Mục đích của thị trường phái sinh

2. Mục đích của thị trường phái sinh

Thứ hai, nó tồn tại để thực hiện một trong những chức năng sơ khởi của nó là xác định giá (price discovery).

Hẳn các bạn vẫn còn nhớ là cà phê thực giao dịch hằng ngày tại Đắk Lắk, tại Lâm Đồng, rộng hơn là tại Việt Nam, tại Brazil hay Colombia v.v. sẽ ở các mức giá khác nhau. Với nhiều thị trường phân tán về mặt địa lý như thế dĩ nhiên sẽ tồn tại nhiều giá giao ngay khác nhau. Do đó, giá hợp đồng kỳ hạn với thời gian đáo hạn gần nhất thường được xem là đại diện cho giá tài sản cơ sở (cà phê, tiêu, gạo v.v). A, bây giờ bạn biết thêm một “luật chơi” nữa rồi đấy.

Ví dụ¹⁵, ngay thời điểm tôi ngồi viết những trang sách này, vào cuối tháng 5, chính xác là vào ngày 19/5/2012, thì giá hợp đồng kỳ hạn tại NYSE Liffe giao hàng tháng 5, là 2.185 USD, được xem là đại diện¹⁶ cho giá cà phê “thống nhất”¹⁷. Mà các bạn nhớ nhé, cái giá 2.185 USD chỉ đơn thuần là một bức ảnh (hình) của giá hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta tại NYSE Liffe giao hàng tháng 5 được chụp vào ngày 19/5/2012. Cũng như giá 2.217 USD là giá hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta tại NYSE Liffe giao hàng tháng 7 được chụp vào ngày 19/5/2012. Nếu bạn nào làm kế toán thì có thể liên tưởng nhanh đến bảng cân đối kế toán – bảng cân đối kế toán cũng chỉ là một bức chụp tình trạng tài chính của công ty vào một thời điểm cụ thể nào đó. Qua ngày hôm sau, chúng ta lại có những bức ảnh khác của hợp đồng tháng 5, tháng 7 và cứ tiếp tục như thế cho tới khi hợp đồng đó không còn giao dịch nữa. Hai hợp đồng tháng 5 và tháng 7 này có một điểm khác nhau quan trọng, đó là hợp đồng kỳ hạn giao hàng tháng 5 được xem là đại diện cho giá cà phê “thống nhất”.

Như vậy, giữa muôn vàn mức giá được giao dịch tại muôn vàn địa điểm trên thế giới, tồn tại một mức giá mà mọi “quân cờ” trên “bàn cờ” kinh doanh cà phê đều đồng thuận với nhau rằng, đó là giá đại diện cho cà phê “thống nhất”. Và đó chính là giá hợp đồng kỳ hạn với thời gian đáo hạn gần nhất.

Bây giờ bạn thử tượng tượng rằng tại thời điểm này, 19/5/2012, bạn sẽ bán hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta đáo hạn (giao hàng) vào tháng 7/2012 với giá là 2.217 USD, còn anh bạn hàng xóm kế bên nhà bán hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta đáo hạn (giao hàng) vào tháng 9/2012 với giá là 2.187 USD, bác bà con xa bán hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta đáo hạn (giao hàng) vào tháng 11/2012 với giá là 2.176 USD. Bằng cách này, cả bạn cùng anh hàng xóm và bác bà con đang thực hiện phòng ngừa rủi ro (hedging) rồi đó (khi cả 3 đều có cà phê thực tương ứng với lượng cà phê bán qua hợp đồng kỳ hạn), nghĩa là “chốt” mức giá cà phê trong tương lai, tránh tình trạng đến khi cần bán thì giá lại giảm, không bù đắp được chi phí đã bỏ ra. Theo đó, giá hợp đồng kỳ hạn này sẽ thay thế cho sự không chắc chắn của giá cà phê (thực) trong các tháng tới. Và giá của tất cả các hợp đồng kỳ hạn được xem như là mức giá mà những người giao dịch hợp đồng này có thể chấp nhận, thay vì phải đối mặt với rủi ro giá không chắc chắn trong tương lai. Đây cũng là một cách thức khác nữa mà thị trường kỳ hạn xác định giá cà phê.

