II. cây gỗ lớn, gỗ dán lạng Cây mỡ

Tài liệu tham khảo

1. 
   Nguyễn Minh Đường 1985. Kết quả bước đầu về phương thức trồng dầu nước và sao đen. TTKHKTLN phía Nam (số 2. 1985).
   
2. 
   Điều kiện đất đai, ánh sáng và phương thức gây trồng rừng sao đen - dầu nước - vên vên. TTKHLN phía Nam (số 6. 1981).
   
3. 
   Vụ KHCN Bộ Lâm Nghiệp 1984. Kỹ thuật trồng một số loài cây rừng. Nhà xuất bản Nông nghiệp.
   
4. 
   Viện Điều tra Quy hoạch 1986. Cây rừng Việt Nam. NXB Nông nghiÖp.
   

Tên khác: cây bao đồng (kinh); mạy djoọc (Tầy); mạy khang (Nùng), tông đằng lăng (H’mông).

Tên khoa học: Paulownia fortunei (Seem) Hemsl.

Họ Hoa mõm chó: Scrophulariaceae.

Các loài thuộc chi Paulownia có vỏ cây mầu xám, nâu hoặc mầu trắng.

Lá thường mọc thưa rải rác. Hầu như tất cả các bộ phận trừ những cành già đều được bao phủ bởi lông có tuyến nhầy, những lông dầy nhiều mấu đốt, các lông hình cây hoặc hình sao. Hầu hết các loài Paulownia có cành mọc đối xứng.

Paulownia fortunei hơi khác biệt tại những búp trên cùng đôi khi mọc thành các cành mới. Khi cây còn non phiến lá rất lớn và tròn đầy, kích thước có thể rộng đến 40-50cm và dài 50-60cm, cuống lá dài.

Lá cây trưởng thành nhỏ và thuôn hơn, chiều dài phiến lá có thể lớn hơn hai lần chiều rộng, mép lá nhẵn hoặc có hình gợn sóng.

Hoa tự mọc cụm gồm hai đến năm hoa có cuống hoặc có đốt ở tận cùng. Đài hoa nhiều cùi, hình chuông và có 5 thùy không đều nhau. Các thùy có hình tam giác và phần giữa phía trên hơi rộng hơn và thông thường được bao phủ với những lông dầy đặc. Tràng hoa lớn mầu đỏ tía đến trắng hồng, có hai môi. Hai thùy phần môi trên và ba thùy dài phần môi dưới.

ống tràng hình chuông và uốn cong 5-7 mm từ gốc, từ vị trí đó nó dần rộng ra. Phía trong cánh tràng thường có các vết đốm mầu đỏ tía và các nếp nhăn mầu vàng.

Các nhị hoa có chiều dài bằng khoảng nửa chiều dài cánh tràng. Nhụy hoa dài bằng hoặc dài hơn nhị hoa chút ít. Bầu nhụy chia làm hai ngăn.

Quả có hình trứng hoặc hình elip. Theo các tài liệu phân loại các bản mô tả đã có, đối chiếu với các mẫu tiêu bản có được ở nước ta, Vũ Văn Cần, Trần Quang Việt đã xác định nó chính là loài Paulownia fortunei (Seem) Hemsl.

Cây hông phân bố tự nhiên và sinh trưởng tốt ở những khu vực có độ cao 300-1500 m so với mặt nước biển, nơi có lượng mưa bình quân 1500-1884 mm, nhiệt độ bình quân năm 18-23,5^oC. Nhiệt độ bình quân tháng nóng nhất 28-32^oC, có 1-2 tháng khô nhưng không có tháng hạn hoặc chỉ có 1 tháng hạn trong năm (nơi có lượng mưa nhỏ hơn nhiệt độ bình quân tháng). Đất Feralit phát triển trên các loại đá mẹ gnai, phiến thạch sét, sa phiến thạch, phiến thạch mica, bazan... còn tương đối tốt, tỷ lệ mùn tầng mặt 2-3%, thành phần cơ giới nhẹ đến trung bình. Tầng đất dầy trên 60cm, tơi xốp, có khả năng thấm và thoát nước tốt.

Cây hông không phù hợp với đất chặt bí, đất trống trọc đã thoái hóa nhiều sỏi đá, đất đã bị đá ong hóa.

