HÖÔÙNG DAÃN XÖÛ TRÍ TAÊNG KALI MAÙU

HÖÔÙNG DAÃN XÖÛ TRÍ TAÊNG KALI MAÙU

---

1. 
   NGUYEÂN NHAÂN
   

1. 
   Cung caáp quaù möùc
   

2. 
   Caùc nguyeân nhaân taïi thaän
   

3. 
   Taùi phaân phoái qua maøng teá baøo
   

4. 
   Thieáu mineralocorticoid
   

5. 
   Do thuoác
   

6. 
   Taêng kali maùu giaû
   

2. 
   BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG
   

• 
  Caùc trieäu chöùng vaø daáu hieäu thöïc theå khoâng ñaùng tin caäy ñeå xaùc ñònh taêng kali maùu.
  
• 
  Caùc bieåu hieän thöôøng baùo tröôùc vieäc ngöøng tim.
  
• 
  Caùc daáu hieäu thaàn kinh cô: yeáu cô, khoù noùi, khoù nuoát, dò caûm, lieät, buoàn noân, noân.
  
• 
  Caùc trieäu chöùng tim maïch: roái loaïn nhòp nhanh. ngöøng tim; chuùng thöôøng xaûy ra khi taêng kali maùu quaù nhanh hoaëc taêng kali maùu keøm vôùi haï natri maùu, haï magne maùu, hay haï calci maùu.
  

1. Ñieän taâm ñoà

• 
  Sôùm: thöôøng gaëp laø soùng T cao, nhoïn (ñaëc bieät ôû caùc chuyeån ñaïo tröôùc ngöïc), nhöng cuõng coù theå bieåu hieän taêng kali maùu treân ñieän taâm ñoà ñaàu tieân laø nhòp nhanh thaát.
  
• 
  Muoän:
  

• 
  Keùo daøi khoaûng PR.
  
• 
  Phöùc hôïp QRS daõn roäng.
  
• 
  Nhòp xoang thaát (sinoventricular) (khoâng coù soùng P cho duø coù nhòp xoang aån)
  
• 
  Nhòp nhanh thaát, cuoàng nhó, rung nhó.
  
• 
  Voâ taâm thu.
  

1. Ñieàu trò

1. Cho taát caû caùc möùc ñoä taêng kali maùu

• 
  Ngöøng cung caáp kali döôùi moïi hình thöùc (cheá ñoä aên, kali ñöôøng uoáng, dung dòch tónh maïch, nuoâi döôõng ngoaøi ñöôøng tieâu hoùa)
  
• 
  Ngöng vaø traùnh caùc thuoác coù chöùa kali (penicillin K)
  
• 
  Ngöng vaø traùnh caùc thuoác giöõ kali (lôïi tieåu giöõ kali, öùc cheá men chuyeån angiotensin), hoaëc thuoác gaây taùi phaân phoái kali (succinylcholine)
  
• 
  Traùnh hoaëc söûa chöõa caùc yeáu toá coù theå chuyeån kali ra ngoaøi teá baøo (toan hoùa maùu, thieáu insulin, taêng aùp löïc thaåm thaáu).
  
• 
  Ra leänh laëp laïi vieäc ño noàng ñoä kali huyeát thanh ñeå xaùc ñònh taêng kali maùu (traùnh chaäm treã ñieàu trò neáu kali > 6 mmol/L).
  
• 
  Theo doõi kali huyeát thanh moät caùch thöôøng quy (moãi 2 giôø trong nhöõng tröôøng hôïp naëng).
  
• 
  Tìm nguyeân nhaân.
  

1. Taêng kali maùu nghieâm troïng

Nguyeân taéc

• 
  Xem nhö moät caáp cöùu
  
• 
  Thöïc hieän caùc bieän phaùp neâu treân
  
• 
  Theo doõi ECG lieân tuïc
  
• 
  Tieán haønh ñieàu trò chuyeân bieät ngay laäp töùc
  
  Ñieàu trò chuyeân bieät
  
• 
  Söû duïng thuoác baûo veä tim coù calci
  

• 
  Cô cheá taùc duïng: oån ñònh maøng teá baøo tim, khoâng laøm giaûm thaáp kali maùu.
  
• 
  Lieàu söû duïng: 10 ñeán 20 ml dung dòch calcium gluconate tieâm TM.
  
• 
  Döôïc ñoäng hoïc: coù taùc duïng trong vaøi giaây, keùo daøi 30 ñeán 60 phuùt.
  
• 
  Löu yù: calcium coù theå thuùc ñaåy hoaëc laøm xaáu hôn tình traïng ngoä ñoäc digoxin ôû nhöõng beänh nhaân ñang söû duïng digoxin.
  

• 
  Ñöa kali vaøo trong teá baøo
  

• 
  Insulin vaø glucose:
  

1. 
   Lieàu söû duïng: 10 ñôn vò Insulin pha trong 25g glucose truyeàn TM.
   
2. 
   Döôïc ñoäng hoïc: coù taùc duïng trong voøng vaøi phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
   
3. 
   Laëp laïi moãi 2 ñeán 5 giôø neáu caàn thieát, theo doõi tình traïng taêng hoaëc haï ñöôøng huyeát.
   

• 
  Albuterol:
  

1. 
   Lieàu söû duïng: 10 ñeán 20 mg khí dung.
   
2. 
   Döôïc ñoäng hoïc: taùc duïng trong vaøi phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
   

• 
  Natri bicarbonate:
  

1. 
   Cô cheá taùc duïng: ñöa kali vaøo trong teá baøo, noù coù theå hoaït ñoäng nhö moät chaát ñoái vaän qua maøng teá baøo.
   
2. 
   Lieàu söû duïng: 50 ñeán 100 mmol truyeàn tónh maïch.
   
3. 
   Taùc duïng hoã trôï: trong tröôøng hôïp coù keøm theo toan chuyeån hoùa.
   
4. 
   Löu yù: coù theå taïo thaønh keát tuûa calcium bicarbonate neáu söû duïng natri bicarbonate chung ñöôøng truyeàn vôùi calcium chloride hay calcium gluconate maø ñöôøng truyeàn naøy khoâng ñöôïc laøm saïch tröôùc khi duøng.
   
5. 
   Döôïc ñoäng hoïc: taùc duïng trong voøng 15 phuùt, keùo daøi vaøi giôø.
   

LÖU YÙ: Insulin, bicarbonate, vaø albuterol khoâng ñöa kali ra khoûi cô theå; vì vaäy hieäu quaû cuûa chuùng giaûm ñi, kali maùu seõ laïi taêng.

• 
  Thaûi kali khoûi cô theå
  

• 
  Sodium polystyrene sulfonate resin (Kayexalate)
  

• 
  Cô cheá taùc duïng: trao ñoåi natri vaø kali trong oáng tieâu hoùa; moãi gam nhöïa trao ñoåi ion seõ ñöa 0.5 ñeán 1 mmol kali ra khoûi cô theå.
  
• 
  Lieàu söû duïng: 25 ñeán 50 g sodium polystyrene sulfonate, keát hôïp vôùi dung dòch sorbitol 20% ñeå taêng taùc duïng taåy thaûi kali qua ñöôøng tieâu hoùa; duøng ñöôøng uoáng hoaëc qua sonde daï daøy coù hieäu quaû hôn laø bôm qua tröïc traøng.
  
