Xứ đàng trong năm 1621
tải về 0.59 Mb. Chế độ xem pdf
|
KhoSachOnline.Com-lich-su-vuong-quoc-dang-ngoai-pdf
| CH
ƯƠNG 8: VỀ THƯƠNG MẠI VÀ CÁC HẢI C ẢNG Ở XỨ ĐÀNG TRONG X ứ Đàng Trong có rất nhiều thứ thuận lợi cho sinh hoạt con người nh ư chúng tôi đã nói trước đây. Vì thế mà dân xứ này không ưa và không có khuynh h ướng đi đến các nơi khác để buôn bán, cũng như không bao gi ờ ra khơi quá xa đến độ không còn trông thấy bờ biển và lãnh thổ của t ổ quốc yêu quý của họ [1], mặc dầu họ dễ dàng cho người ngoại quốc vào h ải cảng của họ và họ thích thú thấy người ta tới buôn bán trong lãnh th ổ của họ, không những từ những nước và tỉnh lân cận mà từ cả những x ứ rất xa. Về vấn đề này, họ không cần phải dùng những mánh lới gì l ớn, người ngoại quốc đủ bị quyến rũ bởi đất đai phì nhiêu và thèm mu ốn những của cải tràn đầy trong xứ họ. Không những người xứ Đàng Ngoài, x ứ Campuchia và Phúc Kiến và mấy xứ lân cận đến buôn bán, mà m ỗi ngày người ta còn thấy các thương gia đến từ những miền đất xa xôi nh ư Trung Quốc, Macao, Nhật Bản, Manila và Malacca. Tất cả đều đem b ạc tới xứ Đàng Trong để đem hàng hóa xứ này về. Thực ra không phải là mua hàng hóa mà là trao đ ổi với cùng một thứ bạc kể như hàng hóa, lúc cao lúc h ạ tuỳ theo có nhiều hay có ít bạc, tuỳ theo có nhiều hay ít tơ l ụa và những mặt hàng khác. Ti ền dùng để mua mọi thứ là thứ tiền bằng đồng và tất cả đều có giá tr ị bằng gần một đồng “double” và năm xu của đồng này thì bằng m ột “êcu”. Đồng tiền này rất tròn, có khắc con dấu và biểu hiệu nhà vua. M ỗi đồng đều có lỗ ở giữa để xâu thành từng nghìn đồng, mỗi chuỗi hay m ỗi dây giá bằng hai “êcu”. Ng ười Tàu và người Nhật là những người làm thương mại chính y ếu ở xứ Đàng Trong tại một chợ phiên họp hàng năm ở một hải cảng và kéo dài t ới chừng bốn tháng. Người Nhật chở trên thuyền của họ giá trị b ằng bốn hay năm triệu bạc, còn người Tàu chở trong tàu họ gọi là “somes” [2], r ất nhiều thứ lụa mịn và nhiều hàng hóa khác của xứ họ. Chúa thu đ ược lợi nhuận lớn trong việc buôn bán này bằng thuế hàng hóa và thu ế hải khẩu ngài đặt ra và cả nước đều kiểm tra được rất nhiều m ối lợi không thể tả hết. Vì người Đàng Trong không có đồ kỹ nghệ và th ủ công nào, không biết kỹ thuật cơ giới, vì đất đai phì nhiêu và thổ sản d ồi dào nên họ ăn không ngồi rồi, và mặt khác họ dễ dàng chuộc những c ủa lạ từ các nơi khác đưa tới, nên họ rất hám và chạy theo mua cho b ằng được với bất cứ giá nào. Họ không biết tiết kiệm tiền khi sắm nh ững thứ thực ra chẳng đáng giá bao nhiêu, tỉ như bàn chải, kim khâu, vòng tay, hoa tai b ằng thuỷ tinh và những hàng lặt vặt. Tôi nhớ có một ng ười Bồ đem từ Macao tới Đàng Trong một lọ đầy kim khâu, tất cả chỉ giá h ơn ba mươi “ducat”, nhưng đã được lời tới hơn một ngàn, vì ông ta bán m ỗi chiếc một đồng “rêal” ở xứ Đàng Trong, trong khi ở Macao ông ta mua không t ới một “double”. Sau cùng họ tranh nhau mua tất cả những gì h ọ thấy miễn đó là đồ mới lạ và từ xa tới, họ tiêu tiền một cách dễ dàng. H ọ ham chuộng tất cả các mặt hàng mũ nón, mũ bonnet, thắt lưng, áo s ơ mi và tất cả các loại áo của chúng ta vì rất khác các đồ vật của họ. Nh ưng họ thích san hô nhất. Còn v ề hải cảng thì thật là lạ lùng, chỉ trong khoảng hơn một trăm d ặm một chút mà người ta đếm được hơn sáu mươi cảng, tất cả đều rất thu ận tiện để cập bến và lên đất liền. Là vì ở ven bờ có rất nhiều nhánh bi ển lớn. Hải cảng đẹp nhất, nơi tất cả người ngoại quốc đều tới và cũng là n ơi có hội chợ danh tiếng chính là hải cảng thuộc tỉnh Quảng Nam [3]. Ng ười ta cập bến bằng hai cửa biển: một gọi là Turon (Đà N ẵng) và một gọi là Pulluciambello (Hội An). Các cửa biển cách nhau ch ừng ba hay bốn dặm, kế đó biển chia thành hai nhánh đi sâu vào đất li ền chừng bảy hay tám dặm, làm thành