Lêi nãi ®Çu 6 Ch­¬ng I 9 Tæng quan vÒ thÞ tr­êng Ty Nam ¸ Trung cËn ® ng 9

VÒ lÜnh vùc n«ng nghiÖp: lµ mét n­íc nhá, ®Êt ®ai Ýt vµ xÊu rÊt khã kh¨n cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, bï l¹i C«-oÐt cã nguån thuû s¶n kh¸ phong phó. Hµng n¨m, C«-oÐt khai th¸c ®­îc mét s¶n l­îng thuû s¶n kh¸ lín, nh­ng chñ yÕu phôc vô cho nhu cÇu néi ®Þa.

Ngµnh b¶o hiÓm ®­îc chi phèi bëi 3 c«ng ty trong n­íc lµ Al-Ahlia, Warba vµ C«ng ty b¶o hiÓm C«-oÐt nh­ng sÏ sím më cöa cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi.

ThÞ tr­êng chøng kho¸n C«-oÐt (KSE) ®­îc thµnh lËp tõ n¨m 1977. BÞ gi¸n ®o¹n trong chiÕn tranh vïng VÞnh, sau ®ã ®­îc më cöa l¹i vµo th¸ng 9/1992 vµ hiÖn cã 65 c«ng ty C«-oÐt, 10 c«ng ty n­íc ngoµi vµ 2 quü tµi chÝnh tham gia.

Giao th«ng vËn t¶i: C«-oÐt kh«ng cã ®­êng s¾t nh­ng hÖ thèng ®­êng bé rÊt hiÖn ®¹i víi tæng chiÒu dµi 4.740 km. C«-oÐt cã s©n bay quèc tÕ duy nhÊt gÇn Kuwait City, cã kh¶ n¨ng phôc vô 4,5 triÖu l­ît hµnh kh¸ch mét n¨m. VÒ ®­êng biÓn, C«-oÐt cã 3 c¶ng th­¬ng m¹i. C¶ng lín nhÊt Shuwaikh c¸ch Kuwait City 3 km cã 21 cÇu c¶ng n­íc s©u, hai c¶ng cßn l¹i lµ Shuaiba vµ Doha. M¹ng l­íi viÔn th«ng ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh kÓ tõ sau chiÕn tranh vïng VÞnh.

• I-xra-en

HiÖn nay c«ng nghiÖp ®iÖn tö cña I-xra-en ®ãng gãp 40% tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp víi doanh sè h¬n 8,5 tû USD. C«ng nghiÖp phÇn mÒm cña n­íc nµy kh¸ ph¸t triÓn víi h¬n 10.000 kü s­ m¸y tÝnh lµm viÖc cho gÇn 400 h·ng phÇn mÒm. XuÊt khÈu phÇn mÒm ®· t¨ng nhanh tõ 700 triÖu USD n¨m 1986 lªn 2 tû USD vµo n¨m 1999. C«ng nghiÖp d­îc phÈm cã doanh sè ®¹t 1,7 tû USD trong n¨m 1998, trong ®ã cã 900 triÖu USD dµnh cho xuÊt khÈu.

Mét nh©n tè gióp cho tØ lÖ t¨ng tr­ëng v­ît bËc cña l-xra-en trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt cao. HiÖn nay I-xra-en cã tØ lÖ kü s­ cao nhÊt thÕ giíi: 135 ng­êi/10.000 d©n (Mü lµ 85 ng­êi/10.000 d©n). Mét nh©n tè ®Ó n©ng cao tû lÖ nµy lµ hµng ngh×n kü s­ vµ kü thuËt viªn lµnh nghÒ nhËp c­ tõ Liªn X« cò. Nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn ban ®Çu ®­îc triÓn khai sö dông v× môc ®Ých qu©n sù, hiÖn ®­îc sö dông ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ víi quy m« cña ngµnh c«ng nghiÖp quèc phßng, hµng ngh×n nh©n viªn ®· ®­îc thu hót vµo lÜnh vùc d©n dông. Trong khi ®ã cã nh÷ng ng­êi thµnh lËp c¸c c«ng ty vµ hÇu hÕt nh÷ng c«ng ty nµy lµ c¸c c«ng ty c«ng nghÖ cao lµm ¨n rÊt thµnh c«ng.

