Thực hư CÓ giáo sĩ i-nê-xu lén truyềN giáO Ở ĐẠi việt năM 1533
Linh mục Bùi Đức Sinh, O.P
tải về 60.13 Kb.
|
- Điều hướng trang này:
- Nói tóm, ngoài những chi tiết mà Khâm định Việt Sử kể lại, phải quyết định như Bonifacy rằng: “Người ta không biết gì hơn về vị giáo sĩ I-Ni-Khu”
- Về thời điểm này, chúng tôi ngờ rằng chưa được đúng với sự thật và cần được nghiên cứu thêm . Những sách cũ của các giáo sĩ Tây phương viết chưa có quyển nào xác minh công nhận
- Trần Thanh Ái
- Tóm lại, những chi tiết mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục dẫn lại từ dã lục là không phù hợp với những dữ liệu lịch sử đã được xác nhận”.
| 2.2. Linh mục Bùi Đức Sinh, O.P. khi đề cập đến sự kiện Khâm định Việt Sử thông giám cương mục đã viết về nhân vật và mốc điểm lịch sử truyền giáo ở Việt Nam, Linh mục Bùi Đức Sinh viết: “Giáo sĩ I-Ni-Khu là người nước nào và thuộc dòng tu nào? Không một sử liệu nào nói rõ. Có tác giả cho ngài là một linh mục dòng Đaminh Tây Ban Nha, nhưng cũng có tác giả khác nói I-Ni-Khu thuộc dòng Phanxicô hoặc dòng Tên quốc tịch Bồ Đào Nha.
Nếu giáo sĩ I-Nê-Khu là một cha dòng Đaminh thì không thể là cha Inigo de Santa Maria như sử gia Gispert đã muốn gán cho. Vì cha Inigo từ Manila sang Cao Miên năm 1604, rồi cùng năm ấy cha qua đời trên đường trở về Manila để xin thêm cán bộ truyền giáo. Như vậy nếu cha Inigo cũng có mặt ở đất Bắc hồi năm 1533 thì khi từ trần cha phải thọ cả 100 tuổi. Một linh mục đã già gần 100 tuổi, thiết tưởng không một bề trên nào sai đi từ Manila sang Cao Miên giảng đạo. Nhưng nếu không phải là cha Inigo de Santa Maria, thì có thể là một trong những thừa sai Đaminh Bồ Đào Nha, thuộc tỉnh dòng Thánh giá Đông Ấn, là tỉnh dòng đảm nhiệm công việc truyền giáo vùng Đông Nam Á bấy giờ. Rất có thể I-Ni-Khu là một giáo sĩ dòng Phan sinh Bồ Đào Nha, vì các cha dòng này cũng như dòng Đaminh đã bắt đầu giảng đạo ở Á Đông từ thế kỷ XVI, nhất là những giáo sĩ thuộc hai quốc tịch Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. Còn giả thuyết cho rằng I-Ni-Khu thuộc dòng Tên không thể chấp nhận được, vì thánh Inhaxu lập dòng năm 1540, nghĩa là sau sự kiện đã xãy ra đến 7 năm. Nói tóm, ngoài những chi tiết mà Khâm định Việt Sử kể lại, phải quyết định như Bonifacy rằng: “Người ta không biết gì hơn về vị giáo sĩ I-Ni-Khu”.13 2.3. Hai tác giả Chu Thiên và Đinh Xuân Lâm trong bài viết tựa đề “Tây Dương Gia tô bí lục, một tài liệu lịch sử quý giá nêu cao tinh thần yêu nước chống xâm lược” đã viết: “Về mốc lịch sử đầu tiên của đạo Gia tô ở nước ta, tác giả [Tây dương Gia tô bí lục] viết: “Đời Trang-tông Du hoàng đế năm Quý tỵ, năm đầu niên hiệu Nguyên-hòa, Y-nê-khu lén lút đến ẩn nấp ở làng Ninh-cường…”. Hai tác giả viết tiếp: “Chẳc chắn là sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn đã căn cứ vào đấy, nên mới chua : “Lê Trang-tông, niên hỉệu Nguyên- hòa năm đầu, có người Tây là Y-nê-khu lén vào truyền giáo ở các làng Quần-anh, Ninh- cường, huyện Nam-chân (tức Nam-trực ngày nay) và các làng Trà-Iũ, huyện Giao-thủy, đều thuộc tỉnh Nam-định ngày nay”. Về thời điểm này, chúng tôi ngờ rằng chưa được đúng với sự thật và cần được nghiên cứu thêm. Những sách cũ của các giáo sĩ Tây phương viết chưa có quyển nào xác minh công nhận. Theo chỗ chúng tôi biết thì thời kỳ này, miền Bắc còn thuộc nhà Mạc (Mạc Đăng Doanh) và trong các sách về truyền giáo của thời kỳ này, không thấy nói đến việc này”.14 2.4. Trần Thanh Ái, tác giả bài