GIÁ Trừ LÙi là GÌ? TẠi sao có?

6. Giá xuất khẩu

Và “giá FOB” vẫn là giá cà phê thực như giá mà đại lý mua cà phê của bạn vậy. Tuy nhiên, công ty xuất khẩu đã tính toán giá đầu vào (mua cà phê từ đại lý hay từ nông dân) rồi cộng những khoản chi phí, lợi nhuận của công ty xuất khẩu v.v. để tạo thành giá FOB. Mỗi một công ty xuất khẩu có giá FOB khác nhau tùy theo sự thương lượng mua bán với người mua.

Nói tóm lại, “giá trừ lùi” là mức chênh lệch giữa vô vàn mức giá cà phê thực đang giao dịch trên khắp thế giới (mà mức giá cà phê thực này phần lớn phụ thuộc vào chất lượng và tính sẵn có của nó) và mức giá kỳ hạn (giá đóng cửa) của thị trường kỳ hạn - có thể là giá kỳ hạn đang giao dịch tại NYSE Liffe (Anh) (giao dịch cà phê Robusta) hay ICE Futures US¹² (Mỹ) (giao dịch cà phê Arabica) hay của sở giao dịch khác như BM&FBOVESPA¹³ (Brazil), tùy theo thỏa thuận.

Tại sao có khoảng chênh lệch này? Bởi khoảng chênh lệch này (“giá trừ lùi”) sẽ bao gồm các thành phần sau (1) chênh lệch giữa chất lượng của từng loại cà phê riêng biệt và chất lượng chuẩn trên thị trường kỳ hạn; (2) điều kiện cung - cầu; và (3) các điều khoản giao dịch.

Mà đã tìm hiểu tới đây rồi thì có lẽ chúng ta nên trả lại tên gọi đúng đắn của “giá trừ lùi”, gọi là “mức chênh lệch” thì hợp lý hơn, bởi có khi cộng thêm, có khi trừ đi chứ không phải lúc nào cũng “trừ lùi” cả.

A, đến đây thì bạn đã thưởng thức hết tách cà phê của mình chưa? Có cần pha thêm một tách khác rồi thủng thẳng đọc tiếp các chương còn lại?

THỊ TRƯỜNG PHÁI SINH LÀ GÌ?

Nếu ở chương trước, chúng ta vừa tìm hiểu xong “giá trừ lùi”, bên cạnh các loại giá cà phê khác nhau trên thị trường kinh doanh cà phê thế giới như giá cà phê thực, giá kỳ hạn và chỉ số ICO. Đó là một trong những “luật chơi” cơ bản.

Vậy thì chúng ta đang chơi trên các bàn cờ có hình thù như thế nào? Thế nào là “bàn cờ” thị trường phái sinh? Mục đích của nó là gì? Có bao nhiêu loại “bàn cờ” thị trường? Mà… có nên chơi trò chơi này hay không? Trông nó có vẻ khá… nguy hiểm. Đó là những câu hỏi mà trong chương này, mời bạn cùng tôi lần lượt bóc tách.

1. Nguồn gốc thị trường phái sinh

Mà các bạn lưu ý nha, chữ “futures” có “s” nên tuyệt đối không có nghĩa là hợp đồng “tương lai”, tương liếc gì trong tiếng Việt cả (“tương lai” tiếng Anh là future và không có “s”).

Thôi thì biết “cà phê giấy”, “cà phê ảo” hay “cà phê mạng” là công cụ phái sinh rồi đó. Nhưng mà tui hông biết “công cụ phái sinh” là cái gì hết? Rốt cuộc nó là cái gì vậy?

“Công cụ phái sinh” là từ tiếng Việt được chuyển ngữ từ một từ tiếng Anh là derivative - có nghĩa là một vật này được hình thành hoặc được phát triển từ một vật khác. Có thể xem cơm “phái sinh” từ gạo, hay hợp đồng kỳ hạn giao dịch tại NYSE Liffe “phái sinh” từ cà phê Robusta vậy. Cơm-gạo, hợp đồng kỳ hạn-cà phê, hai tụi nó có mối quan hệ với nhau, lợi nhuận của đứa này (cơm, hợp đồng kỳ hạn) dựa trên lợi nhuận của đứa khác (gạo, cà phê). Gạo, cà phê được gọi là “tài sản cơ sở” (underlying asset). Nếu như hợp đồng kỳ hạn “phái sinh” từ một loại cổ phiếu nào đó thì cổ phiếu này cũng chính là tài sản cơ sở.

