T
Ønh: Lµo Cai vµ Lai Ch©u
T×nh tr¹ng b¶o vÖ: Vên Quèc gia
VÜ ®é: 22o16'N
Kinh ®é: 103o53'E
DiÖn tÝch: 49.584 ha
§é cao: 380-3.143 m so víi mÆt biÓn
VC§H / PVC§H:
PVC§H Fan Si Pan vµ B¾c Lµo
C¶nh quan u tiªn:
Kh«ng
M« t¶ chung
VCQT nµy cã trung t©m lµ nói Fan Si Pan trªn d·y Hoµng Liªn, lµ ®Ønh cao nhÊt ViÖt Nam víi ®é cao 3.143m so víi mÆt biÓn. VCQT bao gåm Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n tØnh Lµo Cai vµ khu ®Ò xuÊt b¶o tån thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n - Lai Ch©u ë tØnh Lai Ch©u. NÐt ®Þa h×nh næi bËt cña VCQT lµ mét d·y nói cao víi nhiÒu ®Ønh cao trªn 2.800m. Sinh c¶nh tù nhiªn chñ yÕu t¹i VCQT lµ rõng thêng xanh trªn nói thÊp vµ rõng thêng xanh trªn nói cao. ë c¸c ®ai cao, trªn ®Ønh d«ng, cã nh÷ng vïng rõng tha réng lín u thÕ bëi c¸c loµi c©y l¸ kim vµ ®ç quyªn Rhododendron spp. ë c¸c ®ai thÊp h¬n, th¶m thùc vËt tù nhiªn hÇu nh ®· bÞ xãa s¹ch do ho¹t ®éng canh t¸c n¬ng rÉy vµ ch¸y rõng, th¶m thùc vËt t¹i c¸c khu vùc nµy ®· bÞ thay thÕ bëi rõng tre nøa vµ tr¶ng c©y bôi thø sinh. HÇu nh kh«ng cßn mét chót rõng tù nhiªn nµo bªn díi ®é cao 1.000m1,2.
Khu hÖ chim: Nh÷ng nÐt chÝnh
XÐt vÒ ®é phong phó, khu hÖ chim cña VCQT Fan Si Pan cao h¬n bÊt cø n¬i nµo kh¸c t¹i ViÖt Nam. Cã ®Õn 347 loµi chim ®· ®îc ghi nhËn2, tuy nhiªn, ®iÒu nµy cã thÓ chØ phÇn nµo ph¶n ¸nh nç lùc kh¶o s¸t liªn tôc qua mét thêi gian dµi t¹i khu vùc. VCQT Fan Si Pan lµ n¬i cã sè lîng c¸c loµi chØ ph©n bè trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc cao nhÊt trong c¸c VCQT cña ViÖt Nam, trong ®ã cã 17 loµi gÇn ®©y kh«ng cã ghi nhËn ë bÊt cø VCQT nµo kh¸c: HoÐt hungTurdus rubrocanus, HoÐt ®u«i côt bông v»n Brachypteryx stellata, Oanh ®u«i nhän mµy tr¾ng Tarsiger indicus, Oanh mµy xanh Cinclidium frontale, Chµo mµo má lín Spizixos canifrons, ChÝch d¶i hung Phylloscopus pulcher, Khíu häng vµng Garrulax albogularis, Khíu mÆt ®en G. affinis, Khíu mÆt ®á Liocichla phoenicea, Häa mi ®Êt m¸ tr¾ng Pomatorhinus erythrocnemis, Khíu mµo cæ tr¾ng Yuhina diademata, Khíu má dÑt V©n Nam Paradoxornis alphonsianus, Chim s©u bông vµng Dicaeum melanoxanthum, SÎ th«ng ®Çu ®en Carduelis ambigua, SÎ hång Nªpal Carpodacus nipalensis, Má to lng ®á Haematospiza sipahi vµ SÎ má ng¾n Pyrrhula nipalensis.
C¶ bèn loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp ®îc x¸c ®Þnh cho Ph©n vïng Chim §Æc h÷u (PVC§H) Fan Si Pan vµ b¾c Lµo ®Òu ®îc ghi nhËn t¹i VCQT. Tuy nhiªn, chØ hai trong sè nµy cßn cã ghi nhËn ch¾c ch¾n trong thêi gian gÇn ®©y: ChÝch ®íp ruåi má réng Tickellia hodginsi vµ Khíu c¸nh ®á Garrulax formosus2. Hai loµi ph©n bè hÑp kia lµ Nuèc ®u«i hång Harpactes wardi vµ TrÌo c©y má vµng Sitta solangiae ®· kh«ng cã ghi nhËn nµo t¹i VCQT kÓ tõ 60 n¨m quan, vµ rÊt cã thÓ c¸c loµi nµy ®Òu ®· tuyÖt chñng t¹i VCQT do mÊt sinh c¶nh ë c¸c ®ai thÊp vµ s¨n b¾n3. VCQT Fan Si Pan lµ ®iÓm duy nhÊt ë ViÖt Nam gÇn ®©y cßn cã ghi nhËn ch¾c ch¾n vÒ loµi s¾p nguy cÊp trªn toµn cÇu lµ RÏ giun lín Gallinago nemoricola. Ngoµi ra, VCQT lµ mét khu vùc cæ chai trªn tuyÕn ®êng di c cña mét sè loµi chim ¨n thÞt. ChØ hai tuÇn trong n¨m 1997, ®· ®Õm ®îc kho¶ng 2.000 lît chim ¨n thÞt di c qua mét vÞ trÝ trong VCQT nµy4.
Loµi |
Tiªu chÝ VCQT
| T×nh tr¹ng |
VCQT kh¸c
| Ghi chó |
RÏ giun lín
Gallinago nemoricola
|
A1
|
VU
|
0
|
Mét c¸ thÓ ®îc ghi nhËn vµo th¸ng 10/1997. Mét c¶ thÓ ®îc ghi nhËn ë ®é cao 1.700m vµo th¸ng 11/1997. Ba c¸ thÓ lÇn lît ®îc quan s¸t ë vïng rõng trªn nói cao t¹i ®é cao 2.500 m vµo th¸ng 2 vµ 3/19983.
|
†§¹i bµng ®en
Aquila clanga
|
A1
|
VU
|
2
|
Quan s¸t ®îc tæng céng 15 c¸ thÓ bay qua vµo th¸ng 10/1997, vµ mét c¸ thÓ ®îc quan s¸t vµo th¸ng 11/19974. Khu vùc nµy ch¾c kh«ng thêng xuyªn cã mét quÇn thÓ ®¸ng kÓ cña loµi.
|
TrÌo c©y lng ®en
Sitta formosa
|
A1, A3
|
VU
|
3
|
Loµi nµy vµi lÇn ®îc ghi nhËn trong c¸c n¨m gÇn ®©y trong c¸c vïng rõng thêng xanh ë ®é cao tõ 1.400 ®Õn 1.900m2,3.
|
†Thiªn ®êng ®u«i ®en
Terpsiphone actrocaudata
|
A1
|
NT
|
1
|
Mét con trèng víi bé l«ng trong mïa di c ®îc quan s¸t vµo th¸ng 5/20003. Tuy nhiªn, khu vùc nµy kh«ng cã vÎ thêng xuyªn cã mét quÇn thÓ ®¸ng kÓ cña loµi.
|
ChÝch ®íp ruåi má réng
Tickellia hodgsoni
|
A2
|
|
2
|
Loµi nµy vµi lÇn ®îc ghi nhËn trong c¸c n¨m gÇn ®©y trong c¸c vïng rõng thêng xanh nói cao ë ®é cao tõ 2.100 ®Õn 2.400 m2,3.
|
Khíu c¸nh ®á
Garrulax formosus
|
A2
|
|
0
|
Loµi nµy ®îc ghi nhËn ë vïng rõng thêng xanh nói cao t¹i ®é cao 2.650m vµo th¸ng 12/19965.
|
Ghi chó: † = kh«ng kh¼ng ®Þnh thêng xuyªn ph©n bè víi sè lîng ®¸ng kÓ.
Loµi chØ ph©n bè trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc: Khu vùc nµy ®¸p øng tiªu chÝ A3 do cã 39 loµi chØ ph©n bè trong §¬n vÞ §Þa Sinh häc Rõng «n ®íi Trung Quèc - Hymalaya (07) vµ 69 loµi chØ ph©n bè trong §¬n vÞ §Þa Sinh häc Rõng ¸ nhiÖt ®íi Trung Quèc - Hymalaya (08). Xem Phô lôc 4 ®Ó biÕt chi tiÕt.
C¸c loµi kh¸c ®ang ®îc quan t©m b¶o tån
Loµi T×nh tr¹ng Loµi T×nh tr¹ng
[Cu li nhá Nycticebus pygmaeus]2 VU DÎ tïng säc tr¾ng dÑp
[KhØ mèc Macaca assamensis]2 VU Amentotaxus argotaenia var. argotaenia6 VU
[KhØ vµng Macaca mulatta]2 NT DÎ tïng V©n Nam Amentotaxus yunnanensis6 VU
[KhØ mÆt ®á Macaca arctoides]2 VU Sam h¹t ®á l¸ dµi Taxus wallichiana6 DD
Vîn ®en Nomascus concolor2 EN B¸ch xanh Calocedrus macrolepis6 VU
P¬-mu Fokienia hodgsinii2,6 NT S¬n d¬ng Naemorhedus sumtraensis2,5 VU
Th«ng tre l¸ ng¾n Podocarpus neriifolius6 DD
Ghi chó: [ ] = ghi nhËn cha kiÓm chøng.
