nguyªn sinh th¸i trong ch©u thæ lµ:

• 
  ThiÕu c¬ së h¹ tÇng (cung cÊp n­íc, xö lý chÊt th¶i r¾n vµ n­íc th¶i) t¹i c¸c trung t©m ®« thÞ lín ®· dÉn tíi sù suy tho¸i nhanh chãng chÊt l­îng n­íc cña m«i tr­êng tiÕp nhËn.
  
• 
  Sù tiÕp tôc t¨ng d©n sè vµ sù nghÌo ®ãi trong céng ®ång n«ng th«n vµ thiÕu hiÓu biÕt vÒ c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng dÉn ®Õn sù thu ho¹ch bõa b·i tµi nguyªn sinh th¸i vµ më réng canh t¸c vµo vïng sinh th¸i nh¹y c¶m.
  

Ph¸t triÓn kinh tÕ trong vïng ch©u thæ Mª c«ng ®Æc tr­ng bëi sù ph¸t triÓn nhanh chãng ®¹t ®­îc th«ng qua sù khai th¸c m¹nh mÏ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ sù gia t¨ng m©u thuÉn th­êng xuyªn gi÷a nh÷ng ng­êi sö dông tµi nguyªn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng hé sö dông n­íc. N«ng nghiÖp lµ ngµnh kinh tÕ chiÕm ­u thÕ trong vïng Ch©u thæ. Sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cã thÓ ®­îc ë nh÷ng vïng cã gia t¨ng sö dông ho¸ chÊt n«ng nghiÖp. Sö dông trªn diÖn réng vµ nhiÒu ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u cã thÓ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn chÊt l­îng n­íc mÆt, n­íc ngÇm vµ søc khoÎ cña c¶ con ng­êi vµ ®éng vËt. Mét yÕu tè h¹n chÕ sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trong Ch©u thæ lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng n­íc ngät cho t­íi. Khai th¸c qu¸ møc l­îng n­íc ngät cã ®­îc cho n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp dÉn ®Õn n­íc mÆn x©m nhËp s©u h¬n trong néi ®Þa. C«ng tr×nh ng¨n mÆn x©m nhËp, tr¸i l¹i, lµm thay ®æi chÕ ®é thuû v¨n t¹i vïng cöa s«ng, ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn hÖ thuû sinh. Ngoµi ra, më réng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn ngµnh nu«i trång thuû s¶n trong vïng ch©u thæ vµ ®e do¹ ®Õn s¶n l­îng c¸c loµi cã gi¸ trÞ th­¬ng m¹i cao.

§Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy, sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn mét chiÕn l­îc míi cho qu¶n lý nguån tµi nguyªn ngµy cµng trë nªn râ rµng. C¸c lîi Ých tr«ng ®îi tõ chiÕn l­îc ph¸t triÓn vïng tæng hîp lµ:

• 
  B¶o vÖ l©u dµi c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn.
  
• 
  T¨ng c­êng tiÒm n¨ng sö dông nhiÒu nguån tµi nguyªn kh«ng g©y h¹i
  
• 
  Gi¶m chi phÝ vÒ n¨ng l­îng vµ tiÒn tÖ vÒ c¸c m©u thuÉn trong c¹nh tranh sö dông (N«ng d©n ®Þa ph­¬ng cã thÓ thÝch nu«i t«m h¬n v× nã cã hiÖu Ých kinh tÕ cao thay v× trång nhiÒu vô lóa mét n¨m; cã mét sè tr­êng hîp cèng ng¨n mÆn ®· bÞ ph¸ ®Ó hç trî nu«i t«m)
  
• 
  Kh«i phôc nhanh h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n hÖ sinh th¸i bÞ tæn h¹i ®Õn tr¹ng th¸i sö dông thÝch hîp h¬n.
  