viết “Người Bồ Đào Nha đến Đại Việt” đã viết: “ Khâm định Việt sử thông giám cương mục có ghi năm 1533 một người Tây dương tên là I-nê-xu, mà nhiều nhà nghiên cứu cho là phiên âm từ Inácio, đến truyền đạo tại Nam Định. Mốc thời gian này được Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Hồng, Manguin, v.v. dẫn lại. Mặc dù sự việc trên chỉ được ghi lại trong dã lục, và không thấy tài liệu nào của Bồ Đào Nha ghi về việc truyền giáo trong giai đoạn này, nhưng không vì thế mà phủ định ghi chép trên, vì việc truyền đạo là một trong những nhiệm vụ được vua Bồ Đào Nha đề ra khi tổ chức các đoàn thám hiểm về phương Đông nối tiếp tinh thần thập tự chinh của những thế kỷ trước. Thật vậy, trong các chuyến hải hành, thường có các nhà truyền giáo tháp tùng cùng các đoàn thám hiểm và thương mại. Cũng chính vì thế mà ngay sau khi chiếm Malacca, dòng Saint-Dominique thành lập tỉnh dòng Sainte-Croix phụ trách các nước vùng Đông Ấn Độ. Tuy nhiên, nhiều chi tiết cho phép nghĩ rằng dã lục mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục sử dụng để nói về việc người Tây dương đến truyền đạo chính là tài liệu Tây dương Gia tô bí lục, vì các chi tiết liên quan đến việc các nhà truyền đạo Thiên chúa vào nước Đại Việt của hai tài liệu này trùng khớp với nhau hoàn toàn: Nước ta về thời Hậu Lê đời vua Trang Tông Dụ hoàng đế, năm Quý Tị niên hiệu Nguyên Hòa thứ I (1533), giặc Tây sai giám mục khâm mạng là Ingatiô lẻn vào lén lút truyền đạo ở làng Ninh Cường, huyện Nam Chân.” (Tây dương Gia tô bí lục, 1981). 15 Trần Thanh Ái nêu lên một vài sự kiện liên quan đến sự kiện nêu trên trong Tây dương Gia tô bí lục rồi nêu quan điểm: “Các điều trên đây khiến người đọc phải nghi vấn về tính chính xác của nhiều chi tiết trong Tây dương Gia tô bí lục. Có thể là khi biên soạn (cuối thế kỷ XVIII), các tác giả đã dựa vào những hồi ức cộng đồng thuộc nhiều thế hệ (tính từ 1533 đến khi biên soạn tài liệu này thì hơn 260 năm) nên rất dễ có sự nhầm lẫn về thời gian, tên tuổi, và kể cả sự kiện. Cũng không loại trừ khả năng đó là kết quả của sự sáng tạo cá nhân được xây dựng trên nền lịch sử, như thường thấy trong nhiều tác phẩm du ký của châu Âu ngày xưa như bộ Peregrinaçào của Fernão Mendes Pinto. Chính vì thế mà nhiều nhà nghiên cứu gọi Tây dương Gia tô bí lục là truyện ký dã sử”. Trần Thanh Ái viết tiếp: “Một giả định khác: nếu dã lục mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục sử dụng không phải là Tây dương Gia tô bí lục mà là một tài liệu khác, không liên quan đến việc giảng đạo của các giáo sĩ dòng Tên, liệu có dòng truyền giáo nào khác đến Đại Việt năm 1533 không? ”. Đặt vấn đề và đưa ra một số sự kiện lịch sử, rồi tác giả đi đến kết luận: “Tóm lại, những chi tiết mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục dẫn lại từ dã lục là không phù hợp với những dữ liệu lịch sử đã được xác nhận”. 16 2.5. Lm. Vinhsơn Trần Minh Thực, PSS, HỘI THÁNH và QUÊ HƯƠNG, Tài liệu thường huấn cho Linh mục đoàn Giáo phận Bắc Ninh, 6.2018, trang 22-25: {Sử quan nhà Nguyễn chép lại sự kiện đã được sử quan nhà Lê biên soạn và bổ sung thêm một số thông tin. Đặc biệt, sử quan nhà Nguyễn ghi thêm chú thích về các tên gọi Tây Dương, Hoa Lang, và Gia-tô. Riêng với tên gọi Gia-tô, sử quan triều Nguyễn đã đưa ra thông tin về việc giáo sĩ người Tây dương tới truyền đạo vào năm Nguyên Hoà nguyên niên, 1533. Những chi tiết này khiến nhiều học giả lấy mốc này như khởi thuỷ việc rao giảng Tin Mừng tại Đàng Ngoài.17 Chúng tôi nghĩ rằng cần phải xem xét lại các thông tin của sử quan triều Nguyễn liên quan đến tên gọi này. Trước hết, sử quan triều Nguyễn cho biết nguồn tham chiếu của họ là sách Dã Lục. Thực ra, Dã Lục không phải là tên sách, mà là cách gọi chung những ghi chép trong dân gian, tức không phải sử kí chính thức của triều đình. Xét về mặt thông tin, lời chú của bộ KĐVTGCM giống với quyển 9 cuốn Tây dương Gia-tô bí lục (từ đây ghi TDGTBL) đến kì lạ,18 dù hai sách này thuộc những thể loại văn chương rất khác nhau. Chúng tôi xin nêu ra ở đây những chi tiết giống nhau và khác nhau của hai bản văn này. Những điểm giống nhau:19 - Mốc thời gian: Lê Trang Tông Nguyên Hoà nguyên niên; - Nhân vật: I-nê-xu (衣泥樞)20; - Các động từ: tiềm – lai (潜 – 来); - Các địa danh: Ninh Cường thuộc Nam Chân (南眞之寧彊); Ninh Cường, Quần Anh, Trà Lũ. Những điểm khác nhau - Về mốc thời gian, bản KĐVTGCM ghi cụ thể hơn: “ngày 3 tháng 3 thời Trang Tông, Nguyên Hoà năm thứ nhất” (莊宗元和元年三月日); bản TDGTBL thêm vào thuỵ hiệu “Dụ hoàng đế” của vua Lê Trang Tông, thêm chi tiết “ngã quốc hậu Lê” ở đầu, và thêm năm “Quí Tị” trước niên hiệu Nguyên Hoà (我國後黎莊宗裕皇帝癸巳元和元年). - Về nhân vật, bản KĐVTGCM ghi trực tiếp: “Người Tây dương tên là I-nê-xu lẻn đến Ninh Cường thuộc Nam Chân …”; bản TDGTBL ghi rằng I-nê-xu được sai đi: “Giặc Tây dương sai đốc chính I-nê-xu đến, lén lút ở Ninh Cường thuộc Nam Chân…”21 - Về các động từ, bản KĐVTGCM ghép hai động từ tiềm lai, nghĩa là lẻn đến, động từ ẩn được đặt ở phía sau khi nói về hành động của I-nê-xu; bản TDGTBL tách hai động từ lai, nghĩa là đến, rồi ghép động từ tiềm với hai động từ doanh và ẩn ở phía sau. - Về các địa danh, bản KĐVTGCM ghi địa danh chính xác hơn: “lẻn đến Ninh Cường, Quần Anh thuộc Nam Chân, Trà Lũ thuộc Giao Thuỷ” (潜来南眞之寧彊羣英膠水之茶縷); bản TDGTBL, khi nói về I-nê-xu đến, chỉ ghi “lén lút ở Ninh Cường thuộc Nam Chân” (潜營隠于南眞之寧彊), sau mới ghi thêm “I-nê-xu đã lén đến ở các xã Quần Anh, Trà Lũ22, Ninh Cường” (衣泥樞旣来潜居羣英茶屡寧彊). TDGTBL cũng còn nhắc đến Gia Định. Một ghi nhận khác cũng cần lưu ý, hành động của I-nê-xu được miêu tả trong KĐVTGCM là “… ngấm ngầm đem Gia-tô tả đạo truyền giáo”, còn trong TDGTBL lại ghi “cho tiền, phát thuốc, khiến cho những kẻ ngu khờ phải mang ơn mà chịu theo đạo”. Dĩ nhiên, còn phải kể đến rất nhiều tình tiết thêm thắt khác nữa để cốt truyện trở nên gay cấn hấp dẫn, vì cuốn TDGTBL được viết theo lối tiểu thuyết chương – hồi. Những so sánh này cho thấy rằng dường như sử quan triều Nguyễn đã tham khảo, điều chỉnh thông tin từ TDGTBL và viết lại theo lối văn sử kí chuẩn mực.23 Chi tiết địa danh Gia Định vốn không cần thiết và sai niên đại trong TDGTBL được lược bỏ. Nếu sự việc đã diễn ra như vậy, nghĩa là sử quan nhà Nguyễn tham khảo TDGTBL rồi ghi chú thêm vào lệnh cấm đạo năm 1663 thời Lê-Trịnh, những thông tin về sự kiện năm 1533 có giáo sĩ I-nê-xu lẻn vào truyền giáo ở nước ta nơi lời chua ở bộ KĐVTGCM quả thật không đáng tin cậy về mặt sử tính”.24 Ngoài ra, cũng cần phải nói thêm rằng bộ KĐVTGCM được biên soạn khoảng những năm 1856-1884, tức hơn 300 năm sau thời điểm 1533. Thông tin chúng ta đang bàn được ghi ở phần lời chú, với nguồn khá mập mờ là Dã Lục, nhằm bổ sung thông tin về lệnh cấm đạo năm 1663, mốc thời gian 130 năm sau thời điểm 1533. Đó là những lí do thêm vào khiến những thông tin càng thêm đáng ngờ về mặt sử tính}. tải về 60.13 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|