HOẠT ĐỘNG 6: NHỮNG NGHIÊN CỨU SÂU HƠN VỀ TOÀN CẦU HÓA

Phi toàn cầu hóa (Deglobalisation)

Tại hội nghị năm 2009 để giải quyết khủng hoảng tài chính toàn cầu, các nhà lãnh đạo của 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới (chiếm 80% tổng GDP toàn thế giới) đã thống nhất thành lập diễn đàn kinh tế quốc tế G20 thay thế cho nhóm G8. Việc thành lập G20 góp phần tăng cường tiếng nói của các nền kinh tế mới nổi như Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc (gọi tắt là BRICs) đồng thời đưa đến sự thống nhất về việc mở rộng số lượng thành viên điều hành của Ngân hàng thế giới (World Bank) và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF).

Trong hội nghị, G20 đã thống nhất những nguyên tắc hay giá trị cơ bản để đảm bảo cho các hoạt động kinh tế cân bằng, ổn định và phát triển mạnh mẽ. Những nguyên tắc này bao gồm:

• 
  Chúng ta có trách nhiệm phải đưa ra những chính sách vĩ mô đúng đắn và hợp lí nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế dài hạn đồng thời tránh gây nên tình trạng mất cân đối trên phạm vi toàn cầu
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm chống lại chế độ bảo hộ mậu dịch dưới mọi hình thức, ủng hộ cơ chế thị trường mở, thúc đẩy cạnh tranh công bằng, lành mạnh, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển doanh nghiệp và đổi mới ở mỗi quốc gia
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm phải đưa ra những nguyên tắc và chính sách khuyến khích hợp lí để đảm bảo cho thị trường tài chính và các thị trường khác có thể hoạt động tốt dựa trên cơ chế bảo vệ quyền sở hữu, minh bạch, liêm chính và khuyến khích các doanh nghiệp phân phối hiệu quả các nguồn lực để xây dựng cho một nền kinh tế bền vững
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm tăng cường hệ thống giám sát, cơ chế minh bạch và trách nhiệm giải trình cho thị trường tài chính, nhằm phục vụ nhu cầu của các hộ gia đình, cộng đồng doanh nghiệp và các nhà đầu tư
  
• 
  Chúng ta phải có trách nhiệm đối với tương lai bằng việc sản xuất, tiêu dùng bền vững và sử dụng các nguồn tài nguyên một cách hợp lí để bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm phải đầu tư vào con người, cung cấp giáo dục, đào tạo, điều kiện làm việc tốt, dịch vụ chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội, và có trách nhiệm chống lại tình trạng đói nghèo, phân biệt đối xử và tất cả các hình thức cô lập xã hội khác
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm phải công nhận tất cả các nền kinh tế, dù giàu hay nghèo, đều là đối tác xây dựng một nền kinh tế toàn cầu ổn định và cân đối. Trong đó những lợi ích của tăng trưởng kinh tế mang lại phải được phân phối rộng rãi và công bằng cho mỗi quốc gia. Chúng ta cũng có trách nhiệm phải đạt được những mục tiêu phát triển quốc tế đã cùng đặt ra
  
• 
  Chúng ta có trách nhiệm phải đảm bảo cho hệ thống điều hành kinh tế và tài chính quốc tế thích ứng với những thay đổi của nền kinh tế thế giới và những thách thức mới của toàn cầu hóa.
  

Có nhiều câu hỏi đặt ra cho tương lai của toàn cầu hóa, bởi thực tế là nhiều quốc gia đã xây dựng những chương trình kích thích kinh tế để đẩy mạnh sản xuất trong nước, giảm nhập khẩu và tăng chiều hướng xuất khẩu. Do đó:

“Càng ngày chúng ta càng nhận ra rằng, thế giới sẽ không quay trở lại tình thế như trước - khi thế giới tập trung phụ thuộc vào những người Mĩ chi tiêu tự do nữa. Bởi vì cuộc khủng hoảng vừa qua đã khiến rất nhiều người phá sản và vẫn chưa có ai đứng ra thay thế vị trí tiêu dùng của họ.

Thêm vào đó, dù các quốc gia có cùng thống nhất hay chỉ đơn phương thực hiện, thì vẫn sẽ có những quy định kiểm soát được đặt ra để hạn chế lưu chuyển vốn, mà việc tài chính tự do luân chuyển trước đó chính là nguồn gốc cho tình trạng khủng hoảng hiện nay.”

Nguồn: Bello, W. (2009) The Virtues of Deglobalisation.

