T
Ønh: Kon Tum vµ Qu¶ng Nam
T×nh tr¹ng b¶o vÖ: Khu B¶o tån Thiªn nhiªn
VÜ ®é: 15o04'N
Kinh ®é: 107o59'E
DiÖn tÝch: 29.763 ha
§é cao: 500-2.598 m so víi mÆt biÓn
VC§H / PVC§H:
VC§H Cao nguyªn Kon Tum
C¶nh quan u tiªn:
CA 1 - Trung Trêng S¬n
M« t¶ chung
VCQT cã trung t©m lµ nói Ngäc Linh cao 2.598m, lµ ®Ønh cao nhÊt cña vïng cao nguyªn Kon Tum. Sên phÝa ®«ng cña nói Ngäc Linh thuéc ®Þa giíi tØnh Qu¶ng Nam, trong khi sên phÝa t©y thuéc ®Þa giíi tØnh Kon Tum. Do ®ã, VCQT nµy bao gåm khu ®Ò xuÊt b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) vµ phÇn cña Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh (Kon Tum) thuéc c¸c x· Mêng Hoong vµ Ngäc Linh. T¹i c¸c ®¹i ®é cao díi 1.000m so víi mÆt biÓn, th¶m thùc vËt tù nhiªn cña VCQT lµ röng thêng xanh trªn ®Êt thÊp, tuy nhiªn, kiÓu th¶m thùc vËt nµy hÇu nh ®· hoµn toµn biÕn mÊt ë phÝa bªn tØnh Kon Tum. T¹i ®é cao tõ 1.000 ®Õn 1.700m, VCQT cã kiÓu rõng thêng xanh nói thÊp. ë ®é cao trªn 1.700m lµ rõng thêng xanh nói cao vµ kiÓu rõng tha ë c¸c ®ai cao nhÊt däc theo c¸c ®Ønh d«ng. Rõng thêng xanh trªn nói cao t¹i ®©y ®Æc trng bëi sù hiÖn diÖn cña mét loµi h¹t trÇn ®Æc h÷u lµ Th«ng §µ L¹t Pinus dalatensis1,2.
Khu hÖ chim: Nh÷ng nÐt chÝnh
VCQT Ngäc Linh cã ®Õn n¨m trong sè chÝn loµi chim ®Æc h÷u ®îc x¸c ®Þnh cho Vïng Chim §Æc h÷u (VC§H) Cao nguyªn Kon Tum. §¸ng chó ý nhÊt, VCQT nµy cã hai loµi chim cã vïng ph©n bè toµn cÇu chØ giíi h¹n trong ph¹m vi cña VC§H Cao nguyªn Kon Tum µ Khíu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis vµ Khíu v»n ®Çu ®en Actinodura sodangorum. C¶ hai loµi nµy ®Òu ®îc ph¸t hiÖn ë vïng nói Ngäc Linh vµo n¨m 1996 vµ lµ hai loµi chim ®Çu tiªn ®îc m« t¶ míi cho khoa häc ë vïng lôc ®Þa §«ng Nam ¸ trong vßng 30 n¨m qua3,4. Tuy c¶ hai loµi nµy sau ®ã ®Òu cã ghi nhËn ë mét sè khu vùc l©n cËn, VCQT Ngäc Linh vÉn lµ mét ®Þa ®iÓm quan träng cho viÖc b¶o tån chóng. N¨m loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp ®îc ghi nhËn t¹i VCQT Ngäc Linh cã giíi h¹n ®é cao ph©n bè kh¸c nhau, vµ do ®ã, cÇn ph¶i gi÷ ®îc tÊt c¶ c¸c cÊp ®é sinh c¶nh theo ®é cao th× míi cã thÓ ®¶m b¶o b¶o tån ®îc c¶ n¨m loµi nµy. VCQT Ngäc Linh còng lµ n¬i cã cÊp ®é sinh c¶nh tù nhiªn theo ®é cao réng nhÊt ë ViÖt Nam víi nh÷ng vïng rõng nguyªn sinh liªn tôc tõ 150 ®Õn 2.598m2. Ngoµi c¸c loµi cã vïng ph©n bè hÑp, VCQT Ngäc Linh cßn lµ n¬i cã kh¸ nhiÒu ph©n loµi ®Æc h÷u cña VC§H Cao nguyªn Kon Tum5.
