Tt tin học tự nhiên và CÔng nghệ quốc gia việN ĐỊa chấT

Kết luận chương V

Các hoạt động nhân tạo ven biển ngày càng tăng phục vụ mục đích phát triển kinh tế và do nhu cầu mở rộng các khu dân cư ven biển có ảnh hưởng nhất định tới các tai biến xói lở - bồi lấp. Trước hết cần xác định các vùng ven biển- cửa sông vốn là khu vực có môi trường tự nhiên ít ổn định. Những hoạt động và khai thác qua mức các vùng đất thấp ở cửa sông sẽ có ảnh hưởng lớn tới các tuyến giao thông thuỷ nội địa và cản trở việc tiêu thoát nước lũ – loại thiên tai vốn luôn khắc nghiệt ở Miền Trung. Vì vậy, về lâu dài cần thiết có những nghiên cứu qui hoạch phát triển một cách hợp lý các khu vực dân cư tập trung, các vùng nuôi trồng thuỷ sản và các ngành nghề khác ở vùng ven biển sao cho tránh được tối đa những rủi ro, thiệt hại có thể có do thiên tai gây ra, trong đó có lũ lụt và xói lở bờ vốn thường xuyên đe doạ tới đời sông dân sinh.

1- Quảng Ngãi nằm trong vùng có kiến trúc địa chất đa dạng, lịch sử vận động và phát triển kiến tạo khá phức tạp. Các vùng đồng bằng ở Quảng Ngãi được hình thành và phát triển trên các nền đá đa nguồn gốc, có tuổi từ Proterozoi đến Neogen. Chúng được bồi đắp bởi 4 hệ thống sông chính là Trà Bồng, Trà Khúc, sông Vệ và sông Trà Câu. Trên địa hình đồng bằng ở Quảng Ngãi có các bậc thềm biển cao từ 4m đến 30m và các bậc thềm sông cao từ 4m đến 70m, mang dấu tích của quá trình phát triển lâu dài. Vùng bờ biển hiện đại có 3 kiểu đường bờ có đặc điểm khác nhau là bờ mài mòn (trên vách đá cứng), bờ xói lở - bồi tụ (chiếm chủ yếu bờ đồng bằng thấp) và bờ bồi tụ - xói lở (nằm ở các vùng cửa sông). Các quá trình xói lở - bồi tụ phát triển mạnh và gây ra tai biến khi chúng có tác động trực tiếp tới đời sống và sản xuất của con người.

2- Kết quả nghiên cứu cấu trúc địa chất bằng phương pháp thăm dò địa chấn ở các lớp địa chất khác nhau, cho thấy vật liệu bề mặt ở vùng ven biển Quảng Ngãi chủ yếu là các trầm tích Đệ tứ bở rời (gồm hủ yếu các loại cát từ cấp hạt nhỏ đến hạt thô và rất thô) rất dễ bị biến đổi bởi ngoại lực tác động (như dòng chảy, sóng, gió và hoạt động nhân tạo). Các loại trầm tích này phân bố theo lớp dầy rất khác nhau: ở ven biển Sa Huỳnh có độ dầy từ 1.5m đến 12m, trung bình dầy từ 5- 6m; ven biển cửa Mỹ Á từ 4- 12m, trung bình 7- 8m; ven biển cửa Lở từ 12- 18m, trung bình 14- 16m và ven biển cửa Đại từ 12m đến >30m ... Vật liệu từ các loại trầm tích bở rời tham gia vào chủ yếu vào chu trình chuyển động vật chất dưới tácđộng của dòng chảy, và sóng trong đó có quá trình bồi tụ - xói lở ven biển.

3- Ven biển Quảng Ngãi có đặc điểm địa mạo rất đa dạng về nguồn gốc và hình thái, trong đó những kiểu địa hình nhân tạo ngày càng phát triển phong phú, xoá nhoà dần dấu vết của thiên nhiên. Những kiểu địa hình nguồn gốc nhân tạo có vai trò tích cực là hạn chế và làm giảm thiểu các tác động xấu của thiên nhiên đối với con người, như giảm bớt tai biến xói lở, đổ lở, giảm bớt tốc độ của dòng chảy, tăng cường sức chống chịu tàn phá của các công trình xay dựng… Ngược lại, cũng có không ít những dạng địa hình nhân tạo lại có tác dụng ngược lại, làm tăng khả năng gây ra tai biến, như thu hẹp dòng chảy và cản trở thoát lũ ra biển, tạo ra các địa hình quá dốc ven sông ven biển dễ gây đổ lở, trượt lở.

4- Điều kiện động lực nội sinh giữ vai trò phông nền và rất quyết định xu hướng phát triển các kiểu địa hình trên bề mặt; chúng thường đóng góp gián tiếp vào các tai biến xói lở – bồi lấp ven biển cũng như các tai biến trong sông và trên các địa hình đồi núi. Vì vậy khi nghiên cứu các giải pháp khắc phục, không thể không tính đến những điều kiện nền móng địa chất vì nó là yếu tố cơ sở rất quan trọng đảm bảo cho độ bền vững lâu dài của các công trình và cho qui hoạch vùng phát triển luôn được ổn định.