• 
  Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng trong khoaûng 2 giôø, keùo daøi töø 4 ñeán 6 giôø; coù theå laëp laïi lieàu treân neáu caàn thieát (moãi 3 ñeán 6 giôø).
  

• 
  Lôïi tieåu quai (furosemide)
  

• 
  Cô cheá taùc duïng: taêng thaûi kali qua ñöôøng nieäu.
  
• 
  Lieàu söû duïng cho furosemide laø 40mg tieâm tónh maïch, nhöng tuøy thuoäc vaøo chöùc naêng thaän.
  
• 
  Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng vaø keùo daøi thôøi gian lôïi tieåu song song nhau, hieäu quaû cuûa noù cuõng song song vôùi möùc ñoä chöùc naêng thaän.
  

• 
  Thaåm taùch
  

• 
  Cô cheá taùc duïng: ñöa kali ra khoûi cô theå.
  
• 
  Döôïc ñoäng hoïc: baét ñaàu coù taùc duïng ngay laäp töùc khi tieán haønh thaåm taùch maùu (chaäm hôn thaåm phaân phuùc maïc moät caùch coù yù nghóa)
  
• 
  Thöôøng caàn thieát khi coù suy thaän.
  

1. Taêng kali maùu keát hôïp vôùi ngoä ñoäc digoxin

• 
  Khoâng söû duïng calcium.
  
• 
  Söû duïng magnesulfate (2g tieâm TM) neáu khoâng coù choáng chæ ñònh.
  
• 
  Xem xeùt söû duïng caùc khaùng theå keát gaén chuyeân bieät vôùi digoxin.
  

Toùm laïi:

• 
  Kali maùu > 6mmol/L neân xem nhö moät tình traïng caáp cöùu, caàn phaûi ñaùnh giaù vaø ñieàu trò ngay laäp töùc.
  
• 
  Ñeå baûo veä tim, , caàn cho calcium ngay laäp töùc.
  
• 
  Insulin, bicarbonate, vaø albuterol ñöa kali vaøo trong teá baøo.
  
• 
  Nhöïa trao ñoåi ion vaø thaåm taùch ñöa kali ra khoûi cô theå.
  
• 
  Thaåm taùch luoân phaûi ñaët ra ñoái vôùi taêng kali maùu roõ treân nhöõng beänh nhaân suy thaän giai ñoaïn cuoái.
  
• 
  Thöôøng xuyeân theo doõi noàng ñoä kali trong maùu vaø trong huyeát thanh.
  


• 
  
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  
  

-----

1. 
   KHAÙI NIEÄM
   

• 
  Hoäp soï laø moät hoäp cöùng coù theå tích khoaûng 1500 ml (ngöôøi tröôûng thaønh) chöùa 3 thaønh phaàn chính: moâ naõo (80%), maïch maùu (10%) vaø dòch naõo tuûy (10%). Caùc thaønh phaàn naøy coù ñoä giaõn nôû raát thaáp (moät söï gia taêng ít veà theå tích daãn ñeán söï gia taêng nhieàu veà aùp löïc).
  
• 
  Aùp löïc noäi soï (ALNS) bình thöôøng trong khoaûng töø 0 – 18 mmHg, ñöôïc giöõ haèng ñònh nhôø cô cheá töï ñoäng ñieàu chænh (khi theå tích cuûa moät trong 3 thaønh phaàn trong hoäp soï thay ñoåi thì theå tích cuûa moät hoaëc caû hai thaønh phaàn coøn laïi seõ thay ñoåi theo höôùng ngöôïc laïi ñeå giöõ cho ALNS khoâng thay ñoåi).
  
• 
  Taêng ALNS ñöôïc ñònh nghóa laø söï taêng aùp löïc trong hoäp soï keùo daøi treân 20 mmHg. Khi coù gia taêng theå tích cuûa moät trong caùc thaønh phaàn noäi soï vöôït quaù khaû naêng töï ñieàu chænh daãn ñeán taêng ALNS.
  
• 
  Taêng ALNS coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng ñe doïa sinh maïng:
  

• 
  Veà huyeát ñoäng hoïc: laøm giaûm aùp löïc töôùi maùu naõo (CPP) vaø löu löôïng maùu naõo (CBF) daãn ñeán thieáu maùu cuïc boä naõo vaø toån thöông khoâng hoài phuïc.
  

• 
  CPP = MAP – ICP
  
  (CPP: aùp löïc töôùi maùu naõo; MAP: huyeát aùp ñoäng maïch trung bình; ICP: aùp löïc noäi soï).
  
• 
  CBF = CPP/CVR
  
  (CBF: löu löôïng maùu naõo; CPP: aùp löïc töôùi maùu naõo; CVR: söùc caûn maïch maùu naõo).
  
• 
  CVR = k  l  v/d⁴
  
  (CVR: söùc caûn maïch maùu naõo; k: haèng soá; l: ñoä daøi maïch maùu; v: ñoä nhôùt cuûa maùu; d: ñöôøng kính cuûa maïch maùu).
  

• 
  Veà cô hoïc: laøm thoaùt vò – tuït naõo vaøo caùc vaøo caùc loã töï do trong hoäp soï, xeù raùch caùc maïch maùu naõo gaây traàm troïng theâm thieáu maùu cuïc boä naõo vaø cuoái cuøng laø toån thöông khoâng hoài phuïc.
  

2. 
   NGUYEÂN NHAÂN
   

• 
  Taêng ALNS thöôøng gaëp taïi khoa HSTC, coù theå do nhieàu nguyeân nhaân:
  

• 
  Chaán thöông soï naõo (CTSN) naëng (khoaûng 70% tröôøng hôïp CTSN naëng coù taêng ALNS).
  
• 
  Ñoät quî: coù töø 10 – 50 % tröôøng hôïp ñoät quî coù taêng ALNS.
  

• 
  Ñoät quî xuaát huyeát (trong naõo, trong naõo thaát, döôùi maøng nheän…).
  
• 
  Ñoät quî thieáu maùu (thöôøng laø nhuõn naõo dieän roäng).
  

• 
  Vieâm naõo maøng naõo (bao goàm caû absceøss naõo).
  
• 
  U naõo maøng naõo.
  
• 
  Naõo uùng thuyû (traøn dòch naõo thaát) baåm sinh hoaëc maéc phaûi.
  
• 
  Beänh toaøn thaân:
  

• 
  Hoân meâ sau ngöng tuaàn hoaøn hoâ haáp.
  
• 
  Hoân meâ gan.
  
• 
  Giaûm Natri maùu nghieâm troïng.
  

3. 
   TIEÁP CAÄN LAÂM SAØNG
   

Chuù yù taïi khoa Hoài Söùc Tích Cöïc

• 
  Caàn nghó ngay ñeán coù theå coù taêng ALNS khi tieáp nhaän moät BN CTSN naëng, ñoät quïy tieán trieån nhanh, giaûm Natri maùu coù daáu thaàn kinh … vaø truy tìm, phaùt hieän caùc daáu hieäu laâm saøng nghi ngôø, tieán haønh ngay vieäc chuïp CT – Scan naõo
  
• 
  Caùc daáu hieäu laâm saøng cuaû H/C taêng ALNS phuï thuoäc vaøo nguyeân nhaân gaây taêng ALNS vaø toác ñoä tieán trieån cuaû ALNS.
  