N«ng nghiÖp: mÆc dï gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh­ ®Êt ®ai b¹c mµu vµ khan hiÕm nguån n­íc, nÒn n«ng nghiÖp cña I-xra-en rÊt ph¸t triÓn dùa trªn viÖc øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ trong n«ng nghiÖp. Ngµnh nµy hiÖn t¹o ra 2,5% GDP vµ chiÕm 3,5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu. I-xra-en cã thÓ ®¸p øng 95% nhu cÇu vÒ l­¬ng thùc thùc phÈm trong n­íc vµ xuÊt khÈu mét l­îng lín rau qu¶. N­íc nµy cã nhu cÇu nhËp khÈu c¸c mÆt hµng nh­ ngò cèc, dÇu ¨n, thÞt, cµ phª, c«-ca vµ ®­êng lµ nh÷ng mÆt hµng kh«ng s¶n xuÊt ®­îc.

I-xra-en lµ mét trong nh÷ng n­íc cã mËt ®é d©n sè ®«ng nhÊt thÕ giíi. H¬n mét nöa diÖn tÝch l-xra-en lµ kh« c»n hoÆc b¸n hoang m¹c. ChØ 20% ®Êt ®ai lµ trång trät ®­îc vµ nöa sè ®ã cÇn ph¶i t­íi tiªu. Nhê nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, I-xra-en kh«ng nh÷ng ®¸p øng hÇu hÕt c¸c nhu cÇu thùc phÈm cña m×nh mµ hµng n¨m cßn xuÊt khÈu 1,3 tû USD n«ng s¶n vµ 1,2 tû USD c¸c bÝ quyÕt, c«ng nghÖ n«ng nghiÖp.

Nh÷ng thµnh c«ng trong n«ng nghiÖp cña I-xra-en lµ nhê sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a n«ng d©n vµ c¸c nhµ khoa häc d­íi sù l·nh ®¹o cña ChÝnh phñ. C¸c ph­¬ng ph¸p canh t¸c tiªn tiÕn, tiÕn bé c«ng nghÖ, c¸c kü thuËt t­íi tiªu míi vµ nh÷ng thiÕt bÞ c¬ khÝ n«ng nghiÖp c¶i tiÕn ®­îc triÓn khai vµ øng dông. NÒn n«ng nghiÖp cña I-xra-en víi mét lùc l­îng lao ®éng chØ chiÕm 2,5% d©n sè nh­ng cã ph­¬ng ph¸p canh t¸c tinh x¶o ë tr×nh ®é cao. Tr­íc ®©y, n«ng nghiÖp ph¶i phôc vô nh÷ng nhu cÇu quèc gia nh­ an ninh l­¬ng thùc, ®Þnh c­ nh»m æn ®Þnh biªn giíi vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. Ngµy nay, sè ng­êi tham gia vµo lÜnh vùc n«ng nghiÖp gi¶m xuèng nh­ng l¹i cã diÖn tÝch canh t¸c lín h¬n vµ gi¶m viÖc sö dông nguån lùc quèc gia. N«ng nghiÖp ®· h­íng vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu, s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm gi¸ trÞ vµ chÊt l­îng cao phôc vô nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh÷ng kh¸ch hµng giµu cã.

Nh÷ng thµnh c«ng liªn tôc cña ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt cao l¹i thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n trong vµ ngoµi n­íc. Trong n¨m 1996, c¸c c«ng ty I-xra-en ®· cung cÊp mét sè l­îng cæ phiÕu chµo b¸n ban ®Çu lín hµng thø ba ë thÞ tr­êng chøng kho¸n New York, sau Mü vµ Canada. NhiÒu kho¶n ®Çu t­ cña Mü ®¨ cã mÆt ë I-xra-en ®Ó hç trî c¸c c«ng ty cña l-xra-en vµ thu lîi nhuËn tõ nh÷ng thµnh c«ng cña c¸c c«ng ty hiÖn nay. VÒ mÆt kü thuËt, ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt cao cña

Ch­¬ng II

quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc
thuéc khu vùc t©y Nam ¸ - Trung CËn ®«ng

I. mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt cña thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸ -Trung CËn §«ng

T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng lµ mét khu vùc thÞ tr­êng réng lín, d©n sè ®«ng, bao gåm nhiÒu n­íc víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, v¨n ho¸, x· héi vµ ®Æc biÖt lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt kh¸c nhau. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã ®· t¹o thµnh nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cã ¶nh h­ëng lín ®Õn quan hÖ th­¬ng m¹i cña khu vùc thÞ tr­êng nµy. Qua nghiªn cøu tæng quan vÒ khu vùc thÞ tr­êng nµy chóng ta cã thÓ rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña tÊt c¶ c¸c n­íc trong khu vùc nh­ sau:

1. VÒ quy m«, c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cña thÞ tr­êng

Víi diÖn tÝch lµ 10.592.481 km² chiÕm 1/15 diÖn tÝch thÕ giíi vµ d©n sè lµ 1.459.519 ngµn ng­êi chiÕm 1/5 d©n sè thÕ giíi, h¬n n÷a víi vÞ trÝ ®Þa lý quan träng nªn thÞ tr­êng nµy ®ãng mét vai trß quan träng trong th­¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn t¹i vµ ®Æc biÖt lµ trong t­¬ng lai.