Loµi |
Tiªu chÝ VCQT
| T×nh tr¹ng |
VCQT kh¸c
| Ghi chó |
TrÜ sao
Rheinardia ocellata
|
A1, A2
|
VU
|
15
|
Loµi nµy nhiÒu lÇn ®îc ghi nhËn phÝa bªn Qu¶ng Nam tõ th¸ng 3 ®Õn 4/19992.
|
Khíu Ngäc Linh
Garrulax ngoclinhensis
|
A1, A2
|
VU
|
1
|
Mét mÉu vËt cña loµi nµy ®îc thu vµo th¸ng 5/1996 vµ hai mÉu ®îc thu vµo th¸ng 4/19983. C¶ ba mÉu ®Òu ®îc thu ë phÝa Kon Tum t¹i tÇng t¸n thÊp trong rõng thêng xanh nói cao nguyªn sinh ë ®é cao 2.000 ®Õn 2.200m3. Ngoµi ra, loµi nµy ®îc ghi nhËn ë phÝa Qu¶ng Nam trong thêi gian tõ th¸ng 3-5/19982.
|
Khíu v»n ®Çu ®en
Actinodura sodangorum
|
A1, A2
|
VU
|
1
|
Mét mÉu vËt cña loµi nµy ®îc thu vµo th¸ng 5/1996 vµ mÉu thø hai ®îc thu vµo th¸ng 3/19984. C¶ ba mÉu ®Òu ®îc thu ë phÝa Kon Tum ë ®é cao 2.000 ®Õn 2.200m4. Ngoµi ra, nghe thÊy tiÕng kªu cña loµi nµy ë phÝa Kon Tum vµo th¸ng 3/19982 (J.C Eames in litt. 1998).
|
NiÖc n©u
Anorrhinus tickelli
|
A1, A3
|
NT
|
16
|
Loµi nµy ®îc ghi nhËn trong thêi gian tõ th¸ng 3-5/19981,2.
|
TrÌo c©y má vµng
Sitta solangiae
|
A1, A2
|
NT
|
11
|
Loµi nµy ®îc ghi nhËn ë phÝa Qu¶ng Nam trong thêi gian tõ th¸ng 3-4/19982.
|
Khíi ®Çu ®en
Garrulax milleti
|
A1, A2
|
NT
|
8
|
Mét vµi lÇn quan s¸t hoÆc nghe thÊy tiÕng kªu cña loµi nµy vµ thu ®îc mét mÉu vËt t¹i tØnh Qu¶ng Nam trong thêi gian tõ th¸ng 3 -4/ 19992.
|
Loµi chØ ph©n bè trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc: Khu vùc nµy ®¸p øng tiªu chÝ A3 do cã 38 loµi chØ ph©n bè trong §¬n vÞ §Þa Sinh häc Rõng ¸ nhiÖt ®íi Trung Quèc - Hymalayan (08). Xem Phô lôc 4 ®Ó biÕt chi tiÕt.
C¸c loµi kh¸c ®ang ®îc quan t©m b¶o tån
Loµi T×nh tr¹ng Loµi T×nh tr¹ng
KhØ vµng Macaca mulatta2 NT [Rïa sa nh©n Pyxidea mouhotii]1 EN
KhØ mÆt ®á Macaca arctoides2 VU [Rïa nói vµng Indotestudo elongata]1 EN
Voäc v¸ ch©n n©u/ Voäc v¸ ch©n x¸m [Ba ba gai Palea steindachneri]1 EN
Pygathrix nemaeus nemaeus / cinerea2 DD/EN Th«ng §µ L¹t Pinus dalatensis1,2,6 VU
[Rïa ®Çu to Platysternon megacephalum]1 EN Th«ng tre l¸ ng¾n Podocarpus neriifolius1,2 DD
[Rïa hép tr¸n vµng Cuora galbinifrons]1 CR §Ønh tïng Cephalotaxus manni1 VU
[Rïa hép ba v¹ch Cuora trifasciata]1 CR DÎ tïng Poilane Amentotaxus poilanei1 VU
[Rïa ®Êt Spengle Geoemyda spengleri]1 EN [S¬n d¬ng Naemorhedus sumatraensis]2 VU
Ghi chó: [ ] = Ghi nhËn cha cã kiÓm chøng.
C¸c mèi ®e däa ®èi víi ®a d¹ng sinh häc
C¸c mèi ®e däa chÝnh ®èi víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña VCQT Ngäc Linh lµ ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy, s¨n b¾n, khai th¸c qu¸ møc l©m s¶n phi gç (LSPG), khai th¸c gç vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Theo mét ph©n tÝch viÔn th¸m gÇn ®©y th× tèc ®é ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy trong VCQT cha cao. Tuy nhiªn, tèc ®é nµy sÏ t¨ng lªn khi d©n sè ë c¸c khu vùc xung quanh VCQT t¨ng c¶ do nguyªn nh©n t¨ng d©n tù nhiªn hay t¨ng c¬ häc. S¨n b¾n hiÖn nay ®ang diÔn ra ë møc ®é cao, c¶ ®Ó bæ sung khÈu phÇn ¨n t¹i chç vµ ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng ®éng vËt hoang d·. ViÖc sö dông c¸c lo¹i bÉy thßng läng ®ang ®e däa nghiªm träng c¸c loµi chim kiÕm ¨n trªn mÆt ®Êt nh TrÜ sao Rheinardia ocellata. ViÖc khai th¸c gç vµ LSPG hiÖn ®ang diÔn ra ë møc ®é thÊp, chñ yÕu lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu t¹i chç. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng nµy sÏ trë nªn kh«ng bÒn v÷ng khi nhu cÇu th¬ng phÈm ®èi víi c¸c lo¹i l©m s¶n t¨ng2.
Mèi ®e däa
|
§é nghiªm träng
|
Th©m canh n«ng nghiÖp
|
●
|
S¨n b¾n
|
● ●
|
Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng
|
● ●
|
Khai th¸c chän gç / cñi
|
●
|
Khai th¸c kh«ng bÒn v÷ng LSPG
|
●
|
Cã lÏ mèi ®e häa lín nhÊt ®èi víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña VCQT lµ viÖc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. HiÖn ®ang cã kÕ ho¹ch lµm mét con ®êng vµ x©y dùng mét khu kinh tÕ míi ë gÇn VCQT bªn phÝa Qu¶ng Nam. Ngoµi ra, ®ang cã kÕ ho¹ch lµm ®êng ®Õn c¸c x· Mêng Hoong vµ Ngäc Linh ®ªn phÝa tØnh Kon Tum. C¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn nµy sÏ lµm t¨ng søc Ðp cña con ngêi lªn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña VCQT vµ lµm cho vïng trë nªn më cöa ®èi víi nhu cÇu vµ søc Ðp cña thÞ trêng bªn ngoµi2.
C¸c ho¹t ®éng b¶o tån
-
N¨m 1986, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh (Kon Tum) 7.
-
N¨m 1998, kÕ ho¹ch ®Çu t Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh (Kon Tum) ®îc x©y dùng, vµ sau ®ã, ban qu¶n lý cho khu nµy ®îc thµnh lËp7.
-
N¨m 2000, nghiªn cøu kh¶ thi thµnh lËp Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) ®îc thùc hiÖn vµ ®· ®îc Uû ban Nh©n d©n tØnh Qu¶ng Nam phª chuÈn1,2.
KiÕn nghÞ
-
Ngäc Linh (Quang Nam) cÇn ®îc chÝnh thøc c«ng nhËn lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ ban qu¶n lý cho khu vùc cÇn ®îc nhanh chãng thµnh lËp2.
-
CÇn coi quy ho¹ch qu¶n lý tæng thÓ vµ c¸c biÖn ph¸p hîp t¸c thùc tÕ trong c«ng t¸c b¶o vÖ rõng gi÷a hai ban qu¶n lý cña hai khu b¶o tån lµ môc tiªu l©u dµi vµ quan träng nhÊt cña VCQT
-
C¸c ch¬ng tr×nh l©m nghiÖp x· héi cña Nhµ níc cÇn ph¶i ®îc më réng ®Õn c¸c khu vùc xung quanh VCQT ®Ó l«i kÐo sù tham gia cña ngêi d©n vµo c«ng t¸c b¶o vÖ rõng vµ gi¶m møc ®é phô thuéc cña hä vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn.
-
CÈn thùc hiÖn mét ch¬ng tr×nh lång ghÐp c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t s¨n b¾n, bao gåm t¨ng cêng thùc thi ph¸p luËt vµ quy chÕ qu¶n lý khu b¶o vÖ, n©ng cao nhËn thøc b¶o tån, kiÓm so¸t thÞ trêng ®éng vËt hoang d· vµ thóc ®Èy viÖc t×m c¸c nguån thu nhËp thay thÕ cho ngêi d©n2.
-
CÇn ®a vµo thùc hiÖn mét ch¬ng tr×nh lång ghÐp c¸c biÖn ph¸p ®Ó ng¨n chÆn viÖc ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy trong t¬ng lai, bao gåm c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cña c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ kiÓm so¸t dßng ngêi di c tù do2.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Lª Träng Tr¶i, Richardson, W. J., Bïi §¾c Tuyªn, Lª V¨n ChÈm, NguyÔn Huy Dòng, Hµ V¨n Ho¹ch, NguyÔn V¨n S¸ng, Monastyrskii, A. L. vµ Eames, J. C. (1999) KÕ ho¹ch ®Çu th khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh, tØnh Kon Tum. Hµ Néi: Ch¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng.
2. Tordoff, A. W., TrÇn HiÕu Minh vµ TrÇn Quang Ngäc (2000) Nghiªn cøu kh¶ thi thµnh lËp Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh, tØnh Qu¶ng Nam, ViÖt Nam. Hµ Néi: Ch¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng.
3. Eames, J. C., Le Trong Trai and Nguyen Cu (1999a) A new species of laughingthrush (Passeriformes: Garrulacinae) from the western highlands of Vietnam. Bull. B.O.C. 119: 4-15.
4. Eames, J. C., Le Trong Trai, Nguyen Cu and Eve, R. (1999b) New species of barwing Actinodura (Passeriformes: Sylviinae: Timaliini) from the western highlands of Vietnam. Ibis 141: 1-10.
5. Eames, J. C. (2002) Eleven new sub-species of babbler (Passeriformes: Timaliini) from Kon Tum province, Vietnam. Bull. B.O.C. 122(2): 109-141.
6. Nguyen Tien Hiep and Vidal, J.E (1996) [Flore du Cambodge du Laos et du Vietnam]. Vol. 28: Gymnospermae. Museum National D'Histoire Naturelle. (In French).
7. Birdlife International vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng (2001) S¸ch Th«ng tin vÒ c¸c Khu §Æc dông HiÖn cã vµ §Ò xuÊt t¹i ViÖt Nam. Hµ Néi, ViÖt Nam: Ch¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng.
Khíu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis
S¸ch híng dÉn c¸c Vïng Chim Quan träng ë ViÖt Nam