• 
  Beänh caûnh khoâng hoaøn toaøn töông xöùng vôùi möùc ñoä ALNS ño ñöôïc vaø tính traàm troïng cuaû taêng ALNS:
  

• 
  Coù theå coù caùc bieåu hieän cuaû thoaùt vò – tuït naõo cheát ngöôøi khi ALNS ño ñöôïc khoâng cao nhieàu trong CTSN naëng (20 – 25 mmHg).
  
• 
  Coù theå chæ coù nhöõng bieåu hieän: nhöùc ñaàu, noân oùi, nguû gaø nhöng khi ño ALNS thì ñaõ thaáy raát cao trong traøn dòch naõo thaát maïn ( 90 mmHg).
  

Nhöõng daáu hieäu laâm saøng xuaát hieän sôùm

• 
  Nhöùc ñaàu lan toaû, döõ doäi vaø lieân tuïc.
  
• 
  Roái loaïn yù thöùc ôû nhieàu möùc ñoä: ngaùp, nguû gaø, laãn loän vaø hoân meâ.
  
• 
  Noân oùi, noân voït maø khoâng coù buoàn noân.
  
• 
  Tam chöùng Cushing: taêng huyeát aùp, maïch chaäm, roái loaïn nhòp thôû.
  
• 
  Xuaát huyeát voõng maïc (trong taêng ALNS ñoät ngoät)
  
• 
  Phuø gai thò.
  
• 
  Phuø phoåi thaàn kinh (thöôøng trong taêng ALNS nghieâm troïng vaø ñoät ngoät).
  

Nhöõng phaùt hieän muoän hôn (hoäi chöùng thoaùt vò naõo)

• 
  Hoân meâ tieán trieån nhanh (ñieåm Glasgow tuït nhanh).
  
• 
  Roái loaïn thaàn kinh thöïc vaät sôùm: roái loaïn vaän maïch (tuït giaûm HA), roái loaïn thaân nhieät (soát cao), roái loaïn nhòp thôû roõ (thôû nhanh saâu hoaëc raát chaäm).
  
• 
  Roái loaïn tröông tröông löïc cô lan toûa: côn goàng duoãi, xoaén vaën, …
  
• 
  Daáu thaàn kinh khu truù tieán trieån nhanh: giaõn ñoàng töû moät beân hoaëc hai beân.
  

CT – scan naõo

• 
  Hình aûnh C.T scan naõo cho giaù trò chaån ñoaùn sôùm vaø tin caäy tình traïng taêng ALNS, nhaát laø trong hoaøn caûnh chöa thöïc hieän ñöôïc ño ALNS vaø/hoaëc khoâng theå khaùm, theo doõi baèng laâm saøng (meâ saâu, thôû maùy…). Hôn nöõa coøn cho pheùp tìm nguyeân nhaân gaây taêng ALNS vaø theo doõi tieán trieån theo thôøi gian.
  
• 
  Trong HC taêng ALNS, hình aûnh C.T scan naõo coù theå cho thaáy:
  

• 
  Hình aûnh khoái choaùn choã treân leàu, ñöôøng giöõa, hoá sau…
  
• 
  Hình aûnh caùc raõnh voû naõo bò xoùa, caùc beå dòch naõo tuûy bò ñeø saäp, ñöôøng giöõa leäch khi coù phuø naõo hoaëc khoái choaùn choã gaây haäu quaû ñaùng keå
  
• 
  Hình aûnh naõo thaát giaõn khi ñöôøng ñi cuûa dòch naõo tuûy bò taéc.
  

Ño aùp löïc noäi soï

• 
  Chaån ñoaùn taêng ALNS coù theå döïa vaøo laâm saøng (beänh söû, khaùm), CT – Scan naõo nhöng chæ coù theå xaùc ñònh baèng ño ALNS xaâm nhaäp hoaëc khoâng xaâm nhaäp.
  
• 
  Neáu coù theå ñöôïc, toát nhaát laø ño ALNS xaâm nhaäp baèng caùch ñaët catheter vaøo naõo thaát vaøo naõo thaát beân sau khi khoan soï, cho pheùp xaùc ñònh chính xaùc möùc ALNS, theo doõi lieân tuïc vaø ñieàu trò taêng ALNS baèng phöông phaùp daãn löu dòch naõo tuûy hay duøng thuoác … . Tuy nhieân thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå (phaãu thuaät vieân tieán haønh) vaø coù theå coù nhieàu bieán chöùng nguy hieåm (nhieãm truøng, chaûy maùu…).
  
• 
  Coù theå ño vaø theo doõi ALNS khoâng xaâm nhaäp baèng sieâu aâm xuyeân soï, moät bieän phaùp raát coù ích, ñaày höùa heïn.
  

4. 
   TIEÁP CAÄN ÑIEÀU TRÒ
   

1. 
   Nguyeân taéc
   

• 
  Muïc tieâu: kieåm soaùt ñöôïc ALNS maø khoâng laøm giaûm löu löôïng maùu naõo.
  
• 
  Ñieàu trò theo töøng böôùc, baét ñaàu töø caùc bieän phaùp ñôn giaûn (ít coù khaû naêng coù bieán chöùng) ñeán caùc bieän phaùp can thieäp phöùc taïp hôn (coù nhieàu nguy cô hôn).
  
• 
  Tröôùc tieân laø ñaûm baûo löu thoâng ñöôøng thôû (Airway), thieát laäp thoâng khí bình thöôøng (Breathing) vaø duy trì HA taâm thu lôùn hôn 90 mmHg (Circulation).
  
• 
  Tìm caùch ñieàu trò nguyeân nhaân neáu coù theå (phaãu thuaät laáy boû khoái choaùn choã…).
  

2. 
   Caùc böôùc ñieàu trò taïi khoa Hoài Söùc Tích Cöïc
   

• 
  Muïc tieâu: taïo thuaän lôïi cho löu thoâng töø heä tónh maïch naõo veà heä tuaàn hoaøn.
  
• 
  Bieän phaùp:
  

• 
  Tö theá Fowler (ñaàu cao 30⁰) neáu khoâng coù roái loaïn huyeát ñoäng,
  
• 
  Giöõ coå ôû vò trí trung gian (truïc ñaàu – coå thaúng),
  
• 
  Traùnh ñeø eùp vaøo tónh maïch caûnh (daây coá ñònh NKQ).
  

• 
  Muïc tieâu: yeân tónh (khoâng coøn moät cöû ñoäng chuû ñoäng naøo), thôû theo maùy maø khoâng laøm tuït HA nhaèm giaûm nhu caàu tieâu thuï oxy cuûa naõo vaø traùnh nguy cô laøm taêng ALNS (vaät vaõ, choáng oáng NKQ, choáng maùy thôû…).
  
• 
  Bieän phaùp:
  

• 
  Duøng an thaàn giaûm ñau vaø giaõn cô ngay töø luùc ñaët NKQ theå thôû maùy.
  
• 
  Duy trì an thaàn giaûm ñau (yeân tónh, thôû theo maùy) cho ñeán khi oån ñònh.
  
• 
  Chuù yù taêng lieàu an thaàn giaûm ñau vaø söû duïng giaõn cô khi chaêm soùc ñöôøng thôû (huùt ñôøm gaây kích thích), khi thay ñoåi tö theá (thay ga giöôøng), vaän chuyeån (chuïp CT), neáu caàn coù theå keát hôïp gaây teâ ñöôøng thôû baèng lidocain 2% 2 – 4 ml nhoû gioït qua NKQ.
  