Nhưng mục đích quan trọng nhất của thị trường phái sinh có lẽ là quản trị rủi ro (risk management).

Có thể nói phòng ngừa rủi ro (hedging) là việc làm giảm thiểu (tuy không triệt tiêu hoàn toàn) rủi ro, còn đầu cơ (speculation) là bước vào một vị thế làm phát sinh rủi ro. Bây giờ để phân biệt rằng bạn đang phòng ngừa rủi ro hay đang đầu cơ thì chỉ cần trả lời câu hỏi này: bạn đang thực hiện hành vi giảm bớt rủi ro hiện có, hay là đang thực hiện hành vi khiến bạn bắt đầu phải đón nhận rủi ro?

Giả sử bây giờ, ngày 19/5/2012, sau khi tính toán chi phí đầu tư cho việc trồng, chăm sóc, công thuê mướn v.v. và cả khoản tiền lãi mong muốn, bạn thấy giá hợp đồng kỳ hạn cà phê Robusta đáo hạn (giao hàng) vào tháng 7/2012 là 2.217 USD phù hợp với tính toán và thời hạn bạn dự kiến sẽ giao hàng. Với quyết định bán hợp đồng kỳ hạn này, bạn đã “chốt” mức giá cà phê ngay từ bây giờ, tránh sự không chắc chắn của giá cà phê trong các tháng tới.

Tuy nhiên, có một “hậu quả” không may khi sử dụng các từ “phòng ngừa rủi ro” và “đầu cơ”, đó là người phòng ngừa rủi ro, vì lý do nào đó, được xem là hợp đạo đức và người đầu cơ¹⁸ thỉnh thoảng được coi như là xấu xa – một cách hiểu “bóp méo” vai trò của người đầu cơ. Thật ra, tất cả những người phòng ngừa rủi ro và đầu cơ đều là “quân cờ” trong “bàn cờ” thị trường kinh doanh cà phê, mà thiếu vắng bất kỳ bên nào cũng làm thị trường mất cân bằng. Các bạn - những người nông dân, lo lắng khi giá cà phê giảm, thì nhà rang xay lo lắng khi giá cà phê tăng. Nếu như các bạn đều bán hợp đồng kỳ hạn, mà không có đủ những người phòng ngừa rủi ro ở vị thế ngược lại, chẳng hạn như nhà rang xay, thì lúc ấy, những người đầu cơ (những người chấp nhận rủi ro) sẽ bù vào những vị trí thiếu đó.

Thị trường phái sinh cũng phục vụ các mục đích khác, như khi định giá các hợp đồng phái sinh sẽ nâng cao tính hiệu quả thị trường (market efficiency) cho các tài sản cơ sở. Thị trường hiệu quả sẽ công bằng và cạnh tranh, và hạn chế tình huống mà một bên có thể tìm kiếm lợi nhuận từ bên còn lại. Có phải bạn cũng đang hưởng phần nào lợi ích khi đưa ra các quyết định mua, bán hay giữ cà phê dựa vào “giá nhấp nháy” trên màn hình mà bạn theo dõi hằng ngày không?

Thị trường phái sinh với chi phí giao dịch thấp. Có thể các bạn sẽ thắc mắc, tại sao các công cụ phái sinh lại có chi phí giao dịch thấp như vậy? Câu trả lời là các công cụ phái sinh được thiết kế nhằm quản trị rủi ro - tương tự như hình thức bảo hiểm vậy. Bảo hiểm không thể “sống” được nếu như chi phí quá cao so với giá trị tài sản được bảo hiểm.