Theo tÝnh to¸n, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô cña khu vùc thÞ tr­êng nµy hiÖn nay ®¹t kho¶ng 600 tû USD, trong ®ã c¸c n­íc thuéc khu vùc thÞ tr­êng nµy xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô kho¶ng 280 tû USD vµ nhËp khÈu kho¶ng 320 tû USD, nhËp siªu hµng n¨m kho¶ng 40 tû USD. TiÓu khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ cã kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu kho¶ng 160 tû USD, trong ®ã xuÊt khÈu kho¶ng 70 tû USD vµ nhËp khÈu kho¶ng 90 tû USD. Tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña khu vùc Trung CËn §«ng hµng n¨m kho¶ng 440 tû USD, trong ®ã xuÊt khÈu kho¶ng 210 tû USD vµ nhËp khÈu kho¶ng 230 tû USD. Tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng n¨m cña khèi thÞ tr­êng nµy nh×n chung thÊt th­êng vµ phô thuéc chñ yÕu vµo gi¸ dÇu thÕ giíi, giai ®o¹n 1991-1995 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu t¨ng kho¶ng 6%/n¨m vµ giai ®o¹n 1996-2000 t¨ng kho¶ng 5%/n¨m.

C¬ cÊu c¸c mÆt hµng xuÊt/nhËp khÈu nh×n chung cßn ®¬n gi¶n. §èi víi tiÓu khu vùc T©y Nam ¸ nh­ Ên §é, Pakistan, B¨ng-la-®Ðt... hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ lùc lµ c¸c mÆt hµng n«ng s¶n nh­ lóa g¹o, chÌ ®en, hµng may mÆc, d­îc phÈm, phÇn mÒm m¸y tÝnh vµ mét sè thùc phÈm tiªu dïng kh¸c. Hµng nhËp khÈu chñ yÕu lµ dÇu löa vµ c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn dÉn xuÊt tõ dÇu löa vµ m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i.

Kh¸c víi tiÓu khu vùc T©y Nam ¸, tiÓu khu vùc thÞ tr­êng Trung CËn §«ng hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ yÕu l¹i lµ dÇu má vµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp tõ dÇu má. Mét sè n­íc trong thÞ tr­êng nµy nh­ A-rËp Xª-ót, I-ran, I-r¾c, C«-oÐt... th× nguån thu ng©n s¸ch chÝnh lµ tõ xuÊt khÈu dÇu má. Ngoµi dÇu má vµ c¸c s¶n phÈm ho¸ dÇu, mét sè s¶n phÈm kh¸c ®¸ng chó ý lµ ho¸ chÊt vµ mét sè Ýt c¸c mÆt hµng kh¸c. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu chÝnh cña khèi thÞ tr­êng nµy lµ l­¬ng thùc thùc phÈm, hµng may mÆc, «-t«, m¸y mãc, c¸c mÆt hµng dÖt, thñ c«ng mü nghÖ, giµy dÐp c¸c lo¹i...

Mét ®iÓm ®¸ng nhÊn m¹nh trong c¬ cÊu c¸c mÆt hµng nhËp khÈu cña c¸c n­íc thuéc Trung §«ng lµ vò khÝ vµ c¸c ph­¬ng tiÖn chiÕn tranh cßn chiÕm mét tû träng kh¸ lín trong kim ng¹ch nhËp khÈu cña c¸c n­íc nµy.

VÒ b¹n hµng xuÊt nhËp khÈu chÝnh cña c¸c n­íc T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng lµ c¸c n­íc trong khèi, c¸c n­íc EU, Nga vµ c¸c n­íc SNG, Mü, NhËt, Trung Quèc vµ ASEAN. Nh×n chung ®©y lµ c¸c nÒn kinh tÕ hoÆc c¸c khèi liªn kÕt kinh tÕ lín cña thÕ giíi, quan hÖ th­¬ng m¹i cña khu vùc thÞ tr­êng nµy víi c¸c n­íc Nam Mü, ch©u Phi vµ ch©u §¹i D­¬ng Ýt ph¸t triÓn h¬n.

2. VÒ møc ®é më cöa cña thÞ tr­êng

Cïng víi xu thÕ chung cña thÕ giíi lµ héi nhËp vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i, hiÖn nay tÊt c¶ c¸c n­íc trong khu vùc ®Òu tiÕn hµnh thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa héi nhËp víi quèc tÕ. Song, nh×n chung qu¸ tr×nh nµy ®­îc tiÕn hµnh muén h¬n vµ diÔn ra víi mét tèc ®é chËm h¬n so víi c¸c khu vùc thÞ tr­êng kh¸c.