• 
  Muïc tieâu: laøm giaûm nheï PaCO₂ (PCO₂ = 30 – 35 mmHg) qua ñoù laøm co maïch giaûm bôùt löu löôïng maùu naõo trong 24 giôø ñaàu sau ñoù ñöa veà gaàn giaù trò bình thöôøng (35 – 40 mmHg). Ñaûm baûo PaO₂ = 60 – 90 mmHg (SpO₂>90%) vaø SjO₂ = 55 – 71 %.
  
• 
  Bieän phaùp: thôû maùy kieåm soaùt.
  

• 
  Neân choïn mode thôû Volume Assit/Control (V_T: 10 – 15ml/kg; f: 10 – 16l/p duy trì PaCO₂ = 30 – 35mmHg) luùc baét ñaàu thôû maùy ñeå coù theå vöøa ñaûm baûo an toaøn (BN duøng giaõn cô) vöøa traùnh choáng maùy khi thuoác giaõn cô heát taùc duïng (thöôøng sau 1 giôø) coù theå laøm taêng ALNS. Khi BN baét ñaàu thôû laïi hieäu quaû coù theå choïn mode hoã trôï khaùc nhö SIMV hay PSV.
  
• 
  Khoâng duøng PEEP (vì coù theå laøm taêng ALNS) neáu khoâng coù keøm theo giaûm oxy hoùa maùu nghieâm troïng (PaO₂/FiO₂ < 200). Khi coù phuø phoåi thaàn kinh, caàn thaän troïng taêng PEEP 2 – 3 cmH₂O/laàn/ 30 phuùt keát hôïp vôùi FiO₂ = 100% vaø tìm caùch giaûi quyeát nguyeân nhaân taêng ALNS sôùm.
  
• 
  Traùnh PaCO₂ < 25 mmHg hoaëc < 30 mmHg nhöng keùo daøi nhieàu ngaøy coù theå gaây co thaét maïch naõo nghieâm troïng.
  

• 
  Muïc tieâu: ñaûm baûo cho aùp löïc töôùi maùu naõo > 70 mmHg vaø < 130 mmHg.
  
• 
  Bieän phaùp:
  

• 
  Neáu coù tuït HA (HA taâm thu < 90 mmHg)
  
• 
  Duøng thuoác vaän maïch sôùm: Dopamin, Noradrenalin.
  
• 
  Buø theå tích dòch löu haønh baèng caùc loaïi dòch tinh theå vaø keo.
  

• 
  Neáu coù taêng HA:
  

• 
  HA taâm thu >180 mmHg hoaëc HA taâm tröông > 105 mmHg (ít nhaát trong 02 laàn ño caùch nhau trong 5 phuùt) thì caàn söû duïng thuoác haï HA ñöôøng TM nhö: Nitroprusside, Labetalol, Esmolol, Enalapril hoaëc Furosemid, Nicardipin tuøy theo tính nghieâm troïng cuûa beänh (toån thöông cô quan ñích, toác ñoä tieán trieån), tieàn söû THA vaø duøng thuoác tröôùc ñoù. Khoâng neân giaûm huyeát aùp quaù 25% trong voøng 24 giôø.
  
• 
  HA taâm thu < 180 mmHg hoaëc HA taâm tröông < 105 mmHg thì neân trì hoaõn vieäc ñieàu trò THA ít nhaát trong 24 – 72 giôø sau vaø vieäc söû duïng caùc thuoác haï HA ñöôøng uoáng tuøy thuoäc vaøo beänh neàn coù saün cuøng vôùi caùc choáng chæ ñònh cuûa thuoác.
  

• 
  Muïc tieâu: gaây lôïi tieåu thaåm thaáu, keùo nöôùc ra khoûi moâ naõo qua ñoù laøm giaûm ALNS (taùc duïng sau 45 phuùt, keùo daøi töø 4 – 6giôø), maët khaùc coøn laøm taêng theå tích löu haønh, giaûm ñoä nhôùt cuûa maùu (taùc duïng töùc thì). Coù theå keát hôïp vôùi thuoác lôïi tieåu quai (lasic) laøm taêng hieäu quaû cuûa mannitol.
  
• 
  Caùch duøng vaø chuù yù khi duøng:
  

• 
  Mannitol 20% lieàu 1 - 1,5 g/kg bolus tónh maïch, chia laøm 4 laàn /ngaøy.
  
• 
  Coù theå duøng khi nghi ngôø coù taêng ALNS quan troïng (daáu hieäu laâm saøng cuûa thoaùt vò naõo, hoân meâ tieán trieån nhanh khoâng giaûi thích ñöôïc do caùc nguyeân nhaân ngoaøi soï)
  
• 
  Khoâng duøng keùo daøi quaù 03 ngaøy, khoâng söû duïng khi Hct <30% vaø caàn traùnh giaûm theå tích dòch löu haønh baèng truyeàn dòch thay theá.
  
• 
  Aùp löïc thaåm thaáu huyeát töông ño ñöôïc (osmolarity) neân giöõ < 320 mOsmol/kg.
  

• 
  Muïc tieâu: giaûm toái ña möùc ñoä tieâu thuï oxy cuûa naõo (CMRO₂) daãn ñeán giaûm löu löôïng maùu naõo (CBF).
  
• 
  Chæ ñònh: khi caùc bieän phaùp khaùc ñaõ aùp duïng maø chöa kieåm soaùt ñöôïc ALNS (choïn löïa thöù hai) vaø huyeát ñoäng vaãn coøn oån ñònh.
  
• 
  Caùch duøng: Pentobarbital
  

• 
  Khôûi meâ: 5 – 7 mg/kg TM trong 5 phuùt.
  
• 
  Duy trì: 1 – 2 mg/kg/ giôø truyeàn TM.
  
• 
  Chuù yù: coù theå daãn ñeán tuït giaûm HA vaø cung löôïng tim
  

• 
  Corticosteroids:
  

• 
  Coù theå coù hieäu quaû trong moät soá tröôøng hôïp taêng ALNS lieân quan ñeán U naõo nguyeân phaùt hay di caên, aùp xe naõo, chaán thöông ñaàu.
  
• 
  Lieàu löôïng: Dexamethasone 4-6 mg moãi 6 giôø tieâm tónh maïch.
  

• 
  Dung dòch muoái öu tröông 1,25 – 3 %:
  

• 
  Ñöôïc caân nhaéc khi khoâng theå duøng Mannitol (suy thaän do Mannitol).
  
• 
  Coù theå coù hieäu quaû treân nhoùm taêng ALNS coù giaûm Natri maùu, giaûm theå tích löu haønh.
  

• 
  Haï thaân nhieät:
  

• 
  Neân söû duïng khi coù soát vaø caàn thieát keát hôïp caùc bieän phaùp vaät lyù vaø hoùa döôïc nhaèm giaûm toác ñoä chuyeån hoùa naõo vaø nhu caàu tieâu thuï oxy naõo.
  
• 
  Haï thaân nhieät quaù möùc (<35⁰C) chöa coù baèng chöùng roõ raøng veà taùc duïng nhöng coù theå coù nhieàu bieán chöùngï neân khoâng ñöôïc khuyeán caùo.
  

