Lêi nãi ®Çu 6 Ch­¬ng I 9 Tæng quan vÒ thÞ tr­êng Ty Nam ¸ Trung cËn ® ng 9

N¨m 1997, ViÖt Nam vµ Ên ®é ®· ký 4 v¨n b¶n quan träng: HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, HiÖp ®Þnh tÝn dông, HiÖp ®Þnh thóc ®Èy ®Çu t­ vµ V¨n b¶n tho¶ thuËn hîp t¸c vÒ m«i tr­êng vµ l©m nghiÖp. Hai Nhµ n­íc ®· thµnh lËp Uû ban liªn chÝnh phñ ViÖt Nam - Ên §é do c¸c Bé tr­ëng ngo¹i giao cña hai n­íc lµm ®ång chñ tÞch, d­íi cÊp uû ban liªn chÝnh phñ ®· thµnh lËp nhãm lµm viÖc chung. C¸c cuéc häp cña uû ban liªn chÝnh phñ lu©n phiªn ë mçi n­íc mçi n¨m, nh»m ®¸nh gi¸ vµ ®Ò ra ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng kinh tÕ th­¬ng m¹i, ®Çu t­, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ ®µo t¹o, quan hÖ ®èi ngo¹i chÝnh trÞ.

Trong quan hÖ th­¬ng m¹i, hai n­íc ®¸nh gi¸ cao viÖc ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i míi vµ còng nhËn thÊy bu«n b¸n hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam vµ Ên §é ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng s½n cã cña hai bªn, mong muèn ®­a tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu lªn líi 250 triÖu USD vµo n¨m 2001. Tæng kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ Ên §é n¨m 1995 chØ ®¹t ®­îc møc l02 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Ên §é lµ 45 triÖu USD. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam lµ h¹t ®iÒu (39,63 triÖu USD), s¶n phÈm gç (1,03 triÖu USD), t¬ t»m (1,03 triÖu USD)... Ên §é xuÊt khÈu sang ViÖt Nam lµ 57 triÖu USD, trong ®ã c¸c mÆt hµng chñ yÕu lµ d­îc phÈm (21,88 triÖu USD), s¶n phÈm cao su (9 triÖu USD), m¸y mãc thiÕt bÞ (9,6 triÖu USD), ph­¬ng tiÖn vËn t¶i (2,4 triÖu USD)...

Kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu gi÷a hai n­íc trong n¨m 1999 ®¹t 140 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu l7 triÖu USD (t¨ng 37% so víi n¨m 1998) vµ nhËp khÈu 123 triÖu USD (t¨ng 13% so víi n¨m 1998). C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Ên §é lµ g¹o (7,1 triÖu USD), hoa qu¶ t­¬i kh« (1 triÖu USD), h¹t tiªu, chÌ, giµy dÐp, cao su... vµ nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ (35 triÖu USD), t©n d­îc (20 triÖu USD), thuèc trõ s©u, s¾t thÐp, chÊt dÎo nguyªn liÖu...

N¨m 2000, kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam vµ Ên §é ®¹t 224 triÖu USD, ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Ên §é lµ 45,8 triÖu USD. Trong ®ã mét sè mÆt hµng chÝnh lµ c¸c lo¹i gia vÞ, cao su s¬ chÕ vµ s¶n phÈm cao su, mü phÈm, ho¸ chÊt v« vµ h÷u c¬, kim lo¹i mÇu, hµng ®iÖn tö, gç vµ s¶n phÈm gç, chÌ, mét sè mÆt hµng kh¸c. Kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ Ên §é lµ 178,2 triÖu USD. Trong ®ã mét sè mÆt hµng chÝnh cã kim ng¹ch nhËp khÈu lín: kh« dÇu, thuèc t©n d­îc, ho¸ chÊt, s¶n phÈm cao su, s¶n phÈm kim lo¹i, m¸y mãc vµ thiÕt bÞ vËn t¶i, v¶i vµ sîi b«ng, mét sè mÆt hµng kh¸c.

C¸c doanh nghiÖp hai n­íc ®· tÝch cùc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn, nghiªn cøu t×m hiÓu thÞ tr­êng t×m kiÕm c¸c c¬ héi bu«n b¸n. HiÖn Ên §é cã gÇn 40 c«ng ty ®Æt v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i ViÖt Nam. C¸c v¨n phßng nµy chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i víi mÆt hµng kinh doanh chñ yÕu lµ d­îc phÈm, m¸y mãc thiÕt bÞ vµ phô tïng.

Trong n¨m l999 hai bªn dµnh cho nhau c¸c gian hµng miÔn phÝ trªn c¬ së cã ®i cã l¹i. Ên §é ®· tæ chøc “TriÓn l·m NiÒm kiªu h·nh Ên §é" lÇn 3 t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. T¹i TriÓn l·m quèc tÕ Hµ Néi (EXPO 2000) võa qua ®· cã 7 doanh nghiÖp Ên §é tham gia triÒn l·m. C¸c gian hµng cña c¸c doanh nghiÖp Ên §é víi chñng lo¹i hµng ho¸ phong phó ®· thu hót ®­îc sù chó ý cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam.

Nh×n chung tæng kim ng¹ch gi÷a hai n­íc t¨ng tr­ëng kh¸ nh­ng ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Ên ®é cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n lªn xuèng thÊt th­êng. MÆt hµng xuÊt khÈu cña hai n­íc gièng nhau, ViÖt Nam xuÊt khÈu g¹o, n«ng s¶n, chÌ, tiªu, h¹t ®iÒu... phÝa b¹n còng cã mÆt hµng t­¬ng tù ®Ó xuÊt khÈu. Hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam bÞ c¹nh tranh vÒ gi¸, chÊt l­îng, chi phÝ vËn chuyÓn... Sù hiÓu biÕt vÒ giao l­u gi÷a c¸c doanh nghiÖp gi÷a hai n­íc cßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh¶o s¸t, ®i l¹i nghiªn cøu thÞ tr­êng Ên ®é cßn Ýt. ViÖc ký kÕt hîp ®ång, thùc hiÖn xö lý vi ph¹m hîp ®ång chËm, møc thuÕ nhËp khÈu cña Ên ®é cßn cao...

Kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu vÉn ë møc thÊp, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vµ mèi quan hÖ h÷u nghÞ g¾n bã gi÷a hai n­íc. Trong ®ã ®Æc biÖt lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Ên §é vÉn cßn ë møc qu¸ thÊp, ViÖt Nam lu«n nhËp siªu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Ên ®é lµ cao su tù nhiªn, chÌ, g¹o, giÇy dÐp, h¶i s¶n, hµng dÖt may, hµng nghÖ thuËt, rau qu¶ c¸c lo¹i. Hµng nhËp khÈu chñ yÕu tõ Ên ®é lµ c¸c s¶n phÈm d­îc, m¸y mãc thiÕt bÞ, phô tïng, thÐp, nguyªn liÖu chÕ biÕn d­îc phÈm.

2. Pakistan

Tõ ngµy ®éc lËp Pakistan tuyªn bè theo ®uæi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh vµ trung lËp. Trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh Pakistan th©n Mü vµ ph­¬ng T©y, tham gia c¸c khèi qu©n sù do Mü lËp ra, cã quan hÖ tèt víi Trung Quèc vµ c¸c n­íc Håi gi¸o, ®ång thêi quan hÖ thï ®Þch víi Ên §é. Sau chiÕn tranh l¹nh, tr­íc nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c cña t×nh h×nh thÕ giíi, khu vùc vµ nh÷ng khã kh¨n trong n­íc, Pakistan ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i theo h­íng c©n b»ng h¬n trong mèi quan hÖ víi c¸c n­íc lín, cè g¾ng c¶i thiÖn quan hÖ víi Mü, më réng quan hÖ víi T©y ¢u vµ NhËt, tiÕp tôc quan hÖ tèt víi Trung Quèc vµ c¸c n­íc Håi gi¸o.

Tõ n¨m 1990 quan hÖ gi÷a Pakistan vµ Mü c¨ng th¼ng do viÖc Mü gi¶m viÖn trî (tõ 650 triÖu USD/n¨m cßn 280 triÖu USD/n¨m) víi lý do Pakistan tiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh vò khÝ h¹t nh©n. Tuy nhiªn, phÝa Pakistan vÉn tiÕp tôc c¸c nç lùc nh»m ®¹t ®­îc sù c«ng nhËn quèc tÕ, ®Æc biÖt cña Mü ®èi víi chÝnh quyÒn qu©n sù.

Quan hÖ víi Ên §é tiÕp tôc phøc t¹p, do c¨ng th¼ng tõ l©u gi÷a hai n­íc, th¸ng 7/1999 gi÷a hai n­íc x¶y ra cuéc xung ®ét vò trang ë Kashmir. Do thÊt b¹i vÒ qu©n sù, ngo¹i giao, Pakistan ®· ph¶i rót c¸c lùc l­îng Håi gi¸o ra khái vïng C¸c-ghin do Ên ®é kiÓm so¸t. HiÖn t¹i, quan hÖ hai n­íc ®ang ë møc rÊt xÊu. Ên §é tuyªn bè sÏ kh«ng nèi l¹i ®µm ph¸n víi Pakistan chõng nµo Pakistan cßn tiÕp tôc ñng hé khñng bè t¹i vïng Kashmir, gäi Pakistan lµ n­íc b¶o trî cho chñ nghÜa khñng bè. Pakistan ®Ò nghÞ nèi l¹i th­¬ng l­îng cÊp cao gi÷a hai n­íc song cho r»ng cÇn tËp trung vµo vÊn ®Ò then chèt lµ tranh chÊp Kashmir.

Quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a Pakistan víi Trung Quèc ph¸t triÓn tèt, Pakistan coi Trung Quèc lµ b¹n hµng th©n thiÕt, ®¸ng tin cËy vµ cã ý ®å lÊy quan hÖ víi Trung Quèc lµm ®èi träng trong quan hÖ víi Ên §é. Sau chiÕn tranh l¹nh, Pakistan tiÕp tôc t¨ng c­êng quan hÖ víi Trung Quèc ®Ó t×m thªm nguån viÖn trî, nhÊt lµ nguån cung cÊp vò khÝ.

Pakistan tõng b­íc c¶i thiÖn vµ t¨ng c­êng quan hÖ ®èi víi Nga vµ c¸c n­íc thuéc Liªn X« cò, nhÊt lµ c¸c n­íc Trung ¸ theo ®¹o Håi. Tuy nhiªn, quan hÖ Pakistan - Nga vÉn ch­a trë l¹i møc ®é b×nh th­êng kÓ tõ sau cuéc ®¶o chÝnh ngµy 12/10/1999 t¹i Pakistan. LËp tr­êng cña Nga ®èi víi chÝnh quyÒn qu©n sù cña T­íng Musharraf lµ phôc håi l¹i chÕ ®é d©n chñ. PhÝa Pakistan vÉn tiÕp tôc nç lùc ®Ó ®¹t ®­îc sù c«ng nhËn cña Nga ®èi víi chÝnh quyÒn qu©n sù t¹i Pakistan.

Pakistan ®· cïng víi I-ran vµ Thæ NhÜ Kú, thµnh lËp khèi hîp t¸c kinh tÕ c¸c n­íc Håi gi¸o (ECO) gåm Pakistan, I-ran, Thæ NhÜ Kú cïng 5 n­íc håi gi¸o Trung ¸ cña Liªn X« cò vµ ¸pganixtan, ®ång thêi më réng ¶nh h­ëng ë khu vùc nµy. HiÖn t¹i, quan hÖ cña Pakistan víi nh÷ng n­íc nµy vÉn rÊt mËt thiÕt.

Pakistan ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸c n­íc ASEAN, tiÕp tôc chñ tr­¬ng ®Èy m¹nh quan hÖ nhiÒu mÆt víi tæ chøc nµy. Pakistan hiÖn ®ang cè g¾ng tranh thñ c¸c n­íc ASEAN ®Ó trë thµnh thµnh viªn ®èi tho¹i ®Çy ®ñ cña ASEAN. Th¸i ®é cña c¸c n­íc ASEAN ®èi víi chÝnh quyÒn qu©n sù t¹i Pakistan gÇn ®©y ®· bít gay g¾t h¬n tr­íc. Nhµ cÇm quyÒn qu©n sù Pakistan ®· thùc hiÖn chiÕn l­îc "h­íng §«ng'' t¨ng c­êng quan hÖ víi c¸c n­íc ASEAN trong lÜnh vùc kinh tÕ - th­¬ng m¹i, tranh thñ sù c«ng nhËn cña c¸c n­íc nµy ®èi víi chÝnh quyÒn míi t¹i Pakistan còng nh­ t×m kiÕm sù ñng hé Pakistan vµ c¸c môc tiªu kinh tÕ kh¸c.

VÒ quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i, kho¶ng cuèi nh÷ng n¨m 70, Pakistan nhËp khÈu xi m¨ng cña ViÖt Nam vµ xuÊt khÈu sang ViÖt Nam ph©n bãn, bao t¶i vµ gièng bß Sind. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi ViÖt Nam tiÕn hµnh ®æi míi thµnh c«ng, më réng quan hÖ ®èi ngo¹i, b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi Mü, ph¸t triÓn quan hÖ víi Trung Quèc, tham gia ASEAN, t¨ng c­êng héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ, vÞ thÕ quèc tÕ ngµy cµng t¨ng, Pakistan tá quan t©m ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam. Trong c¸c lÇn vµo ViÖt Nam lµm viÖc th­êng kú, §¹i sø cña Pakistan t¹i Myanmar (kiªm nhiÖm ViÖt Nam) ®Ò nghÞ b¸n m¸y dÖt, m¸y kÐo sîi, nhµ m¸y ®­êng mÝa cho ta vµ muèn nhËp mét sè mÆt hµng cña ta. Mét sè doanh nghiÖp cña Pakistan ®· vµo ViÖt Nam t×m hiÓu thÞ tr­êng.

Trong thËp kû 80 quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc hÇu nh­ kh«ng cã g×, sang thËp kû 90 quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i ®· cã mét sè b­íc ph¸t triÓn míi. N¨m 1997 kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai n­íc lµ 12,5 triÖu USD trong ®ã xuÊt khÈu cña Pakistan lµ 9,8 triÖu USD gåm b«ng x¬, sîi b«ng, v¶i... ViÖt Nam xuÊt khÈu 2,7 triÖu USD gåm chÌ, gia vÞ, ho¸ chÊt, hµng dÖt, phô tïng «-t«... N¨m 1998 Pakistan ®· mêi ®oµn th­¬ng m¹i mÝa ®­êng sang th¨m vµ lµm viÖc t¹i Pakistan vÒ kh¶ n¨ng ViÖt Nam mua thiÕt bÞ nhµ m¸y ®­êng vµ nhµ m¸y xi-m¨ng cña Pakistan.

ViÖt Nam vµ Pakistan ®· trao ®æi dù th¶o HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i vµ ®· ®µm ph¸n thèng nhÊt vÒ c¬ b¶n néi dung hiÖp ®Þnh.PhÝa b¹n ®· cö ®oµn kinh tÕ th­¬ng m¹i gåm c¸c quan chøc ChÝnh phñ, ®¹i diÖn c¸c tæng c«ng ty lín th¨m ViÖt Nam nh»m t×m hiÓu trao ®åi kinh nghiÖm ®Ó thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc. Phßng th­¬ng m¹i hai n­íc ®· cö ®oµn kh¶o s¸t, trao ®æi bu«n b¸n trong mét sè lÜnh vùc cô thÓ nh­ b«ng, chÌ, g¹o... Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc n¨m 2000 lµ 30 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt 9,2 triÖu USD vµ nhËp 20,8 triÖu USD. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta cßn kh¸ ®¬n gi¶n h¬n n÷a míi xuÊt khÈu víi quy m« nhá v× vËy ta cßn nhËp siªu.

VÒ ngo¹i th­¬ng, nh×n chung Pakistan thuéc vµo lo¹i kÐm ph¸t triÓn cña toµn khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng nh­ng ph¸t triÓn h¬n mét sè n­íc kh¸c thuéc khu vùc Nam ¸. n¨m 1997, tæng kim ng¹ch xuÊt/nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô cña Pakistan kho¶ng 23 tû USD, trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 10 tû USD vµ kim ng¹ch nhËp khÈu lµ 13 tû USD.

C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Pakistan lµ thuû s¶n, g¹o, b«ng, sîi b«ng, len, th¶m len, giµy dÐp vµ hµnh may mÆc. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña Pakistan lµ lóa mú, chÌ, ®­êng, mËt ong, sîi tæng hîp, dÇu th«, nhiªn liÖu, dÇu ¨n, ph©n bãn, s¾t thÐp vµ «-t« c¸c lo¹i. C¸c b¹n hµng chñ yÕu cña Pakistan lµ Hoa Kú, c¸c n­íc T©y ¢u, c¸c n­íc håi gi¸o thuéc khu vùc Trung CËn §«ng, Trung Quèc, NhËt B¶n, c¸c n­íc §«ng B¾c ¸ vµ c¶ c¸c n­íc §«ng Nam ¸.

3. Thæ NhÜ Kú

Thæ NhÜ Kú lµ mét n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn t­¬ng ®èi toµn diÖn so víi c¸c n­íc trong khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng. N¨m 1997, GDP cña Thæ NhÜ Kú ®¹t 189,9 tû USD ®øng thø 2 sau Ên §é trong sè c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng.

XuÊt khÈu cña Thæ NhÜ Kú t¨ng tõ 2,9 tû USD trong n¨m 1980 lªn gÇn 27 tû USD trong n¨m 1999, b×nh qu©n trong giai ®o¹n nµy t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu lµ 14%/n¨m. ViÖc më cöa thÞ tr­êng néi ®Þa, tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· lµm cho kim ng¹ch cµng t¨ng lªn. N¨m 1980, tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña Thæ NhÜ Kú lµ 7,9 tû USD, n¨m 1999 ®· t¨ng lªn gÇn 45 tû USD.C¸c nhµ x©y dùng cña Thæ NhÜ Kú còng ®· ®ãng vai trß chÝnh trong thÞ tr­êng x©y dùng quèc tÕ bëi uy tÝn, tÝnh s¸ng t¹o vµ gi¸ c¶ hîp lý. C¸c nhµ thÇu x©y dùng ®ang thùc hiÖn c¸c dù ¸n ë Trung ¸, Liªn bang Nga vµ trªn thÕ giíi víi tæng trÞ gi¸ gÇn 40 tû USD.

N¨m 2000 tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô Thæ NhÜ Kú lµ 66,675 tû USD, c¬ cÊu c¸c mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu chñ yÕu so víi c¸c n¨m tr­íc vµ hiÖn nay kh«ng cã g× thay ®æi lín.

C¸c nhµ l·nh ®¹o Thæ NhÜ Kú nhËn thÊy r»ng cÇn ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam trªn c¬ së tiÒm n¨ng, chÝnh s¸ch më cöa cña ta. Hä cho r»ng kho¶ng c¸ch ®Þa lý kh«ng ng¨n c¸ch ®­îc quan hÖ kinh tÕ, th­¬ng m¹i gi÷a 2 n­íc. Th¸ng 8/1997, hai n­íc ®· ký HiÖp ®Þnh hîp t¸c kinh tÕ, th­¬ng m¹i nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý cho viÖc hîp t¸c kinh tÕ, th­¬ng m¹i hai n­íc.

Ngoµi néi dung thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i, HiÖp ®Þnh trªn cßn ®Ò cËp tíi nh÷ng lÜnh vùc hai bªn cã thÓ hîp t¸c nh­: n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp chÕ t¹o luyÖn kim, tµi chÝnh, giao th«ng vËn t¶i... Th¸ng 5/1998 ®oµn Th­¬ng m¹i ViÖt Nam gåm ®¹i diÖn cña mét sè doanh nghiÖp ®i kh¶o s¸t thÞ tr­êng Thæ NhÜ Kú, gÆp gì Bé Th­¬ng m¹i, Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp, Bé C«ng nghiÖp vµ c¸c nhµ doanh nghiÖp Thæ NhÜ Kú ®Ó trao ®æi cô thÓ nh÷ng kh¶ n¨ng vµ biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy quan hÖ bu«n b¸n gi÷a hai n­íc.

ViÖc trao ®æi bu«n b¸n gi÷a hai n­íc trong nh÷ng n¨m qua tiÕp tôc ph¸t triÓn. Th­¬ng nh©n hai n­íc ®· quan t©m tíi thÞ tr­êng cña nhau, mét sè c«ng ty ViÖt Nam ë phÝa Nam ®· cã quan hÖ b¹n hµng gÇn gòi víi c«ng ty Thæ NhÜ Kú.

Nh×n chung c¬ cÊu mÆt hµng XNK kh«ng cã g× thay ®æi lín qua c¸c n¨m, ta xuÊt sang Thæ NhÜ Kú chñ yÕu lµ hµng n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ vµ nhËp khÈu lµ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp. N¨m 1997 ViÖt Nam xuÊt khÈu qua Thæ NhÜ Kú ®¹t 26,8 triÖu USD vµ ViÖt Nam nhËp tõ Thæ NhÜ Kú ®¹t 35,8 triÖu USD. N¨m 2000 ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Thæ NhÜ Kú 15,6 triÖu USD vµ chØ nhËp 2,5 triÖu USD, ®¹t kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu 18,1 triÖu USD.

Trong thêi gian tíi, trªn c¬ së HiÖp ®Þnh ®· ®­îc ký kÕt (1997), hai bªn sÏ ®Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc trao ®æi bu«n b¸n vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu mét sè dù ¸n liªn doanh, ®Çn t­ trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp x©y dùng, dÖt, ®­êng s¸...

KhuyÕn khÝch c¸c c«ng ty cña ta ®Èy m¹nh trao ®æi, t×m thªm b¹n hµng xuÊt khÈu. Cè g¾ng t¨ng khèi l­îng hµng xuÊt lªn kho¶ng 35-40 triÖu USD. §éng viªn c¸c c«ng ty ta ®i kh¶o s¸t thÞ tr­êng, tham gia héi chî quèc tÕ Izmir vµ mêi c¸c doanh nghiÖp Thæ NhÜ Kú tham gia c¸c héi chî triÓn l·m t¹i ViÖt Nam.

Nh÷ng mÆt hµng b¹n cã nhu cÇu nhËp khÈu lµ: cao su tù nhiªn, g¹o h¹t dµi, h¹t trßn, cµ phª, tinh dÇu, hµng thñ c«ng mü nghÖ. Nh÷ng mÆt hµng ta cã thÓ nhËp tõ Thæ NhÜ Kú lµ ph©n bãn, s¾t thÐp, PVC, sîi b«ng, nh«m, kÏm.

Thæ NhÜ Kú lµ n­íc cã HiÖp ®Þnh liªn minh thuÕ quan víi EU, cho phÐp Thæ NhÜ Kú tù do xuÊt khÈu hµng dÖt vµo EU. Gi÷a Thæ NhÜ Kú víi c¸c n­íc muèn ®­a hµng dÖt vµo EU qua Thæ NhÜ Kú ®Òu ph¶i cã quota cña b¹n.

Ngoµi viÖc trao ®æi hµng ho¸ hai chiÒu, Thæ NhÜ Kú quan t©m ®Çu t­ vµo Viªt Nam trong nh÷ng lÜnh vùc: n«ng nghiÖp, chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®­êng s¸, cÇu cèng, c¶ng, söa ch÷a tµu biÓn, khai th¸c dÇu th«, läc dÇu, thuû lîi, ngµnh ®iÖn.

4. I-ran

HiÖn nay I-ran ®ang tõng b­íc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, tiÕn hµnh tù do ho¸ nÒn kinh tÕ, gi¶m dÇn bao cÊp tõ phÝa Nhµ n­íc vµ më cöa víi ph­¬ng T©y, trong ®ã c¸c ®èi t¸c bu«n b¸n chñ yÕu lµ NhËt B¶n, C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt, §øc, BØ, Italia, Anh vµ Hµ Lan.

