Hội thảo quốc tế việt nam họC

Hương ước là một sản phẩm văn hoá độc đáo gắn liền với làng xã người Việt nói chung và vùng đồng bằng sông Hồng nói riêng. Trong hương ước có những quy định điều chỉnh một số lĩnh vực của đời sống sinh hoạt làng xã như văn hoá xã hội, kinh tế... Ngoài yếu tố pháp lý, hương ước còn thể hiện yếu tố đạo lý, văn hoá tâm linh, các yếu tố này được lồng ghép vào nhau một cách khéo léo, tạo ra sự cưỡng chế có tính thuyết phục, có sức sống dẻo dai. Tuy nhiên, bên cạnh việc tạo ra những phong tục đẹp, trong hương ước cũng còn quy định mà vô tình hay hữu ý gây nên những tục lệ cổ hủ, tạo ra sự mâu thuẫn trong cuộc sống hằng ngày, làm ảnh hưởng đến văn hoá cộng đồng.

Hương ước người Việt vùng đồng bằng sông Hồng có ba loại, tương ứng với ba giai đoạn: giai đoạn trước cải lương hương chính (còn gọi là hương ước cũ, được viết bằng chữ Hán - Nôm), giai đoạn cải lương hương chính (được gọi là hương ước cải lương, được viết đồng thời bằng chữ quốc ngữ, Hán ngữ, hoặc Pháp ngữ) và giai đoạn sau cải lương hương chính (gọi là hương ước mới, được viết bằng chữ quốc ngữ). Tài liệu được chúng tôi sử dụng trong bài viết này là những bản hương ước cải lương (1921 - 1944) của một số làng Công giáo thuộc vùng đồng bằng sông Hồng⁴⁵.

Khảo cứu các văn bản hương ước của làng Công giáo vùng đồng bằng sông Hồng, chúng tôi thấy có những nét đặc thù so với hương ước của làng Việt. Bên cạnh những điểm tương đồng như làng Việt, nội dung của những bản hương ước này còn quy ước thêm về các thánh lễ, chủ yếu là các lễ trọng, và một số nội dung khác như tang chế, hôn lễ, phong hoá, đoàn kết lương - giáo hay đạo điền (ruộng công dành cho sự phụng tự Thiên Chúa). Trong bài viết này, chúng tôi xin trình bày những lễ nghi Công giáo qua hương ước, từ đó nêu lên những giá trị nhân văn trong đời sống của người Công giáo Việt Nam.