• 
  Daãn löu dòch naõo tuûy:
  

• 
  Qua heä thoáng ñaët catheter naõo thaát beân ñeå ño ALNS coù theå daãn löu dòch naõo tuûy neáu ALNS vöôït quaù giôùi haïn 20 – 25 mmHg.
  
• 
  Chæ neân duøng bieän phaùp naøy khi khoâng theå kieåm soaùt ALNS baèng caùc bieän phaùp khaùc (do coù nhieàu nguy cô nhieãm truøng vaø chaûy maùu) hoaëc ñang coù saün heä thoáng ño ALNS qua naõo thaát.
  

-------

Taát caû caùc tröôøng hôïp coù nhöõng daáu hieäu baát thöôøng ñoät ngoät khoâng giaûi thích ñöôïc ñeàu phaûi nghó tôùi ngoä ñoäc caáp.

1. 
   Caùc böôùc caàn tieán haønh ñeå chaån ñoaùn moät tröôøng hôïp NÑC:
   

• 
  Tieàn söû taâm thaàn cuûa baûn thaân vaø gia ñình, tieàn söû beänh, caùc thuoác ñang duøng, caùc maâu thuaãn trong gia ñình, baïn beø, nôi laøm vieäc…
  
• 
  Beänh söû duøng thuoác hoaëc chaát ñoäc: teân, soá löôïng, ñöôøng duøng, thôøi gian duøng.
  
• 
  Kieåm tra caùc daáu veát chaát ñoäc coøn soùt laïi trong tuùi quaàn aùo, treân ngöôøi (maøu saéc, tính chaát, muøi vò), yeâu caàu cung caáp caùc baèng chöùng ngoä ñoäc (voû thuoác, voû chai loï…).
  

• 
  Ñaùnh giaù nhanh choùng caùc daáu hieäu sinh toàn: hoâ haáp, huyeát ñoäng, yù thöùc.
  
• 
  Ñònh höôùng caùc hoäi chöùng ngoä ñoäc:
  

• 
  Trieäu chöùng: noùi saûng, tim nhanh, da khoâ, ñoû, ñoàng töû giaõn coá ñònh, taêng huyeát aùp, buïng chöôùng, giaûm co boùp cô trôn, öù tieåu, kích thích co giaät, aûo giaùc, suy hoâ haáp.
  
• 
  Thuoác vaø chaát ñoäc: atropin, beladon, scopolamin, khaùng histamin, thuoác choáng traàm caûm, laù caø ñoäc döôïc...
  

• 
  Trieäu chöùng:
  

• 
  Muscarin: taêng tieát nöôùc boït, nöôùc maét, moà hoâi, ñoàng töû co, noân, coø cöû, æa chaûy, tim chaäm hoaëc nhanh, haï hay taêng huyeát aùp, roái loaïn nhìn, ñaùi khoâng töï chuû.
  
• 
  Nicotin: co giaät cô, yeáu hay lieät cô, chuoät ruùt, suy hoâ haáp, phuø phoåi caáp, tim nhanh, taêng huyeát aùp.
  
• 
  Thaàn kinh trung öông: vaät vaõ, kích thích, maát ñieàu hoøa vaän ñoäng, co giaät, maát nguû, hoân meâ, maát phaûn xaï thaàn kinh.
  

• 
  Thuoác vaø chaát ñoäc: phospho höõu cô vaø carbamat, physostignin.
  

• 
  Trieäu chöùng: kích thích, co giaät, taêng huyeát aùp, tim nhanh, aûo giaùc, coù theå coù loaïn nhòp, haï huyeát aùp vôùi caffein.
  
• 
  Thuoác vaø chaát ñoäc: amphetamin, amynophyllin, caffein, cocain, dopamin, ephedrin, adrenalin, phencyclidin.
  

• 
  Trieäu chöùng:
  

• 
  Lôø ñôø, hoân meâ, ñoàng töû co nhoû, thôû chaäm hoaëc ngöøng thôû, haï huyeát aùp.
  
• 
  Vôùi normeperidin: run raåy, phaán khích, co giaät.
  
• 
  Ñaùp öùng vôùi naloxon: daõn ñoàng töû, thôû nhanh leân, tænh hôn.
  

• 
  Thuoác vaø chaát ñoäc: nhoùm opioid (heroin, opi, codein, morphin, methadon, normeperidin, fantanyl...)
  

• 
  Hoäi chöùng Pakinson: noùi khoù, loaïn ngoân, côn vaän nhaõn caàu, cöùng ñô, run raåy, veïo coå, öôõn cong ngöôøi, la heùt, cöùng haøm, co thaét thanh haàu...
  
• 
  Thuoác vaø ñoäc chaát: acetophenazin, butaperazin, chlorpromazin, haloperidol, promazin, trifluoperazin...
  

• 
  Trieäu chöùng: ñau ñaàu, noân, buoàn noân, choùng maët, khoù thôû, cogiaät, hoân meâ, da tím ñoû, vieâm daï daøy ruoät, maùu maøu chocolate (methemoglobin) hoaëc ñoû töôi (cyanhemoglobin).
  
• 
  Thuoác vaø chaát ñoäc: carbon monocid, cyanid, saén.
  

Caùc thuoác vaø chaát ñoäc gaây suy hoâ haáp

Caùc thuoác vaø chaát ñoäc gaây ra thay ñoåi kích thöôùc ñoàng töû


Co ñoàng töû	Giaõn ñoàng töû
Clonidin Opiat Phospho höõu cô Carbamat Nicotin Physostigmin Pilocarpin	Amphetamin vaø daãn chaát Cocain Dopamin Nicotin Khaùng histamin Atropin vaø caùc thuoác cuøng nhoùm khaùc Choáng traàm caûm 3 voøng


Caùc thuoác vaø chaát ñoäc gaây ra thay ñoåi glycemie

• 
  Coâng thöùc maùu.
  
• 
  Ño aùp löïc thaåm thaáu maùu vaø tính khoaûng troáng thaåm thaáu.
  
• 
  Glycemie
  
• 
  Bun, creatinin
  
• 
  Ion ñoà, khoaûng troáng anion
  
• 
  Men gan, chöùc naêng gan
  
• 
  Khí maùu ñoäng maïch
  
• 
  ECG, XQ tim phoåi
  

• 
  Caên cöù vaøo tieàn söû - beänh söû, caùc baèng chöùng thu ñöôïc, caùc daáu hieäu laâm saøng ñaëc tröng maø quyeát ñònh tìm thuoác hoaëc ñoäc chaát gì, beänh phaåm laø gì.
  
• 
  Neáu xeùt nghieäm ñoäc chaát aâm tính cuõng khoâng loaïi tröø ñöôïc ngoä ñoäc.
  

• 
  Naloxon 0.4mg x 1 oáng tónh maïch neáu nghi ngôø ngoä ñoäc opiat.
  
• 
  Flumazenil 0.2mg x 1 oáng neáu nghi ngôø ngoä ñoäc benzodiazepin.
  

2. 
   Ñieàu trò NÑC:
   

1. 
   Nhanh choùng ñaùnh giaù vaø baûo ñaûm sinh hieäu theo 3 böôùc A – B - C
   

B – Breathing

C – Circulation

2. 
   Ñieàu trò ban ñaàu theo kinh nghieäm:
   

• 
  Nhöõng beänh nhaân roái loaïn yù thöùc khoâng roõ nguyeân nhaân coù 4 tröôøng hôïp deã bò boû soùt laø giaûm oxy maùu, ngoä ñoäc opioid, haï ñöôøng huyeát, beänh naõo Wernicke, nhöõng tröôøng hôïp naøy deã daøng ñieàu trò maø khoâng gaây taùc duïng phuï ñaùng keå, vì vaäy neân xem xeùt duøng caùc bieän phaùp sau:
  

• 
  Thôû oxy.
  
• 
  Naloxon 1-2 mg tieâm tónh maïch khi hoân meâ keøm giaûm thoâng khí.
  

• 
  Coù theå caàn nhöõng lieàu Naloxon theâm vaøo (bolus ngaét quaõng lieàu baèng 2/3 lieàu taùc duïng hoaëc truyeàn lieân tuïc) ñeå duy trì möùc thoâng khí bình thöôøng.
  

• 
  Thiamin 100 mg tieâm tónh maïch hoaëc baép thòt.
  
• 
  Dextro 50% 50 ml tieâm tónh maïch.
  

3. 
   Loaïi tröø chaát ñoäc khoûi cô theå:
   

Röûa lieân tuïc baèng nöôùc saïch hoaëc nöôùc muoái sinh lyù töø 10-15 phuùt.

Coù theå duøng nöôùc aám, neáu soá löôïng röûa > 5L thì duøng NaCL 4.5%o hoaëc 9%o, toát hôn thì duøng dung dòch than hoaït (10g than hoaït trong 1 lit nöôùc) ñeå röûa. Röûa ñeán khi nöôùc trong hoaëc heát muøi ñoäc chaát. Coù theå röûa laïi sau 3 – 4 giôø neáu caàn.

Chuù yù: beänh nhaân hoân meâ caàn ñaët NKQ, co giaät caàn duøng thuoác choáng co giaät tröôùc khi röûa.

Khoâng röûa daï daøy ôû beänh nhaân ngoä ñoäc chaát aên moøn, xaêng – daàu.

• 
  Haáp phuï caùc chaát ñoäc trong daï daøy – ruoät laøm cho caùc chaát ñoäc giaûm haáp thu vaøo caùc moâ vaø taêng thaûi tröø.
  
• 
  Taïo ra moät gradien noàng ñoä ngang qua haøng raøo daï daøy ruoät (“GI dialysis”) neân taêng thaûi tröø chaát ñoäc qua ruoät.
  
• 
  Gaén vôùi chaát ñoäc trong maät, phaù vôõ voøng tuaàn hoaøn gan – ruoät.
  

• 
  1g/kg pha loaõng vôùi nöôùc (tæ leä 1:5) bôm vaøo daï daøy ngay sau khi röûa.
  
• 
  Coù theå nhaéc laïi vôùi lieàu 0.25 – 0.5g/kg moãi 4 giôø neáu caàn (ngoä ñoäc soá löôïng lôùn, ngoä ñoäc caùc chaát phoùng thích chaäm vaøo daï daøy-ruoät, nhöõng chaát ñoäc laøm giaûm chöùc naêng ruoät).
  

• 
  Thöôøng phoái hôïp vôùi than hoaït sau khi ñaõ röûa daï daøy.
  
• 
  Duøng: Sorbitol 70% 1g/kg (1-2ml/kg) coù theå troän ngay vôùi than hoaït.
  

4. 
   Caùc bieän phaùp gia taêng thaûi tröø chaát ñoäc:
   

• 
  Duøng cho caùc chaát ñoäc ñaøo thaûi qua thaän: aconitin (phuï töû), caùc thuoác choáng soát reùt toång hôïp, caùc nhoùm barbituric, baryum, chloroform, digitalin, caùc hoùc moân tuyeán giaùp, IMAO, imipramin vaø caùc daãn xuaát, procainamid, quinin…
  
• 
  Phöông phaùp: söû duïng moät löôïng lôùn dòch (3000ml/m2 dieän tích cô theå/24 giôø), duøng glucose 5% vaø NaCl 0,9% theo tyû leä 2 :1, tieâm tónh maïch, phoái hôïp vôùi dung dòch manitol 10% - 10 ml/kg hoaëc furosemid 2 mg/kg/ngaøy.
  

• 
  Cô cheá: chæ caùc chaát khoâng ion hoùa môùi vaän chuyeån töï do qua maøng teá baøo, caùc ion seõ bò giöõ laïi trong caùc khoang dòch maø chuùng hình thaønh. Caùc chaát ñoäc laø acid yeáu trong moâi tröôøng PH nöôùc tieåu sinh lyù seõ khoâng phaân ly thaønh ion, khi kieàm hoùa nöôùc tieåu chuùng seõ ñöôïc ion hoùa vaø khoâng ñöôïc taùi haáp thu neân seõ taêng ñaøo thaûi qua nöôùc tieåu (“ion trapping”), ñoàng thôøi taïo 1 gradien noàng ñoä giöõa maùu vaø nöôùc tieåu neân cuõng taêng ñaøo thaûi.
  
• 
  Caùc thuoác vaø chaát ñoäc: barbituric, choáng traàm caûm 3 voøng, salixylat.
  
• 
  Phöông phaùp: NaHCO₃ bolus 1-2 meq/kg, theo sau baèng bolus ngaét quaõng hoaëc truyeàn tónh maïch ñeå duy trì PH nöôùc tieåu 7.5 – 8.0 vaø PH maùu khoâng ñöôïc vöôït quaù 7.5 – 7.55
  
• 
  Taùc duïng phuï: suy tim öù ñoïng, phuø phoåi, thay ñoåi PH, giaûmï K⁺ traàm troïng. ngoä ñoäc barbituric, choáng traàm caûm 3 voøng, hoaëc salixylat.
  

5. 
   Giaûi ñoäc ñaëc hieäu: chæ duøng khi bieát chaéc chaén chaát ñoäc.
   

Caùc chaát giaûi ñoäc ñaëc hieäu

-----------

1. 
   BEÄNH HOÏC
   

1. 
   Khaùi nieäm:
   

• 
  Ngoä ñoäc caáp laø beänh caûnh laâm saøng xaûy ra khi bò nhieãm 1 ñoäc chaát naøo ñoù.
  
• 
  Ñoäc chaát coù theå laø hoaù chaát coâng nghieäp (ví duï a xít...), hoaù chaát duøng trong noâng nghieäp (thuoác tröø saâu, dieät coû, dieät chuoät…), hoaù chaát gia duïng (chaát taåy men kính, xaø phoøng, daàu pha sôn...), thuoác chöõa beänh (caû ñoâng döôïc), ñoäng vaät, thöïc vaät, noïc ñoäc ñoäng vaät, coân truøng (raén caén, ong ñoát...)...
  

2. 
   Caùc ngoä ñoäc caáp thöôøng gaëp:
   

• 
  Thuoác nguû, an thaàn: seduxen, gardenal, meprobamat…
  
• 
  Thuoác lieät haïch thaàn kinh: aminazin…
  
• 
  Ma tuyù: heroin, thuoác phieän…
  
• 
  Hoaù chaát coâng nghieäp: a xít, kieàm maïnh, caùc dung moâi...
  
