Lê Xuân Biểu giao thông vận tảI ĐẮk lắK 110 NĂm xây dựng và phát triểN (1904 2014) nhà xuất bảN giao thông vận tảI

Kể từ ngày 22/11/1904, khi Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập tỉnh Đắk Lắk, đặt dưới quyền cai trị của khâm sứ Trung Kỳ, ngành Giao thông vận tải tỉnh được hình thành. Thời kỳ này, chính quyền thực dân Pháp chủ yếu xây dựng các công trình giao thông trong khu vực nội thị Buôn Ma Thuột. Các công trình đường sá khác được xây dựng chủ yếu phục vụ mục đích khai thác tài nguyên, khoáng sản trong khu vực. Tiếp đó, trong hơn 20 năm dưới sự bảo trợ của chính phủ Hoa Kỳ, chính quyền Việt Nam cộng hoà đã tập trung tiềm lực quân sự và kinh tế nhằm xây dựng Đắk Lắk thành một địa bàn chiến lược trọng yếu của khu vực Tây Nguyên. Cùng với đó là việc đầu tư xây dựng một số tuyến đường với mục đích phục vụ quân sự là chính. Năm 1975, khi đất nước mới thống nhất thì phiến quân Fulro đã nổi dậy chống phá chính quyền tỉnh non trẻ; Cũng trong thời gian này, Khmer Đỏ tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược toàn bộ các tỉnh biên giới Tây Nam trong đó có tỉnh Đắk Lắk, bởi vậy việc đầu tư xây dựng các công trình giao thông vận tải ở Đắk Lắk trong giai đoạn này rất hạn chế.

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, mà nhất là từ đầu những năm 90, nhân dân cả nước thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng. Đặc biệt sau đó Chính phủ ban hành chính sách đầu tư phát triển kinh tế, nâng cao đời sống đồng bào các dân tộc khu vực Tây Nguyên, mà trung tâm là thành phố Buôn Ma Thuột. Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk đã xác định: Giao thông vận tải là bộ phận quan trọng bậc nhất của hạ tầng cơ sở cần được ưu tiên đầu tư phát triển. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, lĩnh vực giao thông vận tải được ưu tiên dành số vốn lớn để đầu tư. Kể từ đó đến nay, mạng lưới giao thông vận tải ở Đắk Lắk được xây dựng khá hoàn chỉnh và phát triển đến mọi vùng, miền trên địa bàn tỉnh. Một loạt con đường được nâng cấp, cải tạo, đầu tư xây dựng mới đã kết nối thành phố Buôn Ma Thuột với các huyện, xã thuộc tỉnh. Sân bay Buôn Ma Thuật được đầu tư nâng cấp, cải tạo, cũng như đầu tư mới đảm bảo đáp ứng nhu cầu đi lại của nhân dân, đồng thời sẵn sàng phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế, an ninh, quốc phòng khu vực Tây Nguyên. Nhờ đó, đời sống nhân dân các dân tộc tỉnh Đắk Lắk được cải thiện đáng kể, do đường sá thuận lợi hơn nên hàng hoá được thông thương vào thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh bạn và ngược lại.

110 năm qua, từ những thuyền bè trên sông, biển, ngựa, voi, trâu bò, khiêng vác, gánh, kiệu trên bộ, trên những con “đường cái quan”, cho đến những con đường rải nhựa, những cây cầu vắt qua sông, sân bay,... hiện nay, là cả một quá trình hình thành, xây dựng và phát triển đầy nỗ lực của nhân dân các dân tộc Đắk Lắk nói chung và ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk nói riêng.

Việc nghiên cứu quá trình phát triển của ngành Giao thông vận tải và công tác đảm bảo, đầu tư xây dựng mạng lưới giao thông vận tải của Đảng bộ và nhân dân Đắk Lắk để ghi nhận những công lao của toàn Đảng, toàn dân Đắk Lắk nói chung và của lực lượng làm công tác giao thông vận tải nói riêng đã trở thành nguyện vọng và nhu cầu bức thiết không chỉ của nhân dân, cán bộ, công nhân viên chức ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk, mà còn là mong mỏi của hàng vạn đồng bào và chiến sĩ trong tỉnh - những người từng đổ mồ hôi, xương máu cống hiến cho sự nghiệp đảm bảo và phát triển giao thông vận tải trên mảnh đất Đắk Lắk.