C¸c mèi ®e däa ®èi víi ®a d¹ng sinh häc
C¸c mèi ®e däa chÝnh ®èi víi ®a d¹ng sinh häc t¹i VCQT Fan Si Pan lµ khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn thiªn nhiªn, ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy, ch¸y rõng vµ s¨n b¾n. ViÖc ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy vµ ch¸y rõng lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn mÊt sinh c¶nh. KiÓu sinh c¶nh bÞ ®e däa nÆng nÒ nhÊt lµ rõng thêng xanh trªn nói thÊp, hiÖn ®· bÞ suy gi¶m rÊt nhiÒu vÒ ph¹m vi. C¸c diÖn tÝch sinh c¶nh thiªn nhiªn cßn l¹i ë hÇu kh¾p c¸c ®é cao ®Òu ®· vµ ®ang bÞ xuèng cÊp do khai th¸c chän gç, cñi vµ dän rõng lµm n¬ng th¶o qu¶2.
Mét mèi ®e däa chÝnh kh¸c ®èi víi ®a d¹ng sinh häc lµ s¨n b¾n c¶ ®Ó phôc vô nhu cÇu tiªu dïng t¹i chç còng nh ®¸p øng thÞ trêng ®éng vËt hoang d·. Søc Ðp s¨n b¾n ë kh¾p VCQT ®Òu rÊt nÆng nÒ vµ ®èi tîng lµ hÇu hÕt c¸c loµi thËm chÝ c¶ ®éng vËt cã x¬ng sèng nhá. Cã lÏ søc Ðp s¨n b¾n cïng víi viÖc mÊt rõng ë c¸c ®ai thÊp chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm tuyÖt chñng côc bé ®èi víi loµi NiÖc cæ hung Aceros nipalensis, mét loµi bÞ ®e däa trªn toµn cÇu ®· tõng ph©n bè t¹i khu vùc2.
Mèi ®e däa
|
§é nghiªm träng
|
Th©m canh n«ng nghiÖp
|
● ●
|
Ch¸y rõng
|
● ● ●
|
Ch¨n th¶ gia sóc trong rõng
|
●
|
S¨n b¾n
|
● ● ●
|
Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng
|
● ●
|
Du lÞch / gi¶i trÝ
|
● ●
|
Khai th¸c chän gç / cñi
|
● ●
|
Cuèi cïng, mét mèi ®e däa tiÒm n¨ng ®èi víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña VCQT lµ ph¸t triÓn du lÞch. VÞ trÝ cña VCQT rÊt gÇn thÞ trÊn du lÞch næi tiÕng Sa Pa, tõ ®©y, ngêi ta tæ chøc nhiÒu chuyÕn lªn ®Ønh Fan Si Pan. ViÖc nµy nÕu kh«ng ®îc kiÓm so¸t sÏ g©y nhiÔu lo¹n m«i trêng tù nhiªn vµ lµm t¨ng nguy c¬ ch¸y rõng. Ngoµi ra, hiÖn cã mét kÕ ho¹ch lµm ®êng lªn ®Ønh Fan Si Pan, ®iÒu nµy sÏ lµm t¨ng møc ®é mÊt sinh c¶nh vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho d©n chÆt gç vµ s¨n b¾n trém x©m nhËp khu vùc.
C¸c ho¹t ®éng b¶o tån
-
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· chÝnh thøc thµnh lËp Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n, tØnh Lµo Cai vµo n¨m 1986, vµ sau ®ã, ban qu¶n lý khu nµy ®· ®îc thµnh lËp1.
-
Vµo th¸ng 7/2002, Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n vµ c¸c vïng rõng tiÕp gi¸p ë huyÖn Than Uyªn ®îc n©ng cÊp thµnh Vên Quèc gia.
-
Mét kÕ ho¹ch ®Çu t thµnh lËp khu b¶o tån t¹i c¸c vïng rõng liÒn kÒ phÝa bªn tØnh Lai Ch©u ®· ®îc x©y dùng n¨m 2000, tuy nhiªn, ®Õn nay kÕ ho¹ch nµy vÉn cha ®îc phª duyÖt ë c¶ cÊp tØnh vµ cÊp bé1.
-
N¨m 1998, Frontier - ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc m«i trêng t¹i huyÖn Sa Pa, tËp trung vµo khu vùc VCQT1.