• 
  Thuoác chuoät: ñaëc bieät caùc loaïi thuoác chuoät nhaäp laäu vôùi caùc trieäu chöùng ngoä ñoäc caáp chuû yeáu laø gaây co giaät…
  
• 
  Thuoác tröø saâu: phosphor höõu cô vaãn laø loaïi thöôøng gaëp vaø gaây caùc roái loaïn naëng neà. Trong nhoùm naøy cuõng coù nhieàu loaïi hoùa chaát gaây co giaät.
  
• 
  Caùc hoùa chaát söû duïng trong gia ñình (nöôùc taåy men kính, xaø phoøng, a xít acquy, xuùt aên da ...).
  

3. 
   Sinh lyù beänh:
   

• 
  Ñoäc chaát coù theå aûnh höôûng tôùi taát caû caùc cô quan cuûa cô theå, daãn ñeán caùc roái loaïn caùc chöùc naêng soáng, ngoä ñoäc naëng thöôøng daãn ñeán suy ña taïng vaø töû vong. Beân caïnh ñoù, ñoäc chaát cuõng coù theå coù taùc ñoäng ñaëc hieäu leân caùc cô quan chöùc naêng soáng quan troïng (tim, phoåi, naõo, thaän) daãn ñeán suy suïp vaø töû vong nhanh choùng. Cuõng nhieàu khi beänh nhaân khoâng cheát vì baûn thaân taùc ñoäng cuûa ñoäc chaát maø laïi töû vong vì caùc bieán chöùng nhö: saëc vaøo phoåi, tuït löôõi gaây suy hoâ haáp...
  

4. 
   Trieäu chöùng:
   

• 
  Heä thaàn kinh:
  

• 
  Co giaät, thöôøng laø co giaät toaøn thaân, laø tình traïng toái caáp cöùu caàn ñöôïc xöû trí thuoác choáng co giaät ngay laäp töùc.
  
• 
  Roái loaïn yù thöùc caùc möùc ñoä töø lô mô, nguû gaø, laãn loän, ... ñeán hoân meâ saâu.
  
• 
  Lieät cô do taùc ñoäng cuûa ñoäc chaát leân thaàn kinh ngoaïi vi... coù theå bao goàm lieät cô hoâ haáp gaây suy hoâ haáp.
  

• 
  Heä tuaàn hoaøn:
  

• 
  Loaïn nhòp: ngoaïi taâm thu thaát hoaëc nhó, nhòp nhanh (>90l/ph) hoaëc chaäm (<60l/ ph), hoaëc loaïn nhòp phöùc taïp...
  
• 
  HA taêng hoaëc giaûm. Coù theå gaëp daõn maïch toaøn thaân daãn ñeán truî maïch.
  
• 
  Suy tim, vieâm cô tim nhieãm ñoäc…
  

• 
  Heä hoâ haáp:
  

• 
  Khoù thôû, suy hoâ haáp: tím, thôû nhanh noâng hoaëc nhanh saâu, chaäm hoaëc ngöøng thôû ...
  
• 
  Ñoäc chaát coù theå gaây phuø phoåi caáp , suy hoâ haáp caáp tieán trieån (ARDS)…
  

• 
  Heä tieâu hoaù:
  

• 
  Ngoä ñoäc caáp coù theå gaây ñau buïng, noân möûa, æa chaûy, vieâm gan caáp, vieâm ruoät hoaïi töû caáp, thuûng taïng roãng...
  

• 
  Heä tieát nieäu: ñaùi ít, voâ nieäu do nhieàu cô cheá daãn ñeán suy thaän trong ngoä ñoäc.
  

5. 
   Xöû trí:
   

• 
  Caáp cöùu: tröôùc heát phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp caáp cöùu ñeå baûo ñaûm chöùc naêng sinh toàn theo thöù töï ABC: A – Ñöôøng thôû; B – Thoâng khí; C – Tuaàn hoaøn.
  
• 
  Loaïi boû chaát ñoäc ra khoûi cô theå:
  

• 
  Röûa daï daøy (neáu ngoä ñoäc ñöôøng uoáng) vaø bôm than hoaït. Taém röûa, goäi ñaàu, thay quaàn aùo (neáu ngoä ñoäc qua da).
  
• 
  Truyeàn dòch vaø cho thuoác lôïi tieåu.
  
• 
  Chaïy thaän nhaân taïo hoaëc loïc maøng buïng.
  

• 
  Thuoác khaùng ñoäc ñaëc hieäu: tuyø theo töøng loaïi ngoä ñoäc.
  
• 
  Hoài söùc: hoâ haáp (choáng suy hoâ haáp), tuaàn hoaøn (choáng truî maïch) vaø thaàn kinh (choáng co giaät), giöõ caân baèng noäi moâi (nöôùc ñieän giaûi, kieàm toan, thaân nhieät)
  

2. 
   CHAÊM SOÙC
   

1. 
   Nhaän ñònh: caùc nguy cô de doaï tính maïng caàn can thieäp ngay: ngöøng thôû hoaëc thôû Chaäm quaù möùc (< 8 nhòp/p), co giaät, loaïn nhòp tim, truïy maïch ...
   
2. 
   Caùc chöùc naêng soáng:
   

• 
  Hoâ haáp:
  

• 
  Nguy cô suy hoâ haáp: hoân meâ, tuït löôõi, saëc, co giaät laø nhöõng traïng thaùi daãn ñeán suy hoâ haáp thöôøng gaëp trong ngoä ñoäc.
  
• 
  Daáu hieäu suy hoâ haáp: tím, vaõ moà hoâi, vaät vaõ hoaûng hoát...
  
• 
  Ñöôøng thôû: öù ñoïng ñôøm daõi, tuït löôõi, raêng giaû, thöùc aên...
  
• 
  Nhòp thôû: ngoä ñoäc coù theå gaây thôû chaäm, ngöøng thôû hoaëc ngöôïc laïi thôû nhanh noâng gaây suy hoâ haáp.
  
• 
  Ño SpO₂ hay laøm XN khí maùu ñoäng maïch.
  

• 
  Tuaàn hoaøn:
  

• 
  Maïch, HA, nhòp tim (nghe tim, maùy monitoring, ghi ñieän tim). Chuù yù phaùt hieän caùc nguy cô loaïn nhòp tim.
  
• 
  Daáu hieäu soác: da laïnh, aåm, vaân tím, ñaùi ít, vaät vaõ, lo laéng…
  

• 
  Tieâu hoùa:
  

• 
  Nguy cô toån thöông ñöôøng tieâu hoùa, nguy cô haï ñöôøng huyeát.
  

• 
  Caùc daáu hieäu khaùc:
  

• 
  Co giaät hoaëc nguy cô co giaät.
  
• 
  Nhieät ñoä, yù thöùc, da nieâm maïc.
  
• 
  Nöôùc tieåu: soá löôïng, maøu saéc...
  

3. 
   Hoûi beänh söû vaø nhaän ñònh caùc daáu hieäu cuûa ngoä ñoäc:
   

• 
  Hoaøn caûnh ngoä ñoäc: töï töû, ñaàu ñoäc, tai naïn, ngoä ñoäc nhieàu laàn
  
• 
  Soá löôïng vaø thôøi gian bò ngoä ñoäc
  
• 
  Daáu hieäu ñaëc tröng cuûa caùc ngoä ñoäc: muøi thuoác saâu, ñoàng töû co, co giaät, taêng tröông löïc cô...
  