Quá khứ của ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk là một quá khứ vẻ vang. Ghi chép lại quá khứ vẻ vang ấy là việc làm rất cần thiết. Với mong muốn và hy vọng lưu giữ những tư liệu lịch sử quý giá của Ngành, thể hiện sự ghi nhớ và lòng biết ơn đối với những hy sinh và chiến công của các thế hệ làm giao thông vận tải trước đây, đồng thời để các thế hệ cán bộ, công nhân viên ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk hiểu biết thêm về truyền thống vẻ vang của Ngành, tăng thêm niềm tin tưởng, tự hào trong công tác và cuộc sống, để bạn đọc gần xa có thêm điều kiện hiểu rõ hơn về ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk; Llãnh đạo Sở Giao thông vận tải chủ trương biên soạn cuốn sách “Giao thông vận tải Đắk Lắk - 110 năm xây dựng và phát triển (1904 – 2014)”. Đồng thời, cuốn sách cũng là công trình thiết thực chào mừng kỷ niệm 70 năm ngày truyền thống của Ngành Giao thông vận tải Việt Nam (28-8-1945 – 28-8-2015).

Cuốn sách được hoàn thành với sự đóng góp tích cực của cán bộ, công chức, viên chức, công nhân viên trong và ngoài ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk qua các thời kỳ đã nghỉ cũng như đang còn công tác; Đặc biệt đồng chí Lê Chí Quyết nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, nguyên Trưởng Ban Giao – Vận đã biên soạn phần “Ban Giao thông vận tải Đăk Lăk từ năm 1968 tới năm 1975 (Ban Giao – Vận). Tuy nhiên, trong điều kiện tài liệu lưu trữ và khả năng cung cấp tài liệu, chứng cứ từ những nhân chứng lịch sử có những hạn chế, do năng lực của nhóm tác giả nên cuốn sách chắc chắn còn nhiều thiếu sót. Trong phạm vi tư liệu sưu tầm được, cuốn sách giới thiệu với bạn đọc tiến trình cơ bản trong 110 năm xây dựng và phát triển ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk.

Nhân dịp xuất bản cuốn sách, lãnh đạo ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Bộ Giao thông vận tải, các Bộ, Ban, Ngành trung ương, các tổ chức quốc tế, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Tỉnh, các Sở, Ngành, các huyện, thị xã, thành phố, các xã, phường và thị trấn trong Tỉnh đã đồng hành cùng Ngành trong suốt chặng đường đã qua.

Xin bày tỏ lòng thành kính và ghi ơn đồng chí, đồng đội đã hy sinh vì sự nghiệp Giao thông vận tải Đắk Lắk.

Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với các tầng lớp nhân dân, cán bộ, chiến sĩ, công nhân viên chức các thế hệ ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk, cảm ơn các đồng chí, đồng đội trên mọi miền đất nước đã cống hiến công lao to lớn cho sự nghiệp xây dựng và phát triển giao thông vận tải Đắk Lắk; và hy vọng tiếp tục nhận được sự chung sức phấn đấu trong thời gian tới.

Xin cảm ơn sự hợp tác và giúp đỡ của Nhà xuất bản Giao thông vận tải để cuốn sách kịp thời ra mắt bạn đọc nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày truyền thống của Ngành Giao thông vận tải Việt Nam.

Xin trân trọng chuyển đến các thế hệ cán bộ công nhân viên chức ngành Giao thông vận tải tỉnh Đắk Lắk và bạn đọc món quà nhỏ nhưng rất ý nghĩa này nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày truyền thống của Ngành Giao thông vận tải Việt Nam.

(phần này Nhà xuất bản sẽ bổ sung huân chương, Sở GTVT cung cấp thông tin năm được nhận Huân chương)

Đắk Lắk là tỉnh ở trung tâm vùng Tây Nguyên, nằm trong khoảng toạ độ từ 107^o28’57” - 108^o59’37” độ kinh Đông và từ 12^o9’45” - 13^o25’06” độ vĩ Bắc, phía Bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía Đông giáp tỉnh Phú Yên và Khánh Hoà, phía Nam giáp tỉnh Lâm Đồng và Đắk Nông, phía Tây giáp Campuchia với đường biên giới dài 81,5 km: Đắk Lắk có diện tích 13.125,37 km²_.

Là tỉnh nằm trên cao nguyên Trung bộ, Đắk Lắk thuộc miền khí hậu nhiệt đới, hằng năm chỉ có hai mùa rõ rệt: mùa khô từ tháng Tư đến tháng Mười và mùa mưa từ tháng Năm tới tháng Mười một.