§èi víi tiÓu khu vùc Trung CËn §«ng, mét mÆt do xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn t­¬ng ®èi thÊp, mÆt kh¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh trong c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu, phô thuéc qu¸ lín vµo mét sè ngµnh quan träng lµ c«ng nghiÖp khai th¸c, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu dÇu khÝ. Mét thêi gian dµi ®©y lµ mét mÆt hµng mµ nhu cÇu tiªu thô cña thÕ giíi rÊt lín, lîi nhuËn thu ®­îc tõ dÇu löa cïng víi thuÕ xuÊt khÈu cao, ®· lµm cho mét sè n­íc giµu lªn nhanh chãng. Ng­îc l¹i víi c¸c ngµnh khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu löa th× n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng lµ c¸c ngµnh yÕu nhÊt cña c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng khu vùc Trung §«ng vµ v× vËy c¸c ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp l¹i ®­îc b¶o hé ë møc rÊt cao, do Nhµ n­íc trÝch lîi nhuËn tõ khai th¸c, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu dÇu löa nªn h¹n chÕ ®Õn tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ héi nhËp ®Æc biÖt lµ sù th©m nhËp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ n­íc ta.

Ngoµi c¸c yÕu tè ®· nªu, do ¶nh h­ëng cña chiÕn tranh, sù thï ®Þch vµ sù ph©n biÖt ®èi xö cña c¸c n­íc lín, suèt mét thêi gian dµi nhiÒu n­íc trong khu vùc bÞ bao v©y kinh tÕ d­íi h×nh thøc cÊm vËn, nªn ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i nãi chung vµ më cöa héi nhËp nãi riªng cña mét sè quèc gia trong khu vùc.

§èi víi c¸c n­íc thuéc tiÓu khu vùc T©y Nam ¸ (Ên §é, Pakistan, B¨ng-la-®Ðt...) th× tuy kh«ng cã c¸c lîi thÕ vÒ xuÊt khÈu dÇu löa, ng­îc l¹i hä ph¶i nhËp khÈu dÇu löa, song do nÒn kinh tÕ ch­a ph¸t triÓn, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp, nªn buéc c¸c n­íc nµy ph¶i thi hµnh mäi chÝnh s¸ch ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, më cöa tõ tõ ®Ó duy tr× chÝnh s¸ch b¶o hé cña m×nh. D©n sè ®«ng, mËt ®é d©n sè cao, nÒn kinh tÕ ph¶i dùa chñ yÕu vµo nh÷ng ngµnh cÇn nhiÒu lao ®éng ch©n tay vµ tÊt nhiªn lµ dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh­ n«ng nghiÖp, may mÆc... Cïng víi nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p vÒ chÝnh trÞ trong n­íc nªn viÖc duy tr× c¸c ngµnh s¶n xuÊt cÇn nhiÒu lao ®éng nh»m æn ®Þnh vÒ mÆt x· héi chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n h¹n chÕ qu¸ tr×nh héi nhËp vµ më cöa nÒn kinh tÕ.

TÊt c¶ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y phÇn nµo ®· lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò lµ v× sao qu¸ tr×nh më cöa héi nhËp muén vµ tiÕn tr×nh diÔn ra t­¬ng ®èi chËm h¬n so víi c¸c khu vùc thÞ tr­êng kh¸c. Sù ph©n tÝch trªn ®©y ®ång thêi còng ®· gi¶i thÝch mét vÊn ®Ò tiÕp theo lµ v× sao hiÖn nay hÇu hÕt c¸c n­íc thuéc khu vùc ®· tham gia më cöa héi nhËp, song vÉn duy tr× mét chÕ ®é b¶o hé t­¬ng ®èi cao ®èi víi doanh nghiÖp vµ c¸c hµng ho¸ ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc.