• 
  Ñöôøng ngoä ñoäc: tieâu hoùa, da, nieâm maïc...
  
• 
  Yeâu caàu gia ñình beänh nhaân thu thaäp tang vaät: bao bì, chai loï, vieân thuoác, goùi boät, thöùc aên, nöôùc uoáng nghi laø ñoäc chaát gaây gaây ñoäc cho naïn nhaân.
  

4. 
   Muïc tieâu chaêm soùc.
   

• 
  Chaêm soùc baûo ñaûm hoâ haáp:
  
• 
  Chaêm soùc baûo ñaûm tuaàn hoaøn:
  
• 
  Choáng co giaät
  
• 
  Ñieàu trò thaûi chaát ñoäc.
  
• 
  Ñieàu trò thuoác ñaëc hieäu.
  
• 
  Bilan xeùt nghieäm.
  
• 
  Bilan theo doõi.
  
• 
  Chaêm soùc cô baûn (veä sinh, aên uoáng, tö theá ...).
  

5. 
   Thöïc hieän keá hoaïch chaêm soùc:
   

• 
  Ñaûm baûo hoâ haáp: ngay töø luùc beänh nhaân vaøo vieän.
  

• 
  Tö theá naèm nghieâng an toaøn neáu BN noân, hoân meâ.
  
• 
  Huùt ñôøm daõi, ñaët canuyn mieäng neáu tuït löôõi.
  
• 
  Boùp boùng Ambu neáu ngöøng thôû hoaëc thôû yeáu.
  
• 
  Thôû oxy neáu khoù thôû, suy hoâ haáp.
  
• 
  Hoã trôï ñaët NKQ vaø thôû maùy neáu suy hoâ haáp naëng: chuaån bò duïng cuï ñaët NKQ, chuaån bò maùy thôû.
  

• 
  Ñaûm baûo tuaàn hoaøn:
  

• 
  Ñaët ñöôøng truyeàn tónh maïch ngoaïi vi.
  
• 
  Theo doõi saùt ñeå phaùt hieän kòp thôøi caùc tình traïng loaïn nhòp vaø tuït huyeát aùp.
  
• 
  Neáu tuït HA: truyeàn dòch hoaëc keát hôïp truyeàn thuoác naâng HA tuøy theo töøng tröôøng hôïp cuï theå.
  
• 
  Chuaån bò duïng cuï vaø hoã trôï BS laøm thuû thuaät ñaët TMTT.
  
• 
  Neáu coù rung thaát, ngöøng tim: phuï giuùp BS soác ñieän khöû rung.
  

• 
  Ñieàu trò co giaät:
  

• 
  Ñaët canuyn mieäng traùnh caén vaøo löôõi.
  
• 
  Thuoác choáng co giaät: thöïc hieän meänh leänh duøng thuoác cuûa Bs.
  

• 
  Ñieàu trò thaûi chaát ñoäc:
  

• 
  Röûa daï daøy (neáu ngoä ñoäc ñöôøng uoáng vaø ñeán sôùm tröôùc 6 giôø):
  

• 
  Chuaån bò duïng cuï vaø thöïc hieän röûa daï daøy ñuùng kyõ thuaät.
  
• 
  Than hoaït 1-2 g/kg caân naëng vaø sorbitol 2-4 g/kg caân naëng.
  

• 
  Goäi ñaàu, taém, thay quaàn aùo (neáu ngoä ñoäc qua da)
  
• 
  Chuaån bò chaïy thaän nhaân taïo, loïc maøng buïng, loïc maùu ñoái vôùi caùc ngoä ñoäc coù chæ ñònh.
  

• 
  Ñieàu trò thuoác ñaëc hieäu: tuøy theo loaïi ngoä ñoäc vaø chæ ñònh cuûa BS.
  

• 
  Seduxen: Anexat
  
• 
  Thuoác phieän: Naloxon
  
• 
  Thuoác tröø saâu PPHC: PAM, Atropin.
  

• 
  Bilan xeùt nghieäm:
  

• 
  Xeùt nghieäm cô baûn: CTM, Ion, Ure, ñöôøng maùu vaø moät soá xeùt nghieäm khaùc tuøy theo loaïi ngoä ñoäc.
  
• 
  Xeùt nghieäm ñoäc chaát: laáy beänh phaåm xeùt nghieäm. Caùc maãu beänh phaåm caàn ñöôïc ñoùng kín, baûo quaûn caån thaän theo ñuùng caùc quy ñònh veà laáy vaø baûo quaûn beänh phaåm.
  

• 
  Dòch daï daøy: laáy 200 ml tröôùc khi röûa daï daøy, hoaëc nöôùc röûa daï daøy ñaàu tieân.
  
• 
  Nöôùc tieåu: 200 ml,
  
• 
  Maùu: laáy 2-3 maãu moãi maãu 4-5ml maùu khoâng choáng ñoâng.
  

• 
  Theo doõi: tuøy theo töøng tình traïng cuï theå cuûa beänh nhaân:
  

• 
  M, HA, nhòp thôû, SpO₂, nhieät ñoä
  
• 
  Theo doõi nöôùc tieåu 24 h
  
• 
  Caùc daáu hieäu ngoä ñoäc
  
• 
  Caùc bieán chöùng.
  

• 
  Chaêm soùc cô baûn:
  

• 
  Neáu BN hoân meâ:
  

• 
  Phoøng choáng loeùt: thay ñoåi tö theá 2 giôø 1 laàn.
  
• 
  Chuù yù veä sinh thaân theå, maét, caùc hoác töï nhieân, chaêm soùc caùc veát loeùt.
  

• 
  Cheá ñoä aên uoáng:
  

• 
  Baûo ñaûm calo vaø vitamin (thöôøng nhu caàu cao hôn bình thöôøng).
  
• 
  Baûo ñaûm nhu caàu nöôùc.
  
• 
  Tröø thôøi gian cho uoáng than hoaït (12 giôø ñaàu), caàn cho beänh nhaân aên qua ñöôøng tieâu hoùa caøng sôùm caøng toát. Vôùi ngoä ñoäc PPHC ñöôøng uoáng caàn kieâng môõ, söõa, daàu aên cho ñeán khi heát PPHC trong ñöôøng ruoät (khoaûng 3-5 ngaøy).
  

6. 
   Ñaùnh giaù keát quaû :
   

• 
  Toát:
  

• 
  Hoâ haáp vaø huyeát aùp, vaø caùc chöùc naêng soáng khaùc oån ñònh oån ñònh.
  
• 
  Caûi thieän vaø heát caùc daáu hieäu ngoä ñoäc.
  
• 
  Khoâng ñeå xaûy ra caùc bieán chöùng (saëc dòch röûa daï daøy, suy hoâ haáp do tuït löôõi...).
  

• 
  Xaáu:
  

• 
  Tình traïng hoâ haáp vaø HA khoâng oån ñònh...
  
• 
  Daáu hieäu ngoä ñoäc keùo daøi hoaëc naëng theâm.
  
• 
  Xuaát hieän caùc bieán chöùng: saëc vaøo phoåi, nhieãm truøng, roái loaïn nöôùc ñieän giaûi... haï ñöôøng maùu, loeùt moâng, löng, caùc veát tì ñeø.