Walden Bellon là giám đốc của Tổ chức Focus on the Globan South, một tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Ấn Độ, Philipine và hợp tác với Học viện Nghiên cứu Xã hội của Trường đại học Chulalongkorn ở Thái Lan. Ông cho rằng “hình ảnh xã hội toàn cầu” thường đi kèm theo toàn cầu hóa đang có một số thay đổi nhất định do tác động từ những sự kiện kinh tế toàn cầu trong năm 2008 và 2009. Ông cho rằng, xu thế thúc đẩy tự do thương mại, phát triển kinh tế tư nhân, cũng như giảm thiểu vai trò của nhà nước theo trường phái Tân tự do (neo-liberal) vẫn còn mạnh mẽ. Và song hành cùng xu thế này, những khuynh hướng chống đối toàn cầu hóa “mà một vài năm trước đó là hoàn toàn không có lại đang và sẽ trở thành lớn mạnh”.

Đúng như vậy, tạp chí The Economist cũng đưa ra nhận định rằng “Hội nhập kinh tế thế giới đang rút lui trên hầu hết mọi lĩnh vực, và trong khi các tập đoàn vẫn tiếp tục những chuỗi phân phối toàn cầu của mình thì: như một chuỗi kết nối thông thường, sẽ có cả những mắt xích yếu và mắt xích khỏe. Và sẽ đến lúc nguy cơ xảy ra, nếu các tập đoàn vẫn coi cách thức tổ chức sản xuất kinh doanh này là thành công.”

Quan điểm “Phi toàn cầu hóa” được đưa ra để thay thế quan điểm toàn cầu hóa theo trường phái tân tự do. Ông Bello đã nêu ra 11 nhân tố trụ cột cho quá trình “phi toàn cầu hóa”, chủ yếu giành cho các nước đang phát triển. Nhưng ông cũng khẳng định: “quá trình này có liên quan đến các nền kinh tế tư bản tập trung”. Những nhân tố trụ cột này là:

1. 
   Sản xuất phục vụ thị trường trong nước phải đóng vai trò động lực của nền kinh tế, chứ không phải sản xuất để xuất khẩu.
   
2. 
   Phải áp dụng nguyên tắc hỗ trợ kinh tế địa phương để thúc đẩy sản xuất hàng hóa ở cấp địa phương cũng như trong phạm vị quốc gia nếu điều này có thể thực hiện với một mức chi phí hợp lí để đảm bảo cho sự bền vững của cộng đồng.
   
3. 
   Phải sử dụng các chính sách thương mại, bao gồm hạn ngạch và hàng rào thuế quan, để bảo vệ nền kinh tế nội địa khỏi sự tàn phá của những loại hàng hoá giá rẻ do hưởng trợ cấp.
   
4. 
   Phải sử dụng các chính sách công nghiệp, bao gồm trợ cấp, hàng rào thuế quan và thương mại, để tiếp sức và củng cố ngành sản xuất nội địa.
   
5. 
   Cần áp dụng những biện pháp đã bị trì hoãn lâu dài liên quan đến việc phân phối thu nhập và đất đai công bằng (kể cả việc cải cách đất đai ở thành phố). Những biện pháp này có thể tạo nên một thị trường nội địa sôi động, đóng vai trò mũi nhọn cho nền kinh tế và tạo ra những nguồn lực tài chính địa phương cho việc đầu tư.
   
6. 
   Không tập trung quan tâm vào tăng trưởng kinh tế, mà tập trung vào cải thiện chất lượng cuộc sống sẽ làm giảm áp lực lên môi trường.
   
7. 
   Cần thúc đẩy sự phát triển và ứng dụng các công nghệ thân thiện môi trường trong cả ngành nông nghiệp và công nghiệp.
   
8. 
   Không thể phó mặc các quyết định kinh tế chiến lược cho thị trường hay giải pháp công nghệ. Thay vào đó, cần mở rộng phạm vi tham gia dân chủ vào việc ra quyết định trong nền kinh tế để tất cả các vấn đề quan trọng, ví dụ như nên tăng hay giảm phát triển ngành công nghiệp nào, ngân sách nhà nước cho khu vực nông nghiệp nên chiếm tỉ trọng bao nhiêu, v.v phải được thảo luận và lựa chọn một cách dân chủ.
   
9. 
   Người dân phải có quyền điều hành, giám sát đối với khu vực kinh tế tư nhân và nhà nước. Quá trình này cần được hợp pháp hóa bằng các văn bản pháp luật.
   
10. 
    Chế độ sử hữu nhà nước nên được chuyển sang hình thức sở hữu kinh tế hỗn hợp bao gồm hợp tác xã, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhà nước, đồng thời hạn chế tầm ảnh hưởng của các tập đoàn xuyên quốc gia.
    
11. 
    Những tổ chức tài chính toàn cầu như Ngân hàng thế giới (World Bank) và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) nên được thay thế bằng những tổ chức khu vực, lấy nền tảng là sự hợp tác chứ không phải dựa trên nguyên tắc tự do thương mại và lưu chuyển dòng vốn.