Giao thông vận tải của Tỉnh chủ yếu là đường bộ, đường thuỷ nội địa, đường hàng không.

Tính tới ngày 31 tháng 12 năm 2014: tổng chiều dài là 1.1162,8 km.

Trong đó:

- Quốc lộ gồm 5 tuyến: quốc lộ 26, 27, 29, 14, 14C với tổng chiều dài 576,5 km; Tổng các cầu trên các đường Quốc lộ là 114 cầu với chiều dài 4.198,6 m.

- Đường đô thị: tổng chiều dài 751,07 km. Các đường đô thị tập trung trên địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột, thị xã Buôn Hồ và các thị trấn của huyện.

- Đường huyện: có chiều dài 1403,82 km. Các đường huyện thường là cấp V và cấp VI miền núi. Trên các đường huyện có khoảng 67 cầu với tổng chiều dài khoảng 937,8 m.

- Đường xã của các huyện có chiều dài 3.220,07 km, hiện nay chỉ còn 3 xã chưa có đường tới trung tâm xã. Mạng đường thôn, buôn tương đối phát triển với tổng chiều dài 4.079,32 km.

Mật độ đường bộ trên diện tích toàn Tỉnh là 0,85 km/km².

Do địa hình tự nhiên và thuỷ văn phức tạp nên những đoạn có thể khai thác vận tải được thường rất ngắn.

Ngày 22 tháng 11 năm 1904, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập tỉnh Đắk Lắk, đặt dưới quyền cai trị của khâm sứ Trung kỳ và tách tỉnh Đắk Lắk ra khỏi Lào, nhập vào nước An Nam, Buôn Ma Thuột được chọn làm tỉnh lỵ, tên gọi cấp hành chính của Buôn Ma Thuột là quận. Khi mới thành lập, tỉnh Đắk Lắk chưa có huyện, tổng mà chỉ có đơn vị hành chính là làng (buôn).

Năm 1930, khâm sứ Trung kỳ ban hành Nghị định thành lập thị xã Buôn Ma Thuột toạ lạc trên địa bàn các làng của Buôn Ma Thuột và Buôn Sô. Thị xã Buôn Ma Thuột vẫn là tỉnh lỵ của tỉnh Đắk Lắk.

Năm 1931, Tỉnh được chia thành 5 quận, gồm: Buôn Ma Thuột, Buôn Hồ, Đắk Song, Lắk và M’Drắk . Đơn vị hành chính dưới quận có hạt, tổng, xã, buôn, làng. Năm 1959, Buôn Ma Thuột công nhận là thủ phủ của miền thượng cao nguyên.

Nước ta từ xưa cho tới thời triều đình nhà Nguyễn, giao thông vận tải chủ yếu dựa vào thuyền bè trên sông, biển, ngựa, voi, trâu bò, khiêng vác, gánh, kiệu trên bộ. Đường giao thông hồi đó thường gọi là “đường cái quan”, chủ yếu là đường mòn chỉ rộng hơn ở khu vực kinh đô và những nơi đông dân cư. Từ ngày 01 tháng 9 năm 1858, khi Pháp vào nước ta thì việc làm đường, cảng sông, cảng biển theo tiêu chuẩn của Pháp mới được Pháp triển khai để đảm bảo cho sự đi lại bằng ô tô, xe máy, tàu thuyền và việc vận tải phục vụ cho Pháp.

Tổ chức quản lý nhà nước về lĩnh vực giao thông vận tải trước khi Pháp vào nước ta thuộc Bộ Công của triều đình phong kiến nhà Nguyễn. Tới tháng 9 năm 1898, Toàn quyền Đông Dương thành lập Sở Công chính Đông Dương.

Tháng 12 năm 1911, Toàn quyền Đông Dương thành lập Tổng thanh tra Công chính. Một trong những chức năng nhiệm vụ của cơ quan này là duy tu, quản lý cầu đường.