VÝ dô vÒ chÝnh s¸ch qu¶n lý nguån n­íc bÒn v÷ng

Mét vÝ dô vÒ s¸ng kiÕn qu¶n lý tæng hîp ®ang tiÕn hµnh lµ Nghiªn cøu x©m nhËp mÆn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. S¸ng kiÕn chung nµy ®ang ®­îc uû héi S«ng Mª K«ng (MRC) thùc hiÖn ®Ó cã ®­îc sù sö dông n­íc hiÖu qu¶ h¬n trong vïng ch©u thæ nhê sù hiÓu biÕt h¬n vÒ hiÖn t­îng x©m nhËp mÆn ®Ó x¸c ®Þnh c¸ch øng phã qu¶n lý tèt nhÊt vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Dù ¸n nh»m môc ®Ých:

• 
  NhËn d¹ng tÊt c¶ c¸c yÕu tè chÝnh gãp phÇn vµo hiÖn t­îng x©m nhËp mÆn phøc t¹p vµ ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ gi÷a chóng nh­ lµ mét c¨n cø ®Ó chØ dÉn sù ph¸t triÓn tèi ­u vµ bÒn v÷ng c¸c nguån n­íc trong vïng ch©u thæ.
  
• 
  Cung cÊp bé c«ng cô tiªn tiÕn cho quy ho¹ch ph¸t triÓn toµn bé l­u vùc s«ng Mª K«ng, ®Æc biÖt lµ vïng Ch©u thæ bao gåm c¸c dù ¸n cô thÓ nh­: dù ¸n kiÓm so¸t n­íc TÇm Ph­¬ng.
  
• 
  N©ng cao n¨ng lùc cña nguån nh©n lùc th«ng qua ®µo t¹o vµ trao ®æi kinh nghiÖm víi c¸c chuyªn gia quèc tÕ ®Ó hç trî cho viÖc c¶i thiÖn kinh tÕ – x· héi trong vïng Ch©u thæ.
  

TÝnh hÊp dÉn cña ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng hîp nµy lµ th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c mèi liªn kÕt hiÖu qu¶ vÒ mÆt thÓ chÕ, c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr­êng cã thÓ ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch biÖn chøng h¬n vµ ph¸t triÓn chiÕn l­îc tèt h¬n c¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng ®Ó qu¶n lý tµi nguyªn trong ch©u thæ (cßn trªn c¶ viÖc qu¶n lý sö dông n­íc, nu«i trång thuû s¶n vµ n«ng nghiÖp mét c¸ch riªng rÏ vµ th­êng thiÕu nhÊt qu¸n). Thay v× qu¶n lý nguån n­íc trong Ch©u thæ lµ sù gia t¨ng tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ c«ng t¸c ®a ngµnh ®¹i diÖn cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nguån tµi nguyªn. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng hîp ®ã còng c«ng nhËn tÇm quan träng cña sù tham gia réng r·i h¬n cña céng ®ång vµ c¸c bªn tham gia. B»ng c¸ch nµy, c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr­êng cã nhiÒu th«ng tin h¬n mµ nhê ®ã hiÓu ®­îc sù phøc t¹p cña hÖ thèng vµ trªn c¬ së ®ã cã thÓ x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ h¬n.

Sù phèi hîp vµ trî gióp kü thuËt bao gåm c¶ chuyªn gia n­íc ngoµi cho s¸ng kiÕn qu¶n lý tæng hîp ®· ®­îc MRC ®­a ra. C¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n cña ViÖt Nam bao gåm: Ph©n viÖn Qui ho¹ch vµ Qu¶n lý N­íc vµ Trung t©m KhÝ t­îng Thuû v¨n khu vùc Nam Bé ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §Õn nay c¸c tæ chøc nµy ®· thùc hiÖn: i) c¸c chiÕn dÞch ®o ®¹c chi tiÕt vµ thu thËp sè liÖu cho c¸c nghiªn cøu chuyªn ®Ò; ii) ph©n tÝch sè liÖu ®Ó x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè chÝnh cña sù x©m nhËp mÆn; vµ iii) dù b¸o mÆn. Ngoµi c¸c c¬ quan thùc hiÖn trªn cßn cã c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã tr¸ch nhiÖm ë 6 tØnh bÞ ¶nh h­ëng bëi x©m nhËp mÆn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. C¸c ý kiÕn ph¶n håi cña hä ®èi vÒ sù sö dông dù b¸o mÆn trong quy ho¹ch vµ qu¶n lý n­íc sÏ gióp c¸c chuyªn gia trong n­íc c¶i thiÖn ®é chÝnh x¸c dù b¸o.