Sù ph¸t triÓn c¸c liªn kÕt kinh tÕ - th­¬ng m¹i cña c¸c quèc gia trong khu vùc còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm h¹n chÕ qu¸ tr×nh héi nhËp vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i. §èi víi c¸c khu vùc thÞ tr­êng kh¸c, chÝnh sù liªn kÕt nµy lµ ®éng lùc to lín thóc ®Èy qu¸ tr×nh më cña héi nhËp cña c¸c quèc gia vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Trong thùc tÕ khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸ - Trung CËn §«ng, ®Æc biÖt lµ tiÓu khu vùc T©y Nam ¸ ®· h×nh thµnh mét vµi tæ chøc kinh tÕ-th­¬ng m¹i khu vùc nh­ HiÖp héi hîp t¸c Nam ¸ (SAARC) mµ thùc chÊt lµ Khu vùc ­u tiªn th­¬ng m¹i Nam ¸ (SAPTA) vµ Khu vùc tù do th­¬ng m¹i Nam ¸ (SAFTA), HiÖp ®Þnh hîp t¸c tiÓu khu vùc BIMSTC (gåm B¨ng-la-®Ðt, Ên §é, Myanmar, Sri Lanka vµ Th¸i Lan) vµ BBNI (gåm B¨ng-la-®Ðt, Butan, Nª-pan vµ Ên §é), ®èi víi khu vùc Trung §«ng còng ®· h×nh thµnh mét vµi liªn kÕt khu vùc kh¸c... Song nh×n chung do nhiÒu h¹n chÕ nh­ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn chÝnh trÞ, t«n gi¸o... nªn c¸c tæ chøc nµy ch­a ph¸t huy ®­îc vai trß lµ dïng mèi liªn hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc trong khèi ®Ó thóc ®Èy mèi giao l­u kinh tÕ víi c¸c n­íc ngoµi khèi l©n cËn vµ toµn thÕ giíi. BiÓu hiÖn cña sù yÕu kÐm nµy lµ ë chç tæ chøc trong c¸c khèi ®· h×nh thµnh cßn láng lÎo, ch­a ®Ò ra ®­îc c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc, ch­a cã tiÕng nãi chung cã søc nÆng trªn c¸c diÔn ®µn kinh tÕ- th­¬ng m¹i thÕ giíi.

3. VÒ b¹n hµng vµ mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c

B¹n hµng chñ yÕu cña c¸c n­íc thuéc khu vùc T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng lµ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn nh­ Mü, NhËt, EU vµ Liªn bang Nga, Trung Quèc... Tû träng bu«n b¸n víi c¸c n­íc ph¸t triÓn nµy chiÕm gÇn 70% kim ng¹ch bu«n b¸n cña c¸c n­íc trong khu vùc. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn thùc tÕ trªn ®©y lµ c¸c n­íc trong khu vùc ®· dïng c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i ®Ó thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn còng nh­ c¸c môc ®Ých chÝnh trÞ kh¸c.

Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi hiÖn cã quan hÖ b¹n hµng hoÆc ®ang cã mÆt lµm ¨n t¹i khu vùc thÞ tr­êng nµy hÇu hÕt lµ c¸c c«ng ty lín, c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia næi tiÕng. ChÝnh nh÷ng c«ng ty lín nµy míi cã c¸c chiÕn l­îc kinh doanh t¸o b¹o, h¬n n÷a míi cã ®ñ tiÒm lùc vÒ mäi mÆt ®Ó chäc thñng ®­îc c¸c rµo c¶n v« h×nh vµ dµy ®Æc ®Ó th©m nhËp vµo khu vùc thÞ tr­êng nµy.

C¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín nµy th­êng ®Æt chi nh¸nh, v¨n phßng ®¹i diÖn hoÆc liªn doanh liªn kÕt víi c¸c c«ng ty lín cña n­íc së t¹i ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Sù cã mÆt cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín nµy mét mÆt gãp phÇn lµm cho thÞ tr­êng c¹nh tranh gay g¾t, mÆt kh¸c lµm h¹n chÕ rÊt lín ®Õn sù th©m nhËp vµo thÞ tr­êng cña c¸c n­íc vµ c¸c c«ng ty míi. Trong thùc tÕ c¸c n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp míi muèn th©m nhËp vµo thÞ tr­êng nµy th­êng ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty lín cña n­íc së t¹i hoÆc n­íc ngoµi, cã tr­êng hîp ph¶i th«ng qua ba ®Õn bèn kh©u trung gian th× hµng ho¸ míi th©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng.

Søc mua cña thÞ tr­êng t­¬ng ®èi thÊp do ®êi sèng nh©n d©n nh×n chung cßn thÊp, h¬n n÷a thãi quen tiªu dïng theo kiÓu truyÒn thèng lµm cho sù th©m nhËp cña c¸c mÆt hµng míi rÊt khã kh¨n.

Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt kh¸c cña thÞ tr­êng nµy lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n trong th­¬ng m¹i quèc tÕ khã kh¨n. Mét mÆt do hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c dÞch vô thanh to¸n kh¸c kÐm ph¸t triÓn, mÆt kh¸c do sù qu¶n lý vÒ c¸c lÜnh vùc nh­ ng©n hµng, tµi chÝnh, tiÒn tÖ rÊt chÆt chÏ nªn ®· g©y nªn nh÷ng h¹n chÕ rÊt lín, lµm gi¶m tÝnh linh ho¹t cña c¸c h×nh thøc thanh to¸n trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. NhiÒu khi doanh nghiÖp cña n­íc së t¹i kh«ng thanh to¸n theo ph­¬ng thøc më L/C lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc thanh to¸n phæ biÕn mµ thanh to¸n theo CAD (tr¶ tiÒn sau khi nhËn hµng), theo ph­¬ng thøc nµy ng­êi mua ®Æt cäc 25-30% ®Ó ®Ò phßng nÕu ng­êi mua kh«ng nhËn hµng th× ng­êi b¸n cã ®ñ c¸c phÝ ®Ó chuyÓn hµng vÒ.