3. Công dụng

Gỗ Paulownia nhẹ, sáng, có vân đẹp, dễ sấy khô, dễ chạm khắc, chế biến dễ dàng, ít bị cong vênh và không bị mối mọt phá hoại nên rất phù hợp để sản xuất các loại hàng mộc thông dụng, các hàng chạm khắc, nhạc cụ. Gỗ có mầu trắng hơn vàng nhạt. Vòng sinh trưởng rõ ràng và dứt khoát, thường rộng 5-8mm có khi tới 15mm. Gỗ mềm và nhẹ, khối lượng thể tích gỗ khô 384kg/m³. Hệ số co rút thể tích 0,45. Điểm bão hoà thớ gỗ 25%. Giới hạn bền khi nén dọc thớ 206kg/cm², uốn tĩnh 583 kg/cm². Sức chống tách 4,6kg/cm. Hệ số uốn va đập 1,00.

Gỗ hông có khả năng dùng làm đồ mộc thông thường, văn phòng phẩm, sản xuất bột giấy và làm dăm. Không nên dùng gỗ hông vào những kết cấu chịu lực. Có thể sử dụng gỗ hông vào những cấu kiện cần chịu đựng va chạm và rung động. Mặt khác, chúng còn có đặc điểm hệ rễ phân bố tập trung ở tầng sâu nên rất phù hợp cho việc thiết lập các mô hình nông lâm kết hợp.

Trung Quốc - một quốc gia có lãnh thổ rộng lớn - đã tìm được cho mình các loài cây gỗ thuộc chi Paulownia (gồm 9 loài có phân bố tự nhiên ở Trung Quốc) để trồng rộng rãi ở nhiều vùng với diện tích khá lớn (1.800.000 ha), chủ yếu là các mô hình trồng kết hợp với cây nông nghiệp. Một số nước và vùng lãnh thổ như Nhật, Lào, Việt Nam, Đài Loan cũng có các loài thuộc chi này phân bố tự nhiên.

Loài P.fortunei có tên cây hông là loài cây thân gỗ quan trọng và là một trong hai loài cây mọc nhanh nhất thuộc chi Paulownia. Paulownia fortunei mọc khá nhanh so với một số loài cây trồng khác. Tại một số vùng trồng ở Trung Quốc cây trồng sau 10 năm đạt chiều cao bình quân 16-20 m, đường kính ngang ngực bình quân 35-40cm, thể tích 0,5 m³/cây. Đây là loài cây thích hợp cho việc gây trồng trong các hệ canh tác nông lâm kết hợp, phân tán trên các trục đường giao thông, ven các bờ kênh mương, xung quanh các cơ quan, trường học vừa tạo ra cảnh quan môi trường sống phù hợp vừa cung cấp nguồn nguyên liệu tại chỗ cho người dân.

Tại Trung Quốc, sinh trưởng của cây P. fortunei và cây P.elongata ở một số địa phương như sau:

Cây hông đã được trồng thí nghiệm ở nhiều nơi trong nước, nơi có điều kiện tương tự và cả nơi có điều kiện khác với nơi nó phân bố tự nhiên. Kết quả cho thấy ở các loại đất đã thoái hóa như đất đã có hiện tượng đá ong hóa (Ba Vì, Hà Tây), đất bazan thoái hóa có mùa khô kéo dài (Pleiku) với các biện pháp gây trồng thông thường đều bị thất bại. Trong năm đầu cây có thể vẫn sinh trưởng bình thường nhưng sau đó đã phát triển rất kém và lụi dần trong mùa khô và chết dần hoặc sống nhưng không sinh trưởng được.

Hiện trường thí nghiệm tại Hòa Bình thuộc Xóm Lòn, Thung Nai độ cao 164 và 300 m, thực bì là cây bụi cao xen lẫn ít cây gỗ tiên phong và lau chít. Mật độ trồng 1600 cây/ha. Các ô thí nghiệm có gieo cốt khí phân cách và cũng để hạn chế xói mòn và cải thiện điều kiện môi trường. Giai đoạn đầu có kết hợp trồng ngô. Đất Feralit phát triển trên đá mẹ phiến thạch, tầng đất trung bình. Kết hợp bố trí các công thức bón lót phân chuồng 1 kg/gốc. Phân vi sinh 500g/gốc và phân NPK (5.10.3) 100g/gốc. Làm đất thủ công, phát dọn thực bì và đào hố 40 x 40 x 30cm. Cây trồng vào đầu tháng 7. Các ô được bố trí gieo cốt khí làm giải phân cách và hạn chế dòng chảy, chống xói mòn.

Tại Ba Vì thử nghiệm trồng trên đất của trung tâm giống. Đất phát triển trên phù sa cổ đã qua một chu kỳ trồng bạch đàn. Đất đã thoái hóa một đôi chỗ đã đá ong hóa. Tại đây tiến hành làm đất cơ giới, cầy toàn diện sau đó tiến hành đào hố 40 x 40 x 30cm, trồng với cự ly 2 x 3m. Các ô thí nghiệm được trồng cốt khí phân cách và đào rãnh trên dốc để giữ ẩm.