N¨m 1999 xuÊt khÈu ®¹t 18 tû USD (trong ®ã xuÊt khÈu dÇu má lµ 15 tû USD), nhËp khÈu lµ 14 tû USD. Kho¶ng 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu chñ yÕu lµ tõ dÇu th« vµ c¸c s¶n phÈm dÇu má, kho¶ng 2/3 sè dÇu khai th¸c mçi n¨m ®­îc xuÊt khÈu vµ thu vÒ kho¶ng 15-20 tû USD. XuÊt khÈu phi dÇu má ®¹t trªn 3 tû USD/n¨m. NhËp khÈu hµng n¨m ®¹t 12 -15 tû USD. I-ran lµ n­íc bao cÊp nÆng nÒ, n¨m 1998 nhµ n­íc lç 75.000 tû rial (10 tû USD) trong viÖc bao cÊp c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu.

HÇu hÕt hµng nhËp khÈu cña I-ran bao gåm c¸c hµng ho¸ c«ng nghiÖp nh­ lµ m¸y mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i, ho¸ chÊt, s¾t thÐp, hµng dÖt, c¸c kho¸ng s¶n vµ hµng tiªu dïng thiÕt yÕu: ngò cèc, dÇu ¨n, ®­êng. Mçi n¨m I-ran nhËp khÈu kho¶ng 500.000-800.000 tÊn g¹o tõ Ên §é, Th¸i Lan, Pakistan vµ ViÖt Nam. I-ran th­êng nhËp khÈu c«ng nghÖ, kü thuËt cña T©y ¢u (§øc, Italia, ¸o) vµ NhËt B¶n. Ngoµi nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu nh­ trªn, vÒ nguyªn t¾c I-ran kh«ng khuyÕn khÝch nhËp c¸c mÆt hµng kh¸c.

Ngoµi dÇu khÝ, I-ran cßn xuÊt khÈu th¶m, hoa qu¶, da, giµy dÐp, hµng dÖt, «-t«, s¾t, thÐp vµ quÆng kim lo¹i. Th¶m I-ran thuéc lo¹i næi tiÕng bËc nhÊt trªn thÕ giíi. XuÊt khÈu c¸c mÆt hµng phi dÇu má cña I-ran n¨m 1995 ­íc tÝnh ®¹t 4,5 tû USD, trong ®ã xuÊt khÈu th¶m ®¹t 2 tû USD.

HÇu hÕt hµng nhËp khÈu cña I-ran bao gåm m¸y mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i, ho¸ chÊt, s¾t thÐp, hµng dÖt, c¸c kho¸ng s¶n, l­¬ng thùc (hiÖn t¹i I-ran cã nhu cÇu nhËp kho¶ng 1 triÖu tÊn g¹o mçi n¨m), sóc vËt sèng, chÌ, cµ phª, cao su, giÊy, nguyªn liÖu th«, hµng may mÆc.

Tr­íc n¨m 1990, quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc gÇn nh­ ch­a cã g×. Sau n¨m 1990, quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i b¾t ®Çu cã b­íc ph¸t triÓn míi, më ®Çu lµ

ChÝnh phñ hai n­íc ®· dµnh sù quan t©m lín ®Õn viÖc thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i song biªn. HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc ®· ®­îc ký th¸ng 5/1994 t¹i Tehran. Uû ban liªn chÝnh phñ ®· ®­îc thµnh lËp vµ tæ chøc nhãm häp lu©n phiªn t¹i hai n­íc, t¹i c¸c kú häp nµy hai bªn ®· ®Ò ra ®­îc mét sè biÖn ph¸p cô thÓ nh»m kh¾c phôc c¸c khã kh¨n ph¸t sinh trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a c¸c c«ng ty cña hai n­íc vµ thóc ®Èy h¬n n÷a quan hÖ bu«n b¸n gi÷a hai n­íc.

Mét sè biÖn ph¸p cô thÓ ®· ®­îc th«ng qua nh»m t¨ng c­êng quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc nh­: Ng©n hµng hai bªn ®· ký biªn b¶n ghi nhí vÒ hîp t¸c trong kh©u thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hai n­íc. Biªn b¶n tho¶ thuËn gi÷a hai Bé Th­¬ng m¹i nh»m triÓn khai c¸c tho¶ thuËn vÒ th­¬ng m¹i ®· ®­îc thèng nhÊt gi÷a ChÝnh phñ hai n­íc nªu trong Biªn b¶n kú häp lÇn thø hai Uû ban liªn chÝnh phñ. KhuyÕn khÝch trao ®æi c¸c chuyÕn ®i kh¶o s¸t thÞ tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp hai n­íc.

Hai bªn ®· trao ®æi nhiÒu ®oµn ®¹i biÓu vµ ®· ký "Tho¶ thuËn chung vÒ hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ khoa häc kü thuËt" n¨m 1993, c¸c HiÖp ®Þnh vÒ l·nh sù vµ lËp Uû ban hçn hîp n¨m 1994, HiÖp ®Þnh hîp t¸c v¨n ho¸ n¨m 1995.

N¨m 1999, ViÖt Nam ®· tæ chøc cho c¸c doanh nghiÖp tham dù Héi chî quèc tÕ Tehran lÇn thø 25 tõ ngµy 2- 9/10. T¹i Héi chî nµy, c¸c doanh nghiÖp cña ta ®· cã c¸c cuéc tiÕp xóc vµ thiÕt lËp ®­îc quan hÖ b¹n hµng víi c¸c ®èi t¸c I-ran, chuÈn bÞ cho c¸c giao dÞch cô thÓ sau nµy, khuyÕn khÝch vµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p cô thÓ nh»m më réng diÖn mÆt hµng trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a hai n­íc.

VÒ mÆt hµng xuÊt khÈu, cho tíi nay g¹o vÉn lµ mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng I-ran. N¨m 1990 ViÖt Nam xuÊt sang I-ran 80.000 tÊn g¹o vµ n¨m 1996 lµ 335.000 tÊn. Nh÷ng n¨m 1997- 1998, theo Biªn b¶n kú häp lÇn thø 2 Uû ban hçn hîp ViÖt Nam - Iran, ViÖt Nam ®ång ý cung cÊp 500.000 tÊn g¹o, cao su vµ chÌ cho I-ran.

Ngoµi mÆt hµng g¹o I-ran còng cã nhu cÇu nhËp khÈu víi khèi l­îng lín vÒ chÌ ®en vµ cao su tù nhiªn. Nh÷ng n¨m qua, doanh nghiÖp hai n­íc ®· cã c¸c cuéc tiÕp xóc. Tuy nhiªn sè l­îng xuÊt khÈu cßn rÊt khiªm tèn, nguyªn nh©n lµ ta ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ chÊt l­îng vµ thêi gian giao hµng, gi¸ c¶ ViÖt Nam cao h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c nh­ Ên §é, Malaysia, Indonesia. MÆt kh¸c b¹n còng rÊt khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, cã tr­êng hîp hîp ®ång ®· ký nh­ng kh«ng më L/C...

N¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam trùc tiÕp sang thÞ tr­êng I-ran ®¹t 25,5 triÖu USD. Trong Biªn b¶n kú häp lÇn thø 2 Uû ban hçn hîp ViÖt Nam - I-ran, hai bªn còng ®ång ý hîp t¸c víi nhau trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp dÇu khÝ vµ lÜnh vùc chÌ.

Tuy nhiªn, quan hÖ th­¬ng m¹i hai n­íc míi tiÕn hµnh mét chiÒu, tr­íc n¨m 2000 ta xuÊt khÈu g¹o vµ mét sè mÆt hµng kh¸c cho b¹n nh­ng ch­a nhËp cña b¹n mÆt hµng nµo. V× vËy, ta cÇn xem xÐt nhËp khÈu mét sè mÆt hµng cña I-ran ®Ó tiÕn tíi th­¬ng m¹i hai chiÒu. N¨m 2000, kim ng¹ch XNK gi÷a hai n­íc ®¹t 43 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu ®¹t kim ng¹ch lµ 14 triÖu USD vµ nhËp khÈu lµ 29 triÖu USD.

5. I-r¾c

ChÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu cña I-r¾c dùa trªn c¬ së Nhµ n­íc ®éc quyÒn vÒ ngo¹i th­¬ng. Bé Th­¬ng m¹i lµ c¬ quan Nhµ n­íc duy nhÊt ®­îc quyÒn cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu. Nhµ n­íc giao quyÒn xuÊt nhËp khÈu cho c¸c c«ng ty quèc doanh thuéc c¸c bé, ngµnh kÌm theo danh môc, nhãm mÆt hµng cô thÓ. Tuy nhiªn khu vùc t­ nh©n còng ®­îc phÐp tiÕn hµnh mét sè c¸c dÞch vô bu«n b¸n nhá mang tÝnh xuÊt nhËp khÈu qua biªn giíi víi c¸c n­íc l¸ng giÒng. Trong thêi gian tõ n¨m 1991 ®Õn nay xuÊt nhËp khÈu khu vùc t­ nh©n ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc gi¶i quyÕt c«ng ¨n, viÖc lµm cho nh©n d©n vµ gi¶i quyÕt mét phÇn vÒ nguyªn vËt liÖu s¶n xuÊt cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. ChÝnh quyÒn ®ang thay ®æi mét sè chÝnh s¸ch ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh hiÖn t¹i. Tr­íc tiªn lµ mét sè chÝnh s¸ch më réng vµ níi láng h¬n n÷a ®èi víi khu vùc t­ nh©n trong viÖc kinh doanh, s¶n xuÊt, xuÊt nhËp khÈu vµ hîp t¸c liªn doanh víi n­íc ngoµi.

N¨m 1991 lÖnh cÊm vËn cña Liªn hîp quèc lµm cho t×nh h×nh cµng thªm trÇm träng. Mäi tµi kho¶n cña I-r¾c ë n­íc ngoµi ®Òu bÞ phong to¶ bëi NghÞ quyÕt cña Liªn hîp quèc. Ch­¬ng tr×nh ®æi dÇu lÊy l­¬ng thùc chØ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhu yÕu phÈm cña nh©n d©n, trang tr¶i quü båi th­êng, chi phÝ cho c¸c tiÓu ban cña Liªn hîp quèc t¹i

B¹n hµng xuÊt nhËp khÈu chÝnh cña I-r¾c gåm: Ph¸p, Italia, Braxin, Anh, NhËt B¶n, §øc. I-r¾c xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ yÕu gåm: dÇu th«, ph©n bãn, kho¸ng s¶n, chµ lµ... vµ nhËp khÈu c¸c mÆt hµng gåm: thiÕt bÞ m¸y mãc, lóa m×, g¹o, ®­êng, s÷a, v¶i sîi, thuèc ch÷a bÖnh, hµng ®iÖn tö c¸c lo¹i, s¾t thÐp, thiÕt bÞ giao th«ng, viÔn th«ng, ph­¬ng tiªn vËn t¶i c¸c lo¹i, c¸c nhu yÕu phÈm vµ hµng tiªu dïng kh¸c...

I-r¾c lµ mét quèc gia giÇu cã cña khu vùc Trung §«ng, cã tr÷ l­îng dÇu löa ®øng thø hai trong khu vùc (sau A-rËp Xª-ót) vµ cã tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m tr­íc chiÕn tranh vïng VÞnh, I-r¾c ®· ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÇu löa, trªn c¬ së ®ã ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh víi I-ran vµ chiÕn tranh vïng VÞnh céng víi bÞ cÊm vËn kÐo dµi, nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¬ së h¹ tÇng nãi riªng cña I-r¾c bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, ®êi sèng nh©n d©n v« cïng khã kh¨n.

MÆc dï vÉn trong t×nh tr¹ng bÞ cÊm vËn, I-r¾c vÉn ra søc kh«i phôc, hµn g¾n vÕt th­¬ng chiÕn tranh vµ ®· ®Ò ra nh÷ng ch­¬ng tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. V× vËy, nhiÒu quèc gia vµ c¸c tËp ®oµn t­ b¶n lín ®· ®Õn I-r¾c t×m kiÕm c¬ héi, chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn lµm ¨n ngay sau khi lÖnh cÊm vËn ®­îc b·i bá.