ThÞ tr­êng bao gåm nhiÒu n­íc víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau, møc sèng kh¸c nhau vµ ®é më kinh tÕ còng rÊt kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh­ c¸c n­íc A-rËp Xª-ót, C«-oÐt, C¸c tiÓu v­¬ng quèc A-rËp thèng nhÊt cã møc thuÕ nhËp khÈu t­¬ng ®èi thÊp, ng­îc l¹i c¸c n­íc kh¸c ®¸nh thuÕ hµng nhËp khÈu rÊt cao cã mÆt hµng thuÕ suÊt lµ 200%. Tuy kh«ng ®ßi hái cao vÒ chÊt l­îng cña hµng ho¸ nhËp khÈu, nh­ng cÇn chó ý c¸c yÕu tè v¨n ho¸ ®èi víi hµng ho¸ khi xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy. Hµng ho¸ ph¶i cã bao b× nh·n m¸c ®Ñp, rá rµng vµ nhÊt thiÕt lµ ph¶i ghi râ thêi gian s¶n xuÊt, h¹n sö dông b»ng tiÕng A-rËp.

4. Sù quan t©m ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng trong thêi gian qua

Mét ®Æc ®iÓm kh¸c ¶nh h­ëng tíi quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng lµ trong thêi gian qua ta ch­a cã sù quan t©m ®óng møc thÞ tr­êng cña c¸c n­íc thuéc khu vùc nµy. ViÖc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng míi h×nh thµnh mét thêi gian ch­a l©u, kh¶ n¨ng th©m nhËp cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ra thÞ tr­êng ngoµi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thÞ tr­êng míi, khã th©m nhËp nh­ thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng cßn rÊt h¹n chÕ.

Sù tan r· cña Liªn X« vµ hÖ thèng c¸c n­íc XHCN ë §«ng ©u kÐo theo sù sôp ®æ cña hÖ thèng thÞ tr­êng xuÊt khÈu truyÒn thèng cña ViÖt Nam. §Ó t×m kiÕm thÞ tr­êng xuÊt nhËp khÈu míi thay thÕ cho thÞ tr­êng ®· mÊt buéc n­íc ta ph¶i chuyÓn h­íng m¹nh mÏ sang thÞ tr­êng khu vùc c¸c n­íc ch©u ¸, nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, c¸c n­íc ch©u ©u nh­ EU vµ ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc thuéc khu vùc §«ng Nam ¸ (ASEAN). §©y lµ nh÷ng thÞ tr­êng cã møc ®é më cöa t­¬ng ®èi cao, dÔ th©m nhËp, dung l­îng thÞ tr­êng lín... ®¶m b¶o cho viÖc tiªu thô ®èi víi c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.

N¨m 1985 khu vùc Liªn x« (cò) vµ c¸c n­íc XHCN §«ng ¢u cßn chiÕm tíi 57% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta. §Õn n¨m 1990 tû lÖ nµy h¹ xuèng cßn 42,4%, n¨m 1991 gi¶m m¹nh xuèng 11,1%, n¨m 1995 cßn 2,5% vµ ®Õn n¨m 2000 chØ cßn chiÕm 1,2% kim ng¹ch xuÊt khÈu. C¸c n­íc ch©u ¸ næi lªn ®ãng vai trß chÝnh. Tû träng cña ch©u ¸ trong n¨m 1991 (n¨m ta mÊt thÞ tr­êng XHCN) lªn tíi gÇn 77% nh­ng nh÷ng n¨m sau, nhê nç lùc khai th«ng hai thÞ tr­êng míi lµ ch©u ¢u vµ B¾c Mü, tû träng cña ch©u ¸ ®· gi¶m dÇn.