Năm 1912, Toàn quyền Đông Dương Albert Saurraut ban hành quyết định đầu tư xây dựng hệ thống đường bộ của toàn bộ ba nước Đông Dương. Đường bộ có tổng chiều dài 23.000 km, trong đó có 13.000 km đường rải đá còn lại là đường đất. Quốc lộ 21 (nay là quốc lộ 26) và quốc lộ 14 (nay là đường Hồ Chí Minh) đi qua tỉnh Đắk Lắk được xây dựng trong thời gian này. Đầu tư xây dựng các tuyến đường thường dựa vào đường đi cũ của dân rồi nắn, chỉnh sửa lại theo tiêu chuẩn dùng cho xe cơ giới. Ban đầu việc khảo sát, thiết kế do người Pháp chỉ huy, có trường hợp sỹ quan công binh trong quân đội Pháp cũng chỉ huy. Thời gian sau, Pháp mở trường đào tạo người Việt nên mới có các đoàn, đội đo đạc, khảo sát do người Việt trực tiếp làm và chỉ huy. Quy mô đường thời đó rất khiêm tốn, mặt đường rải đá rộng từ 3 m đến 3,5 m, lớp đá dày từ 10 cm đến 12 cm; Cầu cống tuỳ theo loại đường mà thiết kế cho ô tô trọng tải từ 2 tấn đến 4 tấn hoặc 5 tấn, khi làm cầu bê tông cốt thép mới nâng lên từ 4 tấn đến 9 tấn, tới cuối những năm ba mươi thì mới nâng lên 10 tấn, mặt cầu thường rộng từ 2,5 m tới 5 m. Để đảm bảo độ chặt của đường, phu làm đường dùng xe lăn do người hoặc trâu bò kéo, sau này có lu chạy bằng động cơ hơi nước nặng từ 4 tấn đến 12 tấn thay thế.

Tháng 6 năm 1918, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định xếp loại các tuyến đường bộ Đông Dương còn gọi là “đường thuộc địa”. Trong Nghị định này có hai tuyến đường đi qua địa phận Đắk Lắk, đó là đường số 14 (nay là đường Hồ Chí Minh) dài 646 km từ Sài Gòn qua Đắk Lắk tới Kon Tum và đường số 21 (nay là quốc lộ 26) dài 207 km từ Ninh Hoà, tỉnh Khánh Hoà qua Buôn Ma Thuột tới Lào.

Giao thông vận tải là một bộ phận của ngành Công chính, đứng đầu ngành là Tổng thanh tra Công chính đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Xứ. Cơ quan quản lý ở tỉnh là Sở Công chính. Sở Công chính quản lý nhiều mặt trong đó có việc bảo dưỡng thường xuyên, định kỳ đường bộ nên thường được nhân dân gọi là “Sở Lục lộ”.

Sở Công chính Đắk Lắk được Khâm sứ Trung kỳ thành lập ngay sau khi thành lập tỉnh. Trụ sở của Sở Công chính toạ lạc tại vị trí của Sở Giao thông vận tải hiện nay, bao gồm cả mặt bằng Nhà Văn hoá Trung tâm Tỉnh và khu chung cư của Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai.

Khi thị xã Buôn Ma Thuột thành lập, toà Khâm sứ Trung kỳ cho lập quy hoạch hệ thống đường đô thị và đầu tư xây dựng, ban đầu mới chỉ là đường đất sau đó rải đá dăm. Đến năm 1930, quy hoạch thị xã Buôn Ma Thuột tương đối hoàn chỉnh, hệ thống giao thông được hình thành và nâng cấp dần.

Trong những năm 1930 - 1935, Pháp đẩy mạnh việc xây dựng con đường chiến lược là đường 14. Chủ thầu là ông Gatille người Pháp được giao làm tuyến đường này, lực lượng làm đường là phu người Việt, khi làm có lính khố xanh bảo vệ. Tham gia làm cầu, đường hồi đó còn có các chiến sỹ cách mạng bị bắt trong các phong trào cách mạng ở trong nước và phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh bị tù tại Nhà đày Buôn Ma Thuột.

Cầu Sêrêpôk (thời mới được Pháp xây dựng gọi là cầu Krông Ana, sau này còn gọi là cầu 14) bắc qua sông Sêrêpôk, bắt đầu được xây dựng vào năm 1939 và hoàn thành vào năm 1941. Cầu được thiết kế với kết cấu giàn bê tông cốt thép liên tục chạy dưới, dài 169,5 m, có 4 nhịp, rộng 5 m, hai làn đường cho người đi bộ 1,37 m, làn đường xe chạy là 2,8 m, tải trọng 5 tấn. Vào những năm đầu thập niên 40 của thế kỷ XX thì cầu Sêrêpôk thuộc loại hiện đại và có kiến trúc đẹp. Cây cầu này mang dấu tích lịch sử của một thời đấu tranh gian khổ của các chiến sỹ cách mạng bị tù ở nhà đày Buôn Ma Thuột phải đi lao động khổ sai xây dựng cầu. Cầu Sêrêpôk còn là một trong nhiều công trình xây dựng tại nước ta mà có sự tham gia của Hoàng thân Xu-pha-nu-vong, nguyên Chủ tịch nước Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào. Khi đó, Hoàng thân tham gia xây dựng cầu với tư cách là kỹ sư công chính điều hành về kỹ thuật của nhà thầu Pháp.