I-r¾c ®­îc coi lµ mét thÞ tr­êng nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ®Èy m¹nh hîp t¸c ph¸t triÓn l©u dµi. §Æc biÖt sau khi lÖnh cÊm vËn ®­îc dì bá, nhu cÇu nhËp khÈu vËt t­, thiÕt bÞ, nguyªn liÖu, l­¬ng thùc, thuèc ch÷a bÖnh vµ c¸c nhu yÕu phÈm kh¸c sÏ rÊt lín ®Ó x©y I-r¾c dùng l¹i ®Êt n­íc vµ ®¸p øng nhu cÇu ®êi sèng cña nh©n d©n.

I r¾c víi ViÖt Nam: I-r¾c vµ ViÖt Nam ®· cã quan hÖ ngo¹i giao h¬n 40 n¨m nay, quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i ngµy cµng t¨ng tr­ëng, t×nh c¶m gi÷a hai d©n téc ngµy cµng s©u nÆng. Trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü cña nh©n d©n ta, I-r¾c ®· ñng hé c¶ tinh thÇn lÉn vËt chÊt, võa viÖn trî võa cho vay b»ng x¨ng dÇu cho c¶ miÒn B¾c vµ MÆt trËn Gi¶i phãng d©n téc miÒn Nam ViÖt Nam.

Trong nh÷ng n¨m I-r¾c bÞ cÊm vËn, cïng víi nhiÒu n­íc yªu chuéng hoµ b×nh trªn thÕ giíi ViÖt Nam ®· liªn tôc yªu cÇu Liªn hîp quèc b·i bá cÊm vËn vµ kÞp thêi lªn ¸n nh÷ng cuéc tÊn c«ng tµn b¹o cña Mü vµ liªn qu©n ®¸nh ph¸ d· man ®Êt n­íc

Còng trong thËp kû 90, L·nh ®¹o cÊp cao cña hai n­íc ®· cã nh÷ng cuéc viÕng th¨m lÉn nhau, Uû ban Hîp t¸c liªn ChÝnh phñ gi÷a hai n­íc ®· tiÕn hµnh häp ®Òu hµng n¨m vµ tõ n¨m 1995 c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam liªn tôc tham gia héi chî Baghdad hµng n¨m. Trong t­¬ng lai, sau khi I-r¾c ®­îc huû bá cÊm vËn th× ®©y sÏ trë thµnh thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam tai khu vùc Trung §«ng.

TrÞ gi¸ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang I-r¾c n¨m 1995 lµ 35,7 triÖu USD, n¨m 1996 lµ 66,2 triÖu USD, n¨m 1997 lµ 100,1 triÖu USD, n¨m 1998 lµ 165, 9 triÖu USD, n¨m 1999 lµ 224,0 triÖu USD vµ n¨m 2000 lµ 319 triÖu USD. Kim ng¹ch nhËp khÈu tõ I- r¾c kh«ng ®¸ng kÓ, n¨m 2000 ta nhËp tõ b¹n lµ 0,8 triÖu USD.

Ngoµi sè l­îng hµng ho¸ tr¶ nî I-r¾c hµng n¨m, nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu sang I-r¾c cña ta hiÖn nay nh­: g¹o, chÌ, s÷a, dÇu ¨n, hµng may mÆc, m¸y n«ng nghiÖp, thiÕt bÞ c«ng nghÖ cao, «-t«, xe t¶i, thuèc bÖnh... còng lµ nh÷ng mÆt hµng I-r¾c cã nhu cÇu lín vµ l©u dµi sau nµy.

ViÖc ®Èy m¹nh hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc kinh tÕ-th­¬ng m¹i hiÖn nay víi I-r¾c lµ v« cïng quan träng vµ cã ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc duy tr× vµ më réng nh÷ng mèi quan hÖ ®ã trong t­¬ng lai.

6. A-rËp Xª-ót

Trong nh÷ng n¨m 70 vµ 80, xuÊt khÈu cña A-rËp Xª-ót chñ yÕu lµ dÇu löa vµ ChÝnh phñ ®· sö dông c¸c kho¶n tiÒn thu ®­îc tõ dÇu cho c¸c chÝnh s¸ch ®èi néi réng r·i vµ cho c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Tíi cuèi nh÷ng n¨m 80, ChÝnh phñ b¾t ®Çu triÓn khai kÕ ho¹ch nh»m ®a d¹ng hãa nÒn kinh tÕ cña m×nh tr¸nh phô thuéc hoµn toµn vµo xuÊt khÈu dÇu, nhËp khÈu hµng tiªu dïng, lao ®éng n­íc ngoµi vµ chi tiªu ChÝnh phñ. Gi÷a nh÷ng n¨m 80, ChÝnh phñ ®Æt träng t©m vµo x©y dùng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu löa nh­ läc dÇu vµ s¶n xuÊt c¸c chÊt dÉn xuÊt tõ dÇu löa.

Tuy nhiªn, ®Õn cuèi n¨m 1998, dÇu löa vÉn chiÕm kho¶ng 75% nguån thu ng©n s¸ch. Sù gi¶m gi¸ dÇu má trong cuèi n¨m 1998 ®· lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ tæn th­¬ng nÆng nÒ, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng nÒn kinh tÕ A-rËp Xª-ót vÉn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù dao ®éng cña gi¸ dÇu má.

A -rËp Xª-ót còng ®· tõng lµ quèc gia xuÊt khÈu lóa m× lín thø s¸u thÕ giíi vµ hiÖn vÉn lµ n­íc xuÊt khÈu lóa m× vµ lóa m¹ch. Tuy nhiªn, ChÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh gi¶m s¶n l­îng vµ ngõng xuÊt khÈu lóa m¹ch ®Ó gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu. N¨m 1998, lÇn ®Çu tiªn sau 20 n¨m c¸c nhµ nhËp khÈu t­ nh©n ®­îc phÐp nhËp khÈu lóa m¹ch, mÆt hµng tr­íc ®©y do Tæ chøc Ngò cèc vµ Bét m× kiÓm so¸t. N­íc nµy còng tù tóc ®­îc gia cÇm, trøng vµ mét sè lo¹i rau qu¶.

A-rËp Xª-ót còng xuÊt khÈu c¸ vµ c¸c s¶n phÈm thuû s¶n kh¸c sang Liªn minh ch©u ¢u, vïng ViÔn §«ng vµ c¸c n­íc A-rËp l¸ng giÒng. C«ng ty c¸ Saudi (SFC) qu¶n lý vµ së h÷u hÖ thèng b¸n lÎ c¸ lín nhÊt t¹i khu vùc Trung §«ng.

Tr­íc ®©y, c¸c th­¬ng gia A-rËp Xª-ót ®· nhËp víi khèi l­îng nhá th¶m len cña ViÖt Nam vµ cã ý ®Þnh nhËp h¶i s¶n cña ViÖt Nam nh­ng do hµng cña ta kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm nªn kh«ng thùc hiÖn ®­îc.

Mét sè c«ng ty xuÊt nhËp khÈu x¨ng dÇu cña A-rËp Xª-ót còng ®ang ®µm ph¸n víi Petrolimex vÒ kh¶ n¨ng ta nhËp khÈu x¨ng dÇu cña b¹n vµ ®æi l¹i b¹n sÏ nhËp khÈu mét sè mÆt hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam.

VÒ xuÊt nhËp khÈu: n¨m 1996, ViÖt Nam ®· xuÊt ®­îc l­îng hµng trÞ gi¸ 5 triÖu USD sang A-rËp Xª-ót; n¨m 1997 xuÊt ®­îc 10 triÖu USD, n¨m 1999 ®¹t 14,7 triÖu USD. N¨m 2000, ViÖt Nam xuÊt 15 triÖu USD. N¨m 1994 ViÖt Nam b¾t ®Çu nhËp khÈu víi kim ng¹ch 128 ngh×n USD, n¨m 1995 ®¹t 5,9 triÖu USD, n¨m 1996 ®¹t møc cao nhÊt 24,7 triÖu USD, n¨m 1997 ®¹t 22 triÖu USD, n¨m 1998 lµ 17 triÖu USD vµ n¨m 1999 còng ®¹t 17 triÖu USD, n¨m 2000 ®¹t 15 triÖu USD. Nh÷ng mÆt hµng mµ ta nhËp khÈu lµ ph©n urª, chÊt dÎo, v¶i may mÆc, s¾t thÐp vµ khung kho, khung nhµ thÐp.

ThÞ tr­êng A-rËp Xª-ót lµ mét thÞ tr­êng rÊt míi, do vËy viÖc t×m hiÓu thÞ tr­êng vµ ®èi t¸c lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Tr­íc m¾t, trong khi ch­a trùc tiÕp x©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng nµy ta cã thÓ sö dông Dubai thuéc C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt lµ ®iÓm trung chuyÓn ®Ó ®­a hµng vµo ®©y. C¸c c«ng ty cña A-rËp Xª-ót còng kh¸ tÝch cùc trong viÖc th©m nhËp thÞ tr­êng ViÖt Nam.

Còng nh­ t¹i c¸c thÞ tr­êng kh¸c ë khu vùc Trung §«ng, ®Ó x©m nhËp vµo thÞ tr­êng A-rËp Xª-ót hµng ViÖt Nam sÏ ph¶i c¹nh tranh víi hµng cña Trung Quèc, Ên §é, Th¸i Lan... nh÷ng n­íc ®· ®øng ch©n kh¸ v÷ng ë thÞ tr­êng nµy vµ hai yÕu tè chÝnh ®Ó thµnh c«ng trong c¹nh tranh vÉn lµ chÊt l­îng, gi¸ c¶ vµ tÊt c¶ phô thuéc vµo nç lùc cña c¸c doanh nghiÖp.

7. C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt

Lµ mét n­íc nhá song C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt lµ mét trong nh÷ng n­íc giµu cã thuéc khu vùc Trung CËn §«ng. H¬n n÷a víi vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cho nªn C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt cã nhiÒu ­u thÕ ®Ó ph¸t triÓn th­¬ng m¹i. N»m trªn tuyÕn hµng kh«ng quèc tÕ quan träng, cã s©n bay Dubai lµ mét s©n bay lín nªn C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt më cöa giao l­u víi bªn ngoµi tõ rÊt sím.

Dubai lµ mét trung t©m th­¬ng m¹i lín cña khu vùc Trung CËn §«ng víi hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng rÊt ph¸t triÓn. HiÖn t¹i cã nhiÒu th­¬ng gia n­íc ngoµi ®ang lµm ¨n ë n¬i ®©y. T¹i ®©y ®· h×nh thµnh nhiÒu trung t©m th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc vµ c¸c khu th­¬ng m¹i tù do còng kh¸ ph¸t triÓn.

C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi rÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi trong ®ã bao gåm c¶ c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­ Mü, NhËt, EU vµ c¸c n­íc kh¸c, nhÊt lµ c¸c n­íc trong khu vùc.

Th­¬ng m¹i cña C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt chñ yÕu dùa vµo xuÊt khÈu dÇu má, c¸c mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu lµ m¸y mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i, c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o, l­¬ng thùc vµ thùc phÈm.

C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt víi ViÖt Nam: ViÖt Nam vµ C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt ®· cã quan hÖ ngo¹i giao tõ l©u, song thùc sù viÖc bu«n b¸n trao ®æi hµng ho¸ chØ míi h×nh thµnh trong thêi gian gÇn ®©y. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· tham gia héi chî th­¬ng m¹i ë Dubai vµ ®· tõng b­íc th©m nhËp vµo thÞ tr­êng nµy. §©y lµ mét thÞ tr­êng tiÒm n¨ng, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña b¹n th«ng tho¸ng, h¬n n÷a so víi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc th× C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt lµ n­íc cã giao th«ng (hµng kh«ng) t­¬ng ®èi thuËn lîi.

Tuy míi h×nh thµnh ®­îc quan hÖ th­¬ng m¹i, song nhê sù cè g¾ng cña c¸c bªn nªn kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®¹t møc cao vµ t¨ng tr­ëng víi tèc ®é nhanh so víi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc.

N¨m 1999 ViÖt Nam xuÊt ®­îc 19,9 triÖu USD bao gåm c¸c mÆt hµng nh­ h¹t tiªu 6,7 triÖu USD, giµy dÐp c¸c lo¹i 1,8 triÖu USD, g¹o, hµng dÖt may...

N¨m 2000, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc ®¹t 34,1 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu sang C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt ®¹t kim ng¹ch lµ 23,9 triÖu USD vµ ViÖt Nam nhËp tõ C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt lµ 10,2 triÖu USD. Nh­ vËy ®èi víi thÞ tr­êng nµy ta xuÊt siªu. §©y lµ mét trong nh÷ng thÞ tr­êng mµ ta cã ý ®Þnh ®Æt Trung t©m th­¬ng m¹i trong t­¬ng lai.

8. C«-oÐt

Lµ mét thµnh viªn cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), n¨m 1999 C«-oÐt ®· yªu cÇu kÐo dµi thêi gian ©n h¹n cña n­íc nµy ®Õn 2003 hoÆc 2004 ®Ó ®æi míi ho¹t ®éng h¶i quan ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh cña WTO. ChÝnh phñ còng hy väng sÏ thiÕt lËp ®­îc hÖ thèng h¶i quan chung gi÷a c¸c n­íc thuéc Héi ®ång hîp t¸c vïng VÞnh ®Ó hä cã thÓ thµnh lËp mét thÞ tr­êng chung.

Nh»m t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt, ChÝnh phñ C«-oÐt ®· më cöa ngµnh c«ng nghiÖp dÇu má cho ®Çu t­ cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. N¨m 1999, “Dù ¸n C«-oÐt" ®­îc triÓn khai ®Ó thu hót 7 tû USD ®Çu t­ n­íc ngoµi ph¸t triÓn khu má phÝa B¾c ®Ó t¨ng gÊp ®«i n¨ng lùc s¶n xuÊt cña khu má nµy, lªn møc 900 ngh×n thïng/ngµy.

C«-oÐt xuÊt khÈu 60% l­îng dÇu khai th¸c cña m×nh sang c¸c n­íc ch©u ¸, chñ yÕu lµ NhËt B¶n, phÇn cßn l¹i ®­îc xuÊt sang ch©u ¢u vµ Hoa Kú. C«ng ty DÇu khÝ Quèc tÕ cña C«-oÐt (Kuwait Petrolium International) ®ang qu¶n lý mét m¹ng l­íi 5.000 tr¹m dÞch vô víi tªn “Q8" ë 10 n­íc T©y ¢u vµ trªn 100 tr¹m t¹i Th¸i Lan.

§Ó t¨ng c­êng vai trß cña m×nh trong khu vùc, C«-oÐt ®· thiÕt lËp khu vùc th­¬ng m¹i tù do t¹i c¶ng Al-Shuwaikh. ChÝnh thøc më cöa tõ th¸ng 7/1999, hiÖn ®· cã 40 c«ng ty trong vµ ngoµi n­íc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¹i ®©y. §Ó thu hót c¸c nhµ kinh doanh, ChÝnh phñ ®­a ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch, vÝ dô nh­ cho phÐp thµnh lËp c¸c c«ng ty víi së h÷u 100% vèn n­íc ngoµi, kh«ng ®¸nh thuÕ c«ng ty, kh«ng h¹n chÕ vÒ tiÒn tÖ vµ tû lÖ b¶o hiÓm c¹nh tranh. Hä hy väng r»ng ®©y sÏ trë thµnh trung t©m th­¬ng m¹i víi I-ran vµ Trung ¸. C¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i cña C«-oÐt ®· lµm t¨ng thªm sù hÊp dÉn cña khu th­¬ng m¹i tù do. N­íc nµy ®· x©y dùng hai bÕn c¶ng hiÖn ®¹i t¹i Shuaiba vµ mét hÖ thèng ®­êng bé chÊt l­îng cao.

N¨m 1993 Quü Ph¸t triÓn kinh tÕ A-rËp cña C«-oÐt l¹i cho ta vay 16,5 triÖu USD ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi Yadun H¹ (T©y Nguyªn) víi l·i suÊt thÊp trong thêi h¹n 20 n¨m ®· gi¶i ng©n ®óng h¹n theo tiÕn ®é thi c«ng cña c«ng tr×nh. §Õn hÕt n¨m 1999, Quü ®· gi¶i ng©n xong toµn bé sè vèn 16,5 triÖu USD nªu trªn. Nhê c«ng tr×nh nµy, hµng ngh×n ha ®Êt canh t¸c ®· ®­îc t­íi tiªu, ®ång bµo c¸c d©n téc T©y Nguyªn ®· ®Þnh c­ lµm ¨n vµ lÇn ®Çu tiªn trång lóa n­íc.

Th¸ng 5/1995, hai n­íc ®· ký HiÖp ®Þnh hîp t¸c Kinh tÕ, Khoa häc kü thuËt vµ V¨n ho¸ vµ HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i. Sau khi HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ®­îc ký kÕt, víi sù nç lùc cña c¶ hai bªn, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc mçi n¨m mét t¨ng. Kh«ng tÝnh c¸c hîp ®ång nhËp khÈu dµi h¹n dÇu diesel vµ x¨ng m¸y bay mµ Petrolimex ký víi KPC theo ®ã hµng n¨m ViÖt Nam nhËp khÈu kho¶ng 0,5 triÖu tÊn trÞ gi¸ kho¶ng 80-100 triÖu USD.

C«-oÐt lµ mét thÞ tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt vÒ gi¸. HiÖn nay gi¸ hµng cña ViÖt Nam cao h¬n hµng cña mét sè n­íc xung quanh nh­ Ên §é, Th¸i Lan, Trung Quèc, Malaysia, Indonesia... vµ mét sè n­íc thuéc khu vùc Trung §«ng cã nguån hµng xuÊt khÈu gièng ta nh­ Thæ NhÜ Kú, I-ran, Ai CËp..., thªm vµo ®ã gi¸ c­íc vËn t¶i cao lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng C«-oÐt.

C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay ch­a ®Çu t­ nhiÒu vµo kh©u x©m nhËp thÞ tr­êng vµ ch­a thÊy hÕt ®Æc tr­ng vµ tËp tôc bu«n b¸n t¹i khu vùc. Muèn hµng ho¸ x©m nhËp ®­îc vµ cã chç ®øng l©u dµi t¹i C«-oÐt kh«ng thÓ theo c¸ch truyÒn thèng lµ “më L/C - trao hµng" mµ ph¶i cã ®Çu t­ ban ®Çu: t×m ®èi t¸c b¶n ®Þa lµm ®¹i lý, b¶o l·nh, liªn kÕt liªn doanh... ®Ó më cöa hµng, phßng tr­ng bµy s¶n phÈm hoÆc trung t©m th­¬ng m¹i.

Mét trong nh÷ng quan hÖ hîp t¸c kh¸c lµ xuÊt khÈu lao ®éng, tõ n¨m 1996 ®Õn nay ®· cã 4 c«ng ty cña ta ®­a lao ®éng sang C«-oÐt theo c¸c hîp ®ång thÇu nh©n lùc trÞ gi¸ hµng chôc triÖu USD. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n c¸c hîp ®ång thÇu nh©n lùc cña ta kh«ng mÊy thµnh c«ng vµ phÇn lín lao ®éng cña ta ®· ®­îc ®­a vÒ n­íc. Thùc tÕ cho thÊy thÞ tr­êng lao ®éng cña C«-oÐt lµ cã tiÒm n¨ng, tuy nhiªn khai th¸c thÞ tr­êng nµy ta cÇn nghiªn cøu chÊn chØnh l¹i ®éi ngò lao ®éng cña ta, ®Æc biÖt lµ trong kh©u tæ chøc tuyÓn chän lao ®éng.

9. Gioãc-®a-ni

Lµ cöa ngâ cña Trung §«ng, Gioãc-®a-ni cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng. NÕu kh¾c phôc ®­îc c¸c h¹n chÕ tr­íc m¾t vÒ c¬ së h¹ tÇng trong t­¬ng lai n­íc nµy cã thÓ trë thµnh trung t©m giao l­u gi÷a Trung CËn §«ng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.

Gioãc-®a-ni nhËp khÈu l­¬ng thùc, thùc phÈm, nhiªn liÖu vµ hµng tiªu dïng. Hµng xuÊt khÈu cña Gioãc-®a-ni chñ yÕu gåm phèt ph¸t, potash, xi-m¨ng, cµ chua vµ rau qu¶. Bªn c¹nh ®ã, còng xuÊt khÈu mét sè l­îng lín axit phètphorÝc vµ c¸c chÊt chiÕt xuÊt cña nã (ph©n bãn vµ nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt ph©n bãn).

Gioãc-®a-ni nhËp khÈu dÇu chñ yÕu tõ I-r¾c vÒ chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu. Th¸ng 4/1995, I-r¾c vµ Gioãc-®a-ni lËp kÕ ho¹ch x©y dùng 1 ®­êng èng dÉn dÇu dµi 590 km ®Ó cung cÊp 70.000 thïng dÇu th«/ngµy tõ I-r¾c cho nhµ m¸y läc dÇu Zarqa cña Gioãc-®a-ni. XuÊt khÈu cña Gioãc-®a-ni sang I-r¾c ®¹t 2,17 tû USD, chñ yÕu lµ thùc phÈm vµ bét giÆt.

Gioãc-®a-ni ®øng thø 2 trªn thÕ giíi (sau Marèc) vÒ xuÊt khÈu phèt ph¸t vµ potash. N¨m 1999, hµng xuÊt khÈu cña ngµnh c«ng nghiÖp khai má chiÕm h¬n 49,6% kim ng¹ch xuÊt khÈu. C«ng nghiÖp kim khÝ chiÕm 22% lùc l­îng lao ®éng, c«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn (l­¬ng thùc) 14%, c«ng nghiÖp dÖt v¶i vµ sîi (ngµnh cã tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh) 12%, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu x©y dùng 9%. N¨m 1999, Gioãc-®a-ni s¶n xuÊt ®­îc 5,895 triÖu tÊn phèt ph¸t, 1,415 triÖu tÊn potash, 3 triÖu tÊn xi-m¨ng, 5,85 triÖu tÊn ph©n bãn vµ 114.000 tÊn s¾t thÐp.

Gioãc-®a-ni kh«ng cã nguån tµi nguyªn dÇu th«, do ®ã ph¶i tr«ng vµo nhËp khÈu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng (kho¶ng 75.000 thïng/ngµy). Tuy nhiªn, qua tiÕn hµnh th¨m dß gi÷a Gioãc-®a-ni vµ I-xra-en, ë vïng Negev phÝa Nam cã mét tr÷ l­îng dÇu ®¸ng kÓ. Kh¶ n¨ng läc dÇu cña Gioãc-®a-ni lµ 100.000 thïng/ngµy vµ cã thÓ t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tíi. Gioãc-®a-ni ®ang chuÈn bÞ c¸c kÕ ho¹ch ®Ó x©y dùng 1 kho ë Aqaba chøa gas tù nhiªn ho¸ láng ®­îc nhËp khÈu tõ Quata sau ®ã t¸i xuÊt ®i

N¨m 1997 kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Gioãc-®a-ni ®¹t 3,6 tû USD vµ kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 5,2 tû USD. N¨m 1998 kim ng¹ch xuÊt khÈu chØ ®¹t 1,785 tû USD vµ kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 3,805 tû USD. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1999, 2000), kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña n­íc nµy ®¹t kho¶ng 6-8 tû USD. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ phèt ph¸t, kali, ph©n bãn, ho¸ chÊt vµ d­îc phÈm, c¸c mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu lµ dÇu th«, bét mú, ®­êng, thÞt, m¸y mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i vµ phô tïng. B¹n hµng xuÊt nhËp khÈu lín nhÊt lµ Mü, n¨m 1998 Gioãc-®a-ni xuÊt khÈu sang Mü ®¹t 164 triÖu USD vµ nhËp khÈu tõ Mü ®¹t 353,1 triÖu USD.

Ngµy 18/11/1994, ViÖt Nam vµ Gioãc-®a-ni ®· ký HiÖp ®Þnh vÒ vËn chuyÓn hµng kh«ng (cã hiÖu lùc tõ ngµy 30/7/1995). Th¸ng 4/1995, §¹i sø ®Çu tiªn cña Gioãc-®a-ni (th­êng tró t¹i B¾c Kinh) vµo ViÖt Nam tr×nh th­ uû nhiÖm.

Ngµy 23/3/1997, hai bªn ®· ký HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i. Tuy nhiªn kim ng¹ch XNK gi÷a hai bªn cßn nhá bÐ, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng s½n cã cña m×nh. N¨m 2000 kim ng¹ch th­¬ng m¹i hai n­íc ®¹t 7,2 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt 4,5 triÖu USD vµ nhËp 2,7 triÖu USD.

10. I-xra-en

VÒ th­¬ng m¹i, I-xra-en cã quan hÖ víi hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu n¨m 1999 lµ 35 tû USD vµ nhËp khÈu lµ 43,2 tû USD. §èi t¸c th­¬ng m¹i lín nhÊt cña I-xra-en lµ ch©u ¢u (chiÕm 55% nhËp khÈu vµ 37% xuÊt khÈu), mèi quan hÖ nµy ®­îc ph¸t triÓn dùa trªn HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i tù do gi÷a hai bªn n¨m 1975. Mét hiÖp ®Þnh t­¬ng tù ®­îc ký n¨m 1985 víi Mü, n­íc chiÕm 20% kim ng¹ch nhËp khÈu vµ 35% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña I-xra-en. Mü còng ®ång thêi lµ n­íc cung cÊp viÖn trî lín nhÊt cho I-xra-en. C¸c n­íc ch©u ¸ ®ang ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng trong ngo¹i th­¬ng cña I-xra-en, chiÕm 20% nhËp khÈu vµ 17% xuÊt khÈu cña n­íc nµy víi nh÷ng ®èi t¸c chÝnh lµ NhËt B¶n, Hång K«ng, Malaysia...

C¸c hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ yÕu cña I-xra-en lµ c¸c hµng c«ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng trÝ tuÖ cao nh­ ph¸t minh khoa häc, s¶n phÈm ®iÖn tö, thiÕt bÞ y tÕ, m¸y mãc n«ng nghiÖp vµ thiÕt bÞ viÔn th«ng, phÇn mÒm vi tÝnh... Tuy c«ng nghiÖp chØ chiÕm kho¶ng 21% GDP song ®· t¹o ra 59% kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong khi ®ã n«ng nghiÖp chiÕm 2,5% GDP nh­ng l¹i chiÕm 3,5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp nh­ ngò cèc, dÇu ¨n, thÞt, cµ phª, c«ca, ®­êng vµ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c.

XuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp cao mòi nhän t¨ng 58% trong n¨m 2000. XuÊt khÈu c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao hçn hîp t¨ng khiªm tèn ë møc 14%. Trong khi xuÊt khÈu c«ng nghiÖp c«ng nghÖ truyÒn thèng chØ t¨ng 2%.

Ng­îc l¹i víi xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, xuÊt khÈu n«ng s¶n gi¶m 9% trong n¨m 2000 so víi n¨m tr­íc, trong ®ã xuÊt khÈu cam gi¶m 30% vµ xuÊt khÈu hoa gi¶m 15%.

ViÖc n©ng cao xuÊt khÈu so víi nhËp khÈu ®· gióp gi¶m th©m hôt th­¬ng m¹i xuèng 12%, ®­a con sè th©m hôt gi¶m tõ 2,9 tû USD trong n¨m 1999 xuèng cßn 0,7 tû USD n¨m 2000.

Trong th­¬ng m¹i víi Mü, n¨m 2000 I-xra-en xuÊt siªu 40 triÖu USD so víi con sè nhËp siªu n¨m 1999 lµ 1,5 tû USD. Sù thay ®æi nµy ph¶n ¸nh viÖc t¨ng m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ sang Mü, ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao.

Hai n­íc ®ang tiÕn hµnh ®µm ph¸n ®Ó sím ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ mét lo¹t c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ thóc ®Èy h¬n n÷a quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i.

N«ng nghiÖp lµ mét lÜnh vùc hîp t¸c cã nhiÒu tiÒm n¨ng gi÷a hai n­íc. I-xra-en gióp ViÖt Nam thµnh lËp “Dù ¸n Trung t©m chuyÓn giao c«ng nghÖ ViÖt Nam - I-xra-en"ë Hµ T©y ®Ó thö nghiÖm trång c¸c lo¹i rau, qu¶ (cung cÊp thiÕt bÞ trÞ gi¸ 50.000 USD) vµ thùc hiÖn dù ¸n trong c©y ®Æc s¶n (t¸o t©y Hµ Giang) nh­ng kÕt qu¶ cßn h¹n chÕ.

N¨m 1996, mét sè HiÖp ®Þnh khung ®· ®­îc ký kÕt gi÷a hai bªn vÒ hîp t¸c trong lÜnh vùc kinh tÕ, khoa häc kü thuËt, n«ng nghiÖp. HiÖp ®Þnh khung vÒ du lÞch hiÖn ®ang ®­îc tiÕp nèi b»ng HiÖp ®Þnh vÒ hµng kh«ng. Ngoµi ra I-xra-en ®· ký b¶n ghi nhí vÒ hîp t¸c H¶i quan.

I-xra-en còng cã nhiÒu tiÒm n¨ng to lín cho viÖc hîp t¸c víi ViÖt Nam trong nhiÒu lÜnh vùc nh­: viÔn th«ng, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ cao, y tÕ, gi¸o dôc v.v... Mét trong nh÷ng hîp t¸c quan träng nhÊt mµ I-xra-en ®· vµ ®ang thùc hiÖn víi ViÖt Nam lµ ®µo t¹o. ViÖt Nam ®· cö 238 sinh viªn sang ®µo t¹o t¹i I-xra-en. T¹i ViÖt Nam, h¬n 800 c¸n bé ViÖt Nam ®· tham gia c¸c kho¸ häc t¹i chç víi sù gi¶ng d¹y cña c¸c chuyªn gia I-xra-en.

Trong th­¬ng m¹i, quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ I-xra-en còng ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan. Th­¬ng m¹i hai chiÒu n¨m 1999 ®¹t 32 triÖu USD. ViÖt Nam xuÊt khÈu 15 triÖu USD c¸c mÆt hµng nh­ giµy dÐp, cµ phª, g¹o, h¶i s¶n, hµng may mÆc sang I-xra-en vµ nhËp khÈu 17 triÖu USD c¸c thiÕt bÞ viÔn th«ng, y tÕ, quèc phßng, ho¸ chÊt, ph©n bãn. N¨m 2000 kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®¹t kho¶ng 25 triÖu USD, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu kho¶ng 15 triÖu USD.

N¨m 2000 kim ng¹ch th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc thÊp h¬n n¨m tr­íc. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang I-xra-en sang ViÖt Nam gi¶m m¹nh tíi 47,5%. I-xra-en hiÖn ®ang lµm viÖc víi ViÖt Nam nh»m c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc. ViÖc më mét v¨n phßng th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam t¹i I-xra-en vµ ký HiÖp ­íc th­¬ng m¹i n»m trong sè nh÷ng gi¶i ph¸p cho viÖc nµy.

iii. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc t©y nam ¸ - trung cËn ®«ng

Còng nh­ ®èi víi c¸c khu vùc thÞ tr­êng kh¸c, viÖc th©m nhËp khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nhÊt ®Þnh. C¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña thÞ tr­êng ®· ®­îc tr×nh bµy trªn ®©y vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr­êng míi cña ViÖt Nam hiÖn nay, cã thÓ rót ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n c¬ b¶n sau ®©y.

1. Nh÷ng thuËn lîi

§èi víi viÖc th©m nhËp tiÓu khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ mµ träng t©m lµ Ên §é, thuËn lîi c¬ b¶n cña ViÖt Nam trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i lµ gi÷a ta vµ b¹n ®· h×nh thµnh ®­îc mèi quan hÖ ngo¹i giao tõ l©u. §©y lµ mèi quan hÖ ®­îc x©y dùng trªn c¬ së h÷u nghÞ, hîp t¸c vµ gióp ®ì lÉn nhau. Tõ c¸c quan hÖ ngo¹i giao ®· cã trong thêi gian gÇn ®©y c¸c bªn ®· cè g¾ng nç lùc ®Ó xóc tiÕn c¸c quan hÖ hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ v¨n ho¸, kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i. Ngoµi Ên §é hiÖn t¹i chóng ta còng ®· cã mèi quan hÖ hîp t¸c tèt trªn mét sè lÜnh vùc ®èi víi c¸c quèc gia kh¸c thuéc thÞ tr­êng tiÓu khu vùc nµy.

Quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc T©y Nam ¸ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i song ph­¬ng. N¨m 1978 ViÖt Nam ®· ký HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi Sri Lanka, n¨m 1996 víi B¨ng-la-®Ðt vµ th¸ng 3/1997 ViÖt Nam vµ Ên §é ®· ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i vµ Hîp t¸c kinh tÕ t¹i New Delhi. Nh»m triÓn khai thùc hiÖn c¸c HiÖp ®Þnh trªn ®©y, trong thêi gian qua Uû ban hîp t¸c liªn quèc gia ®­îc thµnh lËp. NhiÒu ph¸i ®oµn cao cÊp gi÷a c¸c bªn ®· tiÕn hµnh th¨m viÕng vµ trao ®æi lÉn nhau, më ®­êng cho viÖc tiÕp xóc gi÷a c¸c doanh nghiÖp c¸c bªn. §· cã nhiÒu c«ng ty c¸c bªn thùc hiÖn ®­îc c¸c th­¬ng vô cô thÓ.

Mét trong nh÷ng thuËn lîi kh¸c lµ nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa héi nhËp, hiÖn nay c¸c n­íc T©y Nam ¸ ®ang thùc hiÖn chiÕn l­îc t¨ng c­êng hîp t¸c víi c¸c n­íc asean mµ chóng ta ®· lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc nµy, nªn ngoµi nh÷ng nç lùc song ph­¬ng ViÖt Nam cã thÓ th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng ®Ó xóc tiÕn mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ - th­¬ng m¹i cña m×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· t¹o ra tiÒn ®Ò thuËn lîi ®Ó thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc T©y Nam ¸ trong thêi gian tíi.

§èi víi khu vùc thÞ tr­êng Trung CËn §«ng chóng ta còng cã nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i. Còng nh­ ®èi víi c¸c n­íc T©y Nam ¸, hiÖn nay hÇu hÕt c¸c n­íc Trung CËn §«ng ®Òu thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa héi nhËp vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i. ViÖt Nam ®· cã mèi quan hÖ ngo¹i giao víi hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c n­íc trong khu vùc nµy. HiÖn nay chóng ta ®· ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i víi 8 n­íc thuéc thÞ tr­êng Trung CËn §«ng vµ ®ang xóc tiÕn ®Ó tiÕn hµnh ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi mét sè n­íc kh¸c vµo thêi gian tíi.

C¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng nµy, chóng ta thÊy r»ng nh÷ng mÆt hµng mµ ta cã thÕ m¹nh xuÊt khÈu nh­ g¹o, cµ phª, chÌ, cao su, hµng ®iÖn tö, hµng may mÆc, hµng thñ c«ng mü nghÖ vµ mét sè mÆt hµng kh¸c th× ®Òu lµ nh÷ng mÆt hµng mµ b¹n ®ang cã nhu cÇu nhËp khÈu cao. H¬n n÷a, so víi thÞ tr­êng thuéc c¸c n­íc ph¸t triÓn th× yªu cÇu vÒ c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu vµo Trung §«ng nh×n chung dÔ ®¸p øng h¬n. §©y lµ mét lîi thÕ rÊt lín, phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt cña ta.

Tãm l¹i, nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n cña ta trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng lµ c¸c n­íc nµy ®ang më cöa héi nhËp, ta ®· cã quan hÖ ngo¹i giao lµm c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i víi hÇu hÕt c¸c n­íc, ®· ký kÕt ®­îc mét sè c¸c HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i. VÒ ngo¹i giao ta ®· cã quan hÖ ë cÊp ®¹i sø, vÒ th­¬ng m¹i ta còng ®· ®Æt mét sè tham t¸n th­¬ng m¹i t¹i c¸c quèc gia trong khu vùc, hµng ho¸ cña ta b­íc ®Çu ®· cã mÆt t¹i nhiÒu n­íc thuéc khu vùc thÞ tr­êng nµy.

2. Nh÷ng khã kh¨n

Tuy cã mét sè thuËn lîi nhÊt ®Þnh, song viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi thÞ tr­êng c¸c n­íc thuéc khu vùc T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng cßn nhiÒu khã kh¨n.

Tr­íc hÕt ®èi víi thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸, khã kh¨n lín nhÊt lµ sù gièng nhau vÒ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu gi÷a c¸c bªn. Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn t­¬ng ®èi gièng nhau lîi thÕ so s¸nh gièng nhau nªn c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu còng gièng nhau, vÝ dô Ên §é vµ ViÖt Nam ®Òu lµ c¸c n­íc xuÊt khÈu lín c¸c mÆt hµng n«ng s¶n nh­ g¹o, chÌ, h¹t ®iÒu... H¬n n÷a, do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ nhau nªn hiÖn t¹i nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu mµ hiÖn t¹i ta dùa vµo lîi thÕ so s¸nh lµ nguån lao ®éng rÎ nh­ may mÆc, giµy da... th× b¹n còng cã thÕ m¹nh nµy. VÒ mét sè s¶n phÈm kh¸c nh­ n«ng s¶n, phÇn mÒm m¸y tÝnh th× c¶ ta vµ hä ®Òu cã nhu cÇu xuÊt khÈu gièng nhau.

Kh«ng nh÷ng c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu t­¬ng ®èi gièng nhau mµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn mét sè cÊp ®é nh­ doanh nghiÖp, s¶n phÈm hµng ho¸ ta l¹i yÕu h¬n, nªn ®©y lµ khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi ViÖt Nam trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc thuéc tiÓu khu vùc T©y Nam ¸. Trong thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®èi víi thÞ tr­êng nµy kim ng¹ch bu«n b¸n rÊt nhá bÐ, h¬n n÷a ta l¹i th­êng nhËp siªu.

Lµ mét thÞ tr­êng ®«ng d©n, nh­ng ®êi sèng nh©n d©n cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, søc mua thÊp, nªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ë ®©y trë thµnh mét yÕu tè quan träng trong c¹nh tranh. Mét sè mÆt hµng cña ta kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c mÆt hµng cïng lo¹i ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc còng nh­ ®­îc nhËp khÈu tõ c¸c n­íc kh¸c...Vµ cuèi cïng, tuy lµ hiÖn nay c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng nµy ®· më cöa héi nhËp, song thùc tÕ hä vÉn duy tr× mét chÝnh s¸ch b¶o hé t­¬ng ®èi cao cho c¸c doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc.

§èi víi thÞ tr­êng Trung CËn §«ng: Kh¸c víi thÞ tr­êng T©y Nam ¸ vµ ViÖt Nam vÒ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu, song gièng nhau vÒ chÊp nhËn c¹nh tranh. HiÖn t¹i c¸c doanh nghiÖp cã mÆt trªn khu vùc thÞ tr­êng nµy lµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín. Víi tiÒm lùc tµi chÝnh vµ kinh nghiÖm chiÕm lÜnh thÞ tr­êng cña m×nh, c¸c tËp ®oµn nµy ®· t¹o ra ®­îc thÕ v÷ng ch¾c trªn thÞ tr­êng. Sù c¹nh tranh diÔn ra gi÷a c¸c tËp ®oµn cã mÆt trªn thÞ tr­êng diÔn ra rÊt gay g¾t. Cïng víi sù c¹nh tranh gi÷a c¸c tËp ®oµn lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia thuéc khèi trong viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, c¹nh tranh vÒ kinh tÕ cïng víi c¸c m©u thuÉn vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o vµ s¾c téc nªn chiÕn tranh vµ xung ®ét liªn tiÕp x¶y ra gi÷a c¸c quèc gia vµ trong néi bé cña c¸c quèc gia trªn thÞ tr­êng nµy. ChiÕn tranh vµ xung ®ét ®· lµm h¹n chÕ rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ngo¹i th­¬ng cña c¸c n­íc ®ång thêi h¹n chÕ ®Õn kh¶ n¨ng th©m nhËp cña doanh nghiÖp c¸c n­íc bªn ngoµi, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp cña ta.

HÇu hÕt c¸c hµng ho¸ cña ta khi ®Õn thÞ tr­êng nµy ®Òu ph¶i th«ng qua mét n­íc thø ba vµ doanh nghiÖp cña ta khi ký kÕt víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi ®Òu ph¶i qua c¸c ®èi t¸c trung gian mµ c¸c ®èi t¸c trung gian, th«ng th­êng ®ã lµ c¸c c«ng ty ®· cã chç ®øng vµ kinh nghiÖm lµm ¨n t¹i thÞ tr­êng Trung CËn §«ng. H¬n n÷a ®èi t¸c trung gian cã khi lµ hai hoÆc ba c«ng ty kh¸c nhau lµm gi¶m rÊt lín kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ ®Æc biÖt lµ lµm cho gi¸ c¶ cao h¬n rÊt nhiÒu, gi¶m tÝnh c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm hµng ho¸.

Mét khã kh¨n kh¸c trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i cña ta ®èi víi thÞ tr­êng Trung CËn §«ng lµ viÖc thiÕu c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng. Do kh«ng cã th«ng tin chÝnh x¸c tõ phÝa thÞ tr­êng, nªn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng cã chiÕn l­îc kinh doanh phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng. Sù h¹n chÕ trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin dÉn ®Õn h¹n chÕ trong viÖc ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña thÞ tr­êng vèn th­êng xuyªn thay ®æi. Do quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a ta vµ c¸c n­íc nµy cßn h¹n chÕ, cïng víi nã lµ h¹n chÕ vÒ nguån cung cÊp th«ng tin... TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè trªn kh«ng chØ h¹n chÕ rÊt lín ®Õn sù th©m nhËp thÞ tr­êng, kh¶ n¨ng bu«n b¸n cña ViÖt Nam hiÖn t¹i mµ cã thÓ c¶ trong mét t­¬ng lai gÇn.

Trong sè c¸c HiÖp ®Þnh ®· ký gi÷a ViÖt Nam víi c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ thuéc thÞ tr­êng Trung CËn §«ng th× chñ yÕu lµ ë møc c¸c HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, tho¶ thuËn MFN cßn rÊt Ýt. Do ch­a ®­îc h­ëng chÕ ®é tèi huÖ quèc nªn lµm h¹n chÕ rÊt lín sù th©m nhËp hµng ho¸ cña ta nªn thÞ tr­êng nµy. MÆt kh¸c, nÕu hµng ho¸ cña ta vµo ®­îc th× víi møc thuÕ suÊt cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh còng sÏ bÞ h¹n chÕ rÊt lín, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu thÊp.

Mét yÕu tè kh¸c gãp phÇn lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®èi víi mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta lµ do ®iÒu kiÖn c¸ch xa vÒ mÆt ®Þa lý nªn chi phÝ vËn chuyÓn cao. Chi phÝ ®Ó nghiªn cøu thÞ tr­êng còng nh­ c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i kh¸c rÊt tèn kÐm.

Lµ mét khu vùc thÞ tr­êng mµ phÇn ®a lµ c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch­a cao, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô hç trî xuÊt nhËp khÈu nh×n chung còng cßn kÐm ph¸t triÓn nªn ph­¬ng thøc thanh to¸n trong th­¬ng m¹i quèc tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n. Sù h¹n chÕ vÒ tiÒn mÆt cña c¸c doanh nghiÖp cïng víi sù qu¶n lý chÆt chÏ cña Nhµ n­íc vÒ ngo¹i hèi ®· g©y c¶n trë rÊt lín cho ®èi víi viÖc xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cña ta.

Trong thùc tÕ nhiÒu doanh nghiÖp cña hä th­êng ®Ò ra yªu cÇu lµ thanh to¸n chËm, c¸c doanh nghiÖp cña ta l¹i cßn h¹n chÕ vÒ nguån vèn, nªn nhiÒu khi c¶ hai ®Òu cã nhu cÇu nh­ng kÕt qu¶ lµ ch­a thùc hiÖn ®­îc. Nh­ ®· ®Ò cËp trªn ®©y nhiÒu khi doanh nghiÖp cña n­íc së t¹i kh«ng thanh to¸n theo ph­¬ng thøc më L/C lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc thanh to¸n phæ biÕn trong th­¬ng m¹i quèc tÕ mµ thanh to¸n theo CAD.

T©m lý cña c¸c nhµ l·nh ®¹o còng nh­ cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c n­íc Trung CËn §«ng lµ th­êng muèn lµm ¨n víi c¸c n­íc giµu vµ c¸c c«ng ty lín nªn ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn viÖc th©m nhËp ®èi víi c¸c n­íc nh­ ViÖt Nam. Sù th©m nhËp cña ta vµo thÞ tr­êng nµy lµ muén, cho nªn ch­a g©y ®­îc c¶m t×nh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c n­íc trong khu vùc, ®Æc biÖt lµ víi ng­êi tiªu dïng.

Qua trªn ta thÊy r»ng ®Ó ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i, cô thÓ lµ n©ng cao kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ta vµo khu thÞ tr­êng nµy hiÖn t¹i vµ trong t­¬ng lai gÇn sÏ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. So s¸nh gi÷a hai tiÓu khu vùc thÞ tr­êng th× trong t­¬ng lai gÇn Trung CËn §«ng kh¶ quan h¬n. N¨m 2000, tæng kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam víi T©y Nam ¸ lµ 297,1 triÖu USD, trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 83,3 triÖu USD vµ nhËp khÈu lµ 213,8 triÖu USD; ta nhËp siªu 130,5 triÖu USD. Tæng kim ng¹ch XNK gi÷a ta víi c¸c n­íc thuéc khu vùc Trung §«ng lµ 616,3 triÖu USD, trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 420,8 triÖu USD vµ kim ng¹ch nhËp khÈu lµ 195,5 triÖu USD; ta xuÊt siªu 235,3 triÖu USD (xem phô lôc).

Trªn ®©y lµ ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng. Tuy nhiªn còng chØ lµ nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t, ®Ó th©m nhËp thµnh c«ng vµo thÞ tr­êng nµy cÇn ph¶i cã c¸c chiÕn l­îc cô thÓ víi thÞ tr­êng, c¸c n­íc cô thÓ vµ c¸c mÆt hµng cô thÓ. V× vËy ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ mong muèn vÒ phÝa Nhµ n­íc, HiÖp héi vµ céng ®ång c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã nh÷ng cè g¾ng nhÊt ®Þnh trong thêi gian tíi.

§Ó h×nh dung mét c¸ch t­¬ng ®èi râ nÐt vÒ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc thÞ tr­êng nµy, tiÕp theo ®Ò tµi nªu lªn thùc tr¹ng vÒ kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu vµ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña n­íc ta víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng trong thêi gian qua vµ dù b¸o s¬ bé cho thêi kú 2001- 2010.

IV. thùc tr¹ng vÒ kim ng¹ch vµ c¬ cÊu XuÊt nhËp khÈu cña viÖt nam trong thêi gian qua vµ dù b¸o s¬ bé cho thêi kú 2001-2010 víi khu vùc t©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng

1. Thùc tr¹ng vÒ kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng

Nh­ ®· tr×nh bµy ViÖt Nam ®· cã quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc thuéc khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng tõ l©u, ®· ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i víi 11 n­íc vµ ®· cã c¬ quan Th­¬ng vô t¹i 8 n­íc thuéc khu vùc thÞ tr­êng nµy. C¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam còng nh­ cña c¸c n­íc T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng ®· cã qu¸ tr×nh th©m nhËp, t×m hiÓu lÉn nhau th«ng qua c¸c cuéc nghiªn cøu thÞ tr­êng, héi chî triÓn l·m vµ c¸c h×nh thøc kh¸c. Qua qu¸ tr×nh ®ã ®· h×nh thµnh nªn nh÷ng quan hÖ b¹n hµng cô thÓ vµ kÕt qu¶ lµ ®· thùc hiÖn ®­îc nhiÒu hîp ®ång xuÊt/nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a c¸c bªn. Con sè cô thÓ vÒ xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng trong mét sè n¨m gÇn ®©y ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau.

B¶ng 1: Kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng 1996-2000

§¬n vÞ: 1.000 USD

N¨m	1996	1997	1998	1999	2000	Tèc ®é t¨ng tr­ëng 1996-2000 (%)
T©y Nam ¸	133.740	135.310	167.944	186.868	297.058	22,1
Trong ®ã: ViÖt Nam xuÊt khÈu	20.654	30.906	32.931	41.677	83.273	41,7
ViÖt Nam nhËp khÈu	113.086	104.404	135.013	145.191	213.785	17,3
Trung CËn §«ng	424.204	422.837	483.472	655.756	616.281	9.8
Trong ®ã: ViÖt Nam xuÊt khÈu	198.987	197.62	258.255	307.376	420.767	20,6
ViÖt Nam nhËp khÈu	208.861	272.111	225.198	348.380	195.514	-1,6
Toµn khu vùc	541.583	605.041	651.397	842.573	913.325	13,2
Trong ®ã: ViÖt Nam xuÊt khÈu	219.641	228.526	291.186	349.053	504.040	23,1
ViÖt Nam nhËp khÈu	321.947	376.515	360.211	493.571	409.299	6,2

Tæng hîp tõ c¸c nguån kh¸c nhau

Qua b¶ng trªn ta thÊy: vÒ con sè tuyÖt ®èi th× kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng n¨m 2000 lµ 913,325 triÖu USD, chiÕm kho¶ng 3,3% kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam. Trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 504,040 triÖu USD chiÕm kho¶ng 3,4% vµ tæng kim ng¹ch nhËp khÈu lµ 409,285 triÖu USD, chiÕm kho¶ng 2,6% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam. §èi víi tiÓu khu vùc T©y Nam ¸, n¨m 2000 kim ng¹ch XNK cña ta lµ 297,044 triÖu USD, trong ®ã ta chØ xuÊt khÈu ®­îc 83,273 triÖu USD, nh­ng l¹i nhËp khÈu lµ 213,771 triÖu USD, nhËp siªu 130,498 triÖu USD (150%). §èi víi tiÓu khu vùc Trung CËn §«ng ta xuÊt 420,767 triÖu USD nh­ng chØ nhËp 195,514 triÖu USD, xuÊt siªu 225,253 triÖu USD (48%).

Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch XNK víi khu vùc thÞ tr­êng nµy giai ®o¹n 1996- 2000 t¨ng b×nh qu©n 13,2%/n¨m, trong ®ã xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng trung b×nh 23,1%/n¨m vµ nhËp khÈu chØ t¨ng 6,1%/n¨m. Nh­ vËy, vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu víi khu vùc thÞ tr­êng nµy cao h¬n rÊt nhiÒu so víi kim ng¹ch nhËp khÈu vµ gÇn xÊp xØ víi tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña ta trong giai ®o¹n 1996- 2000, cßn tèc ®é t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch nhËp khÈu lµ th× thÊp h¬n nhiÒu so víi chØ sè t¨ng tr­ëng nhËp khÈu chung cña ta víi toµn bé khu vùc kh¸c.

So s¸nh gi÷a hai tiÓu khu vùc thÞ tr­êng ta thÊy kim ng¹ch XNK gi÷a ViÖt Nam víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ chØ gÇn b»ng mét nöa so víi Trung CËn §«ng, h¬n n÷a kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®èi víi tiÓu khu vùc thÞ tr­êng nµy vµ ta nhËp siªu. §èi víi tiÓu khu vùc thÞ tr­êng Trung CËn §«ng ta xuÊt siªu (gÊp h¬n 2 lÇn so víi l­îng nhËp khÈu).

VÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch XNK ®èi víi c¸c tiÓu khu vùc thÞ tr­êng ta thÊy r»ng khu vùc T©y Nam ¸ gÊp 2,3 lÇn khu vùc Trung CËn §«ng trong giai ®o¹n 1996- 2000, ®iÒu ®ã cã thÓ ®­îc gi¶i thÝch r»ng c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta gÇn gièng víi khu vùc T©y Nam ¸, h¬n n÷a ®èi víi Trung CËn §«ng ta xuÊt khÈu vµo I-r¾c cßn chiÕm mét tû träng rÊt lín.

VÒ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta vµo khu vùc thÞ tr­êng nµy th× g¹o vÉn lµ mÆt hµng chñ lùc. N¨m 1995 kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ta vµo khu vùc thÞ tr­êng nµy ®¹t 38,2 triÖu USD, n¨m 1999 ®¹t kim ng¹ch lµ 142,3 triÖu USD, t¨ng b×nh qu©n 38,9%/n¨m. C¸c n­íc nhËp khÈu g¹o cña ta chñ yÕu lµ thuéc khu vùc Trung §«ng, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ I-r¾c, I-ran... C¬ cÊu c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta vµo thÞ tr­êng c¸c n­íc thuéc khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng thÓ hiÖn qua b¶ng sau.

Sau g¹o tiÕp ®Õn lµ chÌ, giµy dÐp c¸c lo¹i, h¹t tiªu, cµ phª. Nh×n vµo b¶ng trªn ta thÊy r»ng chØ cã mÆt hµng g¹o vµ chÌ lµ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cßn c¸c mÆt hµng kh¸c nãi chung t¨ng tr­ëng kh«ng æn ®Þnh.

2. Mét sè dù b¸o vÒ XK gi÷a ViÖt Nam vµ khu vùc T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng giai ®o¹n 2001- 2005 vµ 2010

2.1 Mét sè c¨n cø ®Ó tiÕn hµnh dù b¸o

Theo chiÕn l­îc xuÊt khÈu cña n­íc ta th× tû träng cña c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu nh­ sau:

Khu vùc	Tû träng (%)
Ch©u ¸	46-50
Trong ®ã :
NhËt B¶n	17-18
ASEAN	15-16
Trung Quèc, §µi Loan, Hång K«ng	14-16
Ch©u ¢u	27-30
Trong ®ã :
EU	25-27
SNG vµ §«ng ¢u	3-5
B¾c Mü (chñ yÕu lµ Mü)	15-20
Australia vµ New Zealand	5
C¸c khu vùc kh¸c	2

Ba trung t©m kinh tÕ lín lµ NhËt, EU vµ Mü sÏ chiÕm b×nh qu©n mçi thÞ tr­êng kho¶ng trªn d­íi 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tû träng xuÊt khÈu vµo NhËt ph¶i ®­îc ®Èy tõ 15,8% hiÖn nay lªn 17-18%, ngang víi møc cña n¨m 1997. Víi ®µ phôc håi cña kinh tÕ NhËt B¶n, cã thÓ vµ cÇn ph¶i t¨ng xuÊt khÈu vµo NhËt ë møc 21-22%/n¨m ®Ó ®Õn n¨m 2005 tæng kim ng¹ch vµo thÞ tr­êng nµy ®¹t møc 5,1-5,4 tû USD.

ASEAN lµ thÞ tr­êng mµ ta th­êng xuyªn nhËp siªu nªn vÊn ®Ò ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cho ASEAN ®Ó tiÕn tíi th­¬ng m¹i c©n b»ng lµ vÊn ®Ò cã tÇm quan träng hµng ®Çu. §Þnh h­íng chiÕn l­îc sÏ lµ t¨ng kim ng¹ch nh­ng gi¶m vÒ tû träng, chñ yÕu nhê gi¶m bu«n b¸n qua trung gian Singapore. Ngoµi ra, cÇn khai th¸c tèt thÞ tr­êng Lµo vµ Campuchia trong bèi c¶nh míi bëi ph¸t triÓn bu«n b¸n víi Lµo vµ Campuchia kh«ng chØ ®¬n thuÇn mang ý nghÜa kinh tÕ.

Tû träng cña 3 thÞ tr­êng Trung Quèc, §µi Loan vµ Hång K«ng trong xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn ®ang ë møc 15-16%, trong ®ã Trung Quèc lµ 7,5%, §µi Loan lµ 6% vµ Hång K«ng lµ 2%.

Nh­ vËy, vµo n¨m 2010, tû träng cña ch©u ¸ trong xuÊt khÈu cña ta sÏ gi¶m xuèng cßn kho¶ng 46-50%. §©y lµ møc hîp lý, khã cã thÓ thÊp h¬n.

§èi víi ch©u ¢u, phÊn ®Êu n©ng tû träng xuÊt khÈu vµo EU lªn 25% (hiÖn nay kho¶ng 20-22%). §©y lµ thÞ tr­êng lín, søc tiªu thô æn ®Þnh, l¹i høa hÑn cã nh÷ng khëi s¾c vÒ kinh tÕ trong thêi kú 2001-2005 nÕu liªn minh tiÒn tÖ thµnh c«ng. Ngoµi ra, còng cÇn chó ý kh«i phôc vµ ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc §«ng ¢u vµ SNG, trong ®ã chñ yÕu lµ víi LB Nga. PhÊn ®Êu n©ng tû träng cña nhãm c¸c n­íc nµy trong xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lªn 4-5%.

XuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng B¾c Mü, mµ chñ yÕu lµ thÞ tr­êng Mü, cã thÓ vµ cÇn ph¶i t¨ng m¹nh ®Ó ®¹t tû träng kho¶ng 15-20%. §©y lµ tû träng hîp lý, kh«ng nªn cao h¬n. GÇn ®©y, dùa trªn sù khëi s¾c cña th­¬ng m¹i hai chiÒu vµ viÔn c¶nh HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt-Mü ®­îc th«ng qua, mét sè nhµ ph©n tÝch ®· dù tÝnh ®Ó thÞ tr­êng Mü chiÕm tíi 25% kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ta. Kh¶ n¨ng nµy nªn ®­îc xem xÐt l¹i c¶ vÒ thùc tiÔn, c¶ vÒ lý luËn bëi theo chóng t«i ®©y lµ h­íng tiÒm Èn bÊt lîi vÒ l©u dµi.

Bu«n b¸n víi Australia vµ New Zealand ph¸t triÓn tèt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chøng tá tiÒm n¨ng kh«ng nhá cña khu vùc nµy nh­ng møc khai th¸c vÉn cßn thÊp.

Theo dù b¸o trªn ®©y th× tû träng xuÊt khÈu cña ta vµo thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸ - Trung cËn §«ng lµ ch­a ®Õn 2% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta. C¨n cø vµo c¸c sè liÖu hiÖn cã th× n¨m 2000 tû träng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng khu vùc nµy ®¹t kim ng¹ch lµ 504,04 triÖu USD vµ ®· chiÕm kho¶ng 3,4% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta. Mét c¨n cø quan träng kh¸c lµ ta ®ang cã chñ tr­¬ng ®Èy m¹nh quan hÖ th­¬ng m¹i víi khu vùc nµy v× vËy theo chóng t«i tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta vµo khu vùc thÞ tr­êng nµy chiÕm kho¶ng 3,5- 4,0% trong thêi kú 2001-2010.

- T×nh h×nh cña khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng gÇn ®©y tuy cã nhiÒu biÕn ®æi nh­ng theo mét sè nhËn ®Þnh th× sù biÕn ®æi ®ã kh«ng cã nh÷ng ¶nh h­ëng lín ®Õn kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta vµo thÞ tr­êng nµy