Mét vÝ dô vÒ ®Çu ra cña s¸ng kiÕn qu¶n lý tæng hîp ®· ®­îc ®­a vµo sö dông lµ dù ¸n KiÓm so¸t n­íc TÇm Ph­¬ng t¹i huyÖn Ch©u Thµnh, tØnh Trµ Vinh. Dù ¸n nµy ®­îc thiÕt kÕ ®Ó t­íi vµ tiªu tho¸t n­íc cho h¬n 17.000 hÐc ta ®Êt trång trät bao gåm 5.980 ha thuéc ngay khu vùc dù ¸n TÇm Ph­¬ng vµ 11.000 ha ®Êt l©n cËn sÏ h­ëng lîi tõ dù ¸n. Tr­íc ®©y n«ng nghiÖp ë TÇm Ph­¬ng kÐm ph¸t triÓn víi n¨ng suÊt h¹n chÕ mét vô lóa mét n¨m tõ 2.2 ®Õn 2.4 tÊn/hÐc ta vµ mét vµi vô rau do ®Êt chua phÌn vµ bÞ nhiÔm mÆn. C¸c khã kh¨n kh¸c cho viÖc trång rau vµ c©y xanh lµ thiÕu n­íc ngät ®Ó t­íi. T×nh tr¹ng cßn xÊu h¬n bëi hµng n¨m mÊt kho¶ng 1.000 hÐc ta do ng­êi n«ng d©n b¬m n­íc mÆn mµ hä kh«ng ý thøc ®­îc sÏ g©y thiÖt h¹i. VÒ tæng thÓ, n­íc mÆn ®­îc coi lµ sù tæn h¹i nghiªm träng cho n«ng nghiÖp trong khu vùc TÇm Ph­¬ng.

Thùc hiÖn dù ¸n Tam ph­¬ng ®· lµm t¨ng s¶n l­îng n«ng nghiÖp mét c¸ch c¨n b¶n víi s¶n l­îng ®¹t ®­îc cao h¬n vµ æn ®Þnh h¬n. S¶n l­îng lóa ®· t¨ng trung b×nh tõ 2.3 tÊn lªn 4.5 – 5 tÊn/hÐc ta. Lîi Ých cña dù ¸n rÊt râ rµng trong mïa kh« khi ng­êi n«ng d©n cã thÓ gi¶i quyÕt dù tr÷ n­íc ngät trong kªnh r¹ch nh­ gi¶i ph¸p ng¨n ngõa dùa trªn dù b¸o vÒ ®é mÆn (h×nh 2). Theo c¸ch nµy h¬n 20.000 hÐc ta diÖn tÝch trång trät ®· ®­îc b¶o vÖ kh«ng bÞ mÆn. Tõ triÓn väng qu¶n lý réng r·i h¬n, sù c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn trång trät do kÕt qu¶ cña dù ¸n TÇm Ph­¬ng vµ cã sè liÖu dù b¸o ®é mÆn cho phÐp c¸c chuyªn gia vµ c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp ho¹ch ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tèt h¬n còng nh­ ®Ó ®¹t s¶n l­îng cao nhÊt. VÝ dô tõ n¨m 1995 ë TÇm Ph­¬ng trång hai vô lóa vµ mét vô mµu (mÝa vµ ng« lai). ViÖc nu«i lîn vµ bß lÊy thÞt, nu«i vÞt cho thÞt vµ trøng vµ nghÒ nu«i trång thuû s¶n còng ®· ®­îc ho¹ch ®Þnh cho t­¬ng lai.

Каталог: mrcmekong.org -> envir training kit -> Vietnam

tải về 1.65 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: