2.1.3.2. Nội dung của truyện cổ tích
a. Truyện cổ tích phản ánh mâu thuẫn và đấu tranh xã hội:
Trong các dạng thức truyện cổ tích thì truyện cổ tích thần kì thường đưa mâu thuẫn xã hội
về không gian gia đình. Xuất hiện trong tác phẩm, gia đình đóng vai trò như một xã hội thu nhỏ
và người bình dân đã lí giải mâu thuẫn gia đình trong sự chi phối của quan hệ xã hội. Đặc điểm
của xã hội phụ quyền với sự coi trọng nam giới đã để lại dấu ấn trong sự bất bình đẳng giữa các
thành viên trong gia đình, đó là mâu thuẫn giữa con trai con gái, con cả con út, anh em, chị em...
(Tấm Cám, Cây khế, Hà rầm hà rạc, Người con út hiếu thảo…). Nhóm truyện về người em,
người mồ côi, người nghèo thể hiện rõ mâu thuẫn đó. Trong nhóm truyện về người mồ côi, mâu
thuẫn giữa người mồ côi với cha dượng hoặc mẹ ghẻ, với người chủ bóc lột trở thành mâu thuẫn
chính của tác phẩm. Những nhân vật như cha dượng, mẹ ghẻ, người chủ thường rất độc ác, luôn
tìm mọi cách bóc lột sức lao động của người mồ côi, muốn mồ côi hèn kém, xấu xí. Trái với
mong muốn đó, mồ côi rất thông minh, chăm chỉ, hiếu thảo, xinh đẹp, khéo léo, vị tha... Cứ thế,
cuộc đấu tranh giữa hai lực lượng không cân sức này diễn ra rất quyết liệt. Những nhân vật là con
riêng của cha dượng hoặc mẹ ghẻ chỉ là nhân vật hỗ trợ để mâu thuẫn kia bộc lộ rõ hơn.
Khác với truyện cổ tích thần kì, truyện cổ tích sinh hoạt phản ánh mâu thuẫn xã hội trực
diện hơn, cụ thể, gần hiện thực hơn. Đó là mâu thuẫn giữa kẻ giàu người nghèo, kẻ ở tầng lớp
trên ngu dốt, hống hếch, keo kiệt với người lao động thật thà, thông minh, mưu trí. Mâu thuẫn
này phản ánh cuộc sống ngột ngạt không thể chịu đựng được và khát vọng giải phóng của người
lao động. Các truyện như Gái ngoan dạy chồng, Bắt cô trói cột, Sự tích chim khảm khắc, Sự tích
chim hít cô, Sự tích ông đầu rau, Sự tích chim đa đa... đã thể hiện rõ mâu thuẫn này.
b. Truyện cổ tích thể hiện lí tưởng và mơ ước của nhân dân lao động:
Truyện cổ tích đã chiếu rọi ánh sáng kì ảo của niềm hạnh phúc vào cuộc đời đầy bất hạnh của con
người. Đằng sau mỗi trang truyện là trọn vẹn lí tưởng của nhân dân về một xã hội công bằng, dân chủ.
Người bình dân đã theo đuổi ước mơ đẹp đẽ, ở đó những người lương thiện, hiền lành sẽ được hưởng
hạnh phúc xứng đáng với đạo đức và tài năng của họ. “Người nghèo sẽ giàu có, người nhỏ bé bị áp bức
nhiều sẽ hưởng địa vị tối cao được làm vua hay hoàng hậu, người xấu xí dị dạng sẽ thay lốt để trở nên đẹp
đẽ, kẻ xấu sẽ bị trừng phạt... Người ta cũng mơ ước sẽ lao động nhẹ nhàng hơn, trong một đêm có thể xây
xong tòa lâu đài... mơ ước giao thông sẽ thuận tiện hơn, chỉ việc ngồi trên tấm thảm bay, xỏ chân vào đôi
giày vạn dặm là lập tức sẽ đến nơi cần đến. Mơ ước sống lâu, mơ ước khám phá thế giới bí mật của thiên
đình hay địa chủ, mơ ước có công cụ và vũ khí tốt để lao động và chiến đấu hiệu quả”
(1)
.
Trong truyện cổ tích, để thực hiện những ước mơ và lí tưởng xã hội của người lao động,
các tác giả dân gian đã khai thác thường xuyên môtíp hóa thân. Nhân vật có thể hóa thân tạm thời
để thực hiện một mục đích nào đó, hoặc cũng có thể sẽ hóa thân vĩnh viễn thành cây, thành đá,
1
Đỗ Bình Trị, Văn học dân gian Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1990, tr.77
133
thành chim... để ước mơ của một người trở thành mẫu số chung cho mơ ước của muôn người,
muôn đời.
Đi theo nội dung này, truyện cổ tích thường kết thúc có hậu, kết thúc theo lôgic của mơ
ước, kết thúc thực hiện triệt để quan niệm triết lí của nhân dân lao động: ở hiền gặp lành, ác giả
ác báo. Vì thế truyện cổ tích đã để cho nhân vật chính diện có thể thực hiện ước mơ một cách
chóng vánh và hoàn hảo. Xây dựng những kết thúc có hậu với sự hỗ trợ đắc lực của yếu tố thần
kì, truyện cổ tích đã chắp cánh cho tinh thần lạc quan và tình cảm nhân đạo sâu sắc của nhân dân
lao động bay cao.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |