Xứ đàng trong năm 1621
tải về 0.59 Mb. Chế độ xem pdf
|
KhoSachOnline.Com-lich-su-vuong-quoc-dang-ngoai-pdf
| CH
ƯƠNG 13: VỀ XỨ ĐÀNG NGOÀI Trong năm năm [1] ở Đàng Trong, tôi chuyên cần tìm hiểu và học để bi ết chắc chắn những gì liên quan đến Đàng Ngoài; ngôn ngữ là ngôn ng ữ chung vì cả hai xứ đều thuộc về một quốc gia. Theo những câu chuy ện những người từ Đàng Trong tới tỉnh Quy Nhơn, nơi tôi thường trú, k ể lại, tôi sẽ chỉ thuật lại những gì cần thiết cho việc tìm hiểu xứ Đàng Trong và vi ệc cai trị xứ này vẫn còn thuộc về Đàng Ngoài. V ề địa thế, không kể Đàng Trong phụ thuộc vào Đàng Ngoài, thì g ồm có 4 tỉnh có bề rộng và bề dài bằng nhau, ở giữa là kinh thành của Đàng Ngoài, tên kinh thành này cũng là tên cho c ả nước [2], ở đây có triều đình và có vua cai tr ị. Kinh thành thì ở giữa có bốn tỉnh vâyquanh như một hình vuông góc, các t ỉnh khá lớn, diện tích cả nước gấp bốn lần Đàng Trong. Phía Đông là v ịnh Hải Nam, giữa có con sông lớn, thuyền bè đi lại đ ược, nó bắt nguồn từ tỉnh Đàng Ngoài xa chừng 18 dặm, có một số thuy ền Nhật Bản. N ước sông này thường dâng lên vào tháng sáu và tháng một, làm ng ập hầu như cả nửa kinh thành, nhưng lụt này chỉ kéo dài trong một th ời gian ngắn. Về phía Nam thì gần Thuận Hóa, như chúng tôi đã nói, thu ộc về Đàng Trong; về phía Bắc thì giáp với Trung Quốc, nhưng không c ần có luỹ tường che chở, vì thế sự giao thông đi lại giữa người Trung Hoa và ng ười Đàng Ngoài rất thường xuyên, không cần tường luỹ, không c ần cửa đóng then cài, họ đều buôn bán với các người ngoại quốc khác. Sau cùng, v ề phía Tây là nước Lào, nơi cha Alexandre de Rhodes người thành Avignon thu ộc dòng chúng tôi đã từ Đàng Trong mà tới [3]. Tôi cho r ằng nước Lào cũng ở cạnh Tây Tạng là đất mới khám phá ra, tôi cũng cho là Tây T ạng cách xa và rộng ở cạnh nước Lào, theo vị trí thì thấy hai n ước này đều rộng lớn. Cho nên tôi nghĩ là không thể có nước nào chen vào gi ữa hai nước đó và cũng vì các cha đã tới đó đều khẳng định là tỉnh cu ối cùng của Tây Tạng, về phía Đông thì ở cạnh và thông thương với dân t ộc bán nhiều tơ lụa và bát đĩa bằng đất nung tinh xảo và quý như ở Trung Qu ốc với nhiều hàng hóa khác, mà chúng tôi biết rằng là Đàng Ngoài có r ất nhiều người thường bán cho người Lào. V ề việc cai trị ở xứ này thì các vua chúa nối tiếp nhau như sau. Quy ền tối cao của nhà vua thì ở trong tay một người gọi là bua, thế nh ưng vị này không dính vào việc nước, ông trao tất cả quyền hành cho m ột người thân tín gọi là chúa với đủ mọi thế lực rộng lớn và biệt lập, khi hòa bình cũng nh ư lúc chiến tranh, đến nỗi vị này hầu như không còn nh ận ai là kẻ trên mình nữa. Nhà bua thì ngự trong đền, xa hết mọi việc trong n ước, chỉ giữ lại cho mình một sự tôn sùng bề ngoài như thể một vị th ần thiêng liêng với quyền ban hành luật pháp, chuẩn y sắc lệnh hay chỉ d ụ. Khi chúa mất thì bao giờ cũng để cho con mình kế vị trong việc trị n ước; thế nhưng thường xảy ra cái nạn, các người quản trị những người con đó cũng ham ch ức vị và cho giết đi để tranh giành quyền làm chúa [4]. Th ế lực của các chúa rất rộng lớn, vì đi liền với một nước rộng l ớn có dân số đông gấp ba hay bốn lần dân Đàng Trong; còn quân đội thì nh ư chúng tôi đã nói ở trên, có thể lên tới 80.000 người. Nên không khó gì khi chúa mu ốn thì chúa có thể cho mộ thêm cho tới 300.000 hoặc hơn với đ ầy đủ vũ khí, bởi vì các tướng lãnh trong nước như ở nước chúng ta có các công h ầu bá tước, họ phải tự lực cung cấp đủ cho cuộc chiến tranh [5]. Còn l ực lượng của nhà vua thì không quá 40.000 binh lính hộ vệ; thế nh ưng các chúa Đàng Ngoài và cả Đàng Trong đều công nhận ông là kẻ b ề trên và cả một chúa khác chúng tôi đã nói ở phần một, ông này đã trốn lánh trong t ỉnh giáp với Trung Quốc, mặc dầu ông vẫn luôn làm ngụy [6]. Khi chúng tôi nói v ương quốc này theo dòng truyền kế thì chúng tôi cũng nói v ề nhà vua, bao giờ cũng có thế tử kế nghiệp để giữ dòng truy ền thống đế vương; đó là tất cả những gì tôi muốn vắn tắt nói về Đàng Ngoài theo nh ững điều tôi được biết khi tôi trở về Châu Au. Chú thích [1] L ại một lần nữa, chúng ta xem năm 1622 là năm Borri bỏ Đàng Trong ch ứ không phải năm 1621, Đỗ Quang Chính cũng sai vì chỉ cho Borri ở Đàng Ngoài trong 3 năm, chứ không phải 5 năm (xem: Sd, tr.27) [2] T ừ đời Lê, đổi Đông Đô thành Đông Kinh, và người ngoại quốc g ọi xứ Bắc là Đông Kinh (Tunquim, Tonquin, Tonkin) [3] Th ực ra không bao giờ De Rhodes tới Lào, chỉ có Raphael de Rhodes là ng ười con tinh thần của Alexandre de Rhodes đã tới Lào rồi l ập nghiệp ở xứ Bắc (xem Lịch sử việc truyền giáo Tây Tạng của Launay) [4] Th ực ra chưa bao giờ xảy ra, con các chúa Đàng Ngoài thảy đều k ế nghiệp cha: Trịnh Tùng, Trịnh Tráng, Trịnh Tạc, Trịnh Căn… [5] Ch ế độ phong kiến ở Bắc cũng khác chế độ phong kiến ở Châu Au. Các công h ầu bá tước chỉ có quyền trong khi sống, sau đó thuộc về nhà vua nhà chúa; các ho ạn quan đứng đầu một tỉnh, sau khi mất thì thuộc v ề nhà vua; khi có đám rước thì chúa đi voi, còn vua đi kiệu; nhà chúa tổ ch ức hết các cuộc đón tiếp phái đoàn ngoại giao, các cuộc thi đua tập d ượt, trừ có phái đoàn ngoại giao Trung Quốc thì thuộc về nhà vua. [6] Nhà M ạc ở Cao Bằng |