Trong sè c¸c n­íc ch©u ¸ th× NhËt B¶n vµ ASEAN ®ãng vai trß lín. Trong thêi kú 1991-1995, NhËt B¶n th­êng xuyªn chiÕm trªn 30% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta nh­ng tû träng cña NhËt gi¶m ®Òu qua c¸c n¨m. Tíi n¨m 1999 chØ cßn chiÕm 15,5% kim ng¹ch xuÊt khÈu. §Õn n¨m 2000, tû träng cña NhËt ®· t¨ng trë l¹i vµ ®¹t 18,1%. Tû träng cña c¸c n­íc ASEAN, ng­îc l¹i, kh«ng cã sù thay ®æi lín trong suèt thêi kú 1991-1998 (n¨m 1991 chiÕm 25,1%, n¨m 1998 còng chiÕm 25,1%). Tõ n¨m 1998 trë l¹i ®©y, tû träng cña ASEAN cã xu h­íng gi¶m, chñ yÕu lµ do gi¶m xuÊt khÈu g¹o.

Tû träng cña EU nãi riªng vµ ch©u ¢u nãi chung t¨ng kh¸ ®Òu trong nh÷ng n¨m qua. N¨m 1991 EU míi chiÕm 5,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta nh­ng n¨m 2000 ®· chiÕm 19,3%, gãp phÇn ®­a tû träng cña toµn ch©u ¢u lªn gÇn 22%. B­íc ®ét biÕn trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi EU ®Õn vµo n¨m 1992, khi ta ký víi EU HiÖp ®Þnh khung vÒ bu«n b¸n hµng dÖt may. Kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU ®· t¨ng rÊt nhanh trong thêi gian sau ®ã. §Æc biÖt, ®©y lµ thÞ tr­êng mµ ta th­êng xuyªn xuÊt siªu.

Quan hÖ th­¬ng m¹i víi B¾c Mü, trong ®ã chñ yÕu lµ Mü, ®· cã b­íc ph¸t triÓn nhanh kÓ tõ khi ViÖt Nam vµ Mü b×nh th­êng ho¸ quan hÖ vµo n¨m 1995. Tr­íc n¨m 1995, ViÖt Nam hÇu nh­ kh«ng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu sang Mü. Tíi n¨m 1995, n¨m ®Çu tiªn b×nh th­êng ho¸ quan hÖ, kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo Mü ®· ®¹t 170 triÖu USD, ®­a tû träng cña Mü tõ 0% lªn 3,1%. §Õn n¨m 2000, dï hµng xuÊt cña ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trªn thÞ tr­êng Mü do ch­a ®­îc h­ëng quy chÕ MFN, kim ng¹ch xuÊt khÈu sang Mü vÉn ®¹t 732 triÖu USD, chiÕm 5,8% kim ng¹ch xuÊt khÈu. §©y còng lµ thÞ tr­êng mµ ta th­êng xuyªn xuÊt siªu vµ gi¸ trÞ xuÊt siªu cã thÓ sÏ cßn t¨ng nÕu nh­ HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc (ký kÕt th¸ng 7/2000) ®­îc th«ng qua trong thêi gian tíi.

XuÊt khÈu sang thÞ tr­êng ch©u §¹i d­¬ng (chñ yÕu lµ Australia) còng ®· cã nhiÒu tiÕn bé trong thêi kú 1991-2000. Tû träng cña thÞ tr­êng nµy trong xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· t¨ng tõ 0,2% vµo n¨m 1991 lªn 8,8% vµo n¨m 2000. ThÞ tr­êng ch©u Phi vµ Nam Mü kh«ng cã biÕn chuyÓn râ rÖt trong toµn kú, cho tíi nay vÉn chiÕm ch­a ®Çy 1% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta.

§iÓm ®¸ng chó ý lµ trong thêi kú 1991-2000 c«ng t¸c ®µm ph¸n kiÕn t¹o thÞ tr­êng ®· ®­îc n©ng cao mét b­íc. ViÖt Nam ®· ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i víi h¬n 60 quèc gia trªn thÕ giíi. T¹i hÇu hÕt c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu quan träng, hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®Òu ®­îc h­ëng chÕ ®é tèi huÖ quèc hoÆc GSP. Nhê ®µm ph¸n mµ NhËt B¶n ®· dµnh cho ta chÕ ®é thuÕ nhËp khÈu tèi huÖ quèc vµo n¨m 1999; xuÊt khÈu dÖt may, giµy dÐp vµ thuû s¶n vµo EU ®­îc më réng. HiÖn nay, trong sè c¸c thÞ tr­êng chÝnh nh­ trªn võa tr×nh bµy, chØ cßn thÞ tr­êng Mü lµ ch­a dµnh quy chÕ tèi huÖ quèc cho hµng ho¸ cña ta.