-
HuyÖn Sa Pa lµ mét trong nh÷ng ®iÓm ®îc lùa chän trong nghiªn cøu cña IUCN cã tªn Dù ¸n X©y dùng n¨ng lùc ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng du lÞch bÒn v÷ng1.
-
Frontier - ViÖt Nam hiÖn ®ang tiÕn hµnh mét dù ¸n thö nghiÖm nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng trång c©y thuèc nh mét nguån thu nhËp thay thÕ cho c¸c hé gia ®×nh sèng bªn trong VCQT1.
-
Víi nguån vèn tõ Quü Ph¸t triÓn Ch©u ¸, Forest Herbs Research Ltd., Frontier - ViÖt Nam vµ Uû ban Nh©n d©n tØnh lµo cai ®ang x©y dùng Dù ¸n §æi míi C©y thuèc, sÏ ®îc tiÕn hµnh trong hai n¨m tõ th¸ng 12/2002.
KiÕn nghÞ
-
T¨ng cêng thùc thi quy chÕ vên quèc gia, ®Æc biÖt lµ ®Ó kiÓm so¸t s¨n b¾n vµ ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy.
-
CÇn t¨ng cêng n¨ng lùc cho c¸c c¸n bé vên quèc gia vÒ lÜnh vùc quy ho¹ch qu¶n lý b¶o tån vµ qu¶n lý khu b¶o vÖ3.
-
CÇn thùc hiÖn mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn ®Ó n©ng cao nhËn thøc vÒ nguy c¬ ch¸y rõng vµ tr×nh diÔn nh÷ng biÖn ph¸p thùc tÕ ®Ó gi¶m thiÕu mèi ®e däa nµy3.
-
Ranh giíi cña vên quèc gia cÇn ®îc ®iÒu chØnh ®Ó ®a ra ngoµi c¸c diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, thæ c vµ ®a thªm vµo c¸c diÖn tÝch sinh c¶nh tù nhiªn ë phÝa b¾c cña vên3.
-
CÇn më réng c¸c biÖn ph¸p l©m nghiÖp x· héi ®Ó l«i kÐo sù tham gia cña c¸c céng ®ång vµo c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn, ®Æc biÖt tËp trung vµo vïng rõng thêng xanh trªn nói thÊp, kiÓu sinh c¶nh hiÖn ®ang bÞ ®e däa nÆng nÒ nhÊt t¹i VCQT3.
-
C¸c kÕ ho¹ch x©y dùng ®êng lªn ®Ønh Fan Si Pan rÊt kh«ng phï hîp víi c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ vi ph¹m trùc tiÕp c¸c quy chÕ vÒ qu¶n lý vên quèc gia vµ do ®ã cÇn ph¶i hñy bá.
-
Trong khung c¶nh khu b¶o tån míi ®îc n©ng cÊp thµnh Vên Quèc gia Hoµng Liªn S¬n vµ sè lîng du kh¸ch ®Õn khu vùc sÏ t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ®Ó gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i vÒ mÆt m«i trêng vµ cung cÊp nh÷ng nguån thu nhËp thay thÕ cho c¸c céng ®ång d©n c sèng phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn cña VCQT.
-
CÇn thÈm ®Þnh vµ phª chuÈn kÕ ho¹ch ®Çu t cho Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n - Lai Ch©u, vµ ban qu¶n lý cÇn ®îc thµnh lËp.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Birdlife International vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng (2001) S¸ch Th«ng tin vÒ c¸c Khu §Æc dông HiÖn cã vµ §Ò xuÊt t¹i ViÖt Nam. Hµ Néi, ViÖt Nam: Ch¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng.
2. Tordoff, A. W., Swan, S. R., Grindley, M. and Siurua, H. (1999) Hoang Lien Nature Reserve: biodiversity survey and conservation evaluation 1997/1998. London: Society for Environmental Exploration.
3. Eames, J. C. and Tordoff, A. W. (in prep.) Recent records and a conservation status review of some threatened and near-threatened bird species in Vietnam.
4. Tordoff, A. W. (2002) Raptor migration at Hoang Lien Nature Reserve, Vietnam. Forktail 18: 35-39.
5. Korzun, L. P. and Kalyakin, M. V. (1998) [Materials of zoological and botanical studies in Fan Si Pan summit area (North Vietnam)]. Moscow and Hanoi: Vietnam-Russia Tropical Centre. (In Russian.)
6. NguyÔn NghÜa Th×n vµ NguyÔn ThÞ Thêi (1998) TÝnh ®a d¹ng hÖ thùc vËt nói cao Sa Pa - Fan Si Pan. Hµ Néi: Nhµ XuÊt b¶n §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi.
RÏ giun lín Gallinago nemoricola
S¸ch híng dÉn c¸c Vïng Chim Quan träng ë ViÖt Nam