như hai co sông luôn tách rời nhau đ ể rồi cuối cùng gặp nhau và đổ vào một con sông lớn. Tàu bè từ hai phía t ới cũng đi vào con sông này[4]. Chúa Đàng Trong x ưa kia cho người Nhật, người Tàu chọn một địa đi ểm và nơi thuận tiện để lập một thành phố cho tiện việc buôn bán như chúng tôi đã nói. Thành ph ố này gọi là Faifo (Hội An), một thành phố lớn đ ến độ người ta có thể nói được là có hai thành phố, một phố người Tàu và m ột phố người Nhật. Mỗi phố có khu vực riêng, có quan cai trị riêng, và s ống theo tập tục riêng. Người Tàu có luật lệ và phong tục của người Tàu và ng ười Nhật cũng vậy. H ơn nữa, chúa Đàng Trong không đóng cửa trước một quốc gia nào, ngài đ ể cho tự do và mở cửa cho tất cả người ngoại quốc, người Hà Lan cũng t ới như những người khác, cùng với tàu chở rất nhiều hàng hóa c ủa họ. Vì thế người Bồ ở Macao mới có ý định sai một sứ giả tới chúa đ ể nhân danh mọi người khẩn khoản chúa trục xuất người Hà Lan là đ ịch thù của họ. Để làm việc này, họ dùng một thuyền trưởng tên là Ferdinand de Costa. Ông này đã thành công, dĩ nhiên v ới nhiều khó khăn. Ông đã làm cho chúa ra s ắc lệnh cấm người Hà Lan tới gần lãnh thổ ngài, n ếu không nghe thì nguy tới tính mạng. Nhưng vì người Bồ ở Macao s ợ sắc lệnh đó không được tuân thủ nghiêm chỉnh, nên họ lại sai m ột phái đoàn mới tới Đàng Trong, để nắm chắc lệnh cấm đó. Họ cũng căn d ặn đoàn đại biểu phải làm cho chúa hiểu là, vì ích lợi của ngài và n ếu ngài không cẩn thận thì e rằng, với thời gian người Hà Lan vốn rất khéo léo và r ất quỷ quyệt, sẽ dám xâm chiếm một phần xứ Đàng Trong nh ư chúng đã làm ở mấy nơi trong nước An Độ. Nhưng có mấy người am hi ểu tình hình xứ này bàn là không nên nói thế với chúa, nhưng cách th ế đích thực phải dùng là cho phép người Hà Lan tới buôn bán trong xứ và m ời cả nước Hà Lan tới nữa. Phương châm của người Đàng Trong là không bao gi ờ tỏ ra sợ một nước nào trên thế giới. Thật là hoàn toàn trái ng ược với vua Trung Hoa, ông này sợ tất cả, đóng cửa không cho người ngo ại quốc vào và không cho phép buôn bán trong nước ông. Các sứ giả ph ải nại nhiều lý do mới được như ý sở cầu. Chúa Đàng Trong t ỏ ra thích để cho người Bồ đến buôn bán ở n ước ngài một cách lạ lùng. Và đã mấy lần ngài cho họ ba hay bốn địa đi ểm ở nơi phì nhiêu nhất và phong phú nhất trong vùng hải cảng Đà N ẵng, để họ xây cất một thành phố, với tất cả những gì cần thiết, cũng nh ư người Tàu và người Nhật đã làm. Và tôi mạn phép nói lên cảm t ưởng về việc này với hoàng đế công giáo [5], tôi xin nói rằng ngài nên ra l ệnh cho người Bồ nhận lời đề nghị rất lịch thiệp chúa Đàng Trong đã đ ưa ra và sớm xây cất ở đó một thành phố tốt đẹp, làm nơi an toàn và cư trú, l ại dùng để nhanh chóng bảo vệ hết các thuyền tàu đi Trung Quốc. Cũng có th ể giữ một hạm đội sẵn sàng chống lại người Hà Lan. Họ đi Tàu hay đi Nh ật, dù muốn dù không, họ bó buộc phải qua giữa eo biển n ằm trong bờ biển xứ này thuộc về các hoàng tử trấn thủ Phú Yên và Quy Nh ơn với những quần đảo Chàm. Đó là m ột ít điều tôi tưởng là nên tường thuật một cách chính xác v ề tình hình vật chất ở xứ Đàng Trong, theo sự hiểu biết của tôi, trong th ời gian mấy năm tôi ở đó [6] như sẽ biết nhiều hơn trong phần thứ hai c ủa bản tường trình này. Chú thích [1] Trong L ịch sử Đàng Ngoài, De Rhodes nói rõ hơn tại sao người Vi ệt Nam không thành thạo ngành hàng hải, mặc dầu có nhiều bờ biển và nhi ều hải cảng tốt, xem sd. ch.16, phần 1. [2] Thuy ền mành hay thuyền tam bản? [3] H ội An [4] H ội An ở phía bắc sông Thu Bồn, gần cửa sông Cửa Đại. Hàng t ừ sông Thu Bồn, sông Vĩnh Điện, sông Trường Giang chuyển đến cũng d ễ dàng. [5] Các vua B ồ, Tây, Pháp thời đó thường xưng mình là các vua hay hoàng đ ế công giáo (les rois catholiques). [6] T ức từ 1618 tới 1622 |