Giờ thì mời bạn cùng tôi quay ngược về quá khứ một tí để tìm hiểu nguồn gốc ra đời của cái “bàn cờ” thị trường phái sinh. Điều này sẽ giúp chúng ta hiểu hơn cấu trúc của thị trường này đang tồn tại ngày hôm nay.

Vào thời trung cổ, các hợp đồng với giá đã được xác định vào lúc ký hợp đồng còn việc giao hàng sẽ thực hiện tại một thời điểm trong tương lai đã xuất hiện khá thường xuyên. Những dấu hiệu tồn tại của thị trường kỳ hạn (futures market) đã tìm thấy ở Nhật Bản vào thế kỷ 18, hay thậm chí là sớm hơn nữa, với loại hàng hóa (tài sản cơ sở) là gạo. Vào năm 1848, Sở giao dịch Chicago¹⁴ (CBOT), thị trường kỳ hạn có tổ chức đầu tiên, ra đời. CBOT ra đời do sự phát triển nhanh chóng của thị trường gạo tại Chicago đã phát sinh nhu cầu đảm bảo giá cho nông dân, lưu trữ, và vận chuyển giao hàng vào một thời điểm khác trong tương lai. Cũng trong khoảng thời gian này, hợp đồng quyền chọn cũng được cung cấp và được thiết kế phù hợp theo yêu cầu.

Như vậy, trong 100 năm tồn tại đầu tiên của sở giao dịch kỳ hạn, giao dịch chủ yếu là hợp đồng kỳ hạn “phái sinh” từ tài sản cơ sở là nông sản. Còn hợp đồng kỳ hạn “phái sinh” từ các công cụ tài chính như tiền tệ, trái phiếu và chỉ số chứng khoán (là các tài sản cơ sở) thì ra đời vào những năm của thập niên 70. Những hợp đồng kỳ hạn tài chính này cùng với hợp đồng quyền chọn “phái sinh” từ chứng khoán, trái phiếu, chỉ số chứng khoán, đã chiếm ưu thế so với nông sản – và tình hình này tiếp tục diễn ra cho tới ngày hôm nay.

Tuy nhiên, thiết nghĩ không thừa khi có vài điều nhắc nhở về “cà phê giấy”, hay nói rộng hơn là về các công cụ phái sinh, vì chúng có thể gây ra tranh cãi bởi nhiều lý do. Mà một trong những lý do đó là vì chúng quá phức tạp và khó khăn để thấu hiểu. Bạn thấy đấy, bạn cùng tôi đi suốt 2 chương với mười mấy trang giấy mà chỉ mới hiểu được những “luật chơi” cơ bản nhất của “cuộc cờ” cà phê mà thôi.

Khi “cà phê giấy” (công cụ phái sinh) mang lại kết quả không tốt (thua lỗ), thường sẽ quy trách nhiệm cho bản thân công cụ phái sinh chứ không phải là người sử dụng. Vậy khi bạn chơi cờ tướng mà không biết cách chơi và/hoặc không biết luật chơi, hoặc biết mà không tường tận, bị chiếu bí phải đầu hàng, lúc đấy bạn thua thì đó là do bộ môn cờ tướng hay là do (khả năng của) bản thân bạn? Do vậy, hãy đối xử với công cụ phái sinh, với “cà phê giấy” với sự hiểu biết và cẩn trọng.

Công cụ phái sinh cũng được nhìn nhận, một cách sai lầm, như là trò đánh bạc hợp pháp (mặc dù đánh bạc cũng hợp pháp ở một số nơi trên thế giới). Công cụ phái sinh thường được coi là trò đánh bạc trên thị trường tài chính được hợp pháp hóa với sự phê chuẩn của chính phủ. Nhưng có sự khác biệt rõ rệt giữa đánh bạc và công cụ phái sinh: công cụ phái sinh mang lại lợi ích nhiều hơn cho xã hội, như những lợi ích sẽ được thảo luận ở dưới đây.