Xứ đàng trong năm 1621

K
ẾT LUẬN
B
ản tường trình nhỏ mọn này không thể không kích động những
ng
ười ít thích đi khám phá các lãnh thổ mới và chỉ biết quý trọng xứ sở và
đ
ền đài riêng của mình, để họ có một ít kiến thức, đó là trong thế giới có
bi
ết bao điều đẹp đẽ, những điều này, tuy không vượt giới hạn của
nh
ững điều tự nhiên, nhưng cũng có thể được gọi là những phép lạ của
thiên nhiên. Đó chính là đi
ều tôi đã trình bày, bởi chính mắt tôi đã thấy ở
x
ứ Đàng Trong: lãnh thổ có khí hậu và các mùa khác nhau rất dễ chịu để
ở. Lãnh thổ có rất nhiều đồng ruộng thênh thang và phì nhiêu, với mọi
th
ứ lương thực, lúa thóc, trái cây, chim chóc và thú vật, biển thì vô số các
lo
ại cá rất thơm ngon. Lãnh thổ có khí hậu rất trong lành và dân cư chưa
bi
ết thế nào là dịch hạch. Lãnh thổ có rất nhiều vàng, bạc, tơ lụa, kỳ nam
và các th
ổ sản khác rất có giá. Lãnh thổ phát triển thương mại rất mạnh,
nh
ờ có các hải cảng và tất cả các quốc gia cập bến. Sau hết, lãnh thổ có
dân c
ư dễ giao du, có tình và rất mực quảng đại. Người ta có thể tiếp
xúc và s
ống an toàn, không những vì giá trị và đức can trường lớn lao của
ng
ười Đàng Trong, được tất cả các nước lân cận đều công nhận, vì có
l
ực lượng quân sự và tất cả các thứ vũ khí mà họ sử dụng rất tài tình và
thi
ện nghệ không ai sánh kịp mà còn vì chính thiên nhiên như đã bảo vệ
h
ọ, bao bọc họ, một bên là biển trời cho để làm hào hố và một bên là dãy
Tr
ường Sơn Alpes và Pyrénées [1] hiểm trở của Kẻ Mọi. Đó là phần lãnh
th
ổ người ta gọi là Đàng Trong. Người bản xứ thì thông minh đĩnh ngộ,
h
ọ dễ dàng và sẵn sàng đón tiếp hết các người ngoại quốc đến xứ họ và
r
ất dễ dàng để cho mỗi người sống theo luật lệ riêng của mình, cũng
không c
ần nghiên cứu tường tận về học thuật và chữ viết [2] của họ
tr
ước khi giảng dạy họ, như các cha dòng ở Trung Quốc phải làm và tiêu
phí nh
ững năm đầu tiên là những năm tốt nhất, bởi vì chỉ cần học tiếng
nói c
ủa họ, thứ tiếng rất dễ, như chúng tôi đã viết, đến nỗi chỉ trong một
năm là đã có th
ể nói được dễ dàng [3]. Những người bản xứ còn rất dễ
giao thi
ệp, họ không chạy trốn khi thấy người ngoại quốc như các dân
t
ộc khác ở các miền phương Đông.
H
ọ có đến chùa, họ cúng tế và rước kiệu. Họ tin có hình phạt đời
đ
ời cho kẻ dữ và hạnh phúc trường cửu cho người lành.

Chú thích
[1] Dãy núi Alpes ranh gi
ới Pháp – Ý, dãy núi Pyrénées ranh giới
Pháp –Tây Ban Nha.
[2] Ch
ữ nho rất khó đọc đối với người ngoại quốc. Tiếng Việt
t
ương đối dễ học, nhất là khi đã dùng thứ chữ phiên âm hay quốc ngữ.
[3] H
ẳn lúc đầu đã khởi sự một công cuộc ghi chép theo tự mẫu
Latin. Nh
ư vậy dễ hơn rất nhiều.