5- Trong số các yếu tố động lực ngoại sinh có ảnh hưởng chính tới hiện tượng xói lở, di chuyển bùn cát ven bờ thì sóng có vai trò chủ đạo. Vai trò của sóng biển thể hiện rất mạnh khi xuất hiện những trường hợp cực đoan do nước dâng, triều cường và hoạt động mạnh mẽ của gió GMĐB trong các tháng cuối năm. Gió GMĐB thổi mạnh không chỉ gây ra sóng lớn mà còn gây ra hiệu ứng nước dâng cục bộ ven bờ. Cần lưu ý, các trường hợp xói lở vào các tháng XII/1999 và tháng XII/2000 chưa phải diễn ra trong những trường hợp cực đoan xấu nhất. Vì vậy cần nêu cao ý thức cảnh giác, đề phòng những trường hợp cực đoan tồi tệ hơn khi xuất hiện bão lớn hay ATNĐ trong thời kỳ nước triều cường.

6- Dòng chảy sông ngòi tập trung chủ yếu trong mùa mưa từ tháng IX- XII với đỉnh lũ cao nhất trong hai tháng X- XI, lại trùng thời kỳ có bão, ATNĐ và hoạt động tích cực của GMĐB từ phía biển. Sự tập trung ngẫu nhiên các nhân tố động lực ngoại sinh trong một thời gian ngắn có ảnh hưởng rất lớn tới tai biến xói lở ven biển. Biến động thời tiết và các nhân tố gây mưa lớn trong những năm gần đây đã gây ra nhiều tai biến nghiêm trọng ở khu vực Quảng Ngãi, trong đó có tai biến xói lở- bồi lấp ven biển.

7- Ở ven biển Quảng Ngãi, hiện tượng di cư bùn cát dọc bờ chủ yếu xẩy ra vào thời kỳ GMĐB. Hướng di chuyển chính bùn cát ven bờ trong năm là di chuyển về phía Nam. Cũng cần lưu ý là ven biển Quảng Ngãi có nhiều vũng vịnh nhỏ và địa hình ven bờ có nhiều khối núi ăn ra sát biển, vì vậy việc di chuyển này diễn ra có tính chất cục bộ ở nhiều đoạn bờ ngắn, không giống như ở các châu thổ lớn. Vì vậy cần thiết có những biện pháp chống di cư bùn cát cục bộ này trên các đoạn bờ xung yếu.

8- Các tác nhân nhân tạo có ảnh hưởng nhất định tới tai biến xói lở – bồi lấp, thông qua việc làm biến động các yếu tố địa hình tự nhiên. Hoạt động nhân tạo thường có ảnh hưởng gián tiếp tới các tai biến thông qua việc làm thay đổi mức độ hoạt động của dòng chảy mặt và khả năng chống chịu tác động tai biến của địa hình nhân tạo ở đới ven sông, ven biển. Hành vi đáng chú ý của con người hiện nay là việc xây cất quá lấn vành đai an toàn cho phép, nhiều loại địa hình nhân tạo đã cản trở việc tiêu thoát nước lũ vốn phát sinh và diễn biến rất nhanh trên khu vực đồng bằng Quảng Ngãi. Để đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội ổn định lâu dài, thì việc việc cứu đánh giá lại và xử lý các tác động tiêu cực của một số công trình xây dựng, giao thông, thuỷ lợi vv… có ảnh hưởng thúc đẩy các loại tai biến thiên nhiên, trong đó có tai biến xói lở – bồi lấp ven biển là công việc cần thiết phải làm.

9- Hiện nay đang có dấu hiệu của thời kỳ ít nước (khô hạn) và thông lệ sau đó sẽ xuất hiện chu kỳ nhiều nước với những diễn biến khó lường trước của điều kiện khí tượng – thuỷ văn, là những nhân tố động lực quan trọng trong các tai biến xói lở – bồi lấp ven sông ven biển. Một số khu vực cửa sông và vùng ven biển ở Quảng Ngãi vốn rất nhậy cảm với loại các tai biến này cần được chú ý đề phòng và chuẩn bị các phương án xử lý kịp thời. Nếu không có các giải pháp chủ động phòng tránh chắc chắn chúng sẽ gây ra những thiệt hại lớn có tác động xấu tới kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội chung của tỉnh và của Nhà nước.

Những phân tích, đánh giá ở trên đây về vai trò của các nhân tố động lực trong tai biến xói lở – bồi lấp ven biển là cơ sở khoa học đưa ra các giải pháp xử lý, phòng tránh hợp lý và có hiệu quả nhằm mục tiêu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trên cơ sở đảm bảo một môi trường bền vững.