ViÖc quan t©m ch­a ®óng møc tõ phÝa ViÖt Nam ®Ó ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i víi khu vùc thÞ tr­êng T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan cña nã. Tr­íc hÕt, sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang thÞ tr­êng vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë n­íc ta víi chñ tr­¬ng kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mét mÆt ®· t¹o ra mét ®éi ngñ ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp, mÆt kh¸c còng ®· t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh míi cho phÐp c¸c doanh nghiÖp nµy tõng b­íc tham gia vµo qu¸ tr×nh XNK. Sù lín m¹nh vÒ sè l­îng cña c¸c nhµ kinh doanh XNK ®· dÇn dÇn chia sÎ chøc n¨ng XNK víi mét sè rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn cña Nhµ n­íc mµ tr­íc ®©y ®¶m nhiÖm chøc n¨ng nµy. Tuy lín m¹nh vÒ sè l­îng, nh­ng nh×n chung quy m« cña c¸c doanh nghiÖp míi h×nh thµnh thuéc lo¹i doanh nghiÖp nhá, c¸c doanh nghiÖp nµy ch­a ®ñ tÇm ®Ó th©m nhËp vµ nh¶y vµo kinh doanh t¹i c¸c thÞ tr­êng khã, cã ®é rñi ro cao, thiÕu th«ng tin... nh­ thÞ tr­êng khu vùc T©y Nam ¸- Trung CËn §«ng.

Tr­íc ®©y, tuy lÜnh vùc xuÊt nhËp khÈu do mét sè rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®¶m nhiÖm, song viÖc th©m nhËp vµ më mang thÞ tr­êng th­êng thuéc vÒ Nhµ n­íc. ViÖc trao ®æi hµng ho¸ víi n­íc ngoµi mµ chñ yÕu lµ c¸c n­íc trong phe XHCN th­êng lµ theo c¸c Häp ®ång cña ChÝnh phñ. H×nh thøc giao dÞch chñ yÕu lµ hµng ®æi hµng kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ho¹t ®éng XNK. §iÒu ®ã ®· lµm h¹n chÕ rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp khi b­íc sang kinh tÕ thÞ tr­êng trong lÜnh vùc ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu.

NÒn kinh tÕ cña ta cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, l¹i ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi nªn tÝch luü néi bé ch­a cao. M«i tr­êng ®Çu t­, kinh doanh ch­a hoµn toµn thuËn lîi. C¬ cÊu ®Çu t­ ch­a phï hîp. S¶n xuÊt, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cßn kh¸ ph©n t¸n. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu, víi ý nghÜa lµ kh©u cuèi cïng cña chu tr×nh s¶n xuÊt, bÞ ¶nh h­ëng lµ lÏ ®­¬ng nhiªn.

VÒ phÝa Nhµ n­íc, nhiÒu quan ®iÓm, trong ®ã cã nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc quan träng nh­ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng xuÊt khÈu, ph­¬ng thøc qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu... chËm ®­îc lµm râ trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn nªn ch­a cã ®­îc nh÷ng ®Þnh h­íng râ rµng vµ dµi h¹n ë tÇm vÜ m«. Nguån lùc cã h¹n bÞ dµn tr¶i vµo nhiÒu môc tiªu. §iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu cßn thiÕu nhÊt qu¸n, thiÕu døt kho¸t, cã lóc cã n¬i cßn tuú tiÖn, võa t¹o t©m lý thô ®éng, "®¸nh qu¶" trong c¸c doanh nghiÖp, võa lµm chËm qu¸ tr×nh hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh ®Ó ph¸t huy tÝnh c¹nh tranh.

Bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ th­¬ng m¹i tuy ®· cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó theo s¸t t×nh h×nh thùc tÕ nh­ng nh×n chung th× vÉn cßn kh¸ thô ®éng vµ tr× trÖ. Sù liªn kÕt gi÷a c¸c ®Þnh chÕ qu¶n lý kh¸ láng lÎo, ch­a t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt víi chuyÓn ®éng h­íng ®Ých nªn võa c¶n trë qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh nhanh vµ chÝnh x¸c, võa l·ng phÝ nh©n lùc, vËt lùc. C«ng t¸c quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, thu thËp vµ phæ cËp th«ng tin còng nh­ c«ng t¸c xóc tiÕn cßn cã nh÷ng bÊt cËp, g©y ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu.

Ii. Quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i cña mét sè n­íc chñ yÕu thuéc thÞ tr­êng t©y Nam ¸ - Trung CËn ®«ng víi thÕ giíi vµ viÖt nam.

1. Ên §é

Tõ khi ®éc lËp ®Õn nay, Ên ®é theo ®­êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh, ®éc lËp, kh«ng liªn kÕt. §­êng lèi nµy phï hîp víi môc tiªu ®Êu tranh cña c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa vµ do ®ã Ên ®é trë thµnh ®ång minh tù nhiªn vµ cã quan hÖ g¾n bã víi Liªn X« vµ c¸c n­íc XHCN.