Sau cách mạng tháng Tám, để phục vụ cho mục đích đô hộ, từ năm 1946, Pháp cho tu bổ, sửa sang lại đường sá, cầu cống, nhất là các đường chiến lược 14, 21, mở thêm đường 21B.

Năm 1950, Pháp xây dựng sân bay Buôn Ma Thuột tại Phụng Dực (nay là xã Hoà Thắng), cách thị xã Buôn Ma Thuột khoảng 10 km để máy bay dân sự và quân sự cất, hạ cánh và làm một số bãi hạ cánh cho máy bay trực thăng ở một số cứ điểm quân sự phục vụ cho chiến tranh.

II. GIAO THÔNG VẬN TẢI ĐẮK LẮK TRONG THỜI KỲ NHÀ NƯỚC VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HOÀ

Ngày 24 tháng 8 năm 1945, Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã Buôn Ma Thuột. Uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời Tỉnh được thành lập với thành phần 9 người: 1 chủ tịch, 1 phó chủ tịch và 7 uỷ viên, trong đó uỷ viên giao thông công chính là ông Tham Hiến.

Nhiệm vụ của ngành Giao thông vận tải trong thời kỳ này chủ yếu nhằm phục vụ cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của Liên khu V nói chung và Đắk Lắk nói riêng. Để phục vụ chiến dịch hè năm 1950, tháng 3 năm 1950, Ban Cán sự Tỉnh họp bàn kế hoạch, và giao nhiệm vụ cho ngành Giao thông vận tải của Tỉnh là phải tổ chức việc tiếp nhận và bảo quản tốt các hàng tiếp viện. Đồng chí Đặng Văn Mao được giao nhiệm vụ làm trưởng tiểu ban tiếp vận. Để thực hiện được nhiệm vụ đó, ngành Giao thông vận tải Đắk Lắk mở ba tuyến đường hành lang A, B, C từ miền Tây Phú Yên vào sâu trong nội địa mấy chục kilômét. Một lực lượng rất lớn dân công và ngựa thồ được huy động để mở đường và vận tải hàng tiếp viện. Hàng vạn ngày công bạt núi san đồi, đào đắp mở đường. Riêng về vận tải, Ngành huy động gần 9.000 dân công của tỉnh Phú Yên, gần 5.000 dân công của phía Nam tỉnh Bình Định cùng 600 ngựa thồ với xấp xỉ 30 vạn ngày công để chuyển lên chiến trường gần 200 tấn lương thực, thực phẩm, muối, quân trang, quân dụng; trong đó có hơn 40% đến chiến khu Dlieya tiếp tế cho các lực lượng hoạt động ở Buôn Hồ, Buôn Ma Thuột, Đắk Mil; gần 20% cho Lắk, còn lại cho các huyện M’Đrắk và Cheo Reo.

Ngoài phục vụ chiến đấu, trong giai đoạn này ngành Giao thông vận tải còn phục vụ cho phát triển kinh tế và đời sống của đồng bào trong vùng giải phóng và vùng căn cứ cách mạng. Về vận tải, tổ chức nhiều đoàn ngựa thồ vận chuyển hàng hoá, thuốc men, dụng cụ sản xuất... phục vụ đồng bào. Vận tải đã đáp ứng được một phần những yêu cầu bức bách của sản xuất và đời sống của đồng bào các dân tộc.

Giao thông vận tải tỉnh Đắk Lắk kể từ năm 1904 khi thành lập tỉnh tới năm 1954 tồn tại hai hệ thống tổ chức quản lý. Từ trước năm 1945, Giao thông vận tải Tỉnh chịu sự quản lý của nhà nước phong kiến với sự bảo hộ của Pháp. Từ năm 1945 tới năm 1954, bên cạnh sự quản lý giao thông vận tải của chính quyền nhà Nguyễn và Pháp, giao thông vận tải của Việt Nam dân chủ cộng hoà dần hình thành và phát triển. Giao thông vận tải của chính quyền cách mạng thời kỳ này dù chỉ mới ở giai đoạn ban đầu nhưng góp phần rất quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thoát khỏi sự đô hộ của thực dân Pháp của đồng bào các dân tộc tỉnh Đắk Lắk nói riêng và của cả nước nói chung.