Hông trồng thuần loài cự ly trồng 3 x 3m tại hiện trường xã Dân Chủ. Đất có tầng trung bình phát triển trên đá mẹ là phiến thạch sét. Thực bì là cây bụi cao xen lẫn một số ít cây gỗ tái sinh như lim xẹt, lim xanh, kháo v.v... Làm đất thủ công. Phát dọn thực bì và đào hố 40 x 40 x 30 cm. Cây trồng tháng 4. Cây con được lựa chọn là các loại cây tốt đồng đều có tiêu chuẩn cao 30-35cm và đường kính gốc 5-6 mm.

Trồng xen với chè được tiến hành tại công ty chè Thanh Sơn và Long Phú. Trên các nương chè có tuổi trên 10 năm đang trong thời kỳ kinh doanh. Cây hông được trồng xen với cự ly 5 m trên các đường vận chuyển và 10 x 10 m trên nương chè. Đất tầng trung bình phát triển trên phiến thạch sét.

Hông trồng hỗn giao với các loài cây bản địa khác trên đất Feralit phát triển trên phiến thạch tầng trung bình. Cây trồng xen là lim xẹt, lát hoa... Tạo ra các băng cốt khí xung quanh các ô thử nghiệm. Cây được trồng hàng cách hàng 3 m cây cách cây 2 m. Các công thức được bố trí từng cặp hai loài cây: hông-lim xẹt, hông-lát hoa, hông thuần loài. Trồng kết hợp cây nông nghiệp trong năm đầu lúa nương, ngô. Trồng xen cà phê 5 tuổi tại Trung tâm Lâm nghiệp nhiệt đới vào tháng 7 năm 1997. Đất tầng dầy trên đá mẹ granit.

Sinh trưởng của cây trồng thí nghiệm với phương thức khác nhau

• 
  Nhận xét
  

Ngoài các phương thức trồng trên, cây hông được trồng phân tán xung quanh nhà ở vùng đồng bằng tuy số lượng ít nhưng cũng tỏ ra có triển vọng. Một số cây trồng sau 3,5 năm đã có đường kính lớn hơn 30 cm và cao trên 10 m.

Tại một số nơi đất xấu như trên đất đá ong hóa Ba Vì, Hà Tây cây hông được trồng có bón phân trong năm đầu, cây sinh trưởng không kém các lập địa khác nhưng qua mùa khô, một số cây đã bị chết sau đó sinh trưởng chậm lại và chết dần. Các diện tích do người dân tự trồng trên đất bazan thoái hóa tại Gia Lai cũng cho kết quả tương tự, cây chết hầu hết sau mùa khô hạn kéo dài. Một thử nghiệm ở vùng này sau khi trồng 18 tháng cây hông chỉ đạt đường kính 3,82-5,22 cm và chiều cao 1,14-1,62 m. Đó là một kết quả rất kém.

5. Khuyến nghị

Cây Hông (Paulownia fortunei (Seem) Hemsl) là một loài cây bản địa lá rộng, gỗ nhẹ trắng, khá mịn, ít mối mọt.

Kết quả nghiên cứu về tính chất cơ lý gỗ hông mọc tự nhiên ở nước ta chỉ ra rằng gỗ hông có thể sử dụng trong công nghệ ván nhân tạo, gỗ dán. Ngoài ra cũng có thể sử dụng gỗ hông sản xuất các đồ mộc thông dụng trong các bộ phận không chịu lực. Mặt khác cây hông có phân bố khá rộng ở Việt Nam, nó có mặt ở tất cả các tỉnh biên giới phía Bắc và một số tỉnh vùng trung tâm nước ta, do vậy nên được tiếp tục nghiên cứu gây trồng để đưa thành cây trồng chính.

Những kết quả nghiên cứu ban đầu chưa đủ cơ sở vững chắc cho việc phát triển gây trồng loài cây này. Cho tới nay chưa có mô hình trồng hông tập trung đạt kết quả có thể mở rộng trong sản xuất. Hầu hết cây sinh trưởng kém sau 3 - 4 năm trồng và nhiều nơi cây chết dần trong mùa khô.

Bước đầu có thể phát triển gây trồng hông theo hướng nông lâm kết hợp cho chè hoặc cà phê hoặc trồng phân tán quanh các làng bản, đường giao thông, trên bờ ruộng.